| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
೧೪. ಅಧಿಟ್ಠಾನಹಾರವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ
14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanā
೪೬. ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನೋ ಹಾರೋತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಹಾರವಿಭಙ್ಗೋ। ತತ್ಥ ತಥಾ ಧಾರಯಿತಬ್ಬಾತಿ ಏಕತ್ತವೇಮತ್ತತಾಸಙ್ಖಾತಸಾಮಞ್ಞವಿಸೇಸಮತ್ತತೋ ಧಾರಯಿತಬ್ಬಾ, ನ ಪನ ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಕಪ್ಪೇತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅವಿಕಪ್ಪೇತಬ್ಬತಾಯ ಕಾರಣಂ ನಿದ್ದೇಸವಾರವಣ್ಣನಾಯಂ ವುತ್ತಮೇವ। ತಂ ತಂ ಫಲಂ ಮಗ್ಗತಿ ಗವೇಸತೀತಿ ಮಗ್ಗೋ, ತದತ್ಥಿಕೇಹಿ ಮಗ್ಗೀಯತಿ ಗವೇಸೀಯತೀತಿ ವಾ ಮಗ್ಗೋ। ನಿರತಿಯಟ್ಠೇನ ನಿರಸ್ಸಾದಟ್ಠೇನ ಚ ನಿರಯೋ। ಉದ್ಧಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ತಿರಿಯಂ ಅಞ್ಚಿತಾತಿ ತಿರಚ್ಛಾನಾ। ತಿರಚ್ಛಾನಾವ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿ। ಪೇತತಾಯ ಪೇತ್ತಿ, ಇತೋ ಪೇಚ್ಚ ಗತಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪೇತ್ತಿ ಏವ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೋ। ನ ಸುರನ್ತಿ ನ ಭಾಸನ್ತಿ ನ ದಿಬ್ಬನ್ತೀತಿ ಅಸುರಾ। ಅಸುರಾ ಏವ ಅಸುರಯೋನಿ। ದಿಬ್ಬೇಹಿ ರೂಪಾದೀಹಿ ಸುಟ್ಠು ಅಗ್ಗಾತಿ ಸಗ್ಗಾ। ಮನಸ್ಸ ಉಸ್ಸನ್ನತಾಯ ಮನುಸ್ಸಾ। ವಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ ತಣ್ಹಾ, ತಂ ತತ್ಥ ನತ್ಥೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ನಿರಯಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ನಿರಯಗಾಮೀ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಸುರಯೋನಿಯೋತಿ ಅಸುರಯೋನಿಯಾ ಹಿತೋ, ಅಸುರಜಾತಿನಿಬ್ಬತ್ತನಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಗ್ಗಂ ಗಮೇತೀತಿ ಸಗ್ಗಗಾಮಿಯೋ। ಮನುಸ್ಸಗಾಮೀತಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕಗಾಮೀ। ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಿರೋಧೋತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವನಾಯ ನಿರೋಧೋ, ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ವಾ ತಥಾ ಅಪ್ಪವತ್ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖವುತ್ತಿಯಾ ಅನುಪ್ಪಾದೋ। ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಿರೋಧೋತಿ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ ಸರಸನಿರೋಧೋ, ಖಣಿಕನಿರೋಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
46.Tatthakatamo adhiṭṭhāno hāroti adhiṭṭhānahāravibhaṅgo. Tattha tathā dhārayitabbāti ekattavemattatāsaṅkhātasāmaññavisesamattato dhārayitabbā, na pana tattha kiñci vikappetabbāti adhippāyo. Avikappetabbatāya kāraṇaṃ niddesavāravaṇṇanāyaṃ vuttameva. Taṃ taṃ phalaṃ maggati gavesatīti maggo, tadatthikehi maggīyati gavesīyatīti vā maggo. Niratiyaṭṭhena nirassādaṭṭhena ca nirayo. Uddhaṃ anugantvā tiriyaṃ añcitāti tiracchānā. Tiracchānāva tiracchānayoni. Petatāya petti, ito pecca gatabhāvoti attho. Petti eva pettivisayo. Na suranti na bhāsanti na dibbantīti asurā. Asurā eva asurayoni. Dibbehi rūpādīhi suṭṭhu aggāti saggā. Manassa ussannatāya manussā. Vānaṃ vuccati taṇhā, taṃ tattha natthīti nibbānaṃ. Nirayaṃ gacchatīti nirayagāmī. Sesapadesupi eseva nayo. Asurayoniyoti asurayoniyā hito, asurajātinibbattanakoti attho. Saggaṃ gametīti saggagāmiyo. Manussagāmīti manussalokagāmī. Paṭisaṅkhānirodhoti paṭisaṅkhāya paṭipakkhabhāvanāya nirodho, paṭipakkhe vā tathā appavatte uppajjanārahassa paṭipakkhavuttiyā anuppādo. Appaṭisaṅkhānirodhoti saṅkhatadhammānaṃ sarasanirodho, khaṇikanirodhoti attho.
೪೭. ರೂಪನ್ತಿ ಏಕತ್ತತಾ। ಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ವೇಮತ್ತತಾ। ಉಪಾದಾರೂಪನ್ತಿ ಏಕತ್ತತಾ। ಚಕ್ಖಾಯತನಂ…ಪೇ॰… ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋತಿ ವೇಮತ್ತತಾ। ತಥಾ ಭೂತರೂಪನ್ತಿ ಏಕತ್ತತಾ। ಪಥವೀಧಾತು …ಪೇ॰… ವಾಯೋಧಾತೂತಿ ವೇಮತ್ತತಾ। ಪಥವೀಧಾತೂತಿ ಏಕತ್ತತಾ। ವೀಸತಿ ಆಕಾರಾ ವೇಮತ್ತತಾ। ಆಪೋಧಾತೂತಿ ಏಕತ್ತತಾ। ದ್ವಾದಸ ಆಕಾರಾ ವೇಮತ್ತತಾ। ತೇಜೋಧಾತೂತಿ ಏಕತ್ತತಾ। ಚತ್ತಾರೋ ಆಕಾರಾ ವೇಮತ್ತತಾ। ವಾಯೋಧಾತೂತಿ ಏಕತ್ತತಾ। ಛ ಆಕಾರಾ ವೇಮತ್ತತಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದ್ವೀಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಧಾತುಯೋ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
47. Rūpanti ekattatā. Bhūtānaṃ upādāyāti vemattatā. Upādārūpanti ekattatā. Cakkhāyatanaṃ…pe… kabaḷīkāro āhāroti vemattatā. Tathā bhūtarūpanti ekattatā. Pathavīdhātu …pe… vāyodhātūti vemattatā. Pathavīdhātūti ekattatā. Vīsati ākārā vemattatā. Āpodhātūti ekattatā. Dvādasa ākārā vemattatā. Tejodhātūti ekattatā. Cattāro ākārā vemattatā. Vāyodhātūti ekattatā. Cha ākārā vemattatāti imamatthaṃ dassento ‘‘dvīhi ākārehi dhātuyo pariggaṇhātī’’tiādimāha.
ತತ್ಥ ಕೇಸಾತಿ ಕೇಸಾ ನಾಮ ಉಪಾದಿನ್ನಕಸರೀರಟ್ಠಕಾ ಕಕ್ಖಳಲಕ್ಖಣಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸರೀರೇ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಪಥವೀಧಾತುಕೋಟ್ಠಾಸೋ। ಲೋಮಾ ನಾಮ…ಪೇ॰… ಮತ್ಥಲುಙ್ಗಂ ನಾಮ ಸರೀರಟ್ಠಕಂ ಕಕ್ಖಳಲಕ್ಖಣಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸರೀರೇ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಅಯಂ ವೇಮತ್ತತಾ। ಆಪೋಧಾತೂತಿಆದಿಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಪಿತ್ತಾದೀಸು ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಯೇನ ಚಾತಿ ಯೇನ ತೇಜೋಧಾತುನಾ ಕುಪಿತೇನ। ಸನ್ತಪ್ಪತೀತಿ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಸನ್ತಪ್ಪತಿ ಏಕಾಹಿಕಜರಾದಿಭಾವೇನ ಉಸುಮಜಾತೋ ಹೋತಿ। ಯೇನ ಚ ಜೀರೀಯತೀತಿ ಯೇನ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಜರೀಯತಿ। ಇನ್ದ್ರಿಯವೇಕಲ್ಲತಂ ಬಲಕ್ಖಯಂ ವಲಿತ್ತಚಪಲಿತಾದಿಞ್ಚ ಪಾಪುಣಾತಿ। ಯೇನ ಚ ಪರಿಡಯ್ಹತೀತಿ ಯೇನ ಕುಪಿತೇನ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಡಯ್ಹತಿ, ಸೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಡಯ್ಹಾಮಿ ಡಯ್ಹಾಮೀ’’ತಿ ಕನ್ದನ್ತೋ ಸತಧೋತಸಪ್ಪಿಗೋಸೀತಚನ್ದನಾದಿಲೇಪನಂ ತಾಲವಣ್ಟವಾತಞ್ಚ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ। ಯೇನ ಚ ಅಸಿತಪೀತಖಾಯಿತಸಾಯಿತಂ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಣಾಮಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಸಿತಂ ವಾ ಓದನಾದಿ, ಪೀತಂ ವಾ ಪಾನಕಾದಿ, ಖಾಯಿತಂ ವಾ ಪಿಟ್ಠಖಜ್ಜಕಾದಿ, ಸಾಯಿತಂ ವಾ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಮಧುಫಾಣಿತಾದಿ ಸಮ್ಮಾ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛತಿ, ರಸಾದಿಭಾವೇನ ವಿವೇಕಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಾ ತಯೋ ತೇಜೋಧಾತೂ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಾ। ಪಚ್ಛಿಮೋ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನೋವ।
Tattha kesāti kesā nāma upādinnakasarīraṭṭhakā kakkhaḷalakkhaṇā imasmiṃ sarīre pāṭiyekko pathavīdhātukoṭṭhāso. Lomā nāma…pe… matthaluṅgaṃ nāma sarīraṭṭhakaṃ kakkhaḷalakkhaṇaṃ imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāsoti ayaṃ vemattatā. Āpodhātūtiādikoṭṭhāsesu pittādīsu eseva nayo. Ayaṃ pana viseso – yena cāti yena tejodhātunā kupitena. Santappatīti ayaṃ kāyo santappati ekāhikajarādibhāvena usumajāto hoti. Yena ca jīrīyatīti yena ayaṃ kāyo jarīyati. Indriyavekallataṃ balakkhayaṃ valittacapalitādiñca pāpuṇāti. Yena ca pariḍayhatīti yena kupitena ayaṃ kāyo ḍayhati, so ca puggalo ‘‘ḍayhāmi ḍayhāmī’’ti kandanto satadhotasappigosītacandanādilepanaṃ tālavaṇṭavātañca paccāsīsati. Yena ca asitapītakhāyitasāyitaṃ sammā pariṇāmaṃ gacchatīti asitaṃ vā odanādi, pītaṃ vā pānakādi, khāyitaṃ vā piṭṭhakhajjakādi, sāyitaṃ vā ambapakkamadhuphāṇitādi sammā paripākaṃ gacchati, rasādibhāvena vivekaṃ gacchatīti attho. Ettha ca purimā tayo tejodhātū catusamuṭṭhānā. Pacchimo kammasamuṭṭhānova.
ಉದ್ಧಙ್ಗಮಾ ವಾತಾತಿ ಉಗ್ಗಾರಹಿಕ್ಕಾರಾದಿಪವತ್ತಕಾ ಉದ್ಧಂ ಆರೋಹನವಾತಾ। ಅಧೋಗಮಾ ವಾತಾತಿ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಾದಿನೀಹರಣಕಾ ಅಧೋ ಓರೋಹನವಾತಾ। ಕುಚ್ಛಿಸಯಾ ವಾತಾತಿ ಅನ್ತಾನಂ ಬಹಿವಾತಾ। ಕೋಟ್ಠಾಸಯಾ ವಾತಾತಿ ಅನ್ತಾನಂ ಅನ್ತೋವಾತಾ। ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನುಸಾರಿನೋ ವಾತಾತಿ ಧಮನಿಜಾಲಾನುಸಾರೇನ ಸಕಲಸರೀರೇ ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನಿ ಅನುಸಟಾ ಸಮಿಞ್ಜನಪಸಾರಣಾದಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಾ ವಾತಾ। ಅಸ್ಸಾಸೋತಿ ಅನ್ತೋಪವಿಸನನಾಸಿಕವಾತೋ। ಪಸ್ಸಾಸೋತಿ ಬಹಿನಿಕ್ಖಮನನಾಸಿಕವಾತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಾ ಸಬ್ಬೇ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಾ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಏವ। ಏವಂ ವೇಮತ್ತತಾದಸ್ಸನವಸೇನ ವಿಭಾಗೇನ ಉದಾಹಟಾ ಚತಸ್ಸೋ ಧಾತುಯೋ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಮನಸಿಕಾರವಸೇನ ಉಪಸಂಹರನ್ತೋ ‘‘ಇಮೇಹಿ ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಆಕಾರೇಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ನ ಗಯ್ಹೂಪಗನ್ತಿ ನ ಗಹಣಯೋಗ್ಗಂ। ಸಭಾವಭಾವತೋತಿ ಸಭಾವಲಕ್ಖಣತೋ।
Uddhaṅgamā vātāti uggārahikkārādipavattakā uddhaṃ ārohanavātā. Adhogamā vātāti uccārapassāvādinīharaṇakā adho orohanavātā. Kucchisayā vātāti antānaṃ bahivātā. Koṭṭhāsayā vātāti antānaṃ antovātā. Aṅgamaṅgānusārino vātāti dhamanijālānusārena sakalasarīre aṅgamaṅgāni anusaṭā samiñjanapasāraṇādinibbattakā vātā. Assāsoti antopavisananāsikavāto. Passāsoti bahinikkhamananāsikavāto. Ettha ca purimā sabbe catusamuṭṭhānā. Assāsapassāsā cittasamuṭṭhānā eva. Evaṃ vemattatādassanavasena vibhāgena udāhaṭā catasso dhātuyo paṭikkūlamanasikāravasena upasaṃharanto ‘‘imehi dvācattālīsāya ākārehī’’tiādimāha. Tattha na gayhūpaganti na gahaṇayoggaṃ. Sabhāvabhāvatoti sabhāvalakkhaṇato.
ಏವಂ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಮನಸಿಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಸನಚಾರಂ ಪಾಳಿವಸೇನೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ಯಾ ಚೇವ ಖೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ।
Evaṃ paṭikkūlamanasikāraṃ dassetvā puna tattha sammasanacāraṃ pāḷivaseneva dassetuṃ ‘‘tenāha bhagavā yā ceva kho panā’’tiādimāha. Taṃ sabbaṃ suviññeyyaṃ.
೪೮. ಏವಂ ಸಚ್ಚಮಗ್ಗರೂಪಧಮ್ಮವಸೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅವಿಜ್ಜಾವಿಜ್ಜಾದೀನಮ್ಪಿ ವಸೇನ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ಏಕತ್ತತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ‘‘ದುಕ್ಖೇ ಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಯಸ್ಮಾ ಅವಿಜ್ಜಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣಂ ಜಾನಿತುಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ನ ದೇತಿ ಛಾದೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋನನ್ಧಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದುಕ್ಖೇ ಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಥಾ ಯಸ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಸ್ಸ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಸ್ಸ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣಂ ಜಾನಿತುಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ನ ದೇತಿ ಛಾದೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋನನ್ಧಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯ ಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪುಬ್ಬನ್ತೋ ಅತೀತದ್ಧಭೂತಾ ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತುಯೋ। ಅಪರನ್ತೋ ಅನಾಗತದ್ಧಭೂತಾ। ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತೋ ತದುಭಯಂ। ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಕಾರಣಾನಿ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಿ। ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಧಮ್ಮಾ ಅವಿಜ್ಜಾದೀಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಧಮ್ಮಾ।
48. Evaṃ saccamaggarūpadhammavasena adhiṭṭhānahāraṃ dassetvā idāni avijjāvijjādīnampi vasena taṃ dassetuṃ ‘‘avijjāti ekattatā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ‘‘dukkhe aññāṇa’’ntiādīsu yasmā avijjā dukkhasaccassa yāthāvasarasalakkhaṇaṃ jānituṃ paṭivijjhituṃ na deti chādetvā pariyonandhitvā tiṭṭhati, tasmā ‘‘dukkhe aññāṇa’’nti vuccati. Tathā yasmā dukkhasamudayassa dukkhanirodhassa dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya yāthāvasarasalakkhaṇaṃ jānituṃ paṭivijjhituṃ na deti chādetvā pariyonandhitvā tiṭṭhati, tasmā ‘‘dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya aññāṇa’’nti vuccati. Pubbanto atītaddhabhūtā khandhāyatanadhātuyo. Aparanto anāgataddhabhūtā. Pubbantāparanto tadubhayaṃ. Idappaccayatā saṅkhārādīnaṃ kāraṇāni avijjādīni. Paṭiccasamuppannā dhammā avijjādīhi nibbattā saṅkhārādidhammā.
ತತ್ಥಾಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ಯಸ್ಮಾ ಅತೀತಾನಂ ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಯಾವ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣಂ ಜಾನಿತುಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ನ ದೇತಿ ಛಾದೇತ್ವಾ ಪರಿಯೋನನ್ಧಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪುಬ್ಬನ್ತೇ ಅಞ್ಞಾಣಂ ಯಾವ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಾಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ಕಿಚ್ಚತೋ ಜಾತಿತೋಪಿ ಕಥಿತಾ। ಅಯಞ್ಹಿ ಇಮಾನಿ ಅಟ್ಠ ಠಾನಾನಿ ಜಾನಿತುಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಕಿಚ್ಚತೋ ಕಥಿತಾ। ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ಇಮೇಸು ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಜಾತಿತೋ ಕಥಿತಾ। ಏವಂ ಕಿಚ್ಚತೋ ಜಾತಿತೋ ಚ ಕಥಿತಾಪಿ ಲಕ್ಖಣತೋ ಕಥಿತೇ ಏವ ಸುಕಥಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಲಕ್ಖಣತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Tatthāyaṃ avijjā yasmā atītānaṃ khandhādīnaṃ yāva paṭiccasamuppannānaṃ dhammānaṃ yāthāvasarasalakkhaṇaṃ jānituṃ paṭivijjhituṃ na deti chādetvā pariyonandhitvā tiṭṭhati, tasmā ‘‘pubbante aññāṇaṃ yāva paṭiccasamuppannesu dhammesu aññāṇa’’nti vuccati, evāyaṃ avijjā kiccato jātitopi kathitā. Ayañhi imāni aṭṭha ṭhānāni jānituṃ paṭivijjhituṃ na detīti kiccato kathitā. Uppajjamānāpi imesu aṭṭhasu ṭhānesu uppajjatīti jātito kathitā. Evaṃ kiccato jātito ca kathitāpi lakkhaṇato kathite eva sukathitā hotīti lakkhaṇato dassetuṃ ‘‘aññāṇa’’ntiādi vuttaṃ.
ತತ್ಥ ಞಾಣಂ ಅತ್ಥಾನತ್ಥಂ ಕಾರಣಾಕಾರಣಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ವಿದಿತಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತಿ। ಅಯಂ ಪನ ಅವಿಜ್ಜಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಂ ವಿದಿತಂ ಪಾಕಟಂ ಕಾತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಞಾಣಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಅಞ್ಞಾಣಂ। ದಸ್ಸನನ್ತಿಪಿ ಪಞ್ಞಾ, ಸಾ ಹಿ ತಂ ಆಕಾರಂ ಪಸ್ಸತಿ। ಅವಿಜ್ಜಾ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಅದಸ್ಸನಂ। ಅಭಿಸಮಯೋತಿಪಿ ಪಞ್ಞಾ, ಸಾ ತಂ ಆಕಾರಂ ಅಭಿಸಮೇತಿ। ಅವಿಜ್ಜಾ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಂ ಅಭಿಸಮೇತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಅನಭಿಸಮಯೋ। ಅನುಬೋಧೋ ಸಮ್ಬೋಧೋ ಪಟಿವೇಧೋತಿಪಿ ಪಞ್ಞಾ, ಸಾ ತಂ ಆಕಾರಂ ಅನುಬುಜ್ಝತಿ ಸಮ್ಬುಜ್ಝತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ। ಅವಿಜ್ಜಾ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಂ ಅನುಬುಜ್ಝಿತುಂ ಸಮ್ಬುಜ್ಝಿತುಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಅನನುಬೋಧೋ ಅಸಮ್ಬೋಧೋ ಅಪ್ಪಟಿವೇಧೋ। ತಥಾ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಂ ಉಪಲಕ್ಖಣಂ ಪಚ್ಚುಪಲಕ್ಖಣಂ ಸಮಪೇಕ್ಖಣನ್ತಿಪಿ ಪಞ್ಞಾ, ಸಾ ತಂ ಆಕಾರಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖತಿ ಉಪಲಕ್ಖತಿ ಪಚ್ಚುಪಲಕ್ಖತಿ ಸಮಂ ಸಮ್ಮಾ ಚ ಅಪೇಕ್ಖತಿ। ಅವಿಜ್ಜಾ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ತಥಾ ಕಾತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖಣಂ ಅನುಪಲಕ್ಖಣಂ ಅಪಚ್ಚುಪಲಕ್ಖಣಂ ಅಸಮಪೇಕ್ಖಣನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ।
Tattha ñāṇaṃ atthānatthaṃ kāraṇākāraṇaṃ catusaccadhammaṃ viditaṃ pākaṭaṃ karoti. Ayaṃ pana avijjā uppajjitvā taṃ viditaṃ pākaṭaṃ kātuṃ na detīti ñāṇapaccanīkato aññāṇaṃ. Dassanantipi paññā, sā hi taṃ ākāraṃ passati. Avijjā pana uppajjitvā passituṃ na detīti adassanaṃ. Abhisamayotipi paññā, sā taṃ ākāraṃ abhisameti. Avijjā pana uppajjitvā taṃ abhisametuṃ na detīti anabhisamayo. Anubodho sambodho paṭivedhotipi paññā, sā taṃ ākāraṃ anubujjhati sambujjhati paṭivijjhati. Avijjā pana uppajjitvā taṃ anubujjhituṃ sambujjhituṃ paṭivijjhituṃ na detīti ananubodho asambodho appaṭivedho. Tathā sallakkhaṇaṃ upalakkhaṇaṃ paccupalakkhaṇaṃ samapekkhaṇantipi paññā, sā taṃ ākāraṃ sallakkhati upalakkhati paccupalakkhati samaṃ sammā ca apekkhati. Avijjā pana uppajjitvā tassa tathā kātuṃ na detīti asallakkhaṇaṃ anupalakkhaṇaṃ apaccupalakkhaṇaṃ asamapekkhaṇanti ca vuccati.
ನಾಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥಿ, ಸಯಞ್ಚ ಅಪ್ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕತಕಮ್ಮನ್ತಿ ಅಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಮ್ಮಂ। ದುಮ್ಮೇಧಾನಂ ಭಾವೋ ದುಮ್ಮೇಜ್ಝಂ। ಬಾಲಾನಂ ಭಾವೋ ಬಾಲ್ಯಂ। ಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾ, ಸಾ ಅತ್ಥಾನತ್ಥಂ ಕಾರಣಾಕಾರಣಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಸಮ್ಪಜಾನಾತಿ। ಅವಿಜ್ಜಾ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಂ ಕಾರಣಂ ಪಜಾನಿತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಅಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಮೋಹನವಸೇನ ಮೋಹೋ। ಪಮೋಹನವಸೇನ ಪಮೋಹೋ। ಸಮ್ಮೋಹನವಸೇನ ಸಮ್ಮೋಹೋ। ಅವಿನ್ದಿಯಂ ವಿನ್ದತಿ, ವಿನ್ದಿಯಂ ನ ವಿನ್ದತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ। ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಓಹನತಿ ಓತರತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜೋಘೋ। ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಯೋಜೇತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯೋಗೋ। ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಚೇವ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ। ಮಗ್ಗೇ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಚೋರಾ ವಿಯ ಅದ್ಧಿಕೇ ಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾತಿ ವಿಲುಪ್ಪತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ। ಯಥಾ ನಗರದ್ವಾರೇ ಪಲಿಘಸಙ್ಖಾತಾಯ ಲಙ್ಗಿಯಾ ಪತಿತಾಯ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ನಗರಪ್ಪವೇಸೋ ಪಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ಏವಮೇವ ಯಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾಯನಗರೇ ಅಯಂ ಪತಿತಾ, ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಞಾಣಗಮನಂ ಪಚ್ಛಿಜ್ಜತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಲಙ್ಗೀ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಅಕುಸಲಞ್ಚ ತಂ ಮೂಲಞ್ಚ, ಅಕುಸಲಾನಂ ವಾ ಮೂಲನ್ತಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಂ। ತಂ ಪನ ನ ಅಞ್ಞಂ, ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ ಮೋಹೋತಿ ಮೋಹೋ ಅಕುಸಲಮೂಲನ್ತಿ ಅಯಂ ಏಕಪದಿಕೋ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರೋ। ಅಯಂ ವೇಮತ್ತತಾತಿ ಅಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ವೇಮತ್ತತಾ।
Nāssa kiñci paccakkhakammaṃ atthi, sayañca appaccavekkhitvā katakammanti appaccakkhakammaṃ. Dummedhānaṃ bhāvo dummejjhaṃ. Bālānaṃ bhāvo bālyaṃ. Sampajaññanti paññā, sā atthānatthaṃ kāraṇākāraṇaṃ catusaccadhammaṃ sampajānāti. Avijjā pana uppajjitvā taṃ kāraṇaṃ pajānituṃ na detīti asampajaññaṃ. Mohanavasena moho. Pamohanavasena pamoho. Sammohanavasena sammoho. Avindiyaṃ vindati, vindiyaṃ na vindatīti avijjā. Vaṭṭasmiṃ ohanati otaratīti avijjogho. Vaṭṭasmiṃ yojetīti avijjāyogo. Appahīnaṭṭhena ceva punappunaṃ uppajjanato ca avijjānusayo. Magge pariyuṭṭhitacorā viya addhike kusalacittaṃ pariyuṭṭhāti viluppatīti avijjāpariyuṭṭhānaṃ. Yathā nagaradvāre palighasaṅkhātāya laṅgiyā patitāya manussānaṃ nagarappaveso pacchijjati, evameva yassa sakkāyanagare ayaṃ patitā, tassa nibbānasampāpakaṃ ñāṇagamanaṃ pacchijjatīti avijjālaṅgī nāma hoti. Akusalañca taṃ mūlañca, akusalānaṃ vā mūlanti akusalamūlaṃ. Taṃ pana na aññaṃ, idhādhippeto mohoti moho akusalamūlanti ayaṃ ekapadiko avijjāya atthuddhāro. Ayaṃ vemattatāti ayaṃ avijjāya vemattatā.
ವಿಜ್ಜಾತಿ ವಿನ್ದಿಯಂ ವಿನ್ದತೀತಿ ವಿಜ್ಜಾ, ವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ವಿಜ್ಜಾ, ವಿದಿತಕರಣಟ್ಠೇನ ವಿಜ್ಜಾ। ‘‘ದುಕ್ಖೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣಂ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ದುಕ್ಖೇ ಅರಿಯಸಚ್ಚೇ ವಿಸಯಭೂತೇ ಞಾಣಂ ‘‘ದುಕ್ಖೇ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಪಞ್ಞಾತಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಕಟಕರಣಸಙ್ಖಾತೇನ ಪಞ್ಞಾಪನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞಾ, ತೇನ ತೇನ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಾದಿನಾ ಪಕಾರೇನ ಧಮ್ಮೇ ಜಾನಾತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ। ಪಜಾನನಾಕಾರೋ ಪಜಾನನಾ। ಅನಿಚ್ಚಾದೀನಿ ವಿಚಿನತೀತಿ ವಿಚಯೋ। ಪಕಾರೇಹಿ ವಿಚಿನತೀತಿ ಪವಿಚಯೋ। ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ ವಿಚಿನತೀತಿ ಧಮ್ಮವಿಚಯೋ। ಅನಿಚ್ಚಾದೀನಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಾ। ತೇಸಂಯೇವ ಪತಿ ಪತಿ ಉಪಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪಲಕ್ಖಣಾ। ಪಣ್ಡಿತಭಾವೋ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಂ। ಕುಸಲಭಾವೋ ಕೋಸಲ್ಲಂ। ನಿಪುಣಭಾವೋ ನೇಪುಞ್ಞಂ। ಅನಿಚ್ಚಾದೀನಂ ವಿಭಾವನವಸೇನ ವೇಭಬ್ಯಾ। ತೇಸಂಯೇವ ಚಿನ್ತನವಸೇನ ಚಿನ್ತಾ। ಅನಿಚ್ಚಾದೀನಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖತೀತಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖಾ। ಭೂರೀತಿ ಪಥವಿಯಾ ನಾಮಂ, ಅಯಮ್ಪಿ ಸಣ್ಹಟ್ಠೇನ ವಿತ್ಥತಟ್ಠೇನ ಚ ಭೂರೀ ವಿಯಾತಿ ಭೂರೀ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಭೂರೀ ವುಚ್ಚತಿ ಪಥವೀ, ತಾಯ ಪಥವಿಸಮಾಯ ವಿತ್ಥತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಭೂರಿಪಞ್ಞೋ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೨೭)। ಅಪಿ ಚ ಭೂರೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯೇವೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಭೂತೇ ಅತ್ಥೇ ರಮತೀತಿ ಭೂರೀ।
Vijjāti vindiyaṃ vindatīti vijjā, vijjhanaṭṭhena vijjā, viditakaraṇaṭṭhena vijjā. ‘‘Dukkhe ñāṇa’’ntiādīsu dukkhasaccassa yāthāvasarasalakkhaṇaṃ jānāti passati paṭivijjhatīti dukkhe ariyasacce visayabhūte ñāṇaṃ ‘‘dukkhe ñāṇa’’nti vuttaṃ. Esa nayo sesesupi. Paññāti tassa tassa atthassa pākaṭakaraṇasaṅkhātena paññāpanaṭṭhena paññā, tena tena vā aniccādinā pakārena dhamme jānātīti paññā. Pajānanākāro pajānanā. Aniccādīni vicinatīti vicayo. Pakārehi vicinatīti pavicayo. Catusaccadhamme vicinatīti dhammavicayo. Aniccādīnaṃ sallakkhaṇavasena sallakkhaṇā. Tesaṃyeva pati pati upalakkhaṇavasena paccupalakkhaṇā. Paṇḍitabhāvo paṇḍiccaṃ. Kusalabhāvo kosallaṃ. Nipuṇabhāvo nepuññaṃ. Aniccādīnaṃ vibhāvanavasena vebhabyā. Tesaṃyeva cintanavasena cintā. Aniccādīni upaparikkhatīti upaparikkhā. Bhūrīti pathaviyā nāmaṃ, ayampi saṇhaṭṭhena vitthataṭṭhena ca bhūrī viyāti bhūrī. Tena vuttaṃ – ‘‘bhūrī vuccati pathavī, tāya pathavisamāya vitthatāya paññāya samannāgatoti bhūripañño’’ti (mahāni. 27). Api ca bhūrīti paññāyevetaṃ adhivacanaṃ. Bhūte atthe ramatīti bhūrī.
ಕಿಲೇಸೇ ಮೇಧತಿ ಹಿಂಸತೀತಿ ಮೇಧಾ, ಖಿಪ್ಪಂ ಗಹಣಧಾರಣಟ್ಠೇನ ವಾ ಮೇಧಾ। ಯಸ್ಸುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಸತ್ತಂ ಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವಾ ಯಾಥಾವಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇ ಪರಿಣೇತೀತಿ ಪರಿಣಾಯಿಕಾ। ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಧಮ್ಮೇ ವಿಪಸ್ಸತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ। ಸಮ್ಮಾ ಪಕಾರೇಹಿ ಅನಿಚ್ಚಾದೀನಿ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಉಪ್ಪಥಪಟಿಪನ್ನೇ ಸಿನ್ಧವೇ ವೀಥಿಆರೋಪನತ್ಥಂ ಪತೋದೋ ವಿಯ ಉಪ್ಪಥೇ ಧಾವನಕೂಟಚಿತ್ತಂ ವೀಥಿಆರೋಪನತ್ಥಂ ವಿಜ್ಝತೀತಿ ಪತೋದೋ ವಿಯಾತಿ ಪತೋದೋ। ದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ, ಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಅವಿಜ್ಜಾಯ ನ ಕಮ್ಪತೀತಿ ಪಞ್ಞಾಬಲಂ। ಕಿಲೇಸಚ್ಛೇದನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞಾವ ಸತ್ಥಂ ಪಞ್ಞಾಸತ್ಥಂ। ಅಚ್ಚುಗ್ಗತಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞಾವ ಪಾಸಾದೋ ಪಞ್ಞಾಪಾಸಾದೋ। ಆಲೋಕನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞಾವ ಆಲೋಕೋ ಪಞ್ಞಾಆಲೋಕೋ।
Kilese medhati hiṃsatīti medhā, khippaṃ gahaṇadhāraṇaṭṭhena vā medhā. Yassuppajjati, taṃ sattaṃ hitapaṭipattiyaṃ sampayuttaṃ vā yāthāvalakkhaṇapaṭivedhe pariṇetīti pariṇāyikā. Aniccādivasena dhamme vipassatīti vipassanā. Sammā pakārehi aniccādīni jānātīti sampajaññaṃ. Uppathapaṭipanne sindhave vīthiāropanatthaṃ patodo viya uppathe dhāvanakūṭacittaṃ vīthiāropanatthaṃ vijjhatīti patodo viyāti patodo. Dassanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, paññāsaṅkhātaṃ indriyaṃ paññindriyaṃ. Avijjāya na kampatīti paññābalaṃ. Kilesacchedanaṭṭhena paññāva satthaṃ paññāsatthaṃ. Accuggataṭṭhena paññāva pāsādo paññāpāsādo. Ālokanaṭṭhena paññāva āloko paññāāloko.
ಓಭಾಸನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞಾವ ಓಭಾಸೋ ಪಞ್ಞಾಓಭಾಸೋ। ಪಜ್ಜೋತನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞಾವ ಪಜ್ಜೋತೋ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೋ। ರತಿಕರಣಟ್ಠೇನ ರತಿದಾಯಕಟ್ಠೇನ ರತಿಜನಕಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತೀಕತಟ್ಠೇನ ದುಲ್ಲಭಪಾತುಭಾವಟ್ಠೇನ ಅತುಲಟ್ಠೇನ ಅನೋಮಸತ್ತಪರಿಭೋಗಟ್ಠೇನ ಚ ಪಞ್ಞಾವ ರತನಂ ಪಞ್ಞಾರತನಂ। ನ ತೇನ ಸತ್ತಾ ಮುಯ್ಹನ್ತಿ, ಸಯಂ ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ನ ಮುಯ್ಹತೀತಿ ಅಮೋಹೋ। ಧಮ್ಮವಿಚಯಪದಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತಂ ಪುನ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಅಮೋಹಸ್ಸ ಮೋಹಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ। ತೇನೇತಂ ದೀಪೇತಿ – ಯ್ವಾಯಂ ಅಮೋಹೋ, ಸೋ ನ ಕೇವಲಂ ಮೋಹತೋ ಅಞ್ಞೋ ಧಮ್ಮೋ, ಮೋಹಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಙ್ಖಾತೋ ಅಮೋಹೋವ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ। ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಯಾಥಾವನಿಯ್ಯಾನಿಕಕುಸಲದಿಟ್ಠಿ। ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಙ್ಖಾತೋ ಪಸತ್ಥೋ ಸುನ್ದರೋ ವಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋತಿ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ। ಮಗ್ಗಙ್ಗನ್ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಙ್ಗಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಮಗ್ಗಙ್ಗಂ। ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಮಗ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನನ್ತಿ।
Obhāsanaṭṭhena paññāva obhāso paññāobhāso. Pajjotanaṭṭhena paññāva pajjoto paññāpajjoto. Ratikaraṇaṭṭhena ratidāyakaṭṭhena ratijanakaṭṭhena cittīkataṭṭhena dullabhapātubhāvaṭṭhena atulaṭṭhena anomasattaparibhogaṭṭhena ca paññāva ratanaṃ paññāratanaṃ. Na tena sattā muyhanti, sayaṃ vā ārammaṇe na muyhatīti amoho. Dhammavicayapadaṃ vuttatthameva. Kasmā panetaṃ puna vuttanti? Amohassa mohapaṭipakkhabhāvadīpanatthaṃ. Tenetaṃ dīpeti – yvāyaṃ amoho, so na kevalaṃ mohato añño dhammo, mohassa paṭipakkho dhammavicayasaṅkhāto amohova idhādhippetoti. Sammādiṭṭhīti yāthāvaniyyānikakusaladiṭṭhi. Dhammavicayasaṅkhāto pasattho sundaro vā bojjhaṅgoti dhammavicayasambojjhaṅgo. Maggaṅganti ariyamaggassa aṅgaṃ kāraṇanti maggaṅgaṃ. Ariyamaggassa antogadhattā maggapariyāpannanti.
ಅಸಞ್ಞಾಸಮಾಪತ್ತೀತಿ ಸಞ್ಞಾವಿರಾಗಭಾವನಾವಸೇನ ಪವತ್ತಿತಾ ಅಸಞ್ಞಭವೂಪಪತ್ತಿನಿಬ್ಬತ್ತನಸಮಾಪತ್ತಿ। ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಹಿ ಬುದ್ಧೇ ಏಕಚ್ಚೇ ತಿತ್ಥಾಯತನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಾಯೋಕಸಿಣೇ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ದೋಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಞ್ಞಾಯ ಸತಿ ಹತ್ಥಚ್ಛೇದಾದಿದುಕ್ಖಞ್ಚೇವ ಸಬ್ಬಭಯಾನಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ‘‘ಅಲಂ ಇಮಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ, ಸಞ್ಞಾಭಾವೋ ಸನ್ತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಸಞ್ಞಾಯ ದೋಸಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾವಿರಾಗವಸೇನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಅಸಞ್ಞೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ। ಚಿತ್ತಂ ನೇಸಂ ಚುತಿಚಿತ್ತನಿರೋಧೇನೇವ ಇಧ ನಿವತ್ತತಿ, ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಮತ್ತಮೇವ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ।
Asaññāsamāpattīti saññāvirāgabhāvanāvasena pavattitā asaññabhavūpapattinibbattanasamāpatti. Anuppanne hi buddhe ekacce titthāyatane pabbajitvā vāyokasiṇe parikammaṃ katvā catutthajjhānaṃ nibbattetvā jhānā vuṭṭhāya saññāya dosaṃ passanti, saññāya sati hatthacchedādidukkhañceva sabbabhayāni ca honti, ‘‘alaṃ imāya saññāya, saññābhāvo santo’’ti evaṃ saññāya dosaṃ passitvā saññāvirāgavasena catutthajjhānaṃ nibbattetvā aparihīnajjhānā kālaṃ katvā asaññīsu nibbattanti. Cittaṃ nesaṃ cuticittanirodheneva idha nivattati, rūpakkhandhamattameva tattha nibbattati.
ತೇ ಯಥಾ ನಾಮ ಜಿಯಾವೇಗುಕ್ಖಿತ್ತೋ ಸರೋ ಯತ್ತಕೋ ಜಿಯಾವೇಗೋ, ತತ್ತಕಮೇವ ಆಕಾಸೇ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮೇವಂ ಝಾನವೇಗುಕ್ಖಿತ್ತಾ ಉಪಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯತ್ತಕೋ ಝಾನವೇಗೋ, ತತ್ತಕಮೇವ ಕಾಲಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಝಾನವೇಗೇ ಪನ ಪರಿಕ್ಖೀಣೇ ತತ್ಥ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಇಧ ಪಟಿಸನ್ಧಿಸಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಸಞ್ಞಭವೂಪಪತ್ತಿನಿಬ್ಬತ್ತನಸಮಾಪತ್ತೀ’’ತಿ। ವಿಭೂತಸಞ್ಞಾಸಮಾಪತ್ತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿ। ಸಾ ಹಿ ಪಠಮಾರುಪ್ಪವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಸಞ್ಞಾಯಪಿ ವಿಭಾವನತೋ ‘‘ವಿಭೂತಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಕೇಚಿ ‘‘ವಿಭೂತರೂಪಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ಪಠನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಮತೇನ ವಿಭೂತರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿ ನಾಮ ಸೇಸಾರುಪ್ಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ। ಸೇಸಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾವ।
Te yathā nāma jiyāvegukkhitto saro yattako jiyāvego, tattakameva ākāse gacchati, evamevaṃ jhānavegukkhittā upapajjitvā yattako jhānavego, tattakameva kālaṃ tiṭṭhanti. Jhānavege pana parikkhīṇe tattha rūpakkhandho antaradhāyati, idha paṭisandhisaññā uppajjati, taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘asaññabhavūpapattinibbattanasamāpattī’’ti. Vibhūtasaññāsamāpattīti viññāṇañcāyatanasamāpatti. Sā hi paṭhamāruppaviññāṇassa paṭhamāruppasaññāyapi vibhāvanato ‘‘vibhūtasaññā’’ti vuccati. Keci ‘‘vibhūtarūpasaññā’’ti paṭhanti, tesaṃ matena vibhūtarūpasamāpatti nāma sesāruppasamāpattiyo. Sesā samāpattiyo suviññeyyāva.
ನೇವಸೇಕ್ಖನಾಸೇಕ್ಖೋ ಝಾಯೀತಿ ಝಾನಲಾಭೀ ಪುಥುಜ್ಜನೋ। ಆಜಾನಿಯೋ ಝಾಯೀತಿ ಅರಹಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ। ಅಸ್ಸಖಲುಙ್ಕೋ ಝಾಯೀತಿ ಖಲುಙ್ಕಸ್ಸಸದಿಸೋ ಝಾಯೀ। ತಥಾ ಹಿ ಖಲುಙ್ಕೋ ಅಸ್ಸೋ ದಮಥಂ ನ ಉಪೇತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಯಥಾರುಚಿ ಧಾವತಿ, ಏವಮೇವಂ ಯೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಅಭಿಞ್ಞಾಲಾಭೀ, ಸೋ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಅಸ್ಸಾದೇತ್ವಾ ‘‘ಅಲಮೇತ್ತಾವತಾ, ಕತಮೇತ್ತಾವತಾ’’ತಿ ಉತ್ತರಿದಮಥಾಯ ಅಪರಿಸಕ್ಕನ್ತೋ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತವಸೇನ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಧಾವತಿ ಪವತ್ತತಿ, ಸೋ ‘‘ಅಸ್ಸಖಲುಙ್ಕೋ ಝಾಯೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ದಿಟ್ಠುತ್ತರೋ ಝಾಯೀತಿ ಝಾನಲಾಭೀ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ। ಪಞ್ಞುತ್ತರೋ ಝಾಯೀತಿ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನೇನ ಝಾಯೀ, ಸಬ್ಬೋ ಏವ ವಾ ಪಞ್ಞಾಧಿಕೋ ಝಾಯೀ।
Nevasekkhanāsekkho jhāyīti jhānalābhī puthujjano. Ājāniyo jhāyīti arahā, sabbepi vā ariyapuggalā. Assakhaluṅko jhāyīti khaluṅkassasadiso jhāyī. Tathā hi khaluṅko asso damathaṃ na upeti ito cito ca yathāruci dhāvati, evamevaṃ yo puthujjano abhiññālābhī, so abhiññā assādetvā ‘‘alamettāvatā, katamettāvatā’’ti uttaridamathāya aparisakkanto abhiññācittavasena ito cito ca dhāvati pavattati, so ‘‘assakhaluṅko jhāyī’’ti vutto. Diṭṭhuttaro jhāyīti jhānalābhī diṭṭhigatiko. Paññuttaro jhāyīti lakkhaṇūpanijjhānena jhāyī, sabbo eva vā paññādhiko jhāyī.
ಸರಣೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ, ಸಬ್ಬೋಪಿ ವಾ ಸಾಸವೋ ಸಮಾಧಿ। ಅರಣೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಸಬ್ಬೋ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೋ ಸಮಾಧಿ, ಲೋಕುತ್ತರೋ ಏವ ವಾ। ಸವೇರೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಪಟಿಘಚಿತ್ತೇಸು ಏಕಗ್ಗತಾ। ಅವೇರೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಮೇತ್ತಾಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ। ಅನನ್ತರದುಕೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಾಮಿಸೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಲೋಕಿಯಸಮಾಧಿ। ಸೋ ಹಿ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತವಟ್ಟಾಮಿಸಲೋಕಾಮಿಸತಾಯ ಸಾಮಿಸೋ। ನಿರಾಮಿಸೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರೋ ಸಮಾಧಿ। ಸಸಙ್ಖಾರೋ ಸಮಾಧೀತಿ ದುಕ್ಖಾಪಟಿಪದೋ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞೋ ಸುಖಾಪಟಿಪದೋ ಚ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞೋ। ಸೋ ಹಿ ಸಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಪ್ಪಯೋಗೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ ಕಿಚ್ಛೇನ ಕಸಿರೇನ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬೋ। ಇತರೋ ಅಸಙ್ಖಾರೋ ಸಮಾಧಿ। ಏಕಂಸಭಾವಿತೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ಸಮಾಧಿ। ಉಭಯಂಸಭಾವಿತೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಸಮಥಯಾನಿಕಸ್ಸ ಸಮಾಧಿ। ಉಭಯತೋ ಭಾವಿತಭಾವನೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಕಾಯಸಕ್ಖಿನೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಚ ಸಮಾಧಿ। ಸೋ ಹಿ ಉಭಯತೋ ಭಾಗೇಹಿ ಉಭಯತೋ ಭಾವಿತಭಾವನೋ।
Saraṇo samādhīti akusalacittekaggatā, sabbopi vā sāsavo samādhi. Araṇo samādhīti sabbo kusalābyākato samādhi, lokuttaro eva vā. Savero samādhīti paṭighacittesu ekaggatā. Avero samādhīti mettācetovimutti. Anantaradukepi eseva nayo. Sāmiso samādhīti lokiyasamādhi. So hi anatikkantavaṭṭāmisalokāmisatāya sāmiso. Nirāmiso samādhīti lokuttaro samādhi. Sasaṅkhāro samādhīti dukkhāpaṭipado dandhābhiñño sukhāpaṭipado ca dandhābhiñño. So hi sasaṅkhārena sappayogena cittena paccanīkadhamme kicchena kasirena niggahetvā adhigantabbo. Itaro asaṅkhāro samādhi. Ekaṃsabhāvito samādhīti sukkhavipassakassa samādhi. Ubhayaṃsabhāvito samādhīti samathayānikassa samādhi. Ubhayato bhāvitabhāvano samādhīti kāyasakkhino ubhatobhāgavimuttassa ca samādhi. So hi ubhayato bhāgehi ubhayato bhāvitabhāvano.
ಆಗಾಳ್ಹಪಟಿಪದಾತಿ ಕಾಮಾನಂ ಓರೋಹನಪಟಿಪತ್ತಿ, ಕಾಮಸುಖಾನುಯೋಗೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಜ್ಝಾಮಪಟಿಪದಾತಿ ಕಾಮಸ್ಸ ನಿಜ್ಝಾಪನವಸೇನ ಖೇದನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ, ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಕ್ಖಮಾ ಪಟಿಪದಾತಿಆದೀಸು ಪಧಾನಕರಣಕಾಲೇ ಸೀತಾದೀನಿ ಅಸಹನ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಪದಾ, ತಾನಿ ನಕ್ಖಮತೀತಿ ಅಕ್ಖಮಾ। ಸಹನ್ತಸ್ಸ ಪನ ತಾನಿ ಖಮತೀತಿ ಖಮಾ। ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೬; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೪; ೬.೫೮) ನಯೇನ ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕೇ ಸಮೇತೀತಿ ಸಮಾ। ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ದಮೇತೀತಿ ದಮಾ ಪಟಿಪದಾ।
Āgāḷhapaṭipadāti kāmānaṃ orohanapaṭipatti, kāmasukhānuyogoti attho. Nijjhāmapaṭipadāti kāmassa nijjhāpanavasena khedanavasena pavattā paṭipatti, attakilamathānuyogoti attho. Akkhamā paṭipadātiādīsu padhānakaraṇakāle sītādīni asahantassa paṭipadā, tāni nakkhamatīti akkhamā. Sahantassa pana tāni khamatīti khamā. ‘‘Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’tiādinā (ma. ni. 1.26; a. ni. 4.14; 6.58) nayena micchāvitakke sametīti samā. Manacchaṭṭhāni indriyāni dametīti damā paṭipadā.
ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತನಯೇನ। ಯೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಯೋ ಕೋಚಿ ಜಾತಿಆದಿಧಮ್ಮೋ। ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಜರಾದಿಧಮ್ಮಸ್ಸ। ಸಮಾನಭಾವೋತಿ ದುಕ್ಖಾದಿಭಾವೇನ ಸಮಾನಭಾವೋ। ಏಕತ್ತತಾಯಾತಿ ಸಮಾನತಾಯ ದುಕ್ಖಾದಿಭಾವಾನಂ ಏಕೀಭಾವೇನ। ಏಕೀ ಭವತೀತಿ ಅನೇಕೋಪಿ ‘‘ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಏಕಸದ್ದಾಭಿಧೇಯ್ಯತಾಯ ಏಕೀ ಭವತಿ। ಏತೇನ ಏಕತ್ತತಾಯ ಲಕ್ಖಣಮಾಹ। ಯೇನ ಯೇನ ವಾ ಪನ ವಿಲಕ್ಖಣೋತಿ ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಯೇನ ಯೇನ ಭಾವೇನ ವಿಸದಿಸೋ। ತೇನ ತೇನ ವೇಮತ್ತಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ತೇನ ತೇನ ಭಾವೇನ ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವೇಮತ್ತತಂ ವಿಸದಿಸತ್ತಂ ಗಚ್ಛತಿ, ದುಕ್ಖಭಾವೇನ ಸಮಾನೋಪಿ ಜಾತಿಆದಿಕೋ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಆದಿಭಾವೇನ ಜರಾದಿಕಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠತಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾ ವೇಮತ್ತತಾಯ ಲಕ್ಖಣಮಾಹ।
Evanti iminā vuttanayena. Yo dhammoti yo koci jātiādidhammo. Yassa dhammassāti tato aññassa jarādidhammassa. Samānabhāvoti dukkhādibhāvena samānabhāvo. Ekattatāyāti samānatāya dukkhādibhāvānaṃ ekībhāvena. Ekī bhavatīti anekopi ‘‘dukkha’’ntiādinā ekasaddābhidheyyatāya ekī bhavati. Etena ekattatāya lakkhaṇamāha. Yena yena vā pana vilakkhaṇoti yo dhammo yassa dhammassa yena yena bhāvena visadiso. Tena tena vemattaṃ gacchatīti tena tena bhāvena so dhammo tassa dhammassa vemattataṃ visadisattaṃ gacchati, dukkhabhāvena samānopi jātiādiko abhinibbattiādibhāvena jarādikassa visiṭṭhataṃ gacchatīti attho. Iminā vemattatāya lakkhaṇamāha.
ಇದಾನಿ ತಾವ ಏಕತ್ತವೇಮತ್ತತಾವಿಸಯೇ ನಿಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸುತ್ತೇ ವಾ ವೇಯ್ಯಾಕರಣೇ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪುಚ್ಛಿತನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ದೇಸಿತಸುತ್ತವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಹಾರಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾವಿಸಯತಾಯ। ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವ।
Idāni tāva ekattavemattatāvisaye niyojetvā dassetuṃ ‘‘sutte vā veyyākaraṇe vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha pucchitanti pucchāvasena desitasuttavasena vuttaṃ, na pana adhiṭṭhānahārassa pucchāvisayatāya. Sesaṃ uttānameva.
ಅಧಿಟ್ಠಾನಹಾರವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಪಾಳಿ • Nettippakaraṇapāḷi / ೧೪. ಅಧಿಟ್ಠಾನಹಾರವಿಭಙ್ಗೋ • 14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgo
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಟೀಕಾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ೧೪. ಅಧಿಟ್ಠಾನಹಾರವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ • 14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿವಿಭಾವಿನೀ • Nettivibhāvinī / ೧೪. ಅಧಿಟ್ಠಾನಹಾರವಿಭಙ್ಗವಿಭಾವನಾ • 14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavibhāvanā
