| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / නෙත්‌තිප්‌පකරණ-ටීකා • Nettippakaraṇa-ṭīkā |
14. අධිට්‌ඨානහාරවිභඞ්‌ගවණ්‌ණනා
14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanā
46. ධාරයිතබ්‌බාති උපධාරෙතබ්‌බා, උපලක්‌ඛිතබ්‌බාති අත්‌ථො. වුත්‌තමෙව ‘‘සාමඤ්‌ඤවිසෙසකප්‌පනාය වොහාරභාවෙන අනවට්‌ඨානතො’’තිආදිනා (නෙත්‌ති. අට්‌ඨ. 14).
46.Dhārayitabbāti upadhāretabbā, upalakkhitabbāti attho. Vuttameva ‘‘sāmaññavisesakappanāya vohārabhāvena anavaṭṭhānato’’tiādinā (netti. aṭṭha. 14).
තං තං ඵලන්‌ති නිරයාදිං තං තං ඵලං. අඤ්‌චිතාති ගතා. යොනීති එකජාති. සමානවසෙන මිස්‌සීභවති එතායාති හි යොනි, උපපත්‌ති. පෙච්‌චාති මරිත්‌වා. උස්‌සන්‌නතායාති විතක්‌කබහුලතාය. ‘‘උස්‌සන්‌නත්‌තා’’තිපි වදන්‌ති. සස්‌සතාදීහි වා උස්‌සන්‌නත්‌තා. අසුරජාතියා නිබ්‌බත්‌තාපනකො අසුරජාතිනිබ්‌බත්‌තනකො.
Taṃ taṃ phalanti nirayādiṃ taṃ taṃ phalaṃ. Añcitāti gatā. Yonīti ekajāti. Samānavasena missībhavati etāyāti hi yoni, upapatti. Peccāti maritvā. Ussannatāyāti vitakkabahulatāya. ‘‘Ussannattā’’tipi vadanti. Sassatādīhi vā ussannattā. Asurajātiyā nibbattāpanako asurajātinibbattanako.
සඞ්‌ඛාති පඤ්‌ඤා. පඤ්‌ඤාපධානා ච භාවනාති ආහ ‘‘පටිසඞ්‌ඛාය පටිපක්‌ඛභාවනායා’’ති.
Saṅkhāti paññā. Paññāpadhānā ca bhāvanāti āha ‘‘paṭisaṅkhāya paṭipakkhabhāvanāyā’’ti.
47. පත්‌ථටභාවෙන පථවී. සභාවධාරණට්‌ඨෙන, නිස්‌සත්‌තනිජ්‌ජීවට්‌ඨෙන ච ධාතු. ආපීයති, අප්‌පායතීති වා ආපො. තෙජනවසෙන තික්‌ඛතාවසෙන, දහනවසෙන වා තෙජො. වායනවසෙන වෙගගමනවසෙන, සමුදීරණවසෙන වා වායො. වීසති ආකාරාති කෙසාදයො වීසති කොට්‌ඨාසා, පකාරා වා. කක්‌ඛළලක්‌ඛණාධිකතාය කෙසාදී කක්‌ඛළලක්‌ඛණා වුත්‌තා.
47. Patthaṭabhāvena pathavī. Sabhāvadhāraṇaṭṭhena, nissattanijjīvaṭṭhena ca dhātu. Āpīyati, appāyatīti vā āpo. Tejanavasena tikkhatāvasena, dahanavasena vā tejo. Vāyanavasena vegagamanavasena, samudīraṇavasena vā vāyo. Vīsati ākārāti kesādayo vīsati koṭṭhāsā, pakārā vā. Kakkhaḷalakkhaṇādhikatāya kesādī kakkhaḷalakkhaṇā vuttā.
පාටියෙක්‌කො පථවීධාතුකොට්‌ඨාසොති පථවීකොට්‌ඨාසමත්‌තො, අත්‌තසුඤ්‌ඤධම්‌මමත්‌තොති අත්‌ථො. සන්‌තප්‌පතීති එත්‌ථ සරීරපකතිමතික්‌කමිත්‌වා උණ්‌හභාවො සන්‌තාපො, සරීරදහනවසෙන පවත්‌තො මහාදාහො, අයමෙතෙසං විසෙසො. යෙන ච ජීරීයතීති එකාහිකාදිජරාරොගෙන ජරීයතීති ච අත්‌ථො යුජ්‌ජති. ‘‘සතවාරං තාපෙත්‌වා තාපෙත්‌වා උදකෙ පක්‌ඛිපිත්‌වා උද්‌ධටසප්‌පි සතධොතසප්‌පී’’ති වදන්‌ති. රසරුධිරමංසමෙදන්‌හාරුඅට්‌ඨිඅට්‌ඨිමිඤ්‌ජා රසාදයො. කෙචි න්‌හාරුං අපනෙත්‌වා සුක්‌කං සත්‌තමං ධාතුං වදන්‌ති. විවෙකන්‌ති විසුංභාවං, විසදිසභාවන්‌ති අත්‌ථො. වත්‌ථුසඞ්‌ඛාතො හි ආහාරො පරිණාමං ගච්‌ඡන්‌තො පාණභක්‌ඛගහණිපදනිය මුත්‌තකරීසභාවෙහි විය අත්‌තනාපි විසදිසරසසඞ්‌ඛාතං විසුංභාවං නිබ්‌බත්‌තෙන්‌තො තබ්‌භාවං ගච්‌ඡතීති වුච්‌චති, තථා රසාදයොපි රුධිරාදිකොට්‌ඨාසං. තෙනාහ ‘‘රසාදිභාවෙන විවෙකං ගච්‌ඡතී’’ති.
Pāṭiyekko pathavīdhātukoṭṭhāsoti pathavīkoṭṭhāsamatto, attasuññadhammamattoti attho. Santappatīti ettha sarīrapakatimatikkamitvā uṇhabhāvo santāpo, sarīradahanavasena pavatto mahādāho, ayametesaṃ viseso. Yena ca jīrīyatīti ekāhikādijarārogena jarīyatīti ca attho yujjati. ‘‘Satavāraṃ tāpetvā tāpetvā udake pakkhipitvā uddhaṭasappi satadhotasappī’’ti vadanti. Rasarudhiramaṃsamedanhāruaṭṭhiaṭṭhimiñjā rasādayo. Keci nhāruṃ apanetvā sukkaṃ sattamaṃ dhātuṃ vadanti. Vivekanti visuṃbhāvaṃ, visadisabhāvanti attho. Vatthusaṅkhāto hi āhāro pariṇāmaṃ gacchanto pāṇabhakkhagahaṇipadaniya muttakarīsabhāvehi viya attanāpi visadisarasasaṅkhātaṃ visuṃbhāvaṃ nibbattento tabbhāvaṃ gacchatīti vuccati, tathā rasādayopi rudhirādikoṭṭhāsaṃ. Tenāha ‘‘rasādibhāvena vivekaṃ gacchatī’’ti.
සභාවලක්‌ඛණතොති අසුචිභාවෙන ලක්‌ඛිතබ්‌බතො.
Sabhāvalakkhaṇatoti asucibhāvena lakkhitabbato.
48. යාථාවසරසලක්‌ඛණන්‌ති රසිතබ්‌බොති රසො, පටිවිජ්‌ඣිතබ්‌බො සභාවො, අත්‌තනො රසො සරසො, යාථාවො සරසො, යාථාවසරසො යාථාවසරසො එව ලක්‌ඛිතබ්‌බත්‌තා ලක්‌ඛණන්‌ති යාථාවසරසලක්‌ඛණං. අථ වා යාථාවසරසලක්‌ඛණන්‌ති අවිපරීතං අත්‌තනො පවත්‌තිසඞ්‌ඛාතං කිච්‌චඤ්‌චෙව පීළනසඞ්‌ඛාතං ලක්‌ඛණඤ්‌ච. ‘‘ඉදං කිච්‌චං, ඉදං ලක්‌ඛණ’’න්‌ති අවිජ්‌ජාහෙතු ඤාතුං න සක්‌කොති, තබ්‌බිසයඤාණුප්‌පත්‌තිං නිවාරෙන්‌තී ඡාදෙත්‌වා පරියොනන්‌ධිත්‌වා තිට්‌ඨතීති වුත්‌තා. තෙන වුත්‌තං ‘‘ජානිතුං පටිවිජ්‌ඣිතුං න දෙතී’’ති. තයිදමස්‌සා කිච්‌චන්‌ති කිච්‌චතො කථිතා. කථිතාති ච වුත්‌තා, යතො ච අවිජ්‌ජා අසම්‌පටිවෙධරසාති වුච්‌චති. ජායති එත්‌ථාති ජාති, උප්‌පත්‌තිට්‌ඨානං. යදිපි නිරොධමග්‌ගෙ අවිජ්‌ජා ආරම්‌මණං න කරොති, තෙ පන ජානිතුකාමස්‌ස තප්‌පටිච්‌ඡාදනවසෙන අනිරොධමග්‌ගෙසු නිරොධමග්‌ගග්‌ගහණස්‌ස කාරණභාවෙන පවත්‌තමානා තත්‌ථ උප්‌පජ්‌ජතීති වුච්‌චති, තෙසම්‌පි අවිජ්‌ජාය උප්‌පත්‌තිට්‌ඨානතා හොති, ඉතරෙසං ආරම්‌මණභාවෙන චාති.
48.Yāthāvasarasalakkhaṇanti rasitabboti raso, paṭivijjhitabbo sabhāvo, attano raso saraso, yāthāvo saraso, yāthāvasaraso yāthāvasaraso eva lakkhitabbattā lakkhaṇanti yāthāvasarasalakkhaṇaṃ. Atha vā yāthāvasarasalakkhaṇanti aviparītaṃ attano pavattisaṅkhātaṃ kiccañceva pīḷanasaṅkhātaṃ lakkhaṇañca. ‘‘Idaṃ kiccaṃ, idaṃ lakkhaṇa’’nti avijjāhetu ñātuṃ na sakkoti, tabbisayañāṇuppattiṃ nivārentī chādetvā pariyonandhitvā tiṭṭhatīti vuttā. Tena vuttaṃ ‘‘jānituṃ paṭivijjhituṃ na detī’’ti. Tayidamassā kiccanti kiccato kathitā. Kathitāti ca vuttā, yato ca avijjā asampaṭivedharasāti vuccati. Jāyati etthāti jāti, uppattiṭṭhānaṃ. Yadipi nirodhamagge avijjā ārammaṇaṃ na karoti, te pana jānitukāmassa tappaṭicchādanavasena anirodhamaggesu nirodhamaggaggahaṇassa kāraṇabhāvena pavattamānā tattha uppajjatīti vuccati, tesampi avijjāya uppattiṭṭhānatā hoti, itaresaṃ ārammaṇabhāvena cāti.
අත්‌ථානත්‌ථන්‌ති හිතාහිතං. සම්‌මොහවිනොදනියං පන ‘‘අත්‌ථත්‌ථ’’න්‌ති (විභ. අට්‌ඨ. 226) වුත්‌තං, තත්‌ථ අත්‌ථො එව අත්‌ථත්‌ථොති අත්‌ථස්‌ස අවිපරීතතාදස්‌සනත්‌ථං දුතියෙන අත්‌ථසද්‌දෙන විසෙසනං. න හි ඤාණං අනත්‌ථෙ ‘‘අත්‌ථො’’ති ගණ්‌හාතීති. කාරණාකාරණන්‌ති එත්‌ථාපි එවං දට්‌ඨබ්‌බං. අත්‌ථත්‌ථන්‌ති වා ආමෙඩිතවචනං සබ්‌බෙසං අත්‌ථානං පාකටකරණභාවප්‌පකාසනත්‌ථං, ඵලං ඵලන්‌ති අත්‌ථො, හිතපරියායෙපි එසෙව නයො. න්‌ති අත්‌ථානත්‌ථාදිකං. ආකාරන්‌ති අත්‌ථාදිකාරණමෙව.
Atthānatthanti hitāhitaṃ. Sammohavinodaniyaṃ pana ‘‘atthattha’’nti (vibha. aṭṭha. 226) vuttaṃ, tattha attho eva atthatthoti atthassa aviparītatādassanatthaṃ dutiyena atthasaddena visesanaṃ. Na hi ñāṇaṃ anatthe ‘‘attho’’ti gaṇhātīti. Kāraṇākāraṇanti etthāpi evaṃ daṭṭhabbaṃ. Atthatthanti vā āmeḍitavacanaṃ sabbesaṃ atthānaṃ pākaṭakaraṇabhāvappakāsanatthaṃ, phalaṃ phalanti attho, hitapariyāyepi eseva nayo. Nti atthānatthādikaṃ. Ākāranti atthādikāraṇameva.
පටිවිද්‌ධස්‌ස පුන අවෙක්‌ඛනා පච්‌චවෙක්‌ඛණා. දුචින්‌තිතචින්‌තිතාදිලක්‌ඛණස්‌ස බාලස්‌ස භාවො බාල්‍යං. සම්‌පජානාතීති සමං පකාරෙහි ජානාති. බලවමොහො පමොහො. සමන්‌තතො මොහනං සම්‌මොහො. දුග්‌ගතිගාමිකම්‌මස්‌ස විසෙසපච්‌චයත්‌තා අවින්‌දියං. වින්‌දතීති ලභති. අනවජ්‌ජධම්‌මානං විජ්‌ජා විය විසෙසපච්‌චයො න හොතීති වින්‌දියං න වින්‌දති. අයං අවිජ්‌ජාය වෙමත්‌තතාති අයං ‘‘දුක්‌ඛෙ අඤ්‌ඤාණ’’න්‌තිආදිනා කිච්‌චජාතිලක්‌ඛණෙහි වුත්‌තො අවිජ්‌ජාය අවිසෙසො. විජ්‌ජාතිආදීනං වුත්‌තනයානසාරෙන අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
Paṭividdhassa puna avekkhanā paccavekkhaṇā. Ducintitacintitādilakkhaṇassa bālassa bhāvo bālyaṃ. Sampajānātīti samaṃ pakārehi jānāti. Balavamoho pamoho. Samantato mohanaṃ sammoho. Duggatigāmikammassa visesapaccayattā avindiyaṃ. Vindatīti labhati. Anavajjadhammānaṃ vijjā viya visesapaccayo na hotīti vindiyaṃ na vindati. Ayaṃ avijjāya vemattatāti ayaṃ ‘‘dukkhe aññāṇa’’ntiādinā kiccajātilakkhaṇehi vutto avijjāya aviseso. Vijjātiādīnaṃ vuttanayānasārena attho veditabbo.
පාසාණසක්‌ඛරවාලිකාවිරහිතා භූමි සණ්‌හාති ‘‘සණ්‌හට්‌ඨෙනා’’ති වුත්‌තං.
Pāsāṇasakkharavālikāvirahitā bhūmi saṇhāti ‘‘saṇhaṭṭhenā’’ti vuttaṃ.
තත්‌තකමෙව කාලන්‌ති පඤ්‌චකප්‌පසතානි. විභූතං සමත්‌තික්‌කන්‌තං රූපසඤ්‌ඤාසඞ්‌ඛාතං රූපං එතායාති විභූතරූපං, සමාපත්‌තින්‌ති පදත්‌ථො. න හි කාචි අරූපසමාපත්‌ති රූපසඤ්‌ඤාසහගතා පවත්‌තීති. නිරොධසමාපත්‌තියං වත්‌තබ්‌බමෙව නත්‌ථි, තත්‌ථ නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනසමාපත්‌තියා විසුං ගහිතත්‌තා වුත්‌තං ‘‘සෙසාරුප්‌පසමාපත්‌තියො’’ති.
Tattakamevakālanti pañcakappasatāni. Vibhūtaṃ samattikkantaṃ rūpasaññāsaṅkhātaṃ rūpaṃ etāyāti vibhūtarūpaṃ, samāpattinti padattho. Na hi kāci arūpasamāpatti rūpasaññāsahagatā pavattīti. Nirodhasamāpattiyaṃ vattabbameva natthi, tattha nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā visuṃ gahitattā vuttaṃ ‘‘sesāruppasamāpattiyo’’ti.
දමථං අනුපගච්‌ඡන්‌තො දුට්‌ඨස්‌සො ඛලුඞ්‌කස්‌සො. උත්‌තරිදමථායාති අරියමග්‌ගදමථාය.
Damathaṃ anupagacchanto duṭṭhasso khaluṅkasso. Uttaridamathāyāti ariyamaggadamathāya.
ඉතරොති දුක්‌ඛාපටිපදො ඛිප්‌පාභිඤ්‌ඤො, සුඛාපටිපදො ච ඛිප්‌පාභිඤ්‌ඤො. උභයතොභාගෙහීති රූපකායනාමකායභාගෙහි. උභයතොති වික්‌ඛම්‌භනසමුච්‌ඡෙදවිමුත්‌තිවසෙන.
Itaroti dukkhāpaṭipado khippābhiñño, sukhāpaṭipado ca khippābhiñño. Ubhayatobhāgehīti rūpakāyanāmakāyabhāgehi. Ubhayatoti vikkhambhanasamucchedavimuttivasena.
අනෙකොපීති සභාවෙන අනෙකොපි. එකසද්‌දාභිධෙය්‍යතායාති සාමඤ්‌ඤසද්‌දාභිධෙය්‍යතාය.
Anekopīti sabhāvena anekopi. Ekasaddābhidheyyatāyāti sāmaññasaddābhidheyyatāya.
අධිට්‌ඨානහාරවිභඞ්‌ගවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / නෙත්‌තිප්‌පකරණපාළි • Nettippakaraṇapāḷi / 14. අධිට්‌ඨානහාරවිභඞ්‌ගො • 14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgo
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ඛුද්‌දකනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / නෙත්‌තිප්‌පකරණ-අට්‌ඨකථා • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / 14. අධිට්‌ඨානහාරවිභඞ්‌ගවණ්‌ණනා • 14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ඛුද්‌දකනිකාය (ටීකා) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / නෙත්‌තිවිභාවිනී • Nettivibhāvinī / 14. අධිට්‌ඨානහාරවිභඞ්‌ගවිභාවනා • 14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavibhāvanā
