| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī |
१४. अधिट्ठानहारविभङ्गविभावना
14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavibhāvanā
४६. येन येन संवण्णनाविसेसभूतेन विभङ्गेन पञ्हादयो सोधिता, सो संवण्णनाविसेसभूतो परिपुण्णो, ‘‘कतमो अधिट्ठानहारविभङ्गो’’ति पुच्छितब्बत्ता ‘‘तत्थ कतमो अधिट्ठानो हारो’’तिआदि वुत्तं। तत्थ तत्थाति तेसु निद्दिट्ठेसु सोळससु देसनाहारादीसु कतमो संवण्णनाविसेसो पटिनिद्देसतो अधिट्ठानो हारो अधिट्ठानहारविभङ्गो नामाति पुच्छति। ‘‘एकत्तताय धम्मा, येपि च वेमत्तताय निद्दिट्ठा’’तिआदिनिद्देसस्स इदानि मया वुच्चमानो ‘‘ये तत्थ निद्दिट्ठा, तथा ते धारयितब्बा’’तिआदिको वित्थारसंवण्णनाविसेसो अधिट्ठानहारविभङ्गो नामाति गहेतब्बो।
46. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena vibhaṅgena pañhādayo sodhitā, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto paripuṇṇo, ‘‘katamo adhiṭṭhānahāravibhaṅgo’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo adhiṭṭhāno hāro’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu katamo saṃvaṇṇanāviseso paṭiniddesato adhiṭṭhāno hāro adhiṭṭhānahāravibhaṅgo nāmāti pucchati. ‘‘Ekattatāya dhammā, yepi ca vemattatāya niddiṭṭhā’’tiādiniddesassa idāni mayā vuccamāno ‘‘ye tattha niddiṭṭhā, tathā te dhārayitabbā’’tiādiko vitthārasaṃvaṇṇanāviseso adhiṭṭhānahāravibhaṅgo nāmāti gahetabbo.
‘‘ये धम्मा सुत्तेसु एकत्तताय च वेमत्तताय च निद्दिट्ठा, ते धम्मा किं पन तथेव धारयितब्बा , उदाहु अञ्ञथापि विकप्पयितब्बा’’ति पुच्छितब्बत्ता ‘‘ये तत्था’’तिआदि वुत्तं। तत्थ तेसु सुत्तन्तेसु ये दुक्खसच्चादयो धम्मा एकत्तताय च वेमत्तताय च निद्दिट्ठा, ते दुक्खसच्चादयो धम्मा तथा एकत्तताय च वेमत्तताय च धारयितब्बा उपलक्खितब्बा, न अञ्ञथा विकप्पयितब्बा।
‘‘Ye dhammā suttesu ekattatāya ca vemattatāya ca niddiṭṭhā, te dhammā kiṃ pana tatheva dhārayitabbā , udāhu aññathāpi vikappayitabbā’’ti pucchitabbattā ‘‘ye tatthā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tesu suttantesu ye dukkhasaccādayo dhammā ekattatāya ca vemattatāya ca niddiṭṭhā, te dukkhasaccādayo dhammā tathā ekattatāya ca vemattatāya ca dhārayitabbā upalakkhitabbā, na aññathā vikappayitabbā.
‘‘सामञ्ञकप्पनाय वोहारभावेन अनवट्ठानतो कतमा एकत्तता, कतमा वेमत्तता’’ति पुच्छितब्बत्ता ‘‘दुक्खन्ति एकत्तता’’तिआदि वुत्तं। दुक्खन्ति जातिआदिविसेसमनपेक्खित्वा या दुक्खसामञ्ञता वुत्ता, सा अयं दुक्खसामञ्ञता दुक्खस्स एकत्तता नाम। ‘‘तत्थ कतमं दुक्ख’’न्ति पुच्छिता ‘‘जाति दुक्खा, जरा दुक्खा…पे॰.. विञ्ञाणं दुक्ख’’न्ति जातिआदिविसेसमपेक्खित्वा या दुक्खविसेसता वुत्ता, सा अयं दुक्खविसेसता दुक्खस्स वेमत्तता नाम। तत्थाति ये दुक्खादयो धम्मा सुत्ते वुत्ता, तत्थ तेसु दुक्खादीसु अत्थेसु।
‘‘Sāmaññakappanāya vohārabhāvena anavaṭṭhānato katamā ekattatā, katamā vemattatā’’ti pucchitabbattā ‘‘dukkhanti ekattatā’’tiādi vuttaṃ. Dukkhanti jātiādivisesamanapekkhitvā yā dukkhasāmaññatā vuttā, sā ayaṃ dukkhasāmaññatā dukkhassa ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamaṃ dukkha’’nti pucchitā ‘‘jāti dukkhā, jarā dukkhā…pe... viññāṇaṃ dukkha’’nti jātiādivisesamapekkhitvā yā dukkhavisesatā vuttā, sā ayaṃ dukkhavisesatā dukkhassa vemattatā nāma. Tatthāti ye dukkhādayo dhammā sutte vuttā, tattha tesu dukkhādīsu atthesu.
दुक्खसमुदयोति ‘‘तण्हा पोनोभविका’’ति विसेसमनपेक्खित्वा या समुदयसामञ्ञता वुत्ता, सा अयं समुदयसामञ्ञता समुदयस्स एकत्तता नाम। ‘‘तत्थ कतमो समुदयो’’ति पुच्छित्वा ‘‘यायं तण्हा…पे॰… विभवतण्हा’’ति विसेसं अपेक्खित्वा या समुदयविसेसता वुत्ता, सा अयं समुदयविसेसता समुदयस्स वेमत्तता नाम।
Dukkhasamudayoti ‘‘taṇhā ponobhavikā’’ti visesamanapekkhitvā yā samudayasāmaññatā vuttā, sā ayaṃ samudayasāmaññatā samudayassa ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamo samudayo’’ti pucchitvā ‘‘yāyaṃ taṇhā…pe… vibhavataṇhā’’ti visesaṃ apekkhitvā yā samudayavisesatā vuttā, sā ayaṃ samudayavisesatā samudayassa vemattatā nāma.
दुक्खनिरोधोति ‘‘तस्सायेव तण्हाय असेसविरागनिरोधो’’ति विसेसमनपेक्खित्वा या निरोधसामञ्ञता वुत्ता, सा अयं निरोधसामञ्ञता निरोधस्स एकत्तता नाम। ‘‘तत्थ कतमो दुक्खनिरोधो’’ति पुच्छित्वा ‘‘यो तस्सायेव तण्हाय असेसविरागनिरोधो चागो पटिनिस्सग्गो मुत्ति अनालयो’’ति विसेसमपेक्खित्वा या निरोधविसेसता वुत्ता, सा अयं निरोधविसेसता निरोधस्स वेमत्तता नाम।
Dukkhanirodhoti ‘‘tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho’’ti visesamanapekkhitvā yā nirodhasāmaññatā vuttā, sā ayaṃ nirodhasāmaññatā nirodhassa ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamo dukkhanirodho’’ti pucchitvā ‘‘yo tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho cāgo paṭinissaggo mutti anālayo’’ti visesamapekkhitvā yā nirodhavisesatā vuttā, sā ayaṃ nirodhavisesatā nirodhassa vemattatā nāma.
दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदाति? पटिपदाति सम्मादिट्ठिआदिविसेसमनपेक्खित्वा या निरोधगामिनिपटिपदासामञ्ञता वुत्ता, सा अयं निरोधगामिनिपटिपदासामञ्ञता मग्गस्स एकत्तता नाम। ‘‘तत्थ कतमा दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा’’ति पुच्छित्वा ‘‘अयमेव अरियो…पे॰… सम्मासमाधी’’ति सम्मादिट्ठिआदिविसेसमपेक्खित्वा या विसेसदुक्खनिरोधगामिनिपटिपदता वुत्ता, सा अयं विसेसदुक्खनिरोधगामिनिपटिपदता मग्गस्स वेमत्तता नाम।
Dukkhanirodhagāminī paṭipadāti? Paṭipadāti sammādiṭṭhiādivisesamanapekkhitvā yā nirodhagāminipaṭipadāsāmaññatā vuttā, sā ayaṃ nirodhagāminipaṭipadāsāmaññatā maggassa ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamā dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti pucchitvā ‘‘ayameva ariyo…pe… sammāsamādhī’’ti sammādiṭṭhiādivisesamapekkhitvā yā visesadukkhanirodhagāminipaṭipadatā vuttā, sā ayaṃ visesadukkhanirodhagāminipaṭipadatā maggassa vemattatā nāma.
मग्गोति निरयगामिमग्गादिविसेसमनपेक्खित्वा या सामञ्ञमग्गता वुत्ता, सा अयं सामञ्ञमग्गता मग्गस्स एकत्तता नाम। ‘‘तत्थ कतमो मग्गो’’ति पुच्छित्वा ‘‘निरयगामी मग्गो…पे॰… निब्बानगामी मग्गो’’ति निरयगामिमग्गादिविसेसं अपेक्खित्वा या विसेसमग्गता वुत्ता, सा अयं विसेसमग्गता मग्गस्स वेमत्तता नाम।
Maggoti nirayagāmimaggādivisesamanapekkhitvā yā sāmaññamaggatā vuttā, sā ayaṃ sāmaññamaggatā maggassa ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamo maggo’’ti pucchitvā ‘‘nirayagāmī maggo…pe… nibbānagāmī maggo’’ti nirayagāmimaggādivisesaṃ apekkhitvā yā visesamaggatā vuttā, sā ayaṃ visesamaggatā maggassa vemattatā nāma.
निरोधोति पटिसङ्खानिरोधादिविसेसं अनपेक्खित्वा या सामञ्ञनिरोधता वुत्ता, सा अयं सामञ्ञनिरोधता निरोधस्स एकत्तता नाम। ‘‘तत्थ कतमो निरोधो’’ति पुच्छित्वा ‘‘पटिसङ्खानिरोधो…पे॰… सब्बकिलेसनिरोधो’’ति पटिसङ्खानिरोधादिविसेसं अपेक्खित्वा या विसेसनिरोधता वुत्ता, सा अयं विसेसनिरोधता निरोधस्स वेमत्तता नाम।
Nirodhoti paṭisaṅkhānirodhādivisesaṃ anapekkhitvā yā sāmaññanirodhatā vuttā, sā ayaṃ sāmaññanirodhatā nirodhassa ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamo nirodho’’ti pucchitvā ‘‘paṭisaṅkhānirodho…pe… sabbakilesanirodho’’ti paṭisaṅkhānirodhādivisesaṃ apekkhitvā yā visesanirodhatā vuttā, sā ayaṃ visesanirodhatā nirodhassa vemattatā nāma.
रूपन्ति चातुमहाभूतिकादिविसेसमनपेक्खित्वा या सामञ्ञरूपता वुत्ता, सा अयं सामञ्ञरूपता रूपस्स एकत्तता नाम। ‘‘तत्थ कतमं रूप’’न्ति पुच्छित्वा ‘‘चातुमहाभूतिकं…पे॰… वायोधातुया चित्तं विराजेती’’ति चातुमहाभूतिकादिविसेसमपेक्खित्वा या विसेसरूपता वुत्ता, सा अयं विसेसरूपता रूपस्स वेमत्तता नाम।
Rūpanti cātumahābhūtikādivisesamanapekkhitvā yā sāmaññarūpatā vuttā, sā ayaṃ sāmaññarūpatā rūpassa ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamaṃ rūpa’’nti pucchitvā ‘‘cātumahābhūtikaṃ…pe… vāyodhātuyā cittaṃ virājetī’’ti cātumahābhūtikādivisesamapekkhitvā yā visesarūpatā vuttā, sā ayaṃ visesarūpatā rūpassa vemattatā nāma.
४८. अविज्जाति दुक्खेअञ्ञाणादिविसेसमनपेक्खित्वा या अविज्जासामञ्ञता वुत्ता, सा अयं अविज्जासामञ्ञता अविज्जाय एकत्तता नाम। ‘‘तत्थ कतमा अविज्जा’’ति पुच्छित्वा ‘‘दुक्खे अञ्ञाणं, दुक्खसमुदये अञ्ञाणं…पे॰… अविज्जालङ्घी मोहो अकुसलमूल’’न्ति दुक्खेअञ्ञाणादिविसेसमपेक्खित्वा या अविज्जाविसेसता वुत्ता, सा अयं अविज्जाविसेसता अविज्जाय वेमत्तता नाम।
48.Avijjāti dukkheaññāṇādivisesamanapekkhitvā yā avijjāsāmaññatā vuttā, sā ayaṃ avijjāsāmaññatā avijjāya ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamā avijjā’’ti pucchitvā ‘‘dukkhe aññāṇaṃ, dukkhasamudaye aññāṇaṃ…pe… avijjālaṅghī moho akusalamūla’’nti dukkheaññāṇādivisesamapekkhitvā yā avijjāvisesatā vuttā, sā ayaṃ avijjāvisesatā avijjāya vemattatā nāma.
विज्जाति दुक्खेञाणादिविसेसमनपेक्खित्वा या विज्जासामञ्ञता वुत्ता, सा अयं विज्जासामञ्ञता विज्जाय एकत्तता नाम। ‘‘तत्थ कतमा विज्जा’’ति पुच्छित्वा ‘‘दुक्खे ञाणं, दुक्खसमुदये ञाणं…पे॰… धम्मविचयसम्बोज्झङ्गो मग्गङ्गं मग्गपरियापन्न’’न्ति दुक्खेञाणादिविसेसमपेक्खित्वा या विज्जाविसेसता वुत्ता, सा अयं विज्जाविसेसता विज्जाय वेमत्तता नाम।
Vijjāti dukkheñāṇādivisesamanapekkhitvā yā vijjāsāmaññatā vuttā, sā ayaṃ vijjāsāmaññatā vijjāya ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamā vijjā’’ti pucchitvā ‘‘dukkhe ñāṇaṃ, dukkhasamudaye ñāṇaṃ…pe… dhammavicayasambojjhaṅgo maggaṅgaṃ maggapariyāpanna’’nti dukkheñāṇādivisesamapekkhitvā yā vijjāvisesatā vuttā, sā ayaṃ vijjāvisesatā vijjāya vemattatā nāma.
समापत्तीति सञ्ञासमापत्यादिविसेसं अनपेक्खित्वा या सामञ्ञसमापत्तिता वुत्ता, सा सामञ्ञसमापत्तिता समापत्तिया एकत्तता नाम। ‘‘तत्थ कतमा समापत्ती’’ति पुच्छित्वा ‘‘सञ्ञासमापत्ति असञ्ञासमापत्ति…पे॰… निरोधसमापत्ती’’ति सञ्ञासमापत्यादिविसेसं अपेक्खित्वा या विसेससमापत्तिता वुत्ता, सा अयं विसेससमापत्तिता समापत्तिया वेमत्तता नाम।
Samāpattīti saññāsamāpatyādivisesaṃ anapekkhitvā yā sāmaññasamāpattitā vuttā, sā sāmaññasamāpattitā samāpattiyā ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamā samāpattī’’ti pucchitvā ‘‘saññāsamāpatti asaññāsamāpatti…pe… nirodhasamāpattī’’ti saññāsamāpatyādivisesaṃ apekkhitvā yā visesasamāpattitā vuttā, sā ayaṃ visesasamāpattitā samāpattiyā vemattatā nāma.
झायीति सेक्खझायीआदिविसेसं अनपेक्खित्वा या झायीसामञ्ञता वुत्ता, सा झायीसामञ्ञता झायिनो एकत्तता नाम। ‘‘तत्थ कतमो झायी’’ति पुच्छित्वा ‘‘अत्थि सेक्खो झायी, अत्थि असेक्खो झायी…पे॰… पञ्ञुत्तरो झायी’’ति सेक्खझायीअसेक्खझायीआदिविसेसमपेक्खित्वा या झायीविसेसता वुत्ता, सा अयं झायीविसेसता झायिनो वेमत्तता नाम।
Jhāyīti sekkhajhāyīādivisesaṃ anapekkhitvā yā jhāyīsāmaññatā vuttā, sā jhāyīsāmaññatā jhāyino ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamo jhāyī’’ti pucchitvā ‘‘atthi sekkho jhāyī, atthi asekkho jhāyī…pe… paññuttaro jhāyī’’ti sekkhajhāyīasekkhajhāyīādivisesamapekkhitvā yā jhāyīvisesatā vuttā, sā ayaṃ jhāyīvisesatā jhāyino vemattatā nāma.
समाधीति सरणसमाध्यादिविसेसमनपेक्खित्वा या समाधिसामञ्ञता वुत्ता, सा अयं समाधिसामञ्ञता समाधिनो एकत्तता नाम। ‘‘तत्थ कतमो समाधी’’ति पुच्छित्वा ‘‘सरणो समाधि, अरणो समाधि…पे॰… मिच्छासमाधि, सम्मासमाधी’’ति सरणसमाध्यादिविसेसमपेक्खित्वा या समाधिविसेसता वुत्ता, सा अयं समाधिविसेसता समाधिनो वेमत्तता नाम।
Samādhīti saraṇasamādhyādivisesamanapekkhitvā yā samādhisāmaññatā vuttā, sā ayaṃ samādhisāmaññatā samādhino ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamo samādhī’’ti pucchitvā ‘‘saraṇo samādhi, araṇo samādhi…pe… micchāsamādhi, sammāsamādhī’’ti saraṇasamādhyādivisesamapekkhitvā yā samādhivisesatā vuttā, sā ayaṃ samādhivisesatā samādhino vemattatā nāma.
पटिपदाति आगाळ्हपटिपदादिविसेसमनपेक्खित्वा या पटिपदासामञ्ञता वुत्ता, अयं पटिपदासामञ्ञता पटिपदाय एकत्तता नाम। ‘‘तत्थ कतमा पटिपदा’’ति पुच्छित्वा ‘‘आगाळ्हपटिपदा, निज्झामपटिपदा…पे॰… सुखा पटिपदा खिप्पाभिञ्ञा’’ति आगाळ्हपटिपदादिविसेसमपेक्खित्वा या पटिपदाविसेसता वुत्ता, सा अयं पटिपदाविसेसता पटिपदाय वेमत्तता नाम।
Paṭipadāti āgāḷhapaṭipadādivisesamanapekkhitvā yā paṭipadāsāmaññatā vuttā, ayaṃ paṭipadāsāmaññatā paṭipadāya ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamā paṭipadā’’ti pucchitvā ‘‘āgāḷhapaṭipadā, nijjhāmapaṭipadā…pe… sukhā paṭipadā khippābhiññā’’ti āgāḷhapaṭipadādivisesamapekkhitvā yā paṭipadāvisesatā vuttā, sā ayaṃ paṭipadāvisesatā paṭipadāya vemattatā nāma.
कायोति नामकायादिविसेसमनपेक्खित्वा या कायसामञ्ञता वुत्ता, सा अयं कायसामञ्ञता कायस्स एकत्तता नाम। ‘‘तत्थ कतमो कायो’’ति पुच्छित्वा ‘‘नामकायो रूपकायो…पे॰… अयं नामकायो’’ति नामकायादिविसेसमपेक्खित्वा या कायविसेसता वुत्ता, सा अयं कायविसेसता कायस्स वेमत्तता नामाति योजना कातब्बा। पदत्थादिको विसेसो अट्ठकथायं (नेत्ति॰ अट्ठ॰ ४७) वित्थारतो वुत्तो।
Kāyoti nāmakāyādivisesamanapekkhitvā yā kāyasāmaññatā vuttā, sā ayaṃ kāyasāmaññatā kāyassa ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamo kāyo’’ti pucchitvā ‘‘nāmakāyo rūpakāyo…pe… ayaṃ nāmakāyo’’ti nāmakāyādivisesamapekkhitvā yā kāyavisesatā vuttā, sā ayaṃ kāyavisesatā kāyassa vemattatā nāmāti yojanā kātabbā. Padatthādiko viseso aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 47) vitthārato vutto.
वुत्तप्पकारस्स दुक्खसमुदयादिकस्स धम्मस्स एकत्ततादिलक्खणं निगमनवसेन दस्सेतुं ‘‘एवं यो धम्मो’’तिआदि वुत्तं। तत्थ एवन्ति इमिना मया वुत्तेन ‘‘दुक्खन्ति एकत्तता। तत्थ कतमं दुक्खं? जाति दुक्खा, जरा दुक्खा’’तिआदिवचनेन। यो धम्मोति यो कोचि जातिजराब्याध्यादिविसेसधम्मो। यस्स धम्मस्साति ततो जातिआदिविसेसधम्मतो अञ्ञस्स जरादिविसेसधम्मस्स। समानभावोति जातिआदिविसेसधम्मेन जरादिविसेसधम्मस्स दुक्खभावेन समानभावो। तस्स धम्मस्साति जरादिविसेसधम्मस्स। एकत्ततायाति दुक्खसमुदयतादिसमानताय दुक्खसमुदयादिभावानं एकीभावेन। एकीभवतीति जातिआदिविसेसभेदेन अनेकोपि ‘‘दुक्खसमुदयो’’तिआदिना एकसद्दाभिधेय्यताय एकीभवति। येन येन वा पन विलक्खणो, तेन तेन वेमत्तं गच्छति। यस्स जातिआदिधम्मस्स येन येन अभिनिब्बत्तनपरिपाचनादिसभावेन यो जातिआदिधम्मो जरादिधम्मेन विलक्खणो विसदिसो होति, तस्स जातिआदिधम्मस्स तेन तेन अभिनिब्बत्तनपरिपाचनादिसभावेन सो जातिआदिधम्मो जरादिधम्मेन वेमत्ततं विसदिसत्तं गच्छति, दुक्खसमुदयादिभावेन समानोपि जातिआदिधम्मो जरादिधम्मस्स विसिट्ठतं गच्छतीति अत्थो दट्ठब्बो।
Vuttappakārassa dukkhasamudayādikassa dhammassa ekattatādilakkhaṇaṃ nigamanavasena dassetuṃ ‘‘evaṃ yo dhammo’’tiādi vuttaṃ. Tattha evanti iminā mayā vuttena ‘‘dukkhanti ekattatā. Tattha katamaṃ dukkhaṃ? Jāti dukkhā, jarā dukkhā’’tiādivacanena. Yo dhammoti yo koci jātijarābyādhyādivisesadhammo. Yassa dhammassāti tato jātiādivisesadhammato aññassa jarādivisesadhammassa. Samānabhāvoti jātiādivisesadhammena jarādivisesadhammassa dukkhabhāvena samānabhāvo. Tassa dhammassāti jarādivisesadhammassa. Ekattatāyāti dukkhasamudayatādisamānatāya dukkhasamudayādibhāvānaṃ ekībhāvena. Ekībhavatīti jātiādivisesabhedena anekopi ‘‘dukkhasamudayo’’tiādinā ekasaddābhidheyyatāya ekībhavati. Yena yena vā pana vilakkhaṇo, tena tena vemattaṃ gacchati. Yassa jātiādidhammassa yena yena abhinibbattanaparipācanādisabhāvena yo jātiādidhammo jarādidhammena vilakkhaṇo visadiso hoti, tassa jātiādidhammassa tena tena abhinibbattanaparipācanādisabhāvena so jātiādidhammo jarādidhammena vemattataṃ visadisattaṃ gacchati, dukkhasamudayādibhāvena samānopi jātiādidhammo jarādidhammassa visiṭṭhataṃ gacchatīti attho daṭṭhabbo.
दुक्खसमुदयादिधम्मस्स एकत्तवेमत्तता आचरियेन विभत्ता, अम्हेहि च ञाता, ‘‘ताय एकत्तवेमत्तताय कत्थ पुच्छिते सति अधिट्ठानं वीमंसितब्ब’’न्ति पुच्छितब्बत्ता सुत्तादिके पुच्छिते सति वीमंसितब्बन्ति दस्सेतुं ‘‘एवं सुत्ते वा’’तिआदि वुत्तं। तत्थ एवं इमिना वुत्तप्पकारेन सुत्ते वा पुच्छिते, वेय्याकरणे वा पुच्छिते, गाथायं वा पुच्छितायं सति अधिट्ठानं वीमंसितब्बं। ‘‘किं वीमंसितब्ब’’न्ति पुच्छेय्य ‘‘एकत्तताय पुच्छति किं, उदाहु वेमत्तताय पुच्छति कि’’न्ति वीमंसितब्बन्ति योजना। अट्ठकथायं पन – ‘‘इदानि ताव एकत्तवेमत्तताविसये नियोजेत्वा दस्सेतुं ‘सुत्ते वा वेय्याकरणे वा’तिआदि वुत्त’’न्ति (नेत्ति॰ अट्ठ॰ ४८) वुत्तं। ‘‘कथं पुच्छितं, कथं विस्सज्जितब्ब’’न्ति वत्तब्बत्ता ‘‘यदि एकत्तताया’’तिआदि वुत्तं। ‘‘तेनाहा’’तिआद्यानुसन्ध्यादिको च ‘‘नियुत्तो अधिट्ठानो हारो’’ति इमस्स अनुसन्ध्यादिको च वुत्तनयानुसारेन वेदितब्बो।
Dukkhasamudayādidhammassa ekattavemattatā ācariyena vibhattā, amhehi ca ñātā, ‘‘tāya ekattavemattatāya kattha pucchite sati adhiṭṭhānaṃ vīmaṃsitabba’’nti pucchitabbattā suttādike pucchite sati vīmaṃsitabbanti dassetuṃ ‘‘evaṃ sutte vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha evaṃ iminā vuttappakārena sutte vā pucchite, veyyākaraṇe vā pucchite, gāthāyaṃ vā pucchitāyaṃ sati adhiṭṭhānaṃ vīmaṃsitabbaṃ. ‘‘Kiṃ vīmaṃsitabba’’nti puccheyya ‘‘ekattatāya pucchati kiṃ, udāhu vemattatāya pucchati ki’’nti vīmaṃsitabbanti yojanā. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘idāni tāva ekattavemattatāvisaye niyojetvā dassetuṃ ‘sutte vā veyyākaraṇe vā’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 48) vuttaṃ. ‘‘Kathaṃ pucchitaṃ, kathaṃ vissajjitabba’’nti vattabbattā ‘‘yadi ekattatāyā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Tenāhā’’tiādyānusandhyādiko ca ‘‘niyutto adhiṭṭhāno hāro’’ti imassa anusandhyādiko ca vuttanayānusārena veditabbo.
इति अधिट्ठानहारविभङ्गे सत्तिबलानुरूपा रचिता
Iti adhiṭṭhānahāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā
विभावना निट्ठिता।
Vibhāvanā niṭṭhitā.
पण्डितेहि पन अट्ठकथाटीकानुसारेन गम्भीरत्थो वित्थारतो विभजित्वा गहेतब्बोति।
Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi / १४. अधिट्ठानहारविभङ्गो • 14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / १४. अधिट्ठानहारविभङ्गवण्णना • 14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिप्पकरण-टीका • Nettippakaraṇa-ṭīkā / १४. अधिट्ठानहारविभङ्गवण्णना • 14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanā
