| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เนตฺติวิภาวินี • Nettivibhāvinī |
๑๔. อธิฎฺฐานหารวิภงฺควิภาวนา
14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavibhāvanā
๔๖. เยน เยน สํวณฺณนาวิเสสภูเตน วิภเงฺคน ปญฺหาทโย โสธิตา, โส สํวณฺณนาวิเสสภูโต ปริปุโณฺณ, ‘‘กตโม อธิฎฺฐานหารวิภโงฺค’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตตฺถ กตโม อธิฎฺฐาโน หาโร’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ตตฺถาติ เตสุ นิทฺทิเฎฺฐสุ โสฬสสุ เทสนาหาราทีสุ กตโม สํวณฺณนาวิเสโส ปฎินิเทฺทสโต อธิฎฺฐาโน หาโร อธิฎฺฐานหารวิภโงฺค นามาติ ปุจฺฉติฯ ‘‘เอกตฺตตาย ธมฺมา, เยปิ จ เวมตฺตตาย นิทฺทิฎฺฐา’’ติอาทินิเทฺทสสฺส อิทานิ มยา วุจฺจมาโน ‘‘เย ตตฺถ นิทฺทิฎฺฐา, ตถา เต ธารยิตพฺพา’’ติอาทิโก วิตฺถารสํวณฺณนาวิเสโส อธิฎฺฐานหารวิภโงฺค นามาติ คเหตโพฺพฯ
46. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena vibhaṅgena pañhādayo sodhitā, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto paripuṇṇo, ‘‘katamo adhiṭṭhānahāravibhaṅgo’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo adhiṭṭhāno hāro’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu katamo saṃvaṇṇanāviseso paṭiniddesato adhiṭṭhāno hāro adhiṭṭhānahāravibhaṅgo nāmāti pucchati. ‘‘Ekattatāya dhammā, yepi ca vemattatāya niddiṭṭhā’’tiādiniddesassa idāni mayā vuccamāno ‘‘ye tattha niddiṭṭhā, tathā te dhārayitabbā’’tiādiko vitthārasaṃvaṇṇanāviseso adhiṭṭhānahāravibhaṅgo nāmāti gahetabbo.
‘‘เย ธมฺมา สุเตฺตสุ เอกตฺตตาย จ เวมตฺตตาย จ นิทฺทิฎฺฐา, เต ธมฺมา กิํ ปน ตเถว ธารยิตพฺพา , อุทาหุ อญฺญถาปิ วิกปฺปยิตพฺพา’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘เย ตตฺถา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ เตสุ สุตฺตเนฺตสุ เย ทุกฺขสจฺจาทโย ธมฺมา เอกตฺตตาย จ เวมตฺตตาย จ นิทฺทิฎฺฐา, เต ทุกฺขสจฺจาทโย ธมฺมา ตถา เอกตฺตตาย จ เวมตฺตตาย จ ธารยิตพฺพา อุปลกฺขิตพฺพา, น อญฺญถา วิกปฺปยิตพฺพาฯ
‘‘Ye dhammā suttesu ekattatāya ca vemattatāya ca niddiṭṭhā, te dhammā kiṃ pana tatheva dhārayitabbā , udāhu aññathāpi vikappayitabbā’’ti pucchitabbattā ‘‘ye tatthā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tesu suttantesu ye dukkhasaccādayo dhammā ekattatāya ca vemattatāya ca niddiṭṭhā, te dukkhasaccādayo dhammā tathā ekattatāya ca vemattatāya ca dhārayitabbā upalakkhitabbā, na aññathā vikappayitabbā.
‘‘สามญฺญกปฺปนาย โวหารภาเวน อนวฎฺฐานโต กตมา เอกตฺตตา, กตมา เวมตฺตตา’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ทุกฺขนฺติ เอกตฺตตา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ทุกฺขนฺติ ชาติอาทิวิเสสมนเปกฺขิตฺวา ยา ทุกฺขสามญฺญตา วุตฺตา, สา อยํ ทุกฺขสามญฺญตา ทุกฺขสฺส เอกตฺตตา นามฯ ‘‘ตตฺถ กตมํ ทุกฺข’’นฺติ ปุจฺฉิตา ‘‘ชาติ ทุกฺขา, ชรา ทุกฺขา…เป... วิญฺญาณํ ทุกฺข’’นฺติ ชาติอาทิวิเสสมเปกฺขิตฺวา ยา ทุกฺขวิเสสตา วุตฺตา, สา อยํ ทุกฺขวิเสสตา ทุกฺขสฺส เวมตฺตตา นามฯ ตตฺถาติ เย ทุกฺขาทโย ธมฺมา สุเตฺต วุตฺตา, ตตฺถ เตสุ ทุกฺขาทีสุ อเตฺถสุฯ
‘‘Sāmaññakappanāya vohārabhāvena anavaṭṭhānato katamā ekattatā, katamā vemattatā’’ti pucchitabbattā ‘‘dukkhanti ekattatā’’tiādi vuttaṃ. Dukkhanti jātiādivisesamanapekkhitvā yā dukkhasāmaññatā vuttā, sā ayaṃ dukkhasāmaññatā dukkhassa ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamaṃ dukkha’’nti pucchitā ‘‘jāti dukkhā, jarā dukkhā…pe... viññāṇaṃ dukkha’’nti jātiādivisesamapekkhitvā yā dukkhavisesatā vuttā, sā ayaṃ dukkhavisesatā dukkhassa vemattatā nāma. Tatthāti ye dukkhādayo dhammā sutte vuttā, tattha tesu dukkhādīsu atthesu.
ทุกฺขสมุทโยติ ‘‘ตณฺหา โปโนภวิกา’’ติ วิเสสมนเปกฺขิตฺวา ยา สมุทยสามญฺญตา วุตฺตา, สา อยํ สมุทยสามญฺญตา สมุทยสฺส เอกตฺตตา นามฯ ‘‘ตตฺถ กตโม สมุทโย’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘ยายํ ตณฺหา…เป.… วิภวตณฺหา’’ติ วิเสสํ อเปกฺขิตฺวา ยา สมุทยวิเสสตา วุตฺตา, สา อยํ สมุทยวิเสสตา สมุทยสฺส เวมตฺตตา นามฯ
Dukkhasamudayoti ‘‘taṇhā ponobhavikā’’ti visesamanapekkhitvā yā samudayasāmaññatā vuttā, sā ayaṃ samudayasāmaññatā samudayassa ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamo samudayo’’ti pucchitvā ‘‘yāyaṃ taṇhā…pe… vibhavataṇhā’’ti visesaṃ apekkhitvā yā samudayavisesatā vuttā, sā ayaṃ samudayavisesatā samudayassa vemattatā nāma.
ทุกฺขนิโรโธติ ‘‘ตสฺสาเยว ตณฺหาย อเสสวิราคนิโรโธ’’ติ วิเสสมนเปกฺขิตฺวา ยา นิโรธสามญฺญตา วุตฺตา, สา อยํ นิโรธสามญฺญตา นิโรธสฺส เอกตฺตตา นามฯ ‘‘ตตฺถ กตโม ทุกฺขนิโรโธ’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘โย ตสฺสาเยว ตณฺหาย อเสสวิราคนิโรโธ จาโค ปฎินิสฺสโคฺค มุตฺติ อนาลโย’’ติ วิเสสมเปกฺขิตฺวา ยา นิโรธวิเสสตา วุตฺตา, สา อยํ นิโรธวิเสสตา นิโรธสฺส เวมตฺตตา นามฯ
Dukkhanirodhoti ‘‘tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho’’ti visesamanapekkhitvā yā nirodhasāmaññatā vuttā, sā ayaṃ nirodhasāmaññatā nirodhassa ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamo dukkhanirodho’’ti pucchitvā ‘‘yo tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho cāgo paṭinissaggo mutti anālayo’’ti visesamapekkhitvā yā nirodhavisesatā vuttā, sā ayaṃ nirodhavisesatā nirodhassa vemattatā nāma.
ทุกฺขนิโรธคามินี ปฎิปทาติ? ปฎิปทาติ สมฺมาทิฎฺฐิอาทิวิเสสมนเปกฺขิตฺวา ยา นิโรธคามินิปฎิปทาสามญฺญตา วุตฺตา, สา อยํ นิโรธคามินิปฎิปทาสามญฺญตา มคฺคสฺส เอกตฺตตา นามฯ ‘‘ตตฺถ กตมา ทุกฺขนิโรธคามินี ปฎิปทา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อยเมว อริโย…เป.… สมฺมาสมาธี’’ติ สมฺมาทิฎฺฐิอาทิวิเสสมเปกฺขิตฺวา ยา วิเสสทุกฺขนิโรธคามินิปฎิปทตา วุตฺตา, สา อยํ วิเสสทุกฺขนิโรธคามินิปฎิปทตา มคฺคสฺส เวมตฺตตา นามฯ
Dukkhanirodhagāminī paṭipadāti? Paṭipadāti sammādiṭṭhiādivisesamanapekkhitvā yā nirodhagāminipaṭipadāsāmaññatā vuttā, sā ayaṃ nirodhagāminipaṭipadāsāmaññatā maggassa ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamā dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti pucchitvā ‘‘ayameva ariyo…pe… sammāsamādhī’’ti sammādiṭṭhiādivisesamapekkhitvā yā visesadukkhanirodhagāminipaṭipadatā vuttā, sā ayaṃ visesadukkhanirodhagāminipaṭipadatā maggassa vemattatā nāma.
มโคฺคติ นิรยคามิมคฺคาทิวิเสสมนเปกฺขิตฺวา ยา สามญฺญมคฺคตา วุตฺตา, สา อยํ สามญฺญมคฺคตา มคฺคสฺส เอกตฺตตา นามฯ ‘‘ตตฺถ กตโม มโคฺค’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘นิรยคามี มโคฺค…เป.… นิพฺพานคามี มโคฺค’’ติ นิรยคามิมคฺคาทิวิเสสํ อเปกฺขิตฺวา ยา วิเสสมคฺคตา วุตฺตา, สา อยํ วิเสสมคฺคตา มคฺคสฺส เวมตฺตตา นามฯ
Maggoti nirayagāmimaggādivisesamanapekkhitvā yā sāmaññamaggatā vuttā, sā ayaṃ sāmaññamaggatā maggassa ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamo maggo’’ti pucchitvā ‘‘nirayagāmī maggo…pe… nibbānagāmī maggo’’ti nirayagāmimaggādivisesaṃ apekkhitvā yā visesamaggatā vuttā, sā ayaṃ visesamaggatā maggassa vemattatā nāma.
นิโรโธติ ปฎิสงฺขานิโรธาทิวิเสสํ อนเปกฺขิตฺวา ยา สามญฺญนิโรธตา วุตฺตา, สา อยํ สามญฺญนิโรธตา นิโรธสฺส เอกตฺตตา นามฯ ‘‘ตตฺถ กตโม นิโรโธ’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘ปฎิสงฺขานิโรโธ…เป.… สพฺพกิเลสนิโรโธ’’ติ ปฎิสงฺขานิโรธาทิวิเสสํ อเปกฺขิตฺวา ยา วิเสสนิโรธตา วุตฺตา, สา อยํ วิเสสนิโรธตา นิโรธสฺส เวมตฺตตา นามฯ
Nirodhoti paṭisaṅkhānirodhādivisesaṃ anapekkhitvā yā sāmaññanirodhatā vuttā, sā ayaṃ sāmaññanirodhatā nirodhassa ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamo nirodho’’ti pucchitvā ‘‘paṭisaṅkhānirodho…pe… sabbakilesanirodho’’ti paṭisaṅkhānirodhādivisesaṃ apekkhitvā yā visesanirodhatā vuttā, sā ayaṃ visesanirodhatā nirodhassa vemattatā nāma.
รูปนฺติ จาตุมหาภูติกาทิวิเสสมนเปกฺขิตฺวา ยา สามญฺญรูปตา วุตฺตา, สา อยํ สามญฺญรูปตา รูปสฺส เอกตฺตตา นามฯ ‘‘ตตฺถ กตมํ รูป’’นฺติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘จาตุมหาภูติกํ…เป.… วาโยธาตุยา จิตฺตํ วิราเชตี’’ติ จาตุมหาภูติกาทิวิเสสมเปกฺขิตฺวา ยา วิเสสรูปตา วุตฺตา, สา อยํ วิเสสรูปตา รูปสฺส เวมตฺตตา นามฯ
Rūpanti cātumahābhūtikādivisesamanapekkhitvā yā sāmaññarūpatā vuttā, sā ayaṃ sāmaññarūpatā rūpassa ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamaṃ rūpa’’nti pucchitvā ‘‘cātumahābhūtikaṃ…pe… vāyodhātuyā cittaṃ virājetī’’ti cātumahābhūtikādivisesamapekkhitvā yā visesarūpatā vuttā, sā ayaṃ visesarūpatā rūpassa vemattatā nāma.
๔๘. อวิชฺชาติ ทุเกฺขอญฺญาณาทิวิเสสมนเปกฺขิตฺวา ยา อวิชฺชาสามญฺญตา วุตฺตา, สา อยํ อวิชฺชาสามญฺญตา อวิชฺชาย เอกตฺตตา นามฯ ‘‘ตตฺถ กตมา อวิชฺชา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘ทุเกฺข อญฺญาณํ, ทุกฺขสมุทเย อญฺญาณํ…เป.… อวิชฺชาลงฺฆี โมโห อกุสลมูล’’นฺติ ทุเกฺขอญฺญาณาทิวิเสสมเปกฺขิตฺวา ยา อวิชฺชาวิเสสตา วุตฺตา, สา อยํ อวิชฺชาวิเสสตา อวิชฺชาย เวมตฺตตา นามฯ
48.Avijjāti dukkheaññāṇādivisesamanapekkhitvā yā avijjāsāmaññatā vuttā, sā ayaṃ avijjāsāmaññatā avijjāya ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamā avijjā’’ti pucchitvā ‘‘dukkhe aññāṇaṃ, dukkhasamudaye aññāṇaṃ…pe… avijjālaṅghī moho akusalamūla’’nti dukkheaññāṇādivisesamapekkhitvā yā avijjāvisesatā vuttā, sā ayaṃ avijjāvisesatā avijjāya vemattatā nāma.
วิชฺชาติ ทุเกฺขญาณาทิวิเสสมนเปกฺขิตฺวา ยา วิชฺชาสามญฺญตา วุตฺตา, สา อยํ วิชฺชาสามญฺญตา วิชฺชาย เอกตฺตตา นามฯ ‘‘ตตฺถ กตมา วิชฺชา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘ทุเกฺข ญาณํ, ทุกฺขสมุทเย ญาณํ…เป.… ธมฺมวิจยสโมฺพชฺฌโงฺค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺน’’นฺติ ทุเกฺขญาณาทิวิเสสมเปกฺขิตฺวา ยา วิชฺชาวิเสสตา วุตฺตา, สา อยํ วิชฺชาวิเสสตา วิชฺชาย เวมตฺตตา นามฯ
Vijjāti dukkheñāṇādivisesamanapekkhitvā yā vijjāsāmaññatā vuttā, sā ayaṃ vijjāsāmaññatā vijjāya ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamā vijjā’’ti pucchitvā ‘‘dukkhe ñāṇaṃ, dukkhasamudaye ñāṇaṃ…pe… dhammavicayasambojjhaṅgo maggaṅgaṃ maggapariyāpanna’’nti dukkheñāṇādivisesamapekkhitvā yā vijjāvisesatā vuttā, sā ayaṃ vijjāvisesatā vijjāya vemattatā nāma.
สมาปตฺตีติ สญฺญาสมาปตฺยาทิวิเสสํ อนเปกฺขิตฺวา ยา สามญฺญสมาปตฺติตา วุตฺตา, สา สามญฺญสมาปตฺติตา สมาปตฺติยา เอกตฺตตา นามฯ ‘‘ตตฺถ กตมา สมาปตฺตี’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘สญฺญาสมาปตฺติ อสญฺญาสมาปตฺติ…เป.… นิโรธสมาปตฺตี’’ติ สญฺญาสมาปตฺยาทิวิเสสํ อเปกฺขิตฺวา ยา วิเสสสมาปตฺติตา วุตฺตา, สา อยํ วิเสสสมาปตฺติตา สมาปตฺติยา เวมตฺตตา นามฯ
Samāpattīti saññāsamāpatyādivisesaṃ anapekkhitvā yā sāmaññasamāpattitā vuttā, sā sāmaññasamāpattitā samāpattiyā ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamā samāpattī’’ti pucchitvā ‘‘saññāsamāpatti asaññāsamāpatti…pe… nirodhasamāpattī’’ti saññāsamāpatyādivisesaṃ apekkhitvā yā visesasamāpattitā vuttā, sā ayaṃ visesasamāpattitā samāpattiyā vemattatā nāma.
ฌายีติ เสกฺขฌายีอาทิวิเสสํ อนเปกฺขิตฺวา ยา ฌายีสามญฺญตา วุตฺตา, สา ฌายีสามญฺญตา ฌายิโน เอกตฺตตา นามฯ ‘‘ตตฺถ กตโม ฌายี’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อตฺถิ เสโกฺข ฌายี, อตฺถิ อเสโกฺข ฌายี…เป.… ปญฺญุตฺตโร ฌายี’’ติ เสกฺขฌายีอเสกฺขฌายีอาทิวิเสสมเปกฺขิตฺวา ยา ฌายีวิเสสตา วุตฺตา, สา อยํ ฌายีวิเสสตา ฌายิโน เวมตฺตตา นามฯ
Jhāyīti sekkhajhāyīādivisesaṃ anapekkhitvā yā jhāyīsāmaññatā vuttā, sā jhāyīsāmaññatā jhāyino ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamo jhāyī’’ti pucchitvā ‘‘atthi sekkho jhāyī, atthi asekkho jhāyī…pe… paññuttaro jhāyī’’ti sekkhajhāyīasekkhajhāyīādivisesamapekkhitvā yā jhāyīvisesatā vuttā, sā ayaṃ jhāyīvisesatā jhāyino vemattatā nāma.
สมาธีติ สรณสมาธฺยาทิวิเสสมนเปกฺขิตฺวา ยา สมาธิสามญฺญตา วุตฺตา, สา อยํ สมาธิสามญฺญตา สมาธิโน เอกตฺตตา นามฯ ‘‘ตตฺถ กตโม สมาธี’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘สรโณ สมาธิ, อรโณ สมาธิ…เป.… มิจฺฉาสมาธิ, สมฺมาสมาธี’’ติ สรณสมาธฺยาทิวิเสสมเปกฺขิตฺวา ยา สมาธิวิเสสตา วุตฺตา, สา อยํ สมาธิวิเสสตา สมาธิโน เวมตฺตตา นามฯ
Samādhīti saraṇasamādhyādivisesamanapekkhitvā yā samādhisāmaññatā vuttā, sā ayaṃ samādhisāmaññatā samādhino ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamo samādhī’’ti pucchitvā ‘‘saraṇo samādhi, araṇo samādhi…pe… micchāsamādhi, sammāsamādhī’’ti saraṇasamādhyādivisesamapekkhitvā yā samādhivisesatā vuttā, sā ayaṃ samādhivisesatā samādhino vemattatā nāma.
ปฎิปทาติ อาคาฬฺหปฎิปทาทิวิเสสมนเปกฺขิตฺวา ยา ปฎิปทาสามญฺญตา วุตฺตา, อยํ ปฎิปทาสามญฺญตา ปฎิปทาย เอกตฺตตา นามฯ ‘‘ตตฺถ กตมา ปฎิปทา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อาคาฬฺหปฎิปทา, นิชฺฌามปฎิปทา…เป.… สุขา ปฎิปทา ขิปฺปาภิญฺญา’’ติ อาคาฬฺหปฎิปทาทิวิเสสมเปกฺขิตฺวา ยา ปฎิปทาวิเสสตา วุตฺตา, สา อยํ ปฎิปทาวิเสสตา ปฎิปทาย เวมตฺตตา นามฯ
Paṭipadāti āgāḷhapaṭipadādivisesamanapekkhitvā yā paṭipadāsāmaññatā vuttā, ayaṃ paṭipadāsāmaññatā paṭipadāya ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamā paṭipadā’’ti pucchitvā ‘‘āgāḷhapaṭipadā, nijjhāmapaṭipadā…pe… sukhā paṭipadā khippābhiññā’’ti āgāḷhapaṭipadādivisesamapekkhitvā yā paṭipadāvisesatā vuttā, sā ayaṃ paṭipadāvisesatā paṭipadāya vemattatā nāma.
กาโยติ นามกายาทิวิเสสมนเปกฺขิตฺวา ยา กายสามญฺญตา วุตฺตา, สา อยํ กายสามญฺญตา กายสฺส เอกตฺตตา นามฯ ‘‘ตตฺถ กตโม กาโย’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘นามกาโย รูปกาโย…เป.… อยํ นามกาโย’’ติ นามกายาทิวิเสสมเปกฺขิตฺวา ยา กายวิเสสตา วุตฺตา, สา อยํ กายวิเสสตา กายสฺส เวมตฺตตา นามาติ โยชนา กาตพฺพาฯ ปทตฺถาทิโก วิเสโส อฎฺฐกถายํ (เนตฺติ. อฎฺฐ. ๔๗) วิตฺถารโต วุโตฺตฯ
Kāyoti nāmakāyādivisesamanapekkhitvā yā kāyasāmaññatā vuttā, sā ayaṃ kāyasāmaññatā kāyassa ekattatā nāma. ‘‘Tattha katamo kāyo’’ti pucchitvā ‘‘nāmakāyo rūpakāyo…pe… ayaṃ nāmakāyo’’ti nāmakāyādivisesamapekkhitvā yā kāyavisesatā vuttā, sā ayaṃ kāyavisesatā kāyassa vemattatā nāmāti yojanā kātabbā. Padatthādiko viseso aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 47) vitthārato vutto.
วุตฺตปฺปการสฺส ทุกฺขสมุทยาทิกสฺส ธมฺมสฺส เอกตฺตตาทิลกฺขณํ นิคมนวเสน ทเสฺสตุํ ‘‘เอวํ โย ธโมฺม’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ เอวนฺติ อิมินา มยา วุเตฺตน ‘‘ทุกฺขนฺติ เอกตฺตตาฯ ตตฺถ กตมํ ทุกฺขํ? ชาติ ทุกฺขา, ชรา ทุกฺขา’’ติอาทิวจเนนฯ โย ธโมฺมติ โย โกจิ ชาติชราพฺยาธฺยาทิวิเสสธโมฺมฯ ยสฺส ธมฺมสฺสาติ ตโต ชาติอาทิวิเสสธมฺมโต อญฺญสฺส ชราทิวิเสสธมฺมสฺสฯ สมานภาโวติ ชาติอาทิวิเสสธเมฺมน ชราทิวิเสสธมฺมสฺส ทุกฺขภาเวน สมานภาโวฯ ตสฺส ธมฺมสฺสาติ ชราทิวิเสสธมฺมสฺสฯ เอกตฺตตายาติ ทุกฺขสมุทยตาทิสมานตาย ทุกฺขสมุทยาทิภาวานํ เอกีภาเวนฯ เอกีภวตีติ ชาติอาทิวิเสสเภเทน อเนโกปิ ‘‘ทุกฺขสมุทโย’’ติอาทินา เอกสทฺทาภิเธยฺยตาย เอกีภวติฯ เยน เยน วา ปน วิลกฺขโณ, เตน เตน เวมตฺตํ คจฺฉติฯ ยสฺส ชาติอาทิธมฺมสฺส เยน เยน อภินิพฺพตฺตนปริปาจนาทิสภาเวน โย ชาติอาทิธโมฺม ชราทิธเมฺมน วิลกฺขโณ วิสทิโส โหติ, ตสฺส ชาติอาทิธมฺมสฺส เตน เตน อภินิพฺพตฺตนปริปาจนาทิสภาเวน โส ชาติอาทิธโมฺม ชราทิธเมฺมน เวมตฺตตํ วิสทิสตฺตํ คจฺฉติ, ทุกฺขสมุทยาทิภาเวน สมาโนปิ ชาติอาทิธโมฺม ชราทิธมฺมสฺส วิสิฎฺฐตํ คจฺฉตีติ อโตฺถ ทฎฺฐโพฺพฯ
Vuttappakārassa dukkhasamudayādikassa dhammassa ekattatādilakkhaṇaṃ nigamanavasena dassetuṃ ‘‘evaṃ yo dhammo’’tiādi vuttaṃ. Tattha evanti iminā mayā vuttena ‘‘dukkhanti ekattatā. Tattha katamaṃ dukkhaṃ? Jāti dukkhā, jarā dukkhā’’tiādivacanena. Yo dhammoti yo koci jātijarābyādhyādivisesadhammo. Yassa dhammassāti tato jātiādivisesadhammato aññassa jarādivisesadhammassa. Samānabhāvoti jātiādivisesadhammena jarādivisesadhammassa dukkhabhāvena samānabhāvo. Tassa dhammassāti jarādivisesadhammassa. Ekattatāyāti dukkhasamudayatādisamānatāya dukkhasamudayādibhāvānaṃ ekībhāvena. Ekībhavatīti jātiādivisesabhedena anekopi ‘‘dukkhasamudayo’’tiādinā ekasaddābhidheyyatāya ekībhavati. Yena yena vā pana vilakkhaṇo, tena tena vemattaṃ gacchati. Yassa jātiādidhammassa yena yena abhinibbattanaparipācanādisabhāvena yo jātiādidhammo jarādidhammena vilakkhaṇo visadiso hoti, tassa jātiādidhammassa tena tena abhinibbattanaparipācanādisabhāvena so jātiādidhammo jarādidhammena vemattataṃ visadisattaṃ gacchati, dukkhasamudayādibhāvena samānopi jātiādidhammo jarādidhammassa visiṭṭhataṃ gacchatīti attho daṭṭhabbo.
ทุกฺขสมุทยาทิธมฺมสฺส เอกตฺตเวมตฺตตา อาจริเยน วิภตฺตา, อเมฺหหิ จ ญาตา, ‘‘ตาย เอกตฺตเวมตฺตตาย กตฺถ ปุจฺฉิเต สติ อธิฎฺฐานํ วีมํสิตพฺพ’’นฺติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา สุตฺตาทิเก ปุจฺฉิเต สติ วีมํสิตพฺพนฺติ ทเสฺสตุํ ‘‘เอวํ สุเตฺต วา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ เอวํ อิมินา วุตฺตปฺปกาเรน สุเตฺต วา ปุจฺฉิเต, เวยฺยากรเณ วา ปุจฺฉิเต, คาถายํ วา ปุจฺฉิตายํ สติ อธิฎฺฐานํ วีมํสิตพฺพํฯ ‘‘กิํ วีมํสิตพฺพ’’นฺติ ปุเจฺฉยฺย ‘‘เอกตฺตตาย ปุจฺฉติ กิํ, อุทาหุ เวมตฺตตาย ปุจฺฉติ กิ’’นฺติ วีมํสิตพฺพนฺติ โยชนาฯ อฎฺฐกถายํ ปน – ‘‘อิทานิ ตาว เอกตฺตเวมตฺตตาวิสเย นิโยเชตฺวา ทเสฺสตุํ ‘สุเตฺต วา เวยฺยากรเณ วา’ติอาทิ วุตฺต’’นฺติ (เนตฺติ. อฎฺฐ. ๔๘) วุตฺตํฯ ‘‘กถํ ปุจฺฉิตํ, กถํ วิสฺสชฺชิตพฺพ’’นฺติ วตฺตพฺพตฺตา ‘‘ยทิ เอกตฺตตายา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘เตนาหา’’ติอาทฺยานุสนฺธฺยาทิโก จ ‘‘นิยุโตฺต อธิฎฺฐาโน หาโร’’ติ อิมสฺส อนุสนฺธฺยาทิโก จ วุตฺตนยานุสาเรน เวทิตโพฺพฯ
Dukkhasamudayādidhammassa ekattavemattatā ācariyena vibhattā, amhehi ca ñātā, ‘‘tāya ekattavemattatāya kattha pucchite sati adhiṭṭhānaṃ vīmaṃsitabba’’nti pucchitabbattā suttādike pucchite sati vīmaṃsitabbanti dassetuṃ ‘‘evaṃ sutte vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha evaṃ iminā vuttappakārena sutte vā pucchite, veyyākaraṇe vā pucchite, gāthāyaṃ vā pucchitāyaṃ sati adhiṭṭhānaṃ vīmaṃsitabbaṃ. ‘‘Kiṃ vīmaṃsitabba’’nti puccheyya ‘‘ekattatāya pucchati kiṃ, udāhu vemattatāya pucchati ki’’nti vīmaṃsitabbanti yojanā. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘idāni tāva ekattavemattatāvisaye niyojetvā dassetuṃ ‘sutte vā veyyākaraṇe vā’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 48) vuttaṃ. ‘‘Kathaṃ pucchitaṃ, kathaṃ vissajjitabba’’nti vattabbattā ‘‘yadi ekattatāyā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Tenāhā’’tiādyānusandhyādiko ca ‘‘niyutto adhiṭṭhāno hāro’’ti imassa anusandhyādiko ca vuttanayānusārena veditabbo.
อิติ อธิฎฺฐานหารวิภเงฺค สตฺติพลานุรูปา รจิตา
Iti adhiṭṭhānahāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā
วิภาวนา นิฎฺฐิตาฯ
Vibhāvanā niṭṭhitā.
ปณฺฑิเตหิ ปน อฎฺฐกถาฎีกานุสาเรน คมฺภีรโตฺถ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา คเหตโพฺพติฯ
Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เนตฺติปฺปกรณปาฬิ • Nettippakaraṇapāḷi / ๑๔. อธิฎฺฐานหารวิภโงฺค • 14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / เนตฺติปฺปกรณ-อฎฺฐกถา • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ๑๔. อธิฎฺฐานหารวิภงฺควณฺณนา • 14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ขุทฺทกนิกาย (ฎีกา) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / เนตฺติปฺปกรณ-ฎีกา • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ๑๔. อธิฎฺฐานหารวิภงฺควณฺณนา • 14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanā
