| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သာရတ္ထဒီပနီ-ဋီကာ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
အဓိဋ္ဌာယာတိ မာတိကာဝသေန အာဏတ္တိကပယောဂကထာဝဏ္ဏနာ
Adhiṭṭhāyāti mātikāvasena āṇattikapayogakathāvaṇṇanā
ဧဝံ ဝိဇ္ဈာတိ ဧဝံ ဓနုံ ကဍ္ဎေတ္ဝာ ဝိဇ္ဈ။ ဧဝံ ပဟရာတိ ဧဝံ ဒဠ္ဟံ အသိံ ဂဟေတ္ဝာ ပဟရ။ ဧဝံ ဃာတေဟီတိ ဧဝံ ကမ္မကာရဏံ ကတ္ဝာ မာရေဟိ။ မဇ္ဈေတိ ဟတ္ထိနော ပိဋ္ဌိမဇ္ဈေ။ ဧတေနာတိ ‘‘အဓိဋ္ဌဟိတ္ဝာ အာဏာပေတီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထာတိ အာဏတ္တိကပ္ပယောဂေ။
Evaṃvijjhāti evaṃ dhanuṃ kaḍḍhetvā vijjha. Evaṃ paharāti evaṃ daḷhaṃ asiṃ gahetvā pahara. Evaṃ ghātehīti evaṃ kammakāraṇaṃ katvā mārehi. Majjheti hatthino piṭṭhimajjhe. Etenāti ‘‘adhiṭṭhahitvā āṇāpetī’’tiādinā. Tatthāti āṇattikappayoge.
ကိဉ္စာပိ ကိရိယဝိသေသော အဋ္ဌကထာသု အနာဂတော, ပာဠိယံ ပန ‘‘ဧဝံ ဝိဇ္ဈ, ဧဝံ ပဟရ, ဧဝံ ဃာတေဟီ’’တိ ကိရိယာဝိသေသသ္သ ပရာမဋ္ဌတ္တာ အာစရိယပရမ္ပရာယ အာဘတံ ကိရိယာဝိသေသံ ပာဠိယာ သံသန္ဒနတော ဂဟေတ္ဝာ ဒသ္သေန္တော ‘‘အပရော နယော’’တိအာဒိမာဟ။ ဆေဒနန္တိ ဟတ္ထာဒိဆေဒနံ။ ဘေဒနန္တိ ကုစ္ဆိအာဒိဖာလနံ။ အထ ဝာ ဥသုနာ ဝိဇ္ဈနံ, အသိနာ ဆေဒနံ, မုဂ္ဂရာဒီဟိ သီသာဒိဘေဒနန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သင္ခမုဏ္ဍကန္တိ သင္ခမုဏ္ဍကမ္မကာရဏံ။ တံ ကရောန္တာ ဥတ္တရောဋ္ဌဥဘတောကဏ္ဏစူဠိကဂလဝာဋကပရိစ္ဆေဒေန စမ္မံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ သဗ္ဗကေသေ ဧကတော ဂဏ္ဌိံ ကတ္ဝာ ဒဏ္ဍကေန ပလိဝေဌေတ္ဝာ ဥပ္ပာဋေန္တိ, သဟ ကေသေဟိ စမ္မံ ဥဋ္ဌဟတိ, တတော သီသကဋာဟံ ထူလသက္ခရာဟိ ဃံသိတ္ဝာ ဓောဝန္တာ သင္ခဝဏ္ဏံ ကရောန္တိ။ ဧဝမာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဗိလင္ဂထာလိကံ ရာဟုမုခံ ဇောတိမာလိကံ ဟတ္ထပဇ္ဇောတိကံ ဧရကဝတ္တိကံ စီရကဝာသိကံ ဧဏေယ္ယကံ ဗဠိသမံသိကံ ကဟာပဏိကံ ခာရာပတစ္ဆိကံ ပလိဃပရိဝတ္တိကံ ပလာလပီဌကန္တိ ဧဝမာဒိံ သဗ္ဗံ ကမ္မကာရဏံ သင္ဂဏ္ဟာတိ။
Kiñcāpi kiriyaviseso aṭṭhakathāsu anāgato, pāḷiyaṃ pana ‘‘evaṃ vijjha, evaṃ pahara, evaṃ ghātehī’’ti kiriyāvisesassa parāmaṭṭhattā ācariyaparamparāya ābhataṃ kiriyāvisesaṃ pāḷiyā saṃsandanato gahetvā dassento ‘‘aparo nayo’’tiādimāha. Chedananti hatthādichedanaṃ. Bhedananti kucchiādiphālanaṃ. Atha vā usunā vijjhanaṃ, asinā chedanaṃ, muggarādīhi sīsādibhedananti evamettha attho daṭṭhabbo. Saṅkhamuṇḍakanti saṅkhamuṇḍakammakāraṇaṃ. Taṃ karontā uttaroṭṭhaubhatokaṇṇacūḷikagalavāṭakaparicchedena cammaṃ chinditvā sabbakese ekato gaṇṭhiṃ katvā daṇḍakena paliveṭhetvā uppāṭenti, saha kesehi cammaṃ uṭṭhahati, tato sīsakaṭāhaṃ thūlasakkharāhi ghaṃsitvā dhovantā saṅkhavaṇṇaṃ karonti. Evamādīti ādi-saddena bilaṅgathālikaṃ rāhumukhaṃ jotimālikaṃ hatthapajjotikaṃ erakavattikaṃ cīrakavāsikaṃ eṇeyyakaṃ baḷisamaṃsikaṃ kahāpaṇikaṃ khārāpatacchikaṃ palighaparivattikaṃ palālapīṭhakanti evamādiṃ sabbaṃ kammakāraṇaṃ saṅgaṇhāti.
တတ္ထ (အ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၂.၁) ဗိလင္ဂထာလိကန္တိ ကဉ္ဇိယဥက္ခလိကကမ္မကာရဏံ။ တံ ကမ္မံ ကရောန္တာ သီသကပာလံ ဥပ္ပာဋေတ္ဝာ တတ္တံ အယောဂုဠံ သဏ္ဍာသေန ဂဟေတ္ဝာ တတ္ထ ပက္ခိပန္တိ, တေန မတ္ထလုင္ဂံ ပက္ကုထိတ္ဝာ ဥပရိ ဥတ္တရတိ။ ရာဟုမုခန္တိ ရာဟုမုခကမ္မကာရဏံ။ တံ ကရောန္တော သင္ကုနာ မုခံ ဝိဝရိတ္ဝာ အန္တောမုခေ ဒီပံ ဇာလေန္တိ, ကဏ္ဏစူဠိကာဟိ ဝာ ပဋ္ဌာယ မုခံ နိခာဒနေန ခဏန္တိ, လောဟိတံ ပဂ္ဃရိတ္ဝာ မုခံ ပူရေတိ။ ဇောတိမာလိကန္တိ သကလသရီရံ တေလပိလောတိကာယ ဝေဌေတ္ဝာ အာလိမ္ပေန္တိ။ ဟတ္ထပဇ္ဇောတိကန္တိ ဟတ္ထေ တေလပိလောတိကာယ ဝေဌေတ္ဝာ ဒီပံ ဝိယ ပဇ္ဇာလေန္တိ။ ဧရကဝတ္တိကန္တိ ဧရကဝတ္တကမ္မကာရဏံ။ တံ ကရောန္တာ ဟေဋ္ဌာဂီဝတော ပဋ္ဌာယ စမ္မဝဋ္ဋေ ကန္တိတ္ဝာ ဂောပ္ဖကေ ပာတေန္တိ, အထ နံ ယောတ္တေဟိ ဗန္ဓိတ္ဝာ ကဍ္ဎန္တိ, သော အတ္တနောဝ စမ္မဝဋ္ဋေ အက္ကမိတ္ဝာ ပတတိ။ စီရကဝာသိကန္တိ စီရကဝာသိကကမ္မကာရဏံ။ တံ ကရောန္တာ တထေဝ စမ္မဝဋ္ဋေ ကန္တိတ္ဝာ ကဋိယံ ဌပေန္တိ, ကဋိတော ပဋ္ဌာယ ကန္တိတ္ဝာ ဂောပ္ဖကေသု ဌပေန္တိ, ဥပရိမေဟိ ဟေဋ္ဌိမသရီရံ စီရကနိဝာသနနိဝတ္ထံ ဝိယ ဟောတိ။ ဧဏေယ္ယကန္တိ ဧဏေယ္ယကမ္မကာရဏံ။ တံ ကရောန္တာ ဥဘောသု ကပ္ပရေသု စ ဇဏ္ဏုကေသု စ အယဝလယာနိ ဒတ္ဝာ အယသူလာနိ ကောဋ္ဋေန္တိ, သော စတူဟိ အယသူလေဟိ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌဟတိ, အထ နံ ပရိဝာရေတ္ဝာ အဂ္ဂိံ ကရောန္တိ, တံ ကာလေန ကာလံ သန္ဓိတော သူလာနိ အပနေတ္ဝာ စတူဟိ အဋ္ဌိကောဋီဟိယေဝ ဌပေန္တိ။
Tattha (a. ni. aṭṭha. 2.2.1) bilaṅgathālikanti kañjiyaukkhalikakammakāraṇaṃ. Taṃ kammaṃ karontā sīsakapālaṃ uppāṭetvā tattaṃ ayoguḷaṃ saṇḍāsena gahetvā tattha pakkhipanti, tena matthaluṅgaṃ pakkuthitvā upari uttarati. Rāhumukhanti rāhumukhakammakāraṇaṃ. Taṃ karonto saṅkunā mukhaṃ vivaritvā antomukhe dīpaṃ jālenti, kaṇṇacūḷikāhi vā paṭṭhāya mukhaṃ nikhādanena khaṇanti, lohitaṃ paggharitvā mukhaṃ pūreti. Jotimālikanti sakalasarīraṃ telapilotikāya veṭhetvā ālimpenti. Hatthapajjotikanti hatthe telapilotikāya veṭhetvā dīpaṃ viya pajjālenti. Erakavattikanti erakavattakammakāraṇaṃ. Taṃ karontā heṭṭhāgīvato paṭṭhāya cammavaṭṭe kantitvā gopphake pātenti, atha naṃ yottehi bandhitvā kaḍḍhanti, so attanova cammavaṭṭe akkamitvā patati. Cīrakavāsikanti cīrakavāsikakammakāraṇaṃ. Taṃ karontā tatheva cammavaṭṭe kantitvā kaṭiyaṃ ṭhapenti, kaṭito paṭṭhāya kantitvā gopphakesu ṭhapenti, uparimehi heṭṭhimasarīraṃ cīrakanivāsananivatthaṃ viya hoti. Eṇeyyakanti eṇeyyakammakāraṇaṃ. Taṃ karontā ubhosu kapparesu ca jaṇṇukesu ca ayavalayāni datvā ayasūlāni koṭṭenti, so catūhi ayasūlehi bhūmiyaṃ patiṭṭhahati, atha naṃ parivāretvā aggiṃ karonti, taṃ kālena kālaṃ sandhito sūlāni apanetvā catūhi aṭṭhikoṭīhiyeva ṭhapenti.
ဗဠိသမံသိကန္တိ ဥဘတောမုခေဟိ ဗဠိသေဟိ ပဟရိတ္ဝာ စမ္မမံသနဟာရူနိ ဥပ္ပာဋေန္တိ။ ကဟာပဏိကန္တိ သကလသရီရံ တိခိဏာဟိ ဝာသီဟိ ကောဋိတော ပဋ္ဌာယ ကဟာပဏမတ္တံ ကဟာပဏမတ္တံ ပာတေန္တာ ကောဋ္ဋေန္တိ။ ခာရာပတစ္ဆိကန္တိ သရီရံ တတ္ထ တတ္ထ အာဝုဓေဟိ ပဟရိတ္ဝာ ကောစ္ဆေဟိ ခာရံ ဃံသန္တိ, စမ္မမံသနဟာရူနိ ပဂ္ဃရိတ္ဝာ အဋ္ဌိကသင္ခလိကာဝ တိဋ္ဌတိ။ ပလိဃပရိဝတ္တိကန္တိ ဧကေန ပသ္သေန နိပဇ္ဇာပေတ္ဝာ ကဏ္ဏဆိဒ္ဒေ အယသူလံ ကောဋ္ဋေတ္ဝာ ပထဝိယာ ဧကာဗဒ္ဓံ ကရောန္တိ, အထ နံ ပာဒေ ဂဟေတ္ဝာ အာဝိဉ္ဆန္တိ။ ပလာလပီဌကန္တိ ဆေကော ကာရဏိကော ဆဝိစမ္မံ အစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ နိသဒပောတေဟိ အဋ္ဌီနိ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ကေသေသု ဂဟေတ္ဝာ ဥက္ခိပတိ, မံသရာသိယေဝ ဟောတိ, အထ နံ ကေသေဟေဝ ပရိယောနန္ဓိတ္ဝာ ဂဏ္ဟန္တာ ပလာလဝဋ္ဋိံ ဝိယ ကတ္ဝာ ပလိဝေဌေန္တိ။
Baḷisamaṃsikanti ubhatomukhehi baḷisehi paharitvā cammamaṃsanahārūni uppāṭenti. Kahāpaṇikanti sakalasarīraṃ tikhiṇāhi vāsīhi koṭito paṭṭhāya kahāpaṇamattaṃ kahāpaṇamattaṃ pātentā koṭṭenti. Khārāpatacchikanti sarīraṃ tattha tattha āvudhehi paharitvā kocchehi khāraṃ ghaṃsanti, cammamaṃsanahārūni paggharitvā aṭṭhikasaṅkhalikāva tiṭṭhati. Palighaparivattikanti ekena passena nipajjāpetvā kaṇṇachidde ayasūlaṃ koṭṭetvā pathaviyā ekābaddhaṃ karonti, atha naṃ pāde gahetvā āviñchanti. Palālapīṭhakanti cheko kāraṇiko chavicammaṃ acchinditvā nisadapotehi aṭṭhīni bhinditvā kesesu gahetvā ukkhipati, maṃsarāsiyeva hoti, atha naṃ keseheva pariyonandhitvā gaṇhantā palālavaṭṭiṃ viya katvā paliveṭhenti.
ဝတ္ထုံ ဝိသံဝာဒေတ္ဝာ တတော အညံ မာရေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုရိမပသ္သာဒီနမ္ပိ ဝတ္ထုသဘာဂတော ဝတ္ထုဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ပုရတော ပဟရိတ္ဝာ’’တိအာဒိ။ စိတ္တေန ‘‘ပုရတော ဝာ’’တိ နိယမံ ကတ္ဝာ ဝာ အကတ္ဝာ ဝာ ‘‘ပုရတော ပဟရိတ္ဝာ မာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ သစေ အညတ္ထ ပဟရိတ္ဝာ မာရေတိ, လေသံ ဩဍ္ဍေတ္ဝာ အဝုတ္တတ္တာ ဝိသင္ကေတောဝ ဟောတိ။ စိတ္တေန ပန ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပဟရိတ္ဝာ မာရဏံ ဣစ္ဆန္တောပိ သစေ ‘‘ပုရတော ပဟရိတ္ဝာ မာရေဟီ’’တိ ဝဒတိ, တသ္သ လေသံ ဩဍ္ဍေတ္ဝာ တထာ ဝုတ္တမတ္ထံ ဌပေတ္ဝာ တေနေဝ စိတ္တေန သမုဋ္ဌာပိတဝိညတ္တိကတ္တာ မနုသ္သဝိဂ္ဂဟပာရာဇိကတော ပရိယာယေန အမုစ္စနတော ‘‘အညတ္ထ ပဟရိတ္ဝာ မာရိတေပိ နေဝတ္ထိ ဝိသင္ကေတော’’တိ ဝဒန္တိ, ကေစိ ပန တံ န ဣစ္ဆန္တိ။ ဝတ္ထုဝိသေသေနာတိ မာတုအာဒိဝတ္ထုဝိသေသေန ။ ကမ္မဝိသေသောတိ အာနန္တရိယာဒိကမ္မဝိသေသော။ အာပတ္တိဝိသေသောတိ ပာရာဇိကာဒိအာပတ္တိဝိသေသော။
Vatthuṃ visaṃvādetvā tato aññaṃ māretīti sambandho. Purimapassādīnampi vatthusabhāgato vatthuggahaṇeneva gahaṇanti āha ‘‘purato paharitvā’’tiādi. Cittena ‘‘purato vā’’ti niyamaṃ katvā vā akatvā vā ‘‘purato paharitvā mārehī’’ti vutte sace aññattha paharitvā māreti, lesaṃ oḍḍetvā avuttattā visaṅketova hoti. Cittena pana yattha katthaci paharitvā māraṇaṃ icchantopi sace ‘‘purato paharitvā mārehī’’ti vadati, tassa lesaṃ oḍḍetvā tathā vuttamatthaṃ ṭhapetvā teneva cittena samuṭṭhāpitaviññattikattā manussaviggahapārājikato pariyāyena amuccanato ‘‘aññattha paharitvā māritepi nevatthi visaṅketo’’ti vadanti, keci pana taṃ na icchanti. Vatthuvisesenāti mātuādivatthuvisesena . Kammavisesoti ānantariyādikammaviseso. Āpattivisesoti pārājikādiāpattiviseso.
‘‘ဧတံ ဂာမေ ဌိတ’’န္တိ ဂာမော ပုဂ္ဂလနိယမနတ္ထံ ဝုတ္တော, န ဩကာသနိယမနတ္ထံ, တသ္မာ ဩကာသံ အနိယမေတ္ဝာ ပုဂ္ဂလသ္သေဝ နိယမိတတ္တာ နတ္ထိ ဝိသင္ကေတော။ ‘‘ဂာမေယေ ဝာ’’တိအာဒီသု ပန ဩကာသသ္သ နိယမိတတ္တာ အညတ္ထ မာရိတေ ဝိသင္ကေတော ဝုတ္တော။
‘‘Etaṃ gāme ṭhita’’nti gāmo puggalaniyamanatthaṃ vutto, na okāsaniyamanatthaṃ, tasmā okāsaṃ aniyametvā puggalasseva niyamitattā natthi visaṅketo. ‘‘Gāmeye vā’’tiādīsu pana okāsassa niyamitattā aññattha mārite visaṅketo vutto.
တုဏ္ဍေနာတိ ခဂ္ဂကောဋိယာ။ ထရုနာတိ ခဂ္ဂမုဋ္ဌိနာ။
Tuṇḍenāti khaggakoṭiyā. Tharunāti khaggamuṭṭhinā.
‘‘ဧတံ ဂစ္ဆန္တ’’န္တိ ဂမနေန ပုဂ္ဂလောဝ နိယမိတော, န ဣရိယာပထော။ တေနာဟ ‘‘နတ္ထိ ဝိသင္ကေတော’’တိ။ ‘‘ဂစ္ဆန္တမေဝာ’’တိအာဒိနာ ဣရိယာပထော နိယမိတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိသင္ကေတော ဟောတီ’’တိ။
‘‘Etaṃ gacchanta’’nti gamanena puggalova niyamito, na iriyāpatho. Tenāha ‘‘natthi visaṅketo’’ti. ‘‘Gacchantamevā’’tiādinā iriyāpatho niyamito. Tenāha ‘‘visaṅketo hotī’’ti.
‘‘ဒီဃံ မာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဒီဃသဏ္ဌာနာနံ ဗဟုဘာဝတော ဣတ္ထန္နာမံ ဧဝရူပဉ္စ ဒီဃန္တိ အညေသံ အသာဓာရဏလက္ခဏေန အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘အနိယမေတ္ဝာ အာဏာပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝာဟ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ တာဒိသံ မာရေတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘စိတ္တေန ဗဟူသု ဒီဃသဏ္ဌာနေသု ဧကံ နိယမေတ္ဝာ ဝုတ္တေပိ ဝာစာယ အနိယမိတတ္တာ အညသ္မိံ တာဒိသေ မာရိတေ နတ္ထိ ဝိသင္ကေတော’’တိ ဝဒန္တိ။ ပရပာဏိမ္ဟိ ပာဏသညိတာလက္ခဏသ္သ အင္ဂသ္သ အဘာဝတော နေဝတ္ထိ ပာဏာတိပာတောတိ အာဟ ‘‘အာဏာပကော မုစ္စတီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ဩကာသနိယမေ သတိ ကထံ ပာဏာတိပာတောတိ? ဩကာသံ နိယမေန္တသ္သ တသ္မိံ ဩကာသေ နိသိန္နသ္သ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ အာရမ္မဏံ ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဩကာသဉ္ဟိ နိယမေတ္ဝာ နိဒ္ဒိသန္တော တသ္မိံ ဩကာသေ နိသိန္နံ မာရာပေတုကာမော ဟောတိ, သယံ ပန တဒာ တတ္ထ နတ္ထိ, တသ္မာ ဩကာသေန သဟ အတ္တနော ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ အာရမ္မဏံ န ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။
‘‘Dīghaṃ mārehī’’ti vuttepi dīghasaṇṭhānānaṃ bahubhāvato itthannāmaṃ evarūpañca dīghanti aññesaṃ asādhāraṇalakkhaṇena aniddiṭṭhattā ‘‘aniyametvā āṇāpetī’’ti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘yaṃ kiñci tādisaṃ māretī’’ti. Ettha ca ‘‘cittena bahūsu dīghasaṇṭhānesu ekaṃ niyametvā vuttepi vācāya aniyamitattā aññasmiṃ tādise mārite natthi visaṅketo’’ti vadanti. Parapāṇimhi pāṇasaññitālakkhaṇassa aṅgassa abhāvato nevatthi pāṇātipātoti āha ‘‘āṇāpako muccatī’’ti. Yadi evaṃ okāsaniyame sati kathaṃ pāṇātipātoti? Okāsaṃ niyamentassa tasmiṃ okāse nisinnassa jīvitindriyaṃ ārammaṇaṃ hotīti gahetabbaṃ. Okāsañhi niyametvā niddisanto tasmiṃ okāse nisinnaṃ mārāpetukāmo hoti, sayaṃ pana tadā tattha natthi, tasmā okāsena saha attano jīvitindriyaṃ ārammaṇaṃ na hotīti vadanti.
အဓိဋ္ဌာယာတိ မာတိကာဝသေန အာဏတ္တိကပယောဂကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Adhiṭṭhāyāti mātikāvasena āṇattikapayogakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
