Upanishads |
Adhyatma Upanishad of Shukla Yajurveda
Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)
अध्यात्मोपनिषत्
adhyātmopaniṣat
यत्रान्तर्याम्यादिभेदस्तत्त्वतो न हि युज्यते ।
निर्भेदं परमाद्वैतं स्वमात्रमवशिष्यते ॥
yatrāntaryāmyādibhedastattvato na hi yujyate ।
nirbhedaṃ paramādvaitaṃ svamātramavaśiṣyate ॥
ॐ पूर्णमदः पूर्णमिदं पूर्णात्पूर्णमुदच्यते ।
पूर्णस्य पूर्णमादाय पूर्णमेवावशिष्यते ॥
oṃ pūrṇamadaḥ pūrṇamidaṃ pūrṇātpūrṇamudacyate ।
pūrṇasya pūrṇamādāya pūrṇamevāvaśiṣyate ॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
हरिः ॐ ॥ अन्तःशरीरे निहितो गुहायामज एको नित्यमस्य
पृथिवी शरीरं यः पृथिवीमन्तरे संचरन्यं पृथिवी न वेद ।
यस्यापःशरीरं यो अपोऽन्तरे संचरन्यमापो न विदुः ।
यस्य तेजः शरीरं यस्तेजोऽन्तरे संचरन्यं तेजो न वेद ।
यस्य वायुः शरीरं यो वायुमन्तरे संचरन्यं वायुर्न वेद ।
यस्याकाशः शरीरं य आकाशमन्तरे संचरन्यमाकाशो न वेद ।
यस्य मनः शरीरं यो मनोऽन्तरे संचरन्यं मनो न वेद ।
यस्य बुद्धिः शरीरं यो बुद्धिमन्तरे संचरन्यं बुद्धिर्न वेद ।
यस्याहंकारः शरीरं योऽहंकारमन्तरे संचरन्यमहंकारो न वेद ।
यस्य चित्तं शरीरं यश्चित्तमन्तरे संचरन्यं चित्तं न वेद ।
यस्याव्यक्तं शरीरं योऽव्यक्तमन्तरे संचरन्यमव्यक्तं न वेद ।
यस्याक्षरं शरीरं योऽक्षरमन्तरे संचरन्यम्क्षरं न वेद ।
यस्य मृयुः शरीरं यो मृत्युमन्तरे संचरन्यं मृत्युर्न वेद ।
स एष सर्वभूतान्तरात्मापहतपाप्मा दिव्यो देव एको नारायणः ।
अहं ममेति यो भावो देहाक्षादावनात्मनि । अध्यासोऽयं निरस्तव्यो
विदुषा ब्रह्मनिष्ठया ॥ १॥
hariḥ oṃ ॥ antaḥśarīre nihito guhāyāmaja eko nityamasya
pṛthivī śarīraṃ yaḥ pṛthivīmantare saṃcaranyaṃ pṛthivī na veda ।
yasyāpaḥśarīraṃ yo apo'ntare saṃcaranyamāpo na viduḥ ।
yasya tejaḥ śarīraṃ yastejo'ntare saṃcaranyaṃ tejo na veda ।
yasya vāyuḥ śarīraṃ yo vāyumantare saṃcaranyaṃ vāyurna veda ।
yasyākāśaḥ śarīraṃ ya ākāśamantare saṃcaranyamākāśo na veda ।
yasya manaḥ śarīraṃ yo mano'ntare saṃcaranyaṃ mano na veda ।
yasya buddhiḥ śarīraṃ yo buddhimantare saṃcaranyaṃ buddhirna veda ।
yasyāhaṃkāraḥ śarīraṃ yo'haṃkāramantare saṃcaranyamahaṃkāro na veda ।
yasya cittaṃ śarīraṃ yaścittamantare saṃcaranyaṃ cittaṃ na veda ।
yasyāvyaktaṃ śarīraṃ yo'vyaktamantare saṃcaranyamavyaktaṃ na veda ।
yasyākṣaraṃ śarīraṃ yo'kṣaramantare saṃcaranyamkṣaraṃ na veda ।
yasya mṛyuḥ śarīraṃ yo mṛtyumantare saṃcaranyaṃ mṛtyurna veda ।
sa eṣa sarvabhūtāntarātmāpahatapāpmā divyo deva eko nārāyaṇaḥ ।
ahaṃ mameti yo bhāvo dehākṣādāvanātmani । adhyāso'yaṃ nirastavyo
viduṣā brahmaniṣṭhayā ॥ 1॥
ज्ञात्वा स्वं प्रत्यगात्मानं बुद्धितद्वृत्तिसाक्षिणम् ।
सोऽहमित्येव तद्वृत्त्या स्वान्यत्रात्म्यमात्मनः ॥ २॥
jñātvā svaṃ pratyagātmānaṃ buddhitadvṛttisākṣiṇam ।
so'hamityeva tadvṛttyā svānyatrātmyamātmanaḥ ॥ 2॥
लोकानुवर्तनं त्यक्त्वा त्यक्त्वा देहानुवर्तनम् ।
शास्त्रानुवर्तनं त्यक्त्वा स्वाध्यासापनयं कुरु ॥ ३॥
lokānuvartanaṃ tyaktvā tyaktvā dehānuvartanam ।
śāstrānuvartanaṃ tyaktvā svādhyāsāpanayaṃ kuru ॥ 3॥
स्वात्मन्येव सदा स्थित्या मनो नश्यति योगिनः ।
युक्त्या श्रुत्या स्वानुभूत्या ज्ञात्वा सार्वात्म्यमात्मनः ॥ ४॥
svātmanyeva sadā sthityā mano naśyati yoginaḥ ।
yuktyā śrutyā svānubhūtyā jñātvā sārvātmyamātmanaḥ ॥ 4॥
निद्राया लोकवार्तायाः शब्दादेरात्मविस्मृतेः ।
क्वचिन्नवसरं दत्त्वा चिन्तयात्मानमात्मनि ॥ ५॥
nidrāyā lokavārtāyāḥ śabdāderātmavismṛteḥ ।
kvacinnavasaraṃ dattvā cintayātmānamātmani ॥ 5॥
मातापित्रोर्मलोद्भूतं मलमांसमयं वपुः ।
त्यक्त्वा चण्डालवद्दूरं ब्रह्मभूय कृती भव ॥ ६॥
mātāpitrormalodbhūtaṃ malamāṃsamayaṃ vapuḥ ।
tyaktvā caṇḍālavaddūraṃ brahmabhūya kṛtī bhava ॥ 6॥
घटाकाशं महाकाश इवात्मानं परात्मनि ।
विलाप्याखण्डभावेन तूष्णीं भव सदा मुने ॥ ७॥
ghaṭākāśaṃ mahākāśa ivātmānaṃ parātmani ।
vilāpyākhaṇḍabhāvena tūṣṇīṃ bhava sadā mune ॥ 7॥
स्वप्रकाशमधिष्ठानं स्वयंभूय सदात्मना ।
ब्रह्माण्डमपि पिण्डाण्डं त्यज्यतां मलभाण्डवत् ॥ ८॥
svaprakāśamadhiṣṭhānaṃ svayaṃbhūya sadātmanā ।
brahmāṇḍamapi piṇḍāṇḍaṃ tyajyatāṃ malabhāṇḍavat ॥ 8॥
चिदात्मनि सदानन्दे देहरूढामहंधियम् ।
निवेश्य लिङ्गमुत्सृज्य केवलो भव सर्वदा ॥ ९॥
cidātmani sadānande deharūḍhāmahaṃdhiyam ।
niveśya liṅgamutsṛjya kevalo bhava sarvadā ॥ 9॥
यत्रैष जगदाभासो दर्पणान्तःपुरं यथा ।
तद्ब्रह्माहमिति ज्ञात्वा कृतकृत्यो भवानघ ॥ १०॥
yatraiṣa jagadābhāso darpaṇāntaḥpuraṃ yathā ।
tadbrahmāhamiti jñātvā kṛtakṛtyo bhavānagha ॥ 10॥
अहंकारग्रहान्मुक्तः स्वरूपमुपपद्यते ।
चन्द्रवद्विमलः पूर्णः सदानन्दः स्वयंप्रभः ॥ ११॥
ahaṃkāragrahānmuktaḥ svarūpamupapadyate ।
candravadvimalaḥ pūrṇaḥ sadānandaḥ svayaṃprabhaḥ ॥ 11॥
क्रियानाशाद्भवेच्चिन्तानाशोऽस्माद्वासनाक्षयः ।
वासनाप्रक्षयो मोक्षः सा जीवन्मुक्तिरिष्यते ॥ १२॥
kriyānāśādbhaveccintānāśo'smādvāsanākṣayaḥ ।
vāsanāprakṣayo mokṣaḥ sā jīvanmuktiriṣyate ॥ 12॥
सर्वत्र सर्वतः सर्वब्रह्ममात्रावलोकनम् ।
सद्भावभावानादाढ्याद्वासनालयमश्नुते ॥ १३॥
sarvatra sarvataḥ sarvabrahmamātrāvalokanam ।
sadbhāvabhāvānādāḍhyādvāsanālayamaśnute ॥ 13॥
प्रमादो ब्रह्मनिष्ठायां न कर्तव्यज़् कदाचन ।
प्रमादो मृत्युरित्याहुर्विद्यायां ब्रह्मवादिनः ॥ १४॥
pramādo brahmaniṣṭhāyāṃ na kartavya kadācana ।
pramādo mṛtyurityāhurvidyāyāṃ brahmavādinaḥ ॥ 14॥
यथापकृष्टं शैवालं क्षणमात्रं न तिष्ठति ।
आवृणोति तथा माया प्राज्ञं वापि पराङ्मुखम् ॥ १५॥
yathāpakṛṣṭaṃ śaivālaṃ kṣaṇamātraṃ na tiṣṭhati ।
āvṛṇoti tathā māyā prājñaṃ vāpi parāṅmukham ॥ 15॥
जीवतो यस्य कैवल्यं विदेहोऽपि स केवलः ।
समाधिनिष्ठतामेत्य निर्विकल्पो भवानघ ॥ १६॥
jīvato yasya kaivalyaṃ videho'pi sa kevalaḥ ।
samādhiniṣṭhatāmetya nirvikalpo bhavānagha ॥ 16॥
अज्ञानहृदयग्रन्थेर्निःशेषविलयस्तदा ।
समाधिना विकल्पेन यदाद्वैतात्मदर्शनम् ॥ १७॥
ajñānahṛdayagrantherniḥśeṣavilayastadā ।
samādhinā vikalpena yadādvaitātmadarśanam ॥ 17॥
अत्रात्मत्वं दृढीकुर्वन्नहमादिषु संत्यजन् ।
उदासीनतया तेषु तिष्ठेद्घटपटादिवत् ॥ १८॥
atrātmatvaṃ dṛḍhīkurvannahamādiṣu saṃtyajan ।
udāsīnatayā teṣu tiṣṭhedghaṭapaṭādivat ॥ 18॥
ब्रह्मादिस्तम्बपर्यन्तं मृषामात्रा उपाधयः ।
ततः पूर्णं स्वमात्मानं पश्येदेकात्मना स्थितम् ॥ १९॥
brahmādistambaparyantaṃ mṛṣāmātrā upādhayaḥ ।
tataḥ pūrṇaṃ svamātmānaṃ paśyedekātmanā sthitam ॥ 19॥
स्वयं ब्रह्मा स्वयं विष्णुः स्वयमिन्द्रः स्वयं शिवः ।
स्वयं विश्वमिदं सर्वं स्वस्मादन्यन्न किंचन ॥ २०॥
svayaṃ brahmā svayaṃ viṣṇuḥ svayamindraḥ svayaṃ śivaḥ ।
svayaṃ viśvamidaṃ sarvaṃ svasmādanyanna kiṃcana ॥ 20॥
स्वात्मन्यारोपिता शेषाभासवस्तुनिरासतः ।
स्वयमेव परंब्रह्म पूर्णमद्वयमक्रियम् ॥ २१॥
svātmanyāropitā śeṣābhāsavastunirāsataḥ ।
svayameva paraṃbrahma pūrṇamadvayamakriyam ॥ 21॥
असत्कल्पो विकल्पोऽयं विश्वमित्येकवस्तुनि ।
निर्विकारे निराकारे निर्विशेषे भिदा कुतः ॥ २२॥
asatkalpo vikalpo'yaṃ viśvamityekavastuni ।
nirvikāre nirākāre nirviśeṣe bhidā kutaḥ ॥ 22॥
द्रष्टृदर्शनदृश्यादिभावशून्ये निरामये ।
कल्पार्णव इवात्यन्तं परिपूर्णे चिदात्मनि ॥ २३॥
draṣṭṛdarśanadṛśyādibhāvaśūnye nirāmaye ।
kalpārṇava ivātyantaṃ paripūrṇe cidātmani ॥ 23॥
तेजसीव तमो यत्र विलीनं भ्रान्तिकारणम् ।
अद्वितीये परे तत्त्वे निर्विशेषे भिदा कुतः ॥ २४॥
tejasīva tamo yatra vilīnaṃ bhrāntikāraṇam ।
advitīye pare tattve nirviśeṣe bhidā kutaḥ ॥ 24॥
एकात्मके परे तत्त्वे भेदकर्ता कथं वसेत् ।
सुषुप्तौ सुखमात्रायां भेदः केनावलोकितः ॥ २५॥
ekātmake pare tattve bhedakartā kathaṃ vaset ।
suṣuptau sukhamātrāyāṃ bhedaḥ kenāvalokitaḥ ॥ 25॥
चित्तमूलो विकल्पोऽयं चित्ताभावे न कश्चन ।
अतश्चित्तं समाधेयि प्रत्यग्रूपे परात्मनि ॥ २६॥
cittamūlo vikalpo'yaṃ cittābhāve na kaścana ।
ataścittaṃ samādheyi pratyagrūpe parātmani ॥ 26॥
अखण्डानन्दमात्मानं विज्ञाय स्वस्वरूपतः ।
बहिरन्तः सदानन्दरसास्वादनमात्मनि ॥ २७॥
akhaṇḍānandamātmānaṃ vijñāya svasvarūpataḥ ।
bahirantaḥ sadānandarasāsvādanamātmani ॥ 27॥
वैराग्यस्य फलं बोधो बोधस्योपरतिः फलम् ।
स्वानन्दानुभवच्छान्तिरेषैवोपरतेः फलम् ॥ २८॥
vairāgyasya phalaṃ bodho bodhasyoparatiḥ phalam ।
svānandānubhavacchāntireṣaivoparateḥ phalam ॥ 28॥
यद्युत्तरोत्तराभावे पूर्वरूपं तु निष्फलम् ।
निवृत्तिः परमा तृप्तिरानन्दोऽनुपमः स्वतः ॥ २९॥
yadyuttarottarābhāve pūrvarūpaṃ tu niṣphalam ।
nivṛttiḥ paramā tṛptirānando'nupamaḥ svataḥ ॥ 29॥
मायोपाधिर्जगद्योनिः सर्वज्ञत्वादिलक्षणः ।
पारोक्ष्यशबलः सत्याद्यात्मकस्तत्पदाभिधः ॥ ३०॥
māyopādhirjagadyoniḥ sarvajñatvādilakṣaṇaḥ ।
pārokṣyaśabalaḥ satyādyātmakastatpadābhidhaḥ ॥ 30॥
आलम्बनतया भाति योऽस्मत्प्रत्ययशब्दयोः ।
अन्तःकरणसंभिन्नबोधः स त्वंपदाभिधः ॥ ३१॥
ālambanatayā bhāti yo'smatpratyayaśabdayoḥ ।
antaḥkaraṇasaṃbhinnabodhaḥ sa tvaṃpadābhidhaḥ ॥ 31॥
मायाविद्ये विहायैव उपाधी परजीवयोः ।
अखण्डं सच्चिदानन्दं परं ब्रह्म विलक्ष्यते ॥ ३२॥
māyāvidye vihāyaiva upādhī parajīvayoḥ ।
akhaṇḍaṃ saccidānandaṃ paraṃ brahma vilakṣyate ॥ 32॥
इत्थं वाक्यैस्तथार्थानुसन्धानं श्रवणं भवेत् ।
युक्त्या संभावितत्वानुसन्धानं मननं तु तत् ॥ ३३॥
itthaṃ vākyaistathārthānusandhānaṃ śravaṇaṃ bhavet ।
yuktyā saṃbhāvitatvānusandhānaṃ mananaṃ tu tat ॥ 33॥
ताभ्यं निर्विचिकित्सेऽर्थे चेतसः स्थापितस्य यत् ।
एकतानत्वमेतद्धि निदिध्यासनमुच्यते ॥ ३४॥
tābhyaṃ nirvicikitse'rthe cetasaḥ sthāpitasya yat ।
ekatānatvametaddhi nididhyāsanamucyate ॥ 34॥
ध्यातृध्याने परित्यज्य क्रमाद्ध्येयैकगोचरम् ।
निवातदीपवच्चित्तं समाधिरभिधीयते ॥ ३५॥
dhyātṛdhyāne parityajya kramāddhyeyaikagocaram ।
nivātadīpavaccittaṃ samādhirabhidhīyate ॥ 35॥
वृत्तयस्तु तदानीमप्यज्ञाता आत्मगोचराः ।
स्मरणादनुमीयन्ते व्युत्थितस्य समुत्थिताः ॥ ३६॥
vṛttayastu tadānīmapyajñātā ātmagocarāḥ ।
smaraṇādanumīyante vyutthitasya samutthitāḥ ॥ 36॥
अनादाविह संसारे संचिताः कर्मकोटयः ।
अनेन विलयं यान्ति शुद्धो धर्मो विवर्धते ॥ ३७॥
anādāviha saṃsāre saṃcitāḥ karmakoṭayaḥ ।
anena vilayaṃ yānti śuddho dharmo vivardhate ॥ 37॥
धर्ममेघमिमं प्राहुः समाधिं योगवित्तमाः ।
वर्षत्येष यथा धर्मामृतधाराः सहस्रशः ॥ ३८॥
dharmameghamimaṃ prāhuḥ samādhiṃ yogavittamāḥ ।
varṣatyeṣa yathā dharmāmṛtadhārāḥ sahasraśaḥ ॥ 38॥
अमुना वासनाजाले निःशेषं प्रविलापिते ।
समूलोन्मूलिते पुण्यपापाख्ये कर्मसंचये ॥ ३९॥
amunā vāsanājāle niḥśeṣaṃ pravilāpite ।
samūlonmūlite puṇyapāpākhye karmasaṃcaye ॥ 39॥
वाक्यमप्रतिबद्धं सत्प्राक्परोक्षावभासिते ।
करामलकमवद्बोधपरोक्षं प्रसूयते ॥ ४०॥
vākyamapratibaddhaṃ satprākparokṣāvabhāsite ।
karāmalakamavadbodhaparokṣaṃ prasūyate ॥ 40॥
वासनानुदयो भोग्ये वैराग्यस्य तदावधिः ।
अहंभावोदयाभावो बोधस्य परमावधिः ॥ ४१॥
vāsanānudayo bhogye vairāgyasya tadāvadhiḥ ।
ahaṃbhāvodayābhāvo bodhasya paramāvadhiḥ ॥ 41॥
लीनवृत्तेरनुत्पत्तिर्मर्यादोपरतेस्तु सा ।
स्थितप्रज्ञो यतिरयं यः सदानन्दमश्नुते ॥ ४२॥
līnavṛtteranutpattirmaryādoparatestu sā ।
sthitaprajño yatirayaṃ yaḥ sadānandamaśnute ॥ 42॥
ब्रह्मण्येव विलीनात्मा निर्विकारो विनिष्क्रियः ।
ब्रह्मात्मनोः शोधितयोरेकभावावगाहिनि ॥ ४३॥
brahmaṇyeva vilīnātmā nirvikāro viniṣkriyaḥ ।
brahmātmanoḥ śodhitayorekabhāvāvagāhini ॥ 43॥
निर्विकल्पा च चिन्मात्रा वृत्तिः प्रज्ञेति कथ्यते ।
सा सर्वदा भवेद्यस्य स जीवन्मुक्त इष्यते ॥ ४४॥
nirvikalpā ca cinmātrā vṛttiḥ prajñeti kathyate ।
sā sarvadā bhavedyasya sa jīvanmukta iṣyate ॥ 44॥
देहेन्द्रियेष्वहंभाव इदंभावस्तदन्यके ।
यस्य नो भवतः क्वापि स जीवन्मुक्त इष्यते ॥ ४५॥
dehendriyeṣvahaṃbhāva idaṃbhāvastadanyake ।
yasya no bhavataḥ kvāpi sa jīvanmukta iṣyate ॥ 45॥
न प्रत्यग्ब्रह्मणोर्भेदं कदापि ब्रह्मसर्गयोः ।
प्रज्ञया यो विजानाति स जीवन्मुक्त इष्यते ॥ ४६॥
na pratyagbrahmaṇorbhedaṃ kadāpi brahmasargayoḥ ।
prajñayā yo vijānāti sa jīvanmukta iṣyate ॥ 46॥
साधुभिः पूज्यमानेऽस्मिन्पीड्यमानेऽपि दुर्जनैः ।
समभावो भवेद्यस्य स जीवन्मुक्त इष्यते ॥ ४७॥
sādhubhiḥ pūjyamāne'sminpīḍyamāne'pi durjanaiḥ ।
samabhāvo bhavedyasya sa jīvanmukta iṣyate ॥ 47॥
विज्ञातब्रह्मतत्त्वस्य यथापूर्वं न संसृतिः ।
अस्ति चेन्न स विज्ञातब्रह्मभावो बहिर्मुखः ॥ ४८॥
vijñātabrahmatattvasya yathāpūrvaṃ na saṃsṛtiḥ ।
asti cenna sa vijñātabrahmabhāvo bahirmukhaḥ ॥ 48॥
सुखाद्यनुभवो यावत्तावत्प्रारब्धमिष्यते ।
फलोदयः क्रियापूर्वो निष्क्रियो नहि कुत्रचित् ॥ ४९॥
sukhādyanubhavo yāvattāvatprārabdhamiṣyate ।
phalodayaḥ kriyāpūrvo niṣkriyo nahi kutracit ॥ 49॥
अहं ब्रह्मेति विज्ञानात्कल्पकोटिशतार्जितम् ।
संचितं विलयं याति प्रबोधात्स्वप्नकर्मवत् ॥ ५०॥
ahaṃ brahmeti vijñānātkalpakoṭiśatārjitam ।
saṃcitaṃ vilayaṃ yāti prabodhātsvapnakarmavat ॥ 50॥
स्वमसङ्गमुदासीनं परिज्ञाय नभो यथा ।
न श्लिष्यते यतिः किंचित्कदाचिद्भाविकर्मभिः ॥ ५१॥
svamasaṅgamudāsīnaṃ parijñāya nabho yathā ।
na śliṣyate yatiḥ kiṃcitkadācidbhāvikarmabhiḥ ॥ 51॥
न नभो घटयोगेन सुरागन्धेन लिप्यते ।
तथात्मोपाधियोगेन तद्धर्मे नैव लिप्यते ॥ ५२॥
na nabho ghaṭayogena surāgandhena lipyate ।
tathātmopādhiyogena taddharme naiva lipyate ॥ 52॥
ज्ञानोदयात्पुरारब्धं कर्म ज्ञानान्न नश्यति ।
अदत्त्वा स्वफलं लक्ष्यमुद्दिश्योत्सृष्टबाणवत् ॥ ५३॥
jñānodayātpurārabdhaṃ karma jñānānna naśyati ।
adattvā svaphalaṃ lakṣyamuddiśyotsṛṣṭabāṇavat ॥ 53॥
व्याघ्रबुद्ध्या विनिर्मुक्तो बाणः पश्चात्तु गोमतौ ।
न तिष्ठति भिनत्त्येव लक्ष्यं वेगेन निर्भरम् ॥ ५४॥
vyāghrabuddhyā vinirmukto bāṇaḥ paścāttu gomatau ।
na tiṣṭhati bhinattyeva lakṣyaṃ vegena nirbharam ॥ 54॥
अजरोऽस्म्यमरोऽस्मीति य आत्मानं प्रपद्यते ।
तदात्मना तिष्ठतोऽस्य कुतः प्रारब्धकल्पना ॥ ५५॥
ajaro'smyamaro'smīti ya ātmānaṃ prapadyate ।
tadātmanā tiṣṭhato'sya kutaḥ prārabdhakalpanā ॥ 55॥
प्रारब्धं सिद्ध्यति तदा यदा देहात्मना स्थितिः ।
देहात्मभावो नैवेष्टः प्रारब्धं त्यज्यतामतः ॥ ५६॥
prārabdhaṃ siddhyati tadā yadā dehātmanā sthitiḥ ।
dehātmabhāvo naiveṣṭaḥ prārabdhaṃ tyajyatāmataḥ ॥ 56॥
प्रारब्धकल्पनाप्यस्य देहस्य भ्रान्तिरेव हि ॥ ५७॥
prārabdhakalpanāpyasya dehasya bhrāntireva hi ॥ 57॥
अध्यस्तस्य कुतस्तत्त्वमसत्यस्य कुतो जनिः ।
अजातस्य कुतो नाशः प्रारब्धमसतः कुतः ॥ ५८॥
adhyastasya kutastattvamasatyasya kuto janiḥ ।
ajātasya kuto nāśaḥ prārabdhamasataḥ kutaḥ ॥ 58॥
ज्ञानेनाज्ञानकार्यस्य समूलस्य लयो यदि ।
तिष्ठत्ययं कथं देह इति शङ्कावतो जडान् ।
समाधातुं बाह्यदृष्ट्या प्रारब्धं वदति श्रुतिः ॥ ५९॥
jñānenājñānakāryasya samūlasya layo yadi ।
tiṣṭhatyayaṃ kathaṃ deha iti śaṅkāvato jaḍān ।
samādhātuṃ bāhyadṛṣṭyā prārabdhaṃ vadati śrutiḥ ॥ 59॥
न तु देहादिसत्यत्वबोधनाय विपश्चिताम् ।
परिपूर्णमनाद्यन्तमप्रमेयमविक्रियम् ॥ ६०॥
na tu dehādisatyatvabodhanāya vipaścitām ।
paripūrṇamanādyantamaprameyamavikriyam ॥ 60॥
सद्घनं चिद्घनं नित्यमानन्दघनमव्ययम् ।
प्रत्यगेकरसं पूर्णमनन्तं सर्वतोमुखम् ॥ ६१॥
sadghanaṃ cidghanaṃ nityamānandaghanamavyayam ।
pratyagekarasaṃ pūrṇamanantaṃ sarvatomukham ॥ 61॥
अहेयमनुपादेयमनाधेयमनाश्रयम् ।
निर्गुणं निष्क्रियं सूक्ष्मं निर्विकल्पं निरञ्जनम् ॥ ६२॥
aheyamanupādeyamanādheyamanāśrayam ।
nirguṇaṃ niṣkriyaṃ sūkṣmaṃ nirvikalpaṃ nirañjanam ॥ 62॥
अनिरूप्यस्वरूपं यन्मनोवाचामगोचरम् ।
सत्समृद्धं स्वतःसिद्धं शुद्धं बुद्धमनोदृशम् ॥ ६३॥
anirūpyasvarūpaṃ yanmanovācāmagocaram ।
satsamṛddhaṃ svataḥsiddhaṃ śuddhaṃ buddhamanodṛśam ॥ 63॥
स्वानुभूत्या स्वयं ज्ञात्वा स्वमात्मानमखण्डितम् ।
स सिद्धः सुसुखं तिष्ठ निर्विकल्पात्मनात्मनि ॥ ६४॥
svānubhūtyā svayaṃ jñātvā svamātmānamakhaṇḍitam ।
sa siddhaḥ susukhaṃ tiṣṭha nirvikalpātmanātmani ॥ 64॥
क्व गतं केन वा नीतं कुत्र लीनमिदं जगत् ।
अधुनैव मया दृष्टं नास्ति किं महदद्भुतम् ॥ ६५॥
kva gataṃ kena vā nītaṃ kutra līnamidaṃ jagat ।
adhunaiva mayā dṛṣṭaṃ nāsti kiṃ mahadadbhutam ॥ 65॥
किं हेयं किमुपादेयं किमन्यत्किं विलक्षणम् ।
अखण्डानन्दपीयूषपूर्णब्रह्ममहार्णवे ॥ ६६॥
kiṃ heyaṃ kimupādeyaṃ kimanyatkiṃ vilakṣaṇam ।
akhaṇḍānandapīyūṣapūrṇabrahmamahārṇave ॥ 66॥
न किंचिदत्र पश्यामि न शृणोमि न वेद्म्यहम् ।
स्वात्मनैव सदानन्दरूपेणास्मि स्वलक्षणः ॥ ६७॥
na kiṃcidatra paśyāmi na śṛṇomi na vedmyaham ।
svātmanaiva sadānandarūpeṇāsmi svalakṣaṇaḥ ॥ 67॥
असङ्गोऽहमनङ्गोऽहमलिङ्गोऽहं हरिः ।
प्रशान्तोऽहमनन्तोऽहं परिपूर्णश्चिरन्तनः ॥ ६८॥
asaṅgo'hamanaṅgo'hamaliṅgo'haṃ hariḥ ।
praśānto'hamananto'haṃ paripūrṇaścirantanaḥ ॥ 68॥
अकर्ताहमभोक्ताहमविकारोऽहमव्ययः ।
शुद्ध बोधस्वरूपोऽहं केवलोऽहं सदाशिवः ॥ ६९॥
akartāhamabhoktāhamavikāro'hamavyayaḥ ।
śuddha bodhasvarūpo'haṃ kevalo'haṃ sadāśivaḥ ॥ 69॥
एतां विद्यामपान्तरतमाय ददौ । अपान्तरतमो ब्रह्मणे ददौ ।
ब्रह्मा घोराङ्गिरसे ददौ । घोराङ्गिरा रैक्वाय ददौ । रैक्वो रामाय ददौ ।
रामः सर्वेभ्यो भूतेभ्यो ददावित्येतन्निर्वाणानुशासनं
वेदानुशासनं वेदानुशासनमित्युपनिषत् ॥
etāṃ vidyāmapāntaratamāya dadau । apāntaratamo brahmaṇe dadau ।
brahmā ghorāṅgirase dadau । ghorāṅgirā raikvāya dadau । raikvo rāmāya dadau ।
rāmaḥ sarvebhyo bhūtebhyo dadāvityetannirvāṇānuśāsanaṃ
vedānuśāsanaṃ vedānuśāsanamityupaniṣat ॥
ॐ पूर्णमदः पूर्णमिदं पूर्णात्पूर्णमुदच्यते ।
पूर्णस्य पूर्णमादाय पूर्णमेवावशिष्यते ॥
oṃ pūrṇamadaḥ pūrṇamidaṃ pūrṇātpūrṇamudacyate ।
pūrṇasya pūrṇamādāya pūrṇamevāvaśiṣyate ॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥ हरिः ॐ तत्सत् ॥
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥ hariḥ oṃ tatsat ॥
इति अध्यात्मोपनिषत्समाप्ता ॥
iti adhyātmopaniṣatsamāptā ॥