| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๑๗๕] ๕. อาทิจฺจุปฎฺฐานชาตกวณฺณนา
[175] 5. Ādiccupaṭṭhānajātakavaṇṇanā
สเพฺพสุ กิร ภูเตสูติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต เอกํ กุหกภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิฯ วตฺถุ เหฎฺฐา กถิตสทิสเมวฯ
Sabbesukira bhūtesūti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kuhakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā kathitasadisameva.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต กาสิรเฎฺฐ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปโตฺต ตกฺกสิลายํ สพฺพสิปฺปานิ อุคฺคณฺหิตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อภิญฺญา จ สมาปตฺติโย จ นิพฺพเตฺตตฺวา มหาปริวาโร คณสตฺถา หุตฺวา หิมวเนฺต วาสํ กเปฺปสิฯ โส ตตฺถ จิรํ วสิตฺวา โลณมฺพิลเสวนตฺถาย ปพฺพตา โอรุยฺห ปจฺจเนฺต เอกํ คามํ นิสฺสาย ปณฺณสาลายํ วาสํ อุปคญฺฉิฯ อเถโก โลลมกฺกโฎ อิสิคเณ ภิกฺขาจารํ คเต อสฺสมปทํ อาคนฺตฺวา ปณฺณสาลา อุตฺติณฺณา กโรติ, ปานียฆเฎสุ อุทกํ ฉเฑฺฑติ, กุณฺฑิกํ ภินฺทติ, อคฺคิสาลายํ วจฺจํ กโรติฯ ตาปสา วสฺสํ วสิตฺวา ‘‘อิทานิ หิมวโนฺต ปุปฺผผลสมิโทฺธ รมณีโย, ตเตฺถว คมิสฺสามา’’ติ ปจฺจนฺตคามวาสิเก อาปุจฺฉิํสุฯ มนุสฺสา ‘‘เสฺว, ภเนฺต, มยํ ภิกฺขํ คเหตฺวา อสฺสมปทํ อาคมิสฺสาม, ตํ ปริภุญฺชิตฺวาว คมิสฺสถา’’ติ วตฺวา ทุติยทิวเส ปหูตํ ขาทนียโภชนียํ คเหตฺวา ตตฺถ อคมํสุฯ ตํ ทิสฺวา โส มกฺกโฎ จิเนฺตสิ – ‘‘โกหญฺญํ กตฺวา มนุเสฺส อาราเธตฺวา มยฺหมฺปิ ขาทนียโภชนียํ อาหราเปสฺสามี’’ติฯ โส ตาปสจรณํ จรโนฺต วิย สีลวา วิย จ หุตฺวา ตาปสานํ อวิทูเร สูริยํ นมสฺสมาโน อฎฺฐาสิฯ มนุสฺสา ตํ ทิสฺวา ‘‘สีลวนฺตานํ สนฺติเก วสนฺตา สีลวนฺตา โหนฺตี’’ติ วตฺวา ปฐมํ คาถมาห –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā mahāparivāro gaṇasatthā hutvā himavante vāsaṃ kappesi. So tattha ciraṃ vasitvā loṇambilasevanatthāya pabbatā oruyha paccante ekaṃ gāmaṃ nissāya paṇṇasālāyaṃ vāsaṃ upagañchi. Atheko lolamakkaṭo isigaṇe bhikkhācāraṃ gate assamapadaṃ āgantvā paṇṇasālā uttiṇṇā karoti, pānīyaghaṭesu udakaṃ chaḍḍeti, kuṇḍikaṃ bhindati, aggisālāyaṃ vaccaṃ karoti. Tāpasā vassaṃ vasitvā ‘‘idāni himavanto pupphaphalasamiddho ramaṇīyo, tattheva gamissāmā’’ti paccantagāmavāsike āpucchiṃsu. Manussā ‘‘sve, bhante, mayaṃ bhikkhaṃ gahetvā assamapadaṃ āgamissāma, taṃ paribhuñjitvāva gamissathā’’ti vatvā dutiyadivase pahūtaṃ khādanīyabhojanīyaṃ gahetvā tattha agamaṃsu. Taṃ disvā so makkaṭo cintesi – ‘‘kohaññaṃ katvā manusse ārādhetvā mayhampi khādanīyabhojanīyaṃ āharāpessāmī’’ti. So tāpasacaraṇaṃ caranto viya sīlavā viya ca hutvā tāpasānaṃ avidūre sūriyaṃ namassamāno aṭṭhāsi. Manussā taṃ disvā ‘‘sīlavantānaṃ santike vasantā sīlavantā hontī’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
๔๙.
49.
‘‘สเพฺพสุ กิร ภูเตสุ, สนฺติ สีลสมาหิตา;
‘‘Sabbesu kira bhūtesu, santi sīlasamāhitā;
ปสฺส สาขมิคํ ชมฺมํ, อาทิจฺจมุปติฎฺฐตี’’ติฯ
Passa sākhamigaṃ jammaṃ, ādiccamupatiṭṭhatī’’ti.
ตตฺถ สนฺติ สีลสมาหิตาติ สีเลน สมนฺนาคตา สํวิชฺชนฺติ, สีลวนฺตา จ สมาหิตา จ เอกคฺคจิตฺตา สํวิชฺชนฺตีติปิ อโตฺถฯ ชมฺมนฺติ ลามกํฯ อาทิจฺจมุปติฎฺฐตีติ สูริยํ นมสฺสมาโน ติฎฺฐติฯ
Tattha santi sīlasamāhitāti sīlena samannāgatā saṃvijjanti, sīlavantā ca samāhitā ca ekaggacittā saṃvijjantītipi attho. Jammanti lāmakaṃ. Ādiccamupatiṭṭhatīti sūriyaṃ namassamāno tiṭṭhati.
เอวํ เต มนุเสฺส ตสฺส คุณํ กเถเนฺต ทิสฺวา โพธิสโตฺต ‘‘ตุเมฺห อิมสฺส โลลมกฺกฎสฺส สีลาจารํ อชานิตฺวา อวตฺถุสฺมิํเยว ปสนฺนา’’ติ วตฺวา ทุติยํ คาถมาห –
Evaṃ te manusse tassa guṇaṃ kathente disvā bodhisatto ‘‘tumhe imassa lolamakkaṭassa sīlācāraṃ ajānitvā avatthusmiṃyeva pasannā’’ti vatvā dutiyaṃ gāthamāha –
๕๐.
50.
‘‘นาสฺส สีลํ วิชานาถ, อนญฺญาย ปสํสถ;
‘‘Nāssa sīlaṃ vijānātha, anaññāya pasaṃsatha;
อคฺคิหุตฺตญฺจ อุหนฺนํ, เทฺว จ ภินฺนา กมณฺฑลู’’ติฯ
Aggihuttañca uhannaṃ, dve ca bhinnā kamaṇḍalū’’ti.
ตตฺถ อนญฺญายาติ อชานิตฺวาฯ อุหนฺนนฺติ อิมินา ปาปมกฺกเฎน อูหทํฯ กมณฺฑลูติ กุณฺฑิกาฯ ‘‘เทฺว จ กุณฺฑิกา เตน ภินฺนา’’ติ เอวมสฺส อคุณํ กเถสิฯ
Tattha anaññāyāti ajānitvā. Uhannanti iminā pāpamakkaṭena ūhadaṃ. Kamaṇḍalūti kuṇḍikā. ‘‘Dve ca kuṇḍikā tena bhinnā’’ti evamassa aguṇaṃ kathesi.
มนุสฺสา มกฺกฎสฺส กุหกภาวํ ญตฺวา เลฑฺฑุญฺจ ยฎฺฐิญฺจ คเหตฺวา โปเถตฺวา ปลาเปตฺวา อิสิคณสฺส ภิกฺขํ อทํสุฯ อิสโยปิ หิมวนฺตเมว คนฺตฺวา อปริหีนชฺฌานา พฺรหฺมโลกปรายณา อเหสุํฯ
Manussā makkaṭassa kuhakabhāvaṃ ñatvā leḍḍuñca yaṭṭhiñca gahetvā pothetvā palāpetvā isigaṇassa bhikkhaṃ adaṃsu. Isayopi himavantameva gantvā aparihīnajjhānā brahmalokaparāyaṇā ahesuṃ.
สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา มกฺกโฎ อยํ กุหโก ภิกฺขุ อโหสิ, อิสิคโณ พุทฺธปริสา, คณสตฺถา ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā makkaṭo ayaṃ kuhako bhikkhu ahosi, isigaṇo buddhaparisā, gaṇasatthā pana ahameva ahosi’’nti.
อาทิจฺจุปฎฺฐานชาตกวณฺณนา ปญฺจมาฯ
Ādiccupaṭṭhānajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๑๗๕. อาทิจฺจุปฎฺฐานชาตกํ • 175. Ādiccupaṭṭhānajātakaṃ
