Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పటిసమ్భిదామగ్గ-అట్ఠకథా • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
౮. ఆదీనవఞాణనిద్దేసవణ్ణనా
8. Ādīnavañāṇaniddesavaṇṇanā
౫౩. ఆదీనవఞాణనిద్దేసే ఉప్పాదోతి పురిమకమ్మపచ్చయా ఇధ ఉప్పత్తి. పవత్తన్తి తథాఉప్పన్నస్స పవత్తి. నిమిత్తన్తి సబ్బమ్పి సఙ్ఖారనిమిత్తం. ఆయూహనాతి ఆయతిం పటిసన్ధిహేతుభూతం కమ్మం. పటిసన్ధీతి ఆయతిం ఉప్పత్తి. గతీతి యాయ గతియా సా పటిసన్ధి హోతి. నిబ్బత్తీతి ఖన్ధానం నిబ్బత్తనం. ఉపపత్తీతి ‘‘సమాపన్నస్స వా ఉపపన్నస్స వా’’తి (ధ॰ స॰ ౧౨౮౯) ఏవం వుత్తా విపాకప్పవత్తి . జాతీతి జరాదీనం పచ్చయభూతా భవపచ్చయా జాతి. నిప్పరియాయతో తత్థ తత్థ నిబ్బత్తమానానం సత్తానం యే యే ఖన్ధా పాతుభవన్తి, తేసం పఠమపాతుభావో జాతి. జరాతి ఖణ్డిచ్చాదిసమ్మతో సన్తతియం ఏకభవపరియాపన్నఖన్ధసన్తానస్స పురాణభావో. సోకోతి ఞాతిబ్యసనాదీహి ఫుట్ఠస్స చిత్తసన్తాపో. పరిదేవోతి ఞాతిబ్యసనాదీహి ఫుట్ఠస్స వచీపలాపో. ఉపాయాసోతి భుసో ఆయాసో, ఞాతిబ్యసనాదీహి ఫుట్ఠస్స అధిమత్తచేతోదుక్ఖప్పభావితో దోసోయేవ. ఏత్థ చ ఉప్పాదాదయో పఞ్చేవ ఆదీనవఞాణస్స వత్థువసేన వుత్తా, సేసా తేసం వేవచనవసేన. ‘‘నిబ్బత్తి జాతీ’’తి ఇదఞ్హి ద్వయం ఉప్పాదస్స చేవ పటిసన్ధియా చ వేవచనం, ‘‘గతి ఉపపత్తీ’’తి ఇదం ద్వయం పవత్తస్స, జరాదయో నిమిత్తస్సాతి. తేనాహ –
53. Ādīnavañāṇaniddese uppādoti purimakammapaccayā idha uppatti. Pavattanti tathāuppannassa pavatti. Nimittanti sabbampi saṅkhāranimittaṃ. Āyūhanāti āyatiṃ paṭisandhihetubhūtaṃ kammaṃ. Paṭisandhīti āyatiṃ uppatti. Gatīti yāya gatiyā sā paṭisandhi hoti. Nibbattīti khandhānaṃ nibbattanaṃ. Upapattīti ‘‘samāpannassa vā upapannassa vā’’ti (dha. sa. 1289) evaṃ vuttā vipākappavatti . Jātīti jarādīnaṃ paccayabhūtā bhavapaccayā jāti. Nippariyāyato tattha tattha nibbattamānānaṃ sattānaṃ ye ye khandhā pātubhavanti, tesaṃ paṭhamapātubhāvo jāti. Jarāti khaṇḍiccādisammato santatiyaṃ ekabhavapariyāpannakhandhasantānassa purāṇabhāvo. Sokoti ñātibyasanādīhi phuṭṭhassa cittasantāpo. Paridevoti ñātibyasanādīhi phuṭṭhassa vacīpalāpo. Upāyāsoti bhuso āyāso, ñātibyasanādīhi phuṭṭhassa adhimattacetodukkhappabhāvito dosoyeva. Ettha ca uppādādayo pañceva ādīnavañāṇassa vatthuvasena vuttā, sesā tesaṃ vevacanavasena. ‘‘Nibbatti jātī’’ti idañhi dvayaṃ uppādassa ceva paṭisandhiyā ca vevacanaṃ, ‘‘gati upapattī’’ti idaṃ dvayaṃ pavattassa, jarādayo nimittassāti. Tenāha –
‘‘ఉప్పాదఞ్చ పవత్తఞ్చ, నిమిత్తం దుక్ఖన్తి పస్సతి;
‘‘Uppādañca pavattañca, nimittaṃ dukkhanti passati;
ఆయూహనం పటిసన్ధిం, ఞాణం ఆదీనవే ఇద’’న్తి. చ
Āyūhanaṃ paṭisandhiṃ, ñāṇaṃ ādīnave ida’’nti. ca
‘‘ఇదం ఆదీనవే ఞాణం, పఞ్చఠానేసు జాయతీ’’తి. చ
‘‘Idaṃ ādīnave ñāṇaṃ, pañcaṭhānesu jāyatī’’ti. ca
సబ్బపదేసు చ భయన్తి ఇచ్చేతస్స వచనస్స భయం ఇతీతి పదచ్ఛేదో . భయన్తి పీళాయోగతో సప్పటిభయతాయ భయం. ఇతీతి భయతుపట్ఠానస్స కారణనిద్దేసో.
Sabbapadesu ca bhayanti iccetassa vacanassa bhayaṃ itīti padacchedo . Bhayanti pīḷāyogato sappaṭibhayatāya bhayaṃ. Itīti bhayatupaṭṭhānassa kāraṇaniddeso.
అనుప్పాదో ఖేమన్తి సన్తిపదే ఞాణన్తిఆది పన ఆదీనవఞాణస్స పటిపక్ఖఞాణదస్సనత్థం వుత్తం. భయతుపట్ఠానేన వా ఆదీనవం దిస్వా ఉబ్బిగ్గహదయానం అభయమ్పి అత్థి ఖేమం నిరాదీనవన్తి అస్సాసజననత్థమ్పి ఏతం వుత్తం. యస్మా వా యస్స ఉప్పాదాదయో భయతో సూపట్ఠితా హోన్తి, తస్స తప్పటిపక్ఖనిన్నం చిత్తం హోతి, తస్మా భయతుపట్ఠానవసేన సిద్ధస్స ఆదీనవఞాణస్స ఆనిసంసదస్సనత్థమ్పేతం వుత్తన్తి వేదితబ్బం. అనుప్పాదో అప్పవత్తన్తిఆది నిబ్బానమేవ. సన్తిపదేతి సన్తికోట్ఠాసే, నిబ్బానేతి అత్థో. అనుస్సవవసేనాపి హి సన్తిపదన్తి నామమత్తం గహేత్వా ఉప్పన్నం ఞాణమ్పి ‘‘సన్తిపదే ఞాణ’’న్తి వుత్తం.
Anuppādo khemanti santipade ñāṇantiādi pana ādīnavañāṇassa paṭipakkhañāṇadassanatthaṃ vuttaṃ. Bhayatupaṭṭhānena vā ādīnavaṃ disvā ubbiggahadayānaṃ abhayampi atthi khemaṃ nirādīnavanti assāsajananatthampi etaṃ vuttaṃ. Yasmā vā yassa uppādādayo bhayato sūpaṭṭhitā honti, tassa tappaṭipakkhaninnaṃ cittaṃ hoti, tasmā bhayatupaṭṭhānavasena siddhassa ādīnavañāṇassa ānisaṃsadassanatthampetaṃ vuttanti veditabbaṃ. Anuppādo appavattantiādi nibbānameva. Santipadeti santikoṭṭhāse, nibbāneti attho. Anussavavasenāpi hi santipadanti nāmamattaṃ gahetvā uppannaṃ ñāṇampi ‘‘santipade ñāṇa’’nti vuttaṃ.
ఉప్పాదో భయం, అనుప్పాదో ఖేమన్తిఆది విపక్ఖపటిపక్ఖవసేన ఉభయం సమాసేత్వా ఉప్పజ్జమానం ఞాణం గహేత్వా వుత్తం. ఏత్థ చ యం భయం, తం యస్మా నియమతో దుక్ఖం. యఞ్చ దుక్ఖం, తం వట్టామిసలోకామిసకిలేసామిసేహి అవిప్పముత్తత్తా సామిసమేవ. యఞ్చ సామిసం, తం సఙ్ఖారమత్తమేవ. తస్మా ఉప్పాదో దుక్ఖన్తి భయతుపట్ఠానే పఞ్ఞా ఆదీనవే ఞాణన్తిఆది వుత్తం. ఏవం సన్తేపి భయాకారేన దుక్ఖాకారేన సామిసాకారేన సఙ్ఖారాకారేనాతి ఏవం ఆకారనానత్తతో పవత్తివసేనేత్థ నానత్తం వేదితబ్బం. ఉప్పాదో భయం, దుక్ఖం, సామిసం, సఙ్ఖారా చాతి ఉప్పాదాదిలిఙ్గమనపేక్ఖిత్వా ‘‘నేతం ఖో సరణం ఖేమం, నేతం సరణముత్తమ’’న్తిఆదీసు (ధ॰ ప॰ ౧౮౯) వియ అత్తనో లిఙ్గాపేక్ఖమేవ వుత్తం. సఙ్ఖారాతి చ ఏకత్తమనపేక్ఖిత్వా ‘‘అప్పచ్చయా ధమ్మా, అసఙ్ఖతా ధమ్మా’’తిఆదీసు (ధ॰ స॰ దుకమాతికా ౭-౮) వియ బహువచనం కతం, ఉప్పాదాదీనం వా సఙ్ఖారేకదేసత్తా ‘‘ఉత్తరే పఞ్చాలా, దక్ఖిణే పఞ్చాలా’’తిఆదీసు వియ బహున్నం ఏకదేసేపి బహువచనం కతన్తి వేదితబ్బం. ఖేమం సుఖం నిరామిసం నిబ్బానన్తి నిబ్బానమేవ వుత్తాకారానం పటిపక్ఖవసేన చతుధా వుత్తం. దస ఞాణే పజానాతీతి ఆదీనవే ఞాణం పజానన్తో ఉప్పాదాదివత్థుకాని పఞ్చ, అనుప్పాదాదివత్థుకాని పఞ్చాతి దస ఞాణే పజానాతి పటివిజ్ఝతి సచ్ఛికరోతి. ద్విన్నం ఞాణానం కుసలతాతి ఆదీనవఞాణస్స చేవ సన్తిపదఞాణస్స చాతి ఇమేసం ద్విన్నం ఞాణానం కుసలతాయ. నానాదిట్ఠీసు న కమ్పతీతి పరమదిట్ఠధమ్మనిబ్బానాదివసేన పవత్తాసు దిట్ఠీసు న వేధతీతి.
Uppādobhayaṃ, anuppādo khemantiādi vipakkhapaṭipakkhavasena ubhayaṃ samāsetvā uppajjamānaṃ ñāṇaṃ gahetvā vuttaṃ. Ettha ca yaṃ bhayaṃ, taṃ yasmā niyamato dukkhaṃ. Yañca dukkhaṃ, taṃ vaṭṭāmisalokāmisakilesāmisehi avippamuttattā sāmisameva. Yañca sāmisaṃ, taṃ saṅkhāramattameva. Tasmā uppādo dukkhanti bhayatupaṭṭhāne paññā ādīnave ñāṇantiādi vuttaṃ. Evaṃ santepi bhayākārena dukkhākārena sāmisākārena saṅkhārākārenāti evaṃ ākāranānattato pavattivasenettha nānattaṃ veditabbaṃ. Uppādo bhayaṃ, dukkhaṃ, sāmisaṃ, saṅkhārā cāti uppādādiliṅgamanapekkhitvā ‘‘netaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ, netaṃ saraṇamuttama’’ntiādīsu (dha. pa. 189) viya attano liṅgāpekkhameva vuttaṃ. Saṅkhārāti ca ekattamanapekkhitvā ‘‘appaccayā dhammā, asaṅkhatā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. dukamātikā 7-8) viya bahuvacanaṃ kataṃ, uppādādīnaṃ vā saṅkhārekadesattā ‘‘uttare pañcālā, dakkhiṇe pañcālā’’tiādīsu viya bahunnaṃ ekadesepi bahuvacanaṃ katanti veditabbaṃ. Khemaṃ sukhaṃ nirāmisaṃ nibbānanti nibbānameva vuttākārānaṃ paṭipakkhavasena catudhā vuttaṃ. Dasa ñāṇe pajānātīti ādīnave ñāṇaṃ pajānanto uppādādivatthukāni pañca, anuppādādivatthukāni pañcāti dasa ñāṇe pajānāti paṭivijjhati sacchikaroti. Dvinnaṃ ñāṇānaṃ kusalatāti ādīnavañāṇassa ceva santipadañāṇassa cāti imesaṃ dvinnaṃ ñāṇānaṃ kusalatāya. Nānādiṭṭhīsu na kampatīti paramadiṭṭhadhammanibbānādivasena pavattāsu diṭṭhīsu na vedhatīti.
ఆదీనవఞాణనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Ādīnavañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / పటిసమ్భిదామగ్గపాళి • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ౮. ఆదీనవఞాణనిద్దేసో • 8. Ādīnavañāṇaniddeso