| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
8. ආදීනවඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
8. Ādīnavañāṇaniddesavaṇṇanā
53. ආදීනවඤාණනිද්‌දෙසෙ උප්‌පාදොති පුරිමකම්‌මපච්‌චයා ඉධ උප්‌පත්‌ති. පවත්‌තන්‌ති තථාඋප්‌පන්‌නස්‌ස පවත්‌ති. නිමිත්‌තන්‌ති සබ්‌බම්‌පි සඞ්‌ඛාරනිමිත්‌තං. ආයූහනාති ආයතිං පටිසන්‌ධිහෙතුභූතං කම්‌මං. පටිසන්‌ධීති ආයතිං උප්‌පත්‌ති. ගතීති යාය ගතියා සා පටිසන්‌ධි හොති. නිබ්‌බත්‌තීති ඛන්‌ධානං නිබ්‌බත්‌තනං. උපපත්‌තීති ‘‘සමාපන්‌නස්‌ස වා උපපන්‌නස්‌ස වා’’ති (ධ. ස. 1289) එවං වුත්‌තා විපාකප්‌පවත්‌ති . ජාතීති ජරාදීනං පච්‌චයභූතා භවපච්‌චයා ජාති. නිප්‌පරියායතො තත්‌ථ තත්‌ථ නිබ්‌බත්‌තමානානං සත්‌තානං යෙ යෙ ඛන්‌ධා පාතුභවන්‌ති, තෙසං පඨමපාතුභාවො ජාති. ජරාති ඛණ්‌ඩිච්‌චාදිසම්‌මතො සන්‌තතියං එකභවපරියාපන්‌නඛන්‌ධසන්‌තානස්‌ස පුරාණභාවො. සොකොති ඤාතිබ්‍යසනාදීහි ඵුට්‌ඨස්‌ස චිත්‌තසන්‌තාපො. පරිදෙවොති ඤාතිබ්‍යසනාදීහි ඵුට්‌ඨස්‌ස වචීපලාපො. උපායාසොති භුසො ආයාසො, ඤාතිබ්‍යසනාදීහි ඵුට්‌ඨස්‌ස අධිමත්‌තචෙතොදුක්‌ඛප්‌පභාවිතො දොසොයෙව. එත්‌ථ ච උප්‌පාදාදයො පඤ්‌චෙව ආදීනවඤාණස්‌ස වත්‌ථුවසෙන වුත්‌තා, සෙසා තෙසං වෙවචනවසෙන. ‘‘නිබ්‌බත්‌ති ජාතී’’ති ඉදඤ්‌හි ද්‌වයං උප්‌පාදස්‌ස චෙව පටිසන්‌ධියා ච වෙවචනං, ‘‘ගති උපපත්‌තී’’ති ඉදං ද්‌වයං පවත්‌තස්‌ස, ජරාදයො නිමිත්‌තස්‌සාති. තෙනාහ –
53. Ādīnavañāṇaniddese uppādoti purimakammapaccayā idha uppatti. Pavattanti tathāuppannassa pavatti. Nimittanti sabbampi saṅkhāranimittaṃ. Āyūhanāti āyatiṃ paṭisandhihetubhūtaṃ kammaṃ. Paṭisandhīti āyatiṃ uppatti. Gatīti yāya gatiyā sā paṭisandhi hoti. Nibbattīti khandhānaṃ nibbattanaṃ. Upapattīti ‘‘samāpannassa vā upapannassa vā’’ti (dha. sa. 1289) evaṃ vuttā vipākappavatti . Jātīti jarādīnaṃ paccayabhūtā bhavapaccayā jāti. Nippariyāyato tattha tattha nibbattamānānaṃ sattānaṃ ye ye khandhā pātubhavanti, tesaṃ paṭhamapātubhāvo jāti. Jarāti khaṇḍiccādisammato santatiyaṃ ekabhavapariyāpannakhandhasantānassa purāṇabhāvo. Sokoti ñātibyasanādīhi phuṭṭhassa cittasantāpo. Paridevoti ñātibyasanādīhi phuṭṭhassa vacīpalāpo. Upāyāsoti bhuso āyāso, ñātibyasanādīhi phuṭṭhassa adhimattacetodukkhappabhāvito dosoyeva. Ettha ca uppādādayo pañceva ādīnavañāṇassa vatthuvasena vuttā, sesā tesaṃ vevacanavasena. ‘‘Nibbatti jātī’’ti idañhi dvayaṃ uppādassa ceva paṭisandhiyā ca vevacanaṃ, ‘‘gati upapattī’’ti idaṃ dvayaṃ pavattassa, jarādayo nimittassāti. Tenāha –
‘‘උප්‌පාදඤ්‌ච පවත්‌තඤ්‌ච, නිමිත්‌තං දුක්‌ඛන්‌ති පස්‌සති;
‘‘Uppādañca pavattañca, nimittaṃ dukkhanti passati;
ආයූහනං පටිසන්‌ධිං, ඤාණං ආදීනවෙ ඉද’’න්‌ති. ච
Āyūhanaṃ paṭisandhiṃ, ñāṇaṃ ādīnave ida’’nti. ca
‘‘ඉදං ආදීනවෙ ඤාණං, පඤ්‌චඨානෙසු ජායතී’’ති. ච
‘‘Idaṃ ādīnave ñāṇaṃ, pañcaṭhānesu jāyatī’’ti. ca
සබ්‌බපදෙසු ච භයන්‌ති ඉච්‌චෙතස්‌ස වචනස්‌ස භයං ඉතීති පදච්‌ඡෙදො . භයන්‌ති පීළායොගතො සප්‌පටිභයතාය භයං. ඉතීති භයතුපට්‌ඨානස්‌ස කාරණනිද්‌දෙසො.
Sabbapadesu ca bhayanti iccetassa vacanassa bhayaṃ itīti padacchedo . Bhayanti pīḷāyogato sappaṭibhayatāya bhayaṃ. Itīti bhayatupaṭṭhānassa kāraṇaniddeso.
අනුප්‌පාදො ඛෙමන්‌ති සන්‌තිපදෙ ඤාණන්‌තිආදි පන ආදීනවඤාණස්‌ස පටිපක්‌ඛඤාණදස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං. භයතුපට්‌ඨානෙන වා ආදීනවං දිස්‌වා උබ්‌බිග්‌ගහදයානං අභයම්‌පි අත්‌ථි ඛෙමං නිරාදීනවන්‌ති අස්‌සාසජනනත්‌ථම්‌පි එතං වුත්‌තං. යස්‌මා වා යස්‌ස උප්‌පාදාදයො භයතො සූපට්‌ඨිතා හොන්‌ති, තස්‌ස තප්‌පටිපක්‌ඛනින්‌නං චිත්‌තං හොති, තස්‌මා භයතුපට්‌ඨානවසෙන සිද්‌ධස්‌ස ආදීනවඤාණස්‌ස ආනිසංසදස්‌සනත්‌ථම්‌පෙතං වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. අනුප්‌පාදො අප්‌පවත්‌තන්‌තිආදි නිබ්‌බානමෙව. සන්‌තිපදෙති සන්‌තිකොට්‌ඨාසෙ, නිබ්‌බානෙති අත්‌ථො. අනුස්‌සවවසෙනාපි හි සන්‌තිපදන්‌ති නාමමත්‌තං ගහෙත්‌වා උප්‌පන්‌නං ඤාණම්‌පි ‘‘සන්‌තිපදෙ ඤාණ’’න්‌ති වුත්‌තං.
Anuppādo khemanti santipade ñāṇantiādi pana ādīnavañāṇassa paṭipakkhañāṇadassanatthaṃ vuttaṃ. Bhayatupaṭṭhānena vā ādīnavaṃ disvā ubbiggahadayānaṃ abhayampi atthi khemaṃ nirādīnavanti assāsajananatthampi etaṃ vuttaṃ. Yasmā vā yassa uppādādayo bhayato sūpaṭṭhitā honti, tassa tappaṭipakkhaninnaṃ cittaṃ hoti, tasmā bhayatupaṭṭhānavasena siddhassa ādīnavañāṇassa ānisaṃsadassanatthampetaṃ vuttanti veditabbaṃ. Anuppādo appavattantiādi nibbānameva. Santipadeti santikoṭṭhāse, nibbāneti attho. Anussavavasenāpi hi santipadanti nāmamattaṃ gahetvā uppannaṃ ñāṇampi ‘‘santipade ñāṇa’’nti vuttaṃ.
උප්‌පාදො භයං, අනුප්‌පාදො ඛෙමන්‌තිආදි විපක්‌ඛපටිපක්‌ඛවසෙන උභයං සමාසෙත්‌වා උප්‌පජ්‌ජමානං ඤාණං ගහෙත්‌වා වුත්‌තං. එත්‌ථ ච යං භයං, තං යස්‌මා නියමතො දුක්‌ඛං. යඤ්‌ච දුක්‌ඛං, තං වට්‌ටාමිසලොකාමිසකිලෙසාමිසෙහි අවිප්‌පමුත්‌තත්‌තා සාමිසමෙව. යඤ්‌ච සාමිසං, තං සඞ්‌ඛාරමත්‌තමෙව. තස්‌මා උප්‌පාදො දුක්‌ඛන්‌ති භයතුපට්‌ඨානෙ පඤ්‌ඤා ආදීනවෙ ඤාණන්‌තිආදි වුත්‌තං. එවං සන්‌තෙපි භයාකාරෙන දුක්‌ඛාකාරෙන සාමිසාකාරෙන සඞ්‌ඛාරාකාරෙනාති එවං ආකාරනානත්‌තතො පවත්‌තිවසෙනෙත්‌ථ නානත්‌තං වෙදිතබ්‌බං. උප්‌පාදො භයං, දුක්‌ඛං, සාමිසං, සඞ්‌ඛාරා චාති උප්‌පාදාදිලිඞ්‌ගමනපෙක්‌ඛිත්‌වා ‘‘නෙතං ඛො සරණං ඛෙමං, නෙතං සරණමුත්‌තම’’න්‌තිආදීසු (ධ. ප. 189) විය අත්‌තනො ලිඞ්‌ගාපෙක්‌ඛමෙව වුත්‌තං. සඞ්‌ඛාරාති ච එකත්‌තමනපෙක්‌ඛිත්‌වා ‘‘අප්‌පච්‌චයා ධම්‌මා, අසඞ්‌ඛතා ධම්‌මා’’තිආදීසු (ධ. ස. දුකමාතිකා 7-8) විය බහුවචනං කතං, උප්‌පාදාදීනං වා සඞ්‌ඛාරෙකදෙසත්‌තා ‘‘උත්‌තරෙ පඤ්‌චාලා, දක්‌ඛිණෙ පඤ්‌චාලා’’තිආදීසු විය බහුන්‌නං එකදෙසෙපි බහුවචනං කතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. ඛෙමං සුඛං නිරාමිසං නිබ්‌බානන්‌ති නිබ්‌බානමෙව වුත්‌තාකාරානං පටිපක්‌ඛවසෙන චතුධා වුත්‌තං. දස ඤාණෙ පජානාතීති ආදීනවෙ ඤාණං පජානන්‌තො උප්‌පාදාදිවත්‌ථුකානි පඤ්‌ච, අනුප්‌පාදාදිවත්‌ථුකානි පඤ්‌චාති දස ඤාණෙ පජානාති පටිවිජ්‌ඣති සච්‌ඡිකරොති. ද්‌වින්‌නං ඤාණානං කුසලතාති ආදීනවඤාණස්‌ස චෙව සන්‌තිපදඤාණස්‌ස චාති ඉමෙසං ද්‌වින්‌නං ඤාණානං කුසලතාය. නානාදිට්‌ඨීසු න කම්‌පතීති පරමදිට්‌ඨධම්‌මනිබ්‌බානාදිවසෙන පවත්‌තාසු දිට්‌ඨීසු න වෙධතීති.
Uppādobhayaṃ, anuppādo khemantiādi vipakkhapaṭipakkhavasena ubhayaṃ samāsetvā uppajjamānaṃ ñāṇaṃ gahetvā vuttaṃ. Ettha ca yaṃ bhayaṃ, taṃ yasmā niyamato dukkhaṃ. Yañca dukkhaṃ, taṃ vaṭṭāmisalokāmisakilesāmisehi avippamuttattā sāmisameva. Yañca sāmisaṃ, taṃ saṅkhāramattameva. Tasmā uppādo dukkhanti bhayatupaṭṭhāne paññā ādīnave ñāṇantiādi vuttaṃ. Evaṃ santepi bhayākārena dukkhākārena sāmisākārena saṅkhārākārenāti evaṃ ākāranānattato pavattivasenettha nānattaṃ veditabbaṃ. Uppādo bhayaṃ, dukkhaṃ, sāmisaṃ, saṅkhārā cāti uppādādiliṅgamanapekkhitvā ‘‘netaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ, netaṃ saraṇamuttama’’ntiādīsu (dha. pa. 189) viya attano liṅgāpekkhameva vuttaṃ. Saṅkhārāti ca ekattamanapekkhitvā ‘‘appaccayā dhammā, asaṅkhatā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. dukamātikā 7-8) viya bahuvacanaṃ kataṃ, uppādādīnaṃ vā saṅkhārekadesattā ‘‘uttare pañcālā, dakkhiṇe pañcālā’’tiādīsu viya bahunnaṃ ekadesepi bahuvacanaṃ katanti veditabbaṃ. Khemaṃ sukhaṃ nirāmisaṃ nibbānanti nibbānameva vuttākārānaṃ paṭipakkhavasena catudhā vuttaṃ. Dasa ñāṇe pajānātīti ādīnave ñāṇaṃ pajānanto uppādādivatthukāni pañca, anuppādādivatthukāni pañcāti dasa ñāṇe pajānāti paṭivijjhati sacchikaroti. Dvinnaṃ ñāṇānaṃ kusalatāti ādīnavañāṇassa ceva santipadañāṇassa cāti imesaṃ dvinnaṃ ñāṇānaṃ kusalatāya. Nānādiṭṭhīsu na kampatīti paramadiṭṭhadhammanibbānādivasena pavattāsu diṭṭhīsu na vedhatīti.
ආදීනවඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Ādīnavañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 8. ආදීනවඤාණනිද්‌දෙසො • 8. Ādīnavañāṇaniddeso
