Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    ఆదిత్తపరియాయసుత్తవణ్ణనా

    Ādittapariyāyasuttavaṇṇanā

    ౫౪. ఇదాని తస్స భిక్ఖుసహస్సస్స ఆదిత్తపరియాయదేసనాయ అరహత్తప్పత్తిం దస్సేతుం ‘‘అథ ఖో భగవా’’తిఆది ఆరద్ధం. తత్థ గయాయం విహరతి గయాసీసేతి గయానామికాయ నదియా అవిదూరే భవత్తా గామో గయా నామ, తస్సం గయాయం విహరతి. సమీపత్థే చేతం భుమ్మవచనం. గయాగామస్స హి అవిదూరే గయాతి ఏకా పోక్ఖరణీపి అత్థి నదీపి గయాసీసనామకో హత్థికుమ్భసదిసో పిట్ఠిపాసాణోపి. యత్థ భిక్ఖుసహస్సస్స ఓకాసో పహోతి, భగవా తత్థ విహరతి. తేన వుత్తం ‘‘గయాసీసే’’తి, గయాగామస్స ఆసన్నే గయాసీసనామకే పిట్ఠిపాసాణే విహరతీతి వుత్తం హోతి. భిక్ఖూ ఆమన్తేసీతి తేసం సప్పాయధమ్మదేసనం విచినిత్వా తం దేసేస్సామీతి ఆమన్తేసి. భగవా హి తం ఇద్ధిమయపత్తచీవరధరం సమణసహస్సం ఆదాయ గయాసీసం గన్త్వా తేన పరివారితో నిసీదిత్వా ‘‘కతరా ను ఖో ఏతేసం ధమ్మకథా సప్పాయా’’తి చిన్తేన్తో ‘‘ఇమే సాయం పాతం అగ్గిం పరిచరన్తి, ఇమేసం ద్వాదసాయతనాని ఆదిత్తాని సమ్పజ్జలితాని వియ కత్వా దస్సేస్సామి, ఏవం ఇమే అరహత్తం పాపుణితుం సక్ఖిస్సన్తీ’’తి సన్నిట్ఠానమకాసి. అథ నేసం తథా దేసేతుం ‘‘సబ్బం, భిక్ఖవే, ఆదిత్త’’న్తిఆదినా ఇమం ఆదిత్తపరియాయం అభాసి.

    54. Idāni tassa bhikkhusahassassa ādittapariyāyadesanāya arahattappattiṃ dassetuṃ ‘‘atha khobhagavā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha gayāyaṃ viharati gayāsīseti gayānāmikāya nadiyā avidūre bhavattā gāmo gayā nāma, tassaṃ gayāyaṃ viharati. Samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Gayāgāmassa hi avidūre gayāti ekā pokkharaṇīpi atthi nadīpi gayāsīsanāmako hatthikumbhasadiso piṭṭhipāsāṇopi. Yattha bhikkhusahassassa okāso pahoti, bhagavā tattha viharati. Tena vuttaṃ ‘‘gayāsīse’’ti, gayāgāmassa āsanne gayāsīsanāmake piṭṭhipāsāṇe viharatīti vuttaṃ hoti. Bhikkhū āmantesīti tesaṃ sappāyadhammadesanaṃ vicinitvā taṃ desessāmīti āmantesi. Bhagavā hi taṃ iddhimayapattacīvaradharaṃ samaṇasahassaṃ ādāya gayāsīsaṃ gantvā tena parivārito nisīditvā ‘‘katarā nu kho etesaṃ dhammakathā sappāyā’’ti cintento ‘‘ime sāyaṃ pātaṃ aggiṃ paricaranti, imesaṃ dvādasāyatanāni ādittāni sampajjalitāni viya katvā dassessāmi, evaṃ ime arahattaṃ pāpuṇituṃ sakkhissantī’’ti sanniṭṭhānamakāsi. Atha nesaṃ tathā desetuṃ ‘‘sabbaṃ, bhikkhave, āditta’’ntiādinā imaṃ ādittapariyāyaṃ abhāsi.

    తత్థ (సం॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౪.౨౩) సబ్బం నామ చతుబ్బిధం సబ్బసబ్బం ఆయతనసబ్బం సక్కాయసబ్బం పదేససబ్బన్తి. తత్థ –

    Tattha (saṃ. ni. aṭṭha. 3.4.23) sabbaṃ nāma catubbidhaṃ sabbasabbaṃ āyatanasabbaṃ sakkāyasabbaṃ padesasabbanti. Tattha –

    ‘‘న తస్స అద్దిట్ఠమిధత్థి కిఞ్చి;

    ‘‘Na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñci;

    అథో అవిఞ్ఞాతమజానితబ్బం;

    Atho aviññātamajānitabbaṃ;

    సబ్బం అభిఞ్ఞాసి యదత్థి నేయ్యం;

    Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ;

    తథాగతో తేన సమన్తచక్ఖూ’’తి (మహాని॰ ౧౫౬; చూళని॰ ధోతకమాణవపుచ్ఛానిద్దేస ౩౨; పటి॰ మ॰ ౧.౧౨౧) –

    Tathāgato tena samantacakkhū’’ti (mahāni. 156; cūḷani. dhotakamāṇavapucchāniddesa 32; paṭi. ma. 1.121) –

    ఇదం సబ్బసబ్బం నామ. ‘‘సబ్బం వో, భిక్ఖవే, దేసేస్సామి, తం సుణాథా’’తి (సం॰ ని॰ ౪.౨౩) ఇదం ఆయతనసబ్బం నామ. ‘‘సబ్బధమ్మమూలపరియాయం వో, భిక్ఖవే, దేసేస్సామీ’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౧) ఇదం సక్కాయసబ్బం నామ. ‘‘సబ్బధమ్మేసు వా పఠమసమన్నాహారో ఉప్పజ్జతి చిత్తం మనో మానసం తజ్జా మనోవిఞ్ఞాణధాతూ’’తి ఇదం పదేససబ్బం నామ. ఇతి పఞ్చారమ్మణమత్తం పదేససబ్బం, తేభూమకా ధమ్మా సక్కాయసబ్బం, చతుభూమకా ధమ్మా ఆయతనసబ్బం, యం కిఞ్చి నేయ్యం సబ్బసబ్బం. పదేససబ్బం సక్కాయసబ్బం న పాపుణాతి తస్స తేభూమకధమ్మేసుపి ఏకదేసస్స అసఙ్గణ్హనతో. సక్కాయసబ్బం ఆయతనసబ్బం న పాపుణాతి లోకుత్తరధమ్మానం అసఙ్గణ్హనతో. ఆయతనసబ్బం సబ్బసబ్బం న పాపుణాతి. కస్మా? యస్మా ఆయతనసబ్బేన చతుభూమకధమ్మావ పరిగ్గహితా , న లక్ఖణపఞ్ఞత్తియోతి. ఇమస్మిం పన సుత్తే ఆయతనసబ్బం అధిప్పేతం, తత్థాపి ఇధ విపస్సనుపగధమ్మావ గహేతబ్బా.

    Idaṃ sabbasabbaṃ nāma. ‘‘Sabbaṃ vo, bhikkhave, desessāmi, taṃ suṇāthā’’ti (saṃ. ni. 4.23) idaṃ āyatanasabbaṃ nāma. ‘‘Sabbadhammamūlapariyāyaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’ti (ma. ni. 1.1) idaṃ sakkāyasabbaṃ nāma. ‘‘Sabbadhammesu vā paṭhamasamannāhāro uppajjati cittaṃ mano mānasaṃ tajjā manoviññāṇadhātū’’ti idaṃ padesasabbaṃ nāma. Iti pañcārammaṇamattaṃ padesasabbaṃ, tebhūmakā dhammā sakkāyasabbaṃ, catubhūmakā dhammā āyatanasabbaṃ, yaṃ kiñci neyyaṃ sabbasabbaṃ. Padesasabbaṃ sakkāyasabbaṃ na pāpuṇāti tassa tebhūmakadhammesupi ekadesassa asaṅgaṇhanato. Sakkāyasabbaṃ āyatanasabbaṃ na pāpuṇāti lokuttaradhammānaṃ asaṅgaṇhanato. Āyatanasabbaṃ sabbasabbaṃ na pāpuṇāti. Kasmā? Yasmā āyatanasabbena catubhūmakadhammāva pariggahitā , na lakkhaṇapaññattiyoti. Imasmiṃ pana sutte āyatanasabbaṃ adhippetaṃ, tatthāpi idha vipassanupagadhammāva gahetabbā.

    చక్ఖూతి (ధ॰ స॰ అట్ఠ॰ ౫౯౬; సం॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౪.౧) ద్వే చక్ఖూని ఞాణచక్ఖు చేవ మంసచక్ఖు చ. తత్థ ఞాణచక్ఖు పఞ్చవిధం బుద్ధచక్ఖు ధమ్మచక్ఖు సమన్తచక్ఖు దిబ్బచక్ఖు పఞ్ఞాచక్ఖూతి. తేసు బుద్ధచక్ఖు నామ ఆసయానుసయఞాణఞ్చేవ ఇన్ద్రియపరోపరియత్తఞాణఞ్చ, యం ‘‘బుద్ధచక్ఖునా లోకం వోలోకేన్తో’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౬౯; మ॰ ని॰ ౧.౨౮౩) ఆగతం. ధమ్మచక్ఖు నామ హేట్ఠిమా తయో మగ్గా తీణి చ ఫలాని, యం ‘‘విరజం వీతమలం ధమ్మచక్ఖుం ఉదపాదీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౧.౩౫౫; సం॰ ని॰ ౫.౧౦౮౧) ఆగతం. సమన్తచక్ఖు నామ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం, యం ‘‘పాసాదమారుయ్హ సమన్తచక్ఖూ’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౭౦; మ॰ ని॰ ౧.౨౮౨) ఆగతం. దిబ్బచక్ఖు నామ ఆలోకవడ్ఢనేన ఉప్పన్నఞాణం, యం ‘‘దిబ్బేన చక్ఖునా విసుద్ధేనా’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౧౪౮, ౨౮౪) ఆగతం. పఞ్ఞాచక్ఖు నామ చతుసచ్చపరిచ్ఛేదకఞాణం, యం ‘‘చక్ఖుం ఉదపాదీ’’తి (సం॰ ని॰ ౫.౧౦౮౧; మహావ॰ ౧౫) ఆగతం. మంసచక్ఖుపి దువిధం ససమ్భారచక్ఖు పసాదచక్ఖూతి. తేసు య్వాయం అక్ఖికూపకే అక్ఖిపటలేహి పరివారితో మంసపిణ్డో, యత్థ చతస్సో ధాతుయో వణ్ణగన్ధరసోజా సమ్భవో జీవితం భావో చక్ఖుప్పసాదో కాయప్పసాదోతి సఙ్ఖేపతో తేరస సమ్భారా హోన్తి, విత్థారతో పన చతస్సో ధాతుయో వణ్ణగన్ధరసోజా సమ్భవోతి ఇమే నవ చతుసముట్ఠానవసేన ఛత్తింస, జీవితం భావో చక్ఖుప్పసాదో కాయప్పసాదోతి ఇమే కమ్మసముట్ఠానా తావ చత్తారోతి చత్తాలీస సమ్భారా హోన్తి, ఇదం ససమ్భారచక్ఖు నామ. యం పనేత్థ సేతమణ్డలపరిచ్ఛిన్నేన కణ్హమణ్డలేన పరివారితే దిట్ఠిమణ్డలే సన్నివిట్ఠం రూపదస్సనసమత్థం పసాదమత్తం, ఇదం పసాదచక్ఖు నామ. తస్స తతో పరేసఞ్చ సోతాదీనం విత్థారకథా విసుద్ధిమగ్గే (విసుద్ధి॰ ౨.౪౩౬) వుత్తావ.

    Cakkhūti (dha. sa. aṭṭha. 596; saṃ. ni. aṭṭha. 3.4.1) dve cakkhūni ñāṇacakkhu ceva maṃsacakkhu ca. Tattha ñāṇacakkhu pañcavidhaṃ buddhacakkhu dhammacakkhu samantacakkhu dibbacakkhu paññācakkhūti. Tesu buddhacakkhu nāma āsayānusayañāṇañceva indriyaparopariyattañāṇañca, yaṃ ‘‘buddhacakkhunā lokaṃ volokento’’ti (dī. ni. 2.69; ma. ni. 1.283) āgataṃ. Dhammacakkhu nāma heṭṭhimā tayo maggā tīṇi ca phalāni, yaṃ ‘‘virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādī’’ti (dī. ni. 1.355; saṃ. ni. 5.1081) āgataṃ. Samantacakkhu nāma sabbaññutaññāṇaṃ, yaṃ ‘‘pāsādamāruyha samantacakkhū’’ti (dī. ni. 2.70; ma. ni. 1.282) āgataṃ. Dibbacakkhu nāma ālokavaḍḍhanena uppannañāṇaṃ, yaṃ ‘‘dibbena cakkhunā visuddhenā’’ti (ma. ni. 1.148, 284) āgataṃ. Paññācakkhu nāma catusaccaparicchedakañāṇaṃ, yaṃ ‘‘cakkhuṃ udapādī’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 15) āgataṃ. Maṃsacakkhupi duvidhaṃ sasambhāracakkhu pasādacakkhūti. Tesu yvāyaṃ akkhikūpake akkhipaṭalehi parivārito maṃsapiṇḍo, yattha catasso dhātuyo vaṇṇagandharasojā sambhavo jīvitaṃ bhāvo cakkhuppasādo kāyappasādoti saṅkhepato terasa sambhārā honti, vitthārato pana catasso dhātuyo vaṇṇagandharasojā sambhavoti ime nava catusamuṭṭhānavasena chattiṃsa, jīvitaṃ bhāvo cakkhuppasādo kāyappasādoti ime kammasamuṭṭhānā tāva cattāroti cattālīsa sambhārā honti, idaṃ sasambhāracakkhu nāma. Yaṃ panettha setamaṇḍalaparicchinnena kaṇhamaṇḍalena parivārite diṭṭhimaṇḍale sanniviṭṭhaṃ rūpadassanasamatthaṃ pasādamattaṃ, idaṃ pasādacakkhu nāma. Tassa tato paresañca sotādīnaṃ vitthārakathā visuddhimagge (visuddhi. 2.436) vuttāva.

    తత్థ యదిదం పసాదచక్ఖు, తఞ్చ గహేత్వా భగవా ‘‘చక్ఖు ఆదిత్త’’న్తిఆదిమాహ. తత్థ ఆదిత్తన్తి పదిత్తం, సమ్పజ్జలితం ఏకాదసహి అగ్గీహి ఏకజాలీభూతన్తి అత్థో. చక్ఖుసన్నిస్సితం విఞ్ఞాణం చక్ఖువిఞ్ఞాణం, చక్ఖుస్స వా కారణభూతస్స విఞ్ఞాణం చక్ఖువిఞ్ఞాణం. కామం రూపాలోకమనసికారాదయోపి తస్స విఞ్ఞాణస్స కారణం, తే పన సాధారణకారణం, చక్ఖు అసాధారణన్తి అసాధారణకారణేనాయం నిద్దేసో యథా ‘‘యవఙ్కురో’’తి. సోతవిఞ్ఞాణాదీసుపి ఏసేవ నయో. చక్ఖుసన్నిస్సితో ఫస్సో చక్ఖుసమ్ఫస్సో, చక్ఖువిఞ్ఞాణసమ్పయుత్తఫస్సస్సేతం అధివచనం. సోతసమ్ఫస్సాదీసుపి ఏసేవ నయో. చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా ఉప్పజ్జతి వేదయితన్తి చక్ఖుసమ్ఫస్సం మూలపచ్చయం కత్వా ఉప్పన్నా సమ్పటిచ్ఛనసన్తీరణవోట్ఠబ్బనజవనవేదనా. చక్ఖువిఞ్ఞాణసమ్పయుత్తాయ పన వేదనాయ చక్ఖుసమ్ఫస్సస్స పచ్చయభావే వత్తబ్బమేవ నత్థి. చక్ఖుసమ్ఫస్సో హి సహజాతాయ వేదనాయ సహజాతాదివసేన, అసహజాతాయ ఉపనిస్సయాదివసేన పచ్చయో హోతి. తేనేవ ‘‘చక్ఖుసమ్ఫస్సపచ్చయా ఉప్పజ్జతి వేదయితం సుఖం వా దుక్ఖం వా అదుక్ఖమసుఖం వా’’తి వుత్తం. సోతద్వారవేదనాదీసుపి ఏసేవ నయో. ఏత్థ పన మనోతి భవఙ్గచిత్తం మనోద్వారస్స అధిప్పేతత్తా. ధమ్మాతి ధమ్మారమ్మణం. మనోవిఞ్ఞాణన్తి సహావజ్జనకం జవనం. మనోసమ్ఫస్సోతి భవఙ్గసహజాతో ఫస్సో. వేదయితన్తి ఆవజ్జనవేదనాయ సద్ధిం జవనవేదనా. భవఙ్గసమ్పయుత్తాయ పన వేదనాయ గహణే వత్తబ్బమేవ నత్థి. ఆవజ్జనం వా భవఙ్గతో అమోచేత్వా మనోతి సావజ్జనం భవఙ్గం దట్ఠబ్బం. ధమ్మాతి ధమ్మారమ్మణమేవ. మనోవిఞ్ఞాణన్తి జవనవిఞ్ఞాణం. మనోసమ్ఫస్సోతి భవఙ్గావజ్జనసహజాతో ఫస్సో. వేదయితన్తి జవనసహజాతా వేదనా, భవఙ్గావజ్జనసహజాతాపి వట్టతియేవ.

    Tattha yadidaṃ pasādacakkhu, tañca gahetvā bhagavā ‘‘cakkhu āditta’’ntiādimāha. Tattha ādittanti padittaṃ, sampajjalitaṃ ekādasahi aggīhi ekajālībhūtanti attho. Cakkhusannissitaṃ viññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ, cakkhussa vā kāraṇabhūtassa viññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ. Kāmaṃ rūpālokamanasikārādayopi tassa viññāṇassa kāraṇaṃ, te pana sādhāraṇakāraṇaṃ, cakkhu asādhāraṇanti asādhāraṇakāraṇenāyaṃ niddeso yathā ‘‘yavaṅkuro’’ti. Sotaviññāṇādīsupi eseva nayo. Cakkhusannissito phasso cakkhusamphasso, cakkhuviññāṇasampayuttaphassassetaṃ adhivacanaṃ. Sotasamphassādīsupi eseva nayo. Cakkhusamphassapaccayā uppajjativedayitanti cakkhusamphassaṃ mūlapaccayaṃ katvā uppannā sampaṭicchanasantīraṇavoṭṭhabbanajavanavedanā. Cakkhuviññāṇasampayuttāya pana vedanāya cakkhusamphassassa paccayabhāve vattabbameva natthi. Cakkhusamphasso hi sahajātāya vedanāya sahajātādivasena, asahajātāya upanissayādivasena paccayo hoti. Teneva ‘‘cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā’’ti vuttaṃ. Sotadvāravedanādīsupi eseva nayo. Ettha pana manoti bhavaṅgacittaṃ manodvārassa adhippetattā. Dhammāti dhammārammaṇaṃ. Manoviññāṇanti sahāvajjanakaṃ javanaṃ. Manosamphassoti bhavaṅgasahajāto phasso. Vedayitanti āvajjanavedanāya saddhiṃ javanavedanā. Bhavaṅgasampayuttāya pana vedanāya gahaṇe vattabbameva natthi. Āvajjanaṃ vā bhavaṅgato amocetvā manoti sāvajjanaṃ bhavaṅgaṃ daṭṭhabbaṃ. Dhammāti dhammārammaṇameva. Manoviññāṇanti javanaviññāṇaṃ. Manosamphassoti bhavaṅgāvajjanasahajāto phasso. Vedayitanti javanasahajātā vedanā, bhavaṅgāvajjanasahajātāpi vaṭṭatiyeva.

    రాగగ్గినాతిఆదీసు రాగోవ అనుదహనట్ఠేన అగ్గీతి రాగగ్గి. రాగో హి తిఖిణం హుత్వా ఉప్పజ్జమానో సత్తే అనుదహతి ఝాపేతి, తస్మా ‘‘అగ్గీ’’తి వుచ్చతి. ఇతరేసుపి ద్వీసు ఏసేవ నయో. తత్రిమాని వత్థూని (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౩౦౫; విభ॰ అట్ఠ॰ ౯౨౪) – ఏకా దహరభిక్ఖునీ చిత్తలపబ్బతవిహారే ఉపోసథాగారం గన్త్వా ద్వారపాలరూపం ఓలోకయమానా ఠితా. అథస్సా అన్తో రాగో తిఖిణతరో హుత్వా ఉప్పన్నో, తస్మా తంసముట్ఠానా తేజోధాతు అతివియ తిఖిణభావేన సద్ధిం అత్తనా సహజాతధమ్మేహి హదయపదేసం ఝాపేసి యథా తం బాహిరా తేజోధాతు సన్నిస్సయం, తేన సా భిక్ఖునీ ఝాయిత్వా కాలమకాసి. భిక్ఖునియో గచ్ఛమానా ‘‘అయం దహరా ఠితా, పక్కోసథ న’’న్తి ఆహంసు. ఏకా గన్త్వా ‘‘కస్మా ఠితాసీ’’తి హత్థే గణ్హి. గహితమత్తా పరివత్తిత్వా పపతా. ఇదం తావ రాగస్స అనుదహనతాయ వత్థు.

    Rāgagginātiādīsu rāgova anudahanaṭṭhena aggīti rāgaggi. Rāgo hi tikhiṇaṃ hutvā uppajjamāno satte anudahati jhāpeti, tasmā ‘‘aggī’’ti vuccati. Itaresupi dvīsu eseva nayo. Tatrimāni vatthūni (dī. ni. aṭṭha. 3.305; vibha. aṭṭha. 924) – ekā daharabhikkhunī cittalapabbatavihāre uposathāgāraṃ gantvā dvārapālarūpaṃ olokayamānā ṭhitā. Athassā anto rāgo tikhiṇataro hutvā uppanno, tasmā taṃsamuṭṭhānā tejodhātu ativiya tikhiṇabhāvena saddhiṃ attanā sahajātadhammehi hadayapadesaṃ jhāpesi yathā taṃ bāhirā tejodhātu sannissayaṃ, tena sā bhikkhunī jhāyitvā kālamakāsi. Bhikkhuniyo gacchamānā ‘‘ayaṃ daharā ṭhitā, pakkosatha na’’nti āhaṃsu. Ekā gantvā ‘‘kasmā ṭhitāsī’’ti hatthe gaṇhi. Gahitamattā parivattitvā papatā. Idaṃ tāva rāgassa anudahanatāya vatthu.

    దోసస్స పన అనుదహనతాయ మనోపదోసికా దేవా దట్ఠబ్బా. తేసు (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౪౭-౪౮) కిర ఏకో దేవపుత్తో ‘‘నక్ఖత్తం కీళిస్సామీ’’తి సపరివారో రథేన వీథిం పటిపజ్జతి. అథఞ్ఞో నిక్ఖమన్తో తం పురతో గచ్ఛన్తం దిస్వా ‘‘భో అయం కపణో అదిట్ఠపుబ్బం వియ ఏతం దిస్వా పీతియా ఉద్ధుమాతో వియ భిజ్జమానో వియ చ గచ్ఛతీ’’తి కుజ్ఝతి. పురతో గచ్ఛన్తోపి నివత్తిత్వా తం కుద్ధం దిస్వా కుద్ధా నామ సువిజానా హోన్తీతి కుద్ధభావమస్స ఞత్వా ‘‘త్వం కుద్ధో మయ్హం కిం కరిస్ససి, అయం సమ్పత్తి మయా దానసీలాదీనం వసేన లద్ధా, న తుయ్హం వసేనా’’తి పటికుజ్ఝతి. ఏకస్మిఞ్హి కుద్ధే ఇతరో అకుద్ధో రక్ఖతి. కుద్ధస్స హి సో కోధో ఇతరస్మిం అకుజ్ఝన్తే అనుపాదానో ఏకవారమేవ ఉప్పత్తియా అనాసేవనో చావేతుం న సక్కోతి, ఉదకం పత్వా అగ్గి వియ నిబ్బాయతి, తస్మా అకుద్ధో తం చవనతో రక్ఖతి. ఉభోసు పన కుద్ధేసు ఏకస్స కోధో ఇతరస్స పచ్చయో హోతి, తస్సపి కోధో ఇతరస్స పచ్చయో హోతీతి ఉభో కన్దన్తానంయేవ ఓరోధానం చవన్తి. ఉభోసు హి కుద్ధేసు భియ్యో భియ్యో అఞ్ఞమఞ్ఞమ్హి పరివడ్ఢనవసేన తిఖిణసముదాచారో నిస్సయదహనరసో కోధో ఉప్పజ్జమానో హదయవత్థుం నిద్దహన్తో అచ్చన్తసుఖుమాలం కరజకాయం వినాసేతి, తతో సకలోపి అత్తభావో అన్తరధాయతి. ఇదం దోసస్స అనుదహనతాయ వత్థు.

    Dosassa pana anudahanatāya manopadosikā devā daṭṭhabbā. Tesu (dī. ni. aṭṭha. 1.47-48) kira eko devaputto ‘‘nakkhattaṃ kīḷissāmī’’ti saparivāro rathena vīthiṃ paṭipajjati. Athañño nikkhamanto taṃ purato gacchantaṃ disvā ‘‘bho ayaṃ kapaṇo adiṭṭhapubbaṃ viya etaṃ disvā pītiyā uddhumāto viya bhijjamāno viya ca gacchatī’’ti kujjhati. Purato gacchantopi nivattitvā taṃ kuddhaṃ disvā kuddhā nāma suvijānā hontīti kuddhabhāvamassa ñatvā ‘‘tvaṃ kuddho mayhaṃ kiṃ karissasi, ayaṃ sampatti mayā dānasīlādīnaṃ vasena laddhā, na tuyhaṃ vasenā’’ti paṭikujjhati. Ekasmiñhi kuddhe itaro akuddho rakkhati. Kuddhassa hi so kodho itarasmiṃ akujjhante anupādāno ekavārameva uppattiyā anāsevano cāvetuṃ na sakkoti, udakaṃ patvā aggi viya nibbāyati, tasmā akuddho taṃ cavanato rakkhati. Ubhosu pana kuddhesu ekassa kodho itarassa paccayo hoti, tassapi kodho itarassa paccayo hotīti ubho kandantānaṃyeva orodhānaṃ cavanti. Ubhosu hi kuddhesu bhiyyo bhiyyo aññamaññamhi parivaḍḍhanavasena tikhiṇasamudācāro nissayadahanaraso kodho uppajjamāno hadayavatthuṃ niddahanto accantasukhumālaṃ karajakāyaṃ vināseti, tato sakalopi attabhāvo antaradhāyati. Idaṃ dosassa anudahanatāya vatthu.

    మోహస్స పన అనుదహనతాయ ఖిడ్డాపదోసికా దేవా దట్ఠబ్బా. మోహవసేన హి తేసం సతిసమ్మోసో హోతి, తస్మా ఖిడ్డావసేన ఆహారకాలం అతివత్తేత్వా కాలం కరోన్తి. తే (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౪౫-౪౬) కిర పుఞ్ఞవిసేసాధిగతేన మహన్తేన అత్తనో సిరివిభవేన నక్ఖత్తం కీళన్తా తాయ సమ్పత్తిమహన్తతాయ ‘‘ఆహారం పరిభుఞ్జిమ్హ, న పరిభుఞ్జిమ్హా’’తిపి న జానన్తి. అథ ఏకాహారాతిక్కమనతో పట్ఠాయ నిరన్తరం ఖాదన్తాపి పివన్తాపి చవన్తియేవ న తిట్ఠన్తి. కస్మా? కమ్మజతేజస్స బలవతాయ. మనుస్సానఞ్హి కమ్మజతేజో మన్దో, కరజకాయో బలవా. తేసం తేజస్స మన్దతాయ కరజకాయస్స బలవతాయ సత్తాహమ్పి అతిక్కమిత్వా ఉణ్హోదకఅచ్ఛయాగుఆదీహి సక్కా వత్థుం ఉపత్థమ్భేతుం. దేవానం పన తేజో బలవా హోతి ఉళారపుఞ్ఞనిబ్బత్తత్తా ఉళారగరుసినిద్ధసుధాహారజిరణతో చ, కరజం మన్దం ముదుసుఖుమాలభావతో. తేనేవ హి భగవా ఇన్దసాలగుహాయం పకతిపథవియం పతిట్ఠాతుం అసక్కోన్తం సక్కం దేవరాజానం ‘‘ఓళారికకాయం అధిట్ఠాహీ’’తి ఆహ, తస్మా తే ఏకం ఆహారవేలం అతిక్కమిత్వా సణ్ఠాతుం న సక్కోన్తి. యథా నామ గిమ్హానం మజ్ఝన్హికే తత్తపాసాణే ఠపితం పదుమం వా ఉప్పలం వా సాయన్హసమయే ఘటసతేనపి సిఞ్చియమానం పాకతికం న హోతి వినస్సతియేవ, ఏవమేవ పచ్ఛా నిరన్తరం ఖాదన్తాపి పివన్తాపి చవన్తియేవ న తిట్ఠన్తి.

    Mohassa pana anudahanatāya khiḍḍāpadosikā devā daṭṭhabbā. Mohavasena hi tesaṃ satisammoso hoti, tasmā khiḍḍāvasena āhārakālaṃ ativattetvā kālaṃ karonti. Te (dī. ni. aṭṭha. 1.45-46) kira puññavisesādhigatena mahantena attano sirivibhavena nakkhattaṃ kīḷantā tāya sampattimahantatāya ‘‘āhāraṃ paribhuñjimha, na paribhuñjimhā’’tipi na jānanti. Atha ekāhārātikkamanato paṭṭhāya nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti. Kasmā? Kammajatejassa balavatāya. Manussānañhi kammajatejo mando, karajakāyo balavā. Tesaṃ tejassa mandatāya karajakāyassa balavatāya sattāhampi atikkamitvā uṇhodakaacchayāguādīhi sakkā vatthuṃ upatthambhetuṃ. Devānaṃ pana tejo balavā hoti uḷārapuññanibbattattā uḷāragarusiniddhasudhāhārajiraṇato ca, karajaṃ mandaṃ mudusukhumālabhāvato. Teneva hi bhagavā indasālaguhāyaṃ pakatipathaviyaṃ patiṭṭhātuṃ asakkontaṃ sakkaṃ devarājānaṃ ‘‘oḷārikakāyaṃ adhiṭṭhāhī’’ti āha, tasmā te ekaṃ āhāravelaṃ atikkamitvā saṇṭhātuṃ na sakkonti. Yathā nāma gimhānaṃ majjhanhike tattapāsāṇe ṭhapitaṃ padumaṃ vā uppalaṃ vā sāyanhasamaye ghaṭasatenapi siñciyamānaṃ pākatikaṃ na hoti vinassatiyeva, evameva pacchā nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti.

    కో పన తేసం ఆహారో, కా ఆహారవేలాతి? సబ్బేసమ్పి కామావచరదేవానం సుధా ఆహారో, సో హేట్ఠిమేహి హేట్ఠిమేహి ఉపరిమానం ఉపరిమానం పణీతతమో హోతి. తం యథాసకం దివసవసేన దివసే దివసే భుఞ్జన్తి. కేచి పన ‘‘బిళారపదప్పమాణం సుధాహారం భుఞ్జన్తి. సో జివ్హాయ ఠపితమత్తో యావ కేసగ్గనఖగ్గా కాయం ఫరతి, తేసంయేవ దివసవసేన సత్తదివసం యాపనసమత్థోవ హోతీ’’తి వదన్తి.

    Ko pana tesaṃ āhāro, kā āhāravelāti? Sabbesampi kāmāvacaradevānaṃ sudhā āhāro, so heṭṭhimehi heṭṭhimehi uparimānaṃ uparimānaṃ paṇītatamo hoti. Taṃ yathāsakaṃ divasavasena divase divase bhuñjanti. Keci pana ‘‘biḷārapadappamāṇaṃ sudhāhāraṃ bhuñjanti. So jivhāya ṭhapitamatto yāva kesagganakhaggā kāyaṃ pharati, tesaṃyeva divasavasena sattadivasaṃ yāpanasamatthova hotī’’ti vadanti.

    కే పన తే ఖిడ్డాపదోసికా నామ దేవాతి? ఇమే నామాతి అట్ఠకథాయం విచారణా నత్థి, ‘‘కమ్మజతేజో బలవా హోతి, కరజం మన్ద’’న్తి అవిసేసేన వుత్తత్తా పన యే కేచి కబళీకారాహారూపజీవినో ఏవం కరోన్తి, తే ఏవం చవన్తీతి వేదితబ్బా. కేచి పనాహు ‘‘నిమ్మానరతిపరనిమ్మితవసవత్తినో తే దేవా. ఖిడ్డాయ పదుస్సనమత్తేనేవ హేతే ఖిడ్డాపదోసికాతి వుత్తా’’తి. మనోపదోసికా పన చాతుమహారాజికాతి అట్ఠకథాయమేవ వుత్తం. కేచి పన ‘‘ఖిడ్డాపదోసికాపి చాతుమహారాజికాయేవా’’తి వదన్తి. ఏవం తావ రాగాదయో తయో అనుదహనట్ఠేన ‘‘అగ్గీ’’తి వేదితబ్బా. జాతిఆదిత్తయం పన నానప్పకారదుక్ఖవత్థుభావేన అనుదహనతో అగ్గి. సోకాదీనం అనుదహనతా పాకటాయేవ. సేసమేత్థ వుత్తనయమేవ. ఇతి ఇమస్మిం సుత్తే దుక్ఖలక్ఖణం కథితం చక్ఖాదీనం ఏకాదసహి అగ్గీహి ఆదిత్తభావేన దుక్ఖమతాయ దుక్ఖభావస్స కథితత్తా.

    Ke pana te khiḍḍāpadosikā nāma devāti? Ime nāmāti aṭṭhakathāyaṃ vicāraṇā natthi, ‘‘kammajatejo balavā hoti, karajaṃ manda’’nti avisesena vuttattā pana ye keci kabaḷīkārāhārūpajīvino evaṃ karonti, te evaṃ cavantīti veditabbā. Keci panāhu ‘‘nimmānaratiparanimmitavasavattino te devā. Khiḍḍāya padussanamatteneva hete khiḍḍāpadosikāti vuttā’’ti. Manopadosikā pana cātumahārājikāti aṭṭhakathāyameva vuttaṃ. Keci pana ‘‘khiḍḍāpadosikāpi cātumahārājikāyevā’’ti vadanti. Evaṃ tāva rāgādayo tayo anudahanaṭṭhena ‘‘aggī’’ti veditabbā. Jātiādittayaṃ pana nānappakāradukkhavatthubhāvena anudahanato aggi. Sokādīnaṃ anudahanatā pākaṭāyeva. Sesamettha vuttanayameva. Iti imasmiṃ sutte dukkhalakkhaṇaṃ kathitaṃ cakkhādīnaṃ ekādasahi aggīhi ādittabhāvena dukkhamatāya dukkhabhāvassa kathitattā.

    ఆదిత్తపరియాయసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Ādittapariyāyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ఉరువేలపాటిహారియకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / వినయపిటక • Vinayapiṭaka / మహావగ్గపాళి • Mahāvaggapāḷi / ౧౨. ఉరువేలపాటిహారియకథా • 12. Uruvelapāṭihāriyakathā

    టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā / ఉరువేలపాటిహారియకథావణ్ణనా • Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā

    టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā / ఉరువేలపాటిహారియకథావణ్ణనా • Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact