Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သာရတ္ထဒီပနီ-ဋီကာ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
အာဒိတ္တပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
Ādittapariyāyasuttavaṇṇanā
၅၄. ဣဒာနိ တသ္သ ဘိက္ခုသဟသ္သသ္သ အာဒိတ္တပရိယာယဒေသနာယ အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ဒသ္သေတုံ ‘‘အထ ခော ဘဂဝာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဂယာယံ ဝိဟရတိ ဂယာသီသေတိ ဂယာနာမိကာယ နဒိယာ အဝိဒူရေ ဘဝတ္တာ ဂာမော ဂယာ နာမ, တသ္သံ ဂယာယံ ဝိဟရတိ။ သမီပတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ဂယာဂာမသ္သ ဟိ အဝိဒူရေ ဂယာတိ ဧကာ ပောက္ခရဏီပိ အတ္ထိ နဒီပိ ဂယာသီသနာမကော ဟတ္ထိကုမ္ဘသဒိသော ပိဋ္ဌိပာသာဏောပိ။ ယတ္ထ ဘိက္ခုသဟသ္သသ္သ ဩကာသော ပဟောတိ, ဘဂဝာ တတ္ထ ဝိဟရတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဂယာသီသေ’’တိ, ဂယာဂာမသ္သ အာသန္နေ ဂယာသီသနာမကေ ပိဋ္ဌိပာသာဏေ ဝိဟရတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘိက္ခူ အာမန္တေသီတိ တေသံ သပ္ပာယဓမ္မဒေသနံ ဝိစိနိတ္ဝာ တံ ဒေသေသ္သာမီတိ အာမန္တေသိ။ ဘဂဝာ ဟိ တံ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဓရံ သမဏသဟသ္သံ အာဒာယ ဂယာသီသံ ဂန္တ္ဝာ တေန ပရိဝာရိတော နိသီဒိတ္ဝာ ‘‘ကတရာ နု ခော ဧတေသံ ဓမ္မကထာ သပ္ပာယာ’’တိ စိန္တေန္တော ‘‘ဣမေ သာယံ ပာတံ အဂ္ဂိံ ပရိစရန္တိ, ဣမေသံ ဒ္ဝာဒသာယတနာနိ အာဒိတ္တာနိ သမ္ပဇ္ဇလိတာနိ ဝိယ ကတ္ဝာ ဒသ္သေသ္သာမိ, ဧဝံ ဣမေ အရဟတ္တံ ပာပုဏိတုံ သက္ခိသ္သန္တီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနမကာသိ။ အထ နေသံ တထာ ဒေသေတုံ ‘‘သဗ္ဗံ, ဘိက္ခဝေ, အာဒိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဣမံ အာဒိတ္တပရိယာယံ အဘာသိ။
54. Idāni tassa bhikkhusahassassa ādittapariyāyadesanāya arahattappattiṃ dassetuṃ ‘‘atha khobhagavā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha gayāyaṃ viharati gayāsīseti gayānāmikāya nadiyā avidūre bhavattā gāmo gayā nāma, tassaṃ gayāyaṃ viharati. Samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Gayāgāmassa hi avidūre gayāti ekā pokkharaṇīpi atthi nadīpi gayāsīsanāmako hatthikumbhasadiso piṭṭhipāsāṇopi. Yattha bhikkhusahassassa okāso pahoti, bhagavā tattha viharati. Tena vuttaṃ ‘‘gayāsīse’’ti, gayāgāmassa āsanne gayāsīsanāmake piṭṭhipāsāṇe viharatīti vuttaṃ hoti. Bhikkhū āmantesīti tesaṃ sappāyadhammadesanaṃ vicinitvā taṃ desessāmīti āmantesi. Bhagavā hi taṃ iddhimayapattacīvaradharaṃ samaṇasahassaṃ ādāya gayāsīsaṃ gantvā tena parivārito nisīditvā ‘‘katarā nu kho etesaṃ dhammakathā sappāyā’’ti cintento ‘‘ime sāyaṃ pātaṃ aggiṃ paricaranti, imesaṃ dvādasāyatanāni ādittāni sampajjalitāni viya katvā dassessāmi, evaṃ ime arahattaṃ pāpuṇituṃ sakkhissantī’’ti sanniṭṭhānamakāsi. Atha nesaṃ tathā desetuṃ ‘‘sabbaṃ, bhikkhave, āditta’’ntiādinā imaṃ ādittapariyāyaṃ abhāsi.
တတ္ထ (သံ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၄.၂၃) သဗ္ဗံ နာမ စတုဗ္ဗိဓံ သဗ္ဗသဗ္ဗံ အာယတနသဗ္ဗံ သက္ကာယသဗ္ဗံ ပဒေသသဗ္ဗန္တိ။ တတ္ထ –
Tattha (saṃ. ni. aṭṭha. 3.4.23) sabbaṃ nāma catubbidhaṃ sabbasabbaṃ āyatanasabbaṃ sakkāyasabbaṃ padesasabbanti. Tattha –
‘‘န တသ္သ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စိ။
‘‘Na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñci;
အထော အဝိညာတမဇာနိတဗ္ဗံ။
Atho aviññātamajānitabbaṃ;
သဗ္ဗံ အဘိညာသိ ယဒတ္ထိ နေယ္ယံ။
Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ;
တထာဂတော တေန သမန္တစက္ခူ’’တိ (မဟာနိ. ၁၅၆; စူဠနိ. ဓောတကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၃၂; ပဋိ. မ. ၁.၁၂၁) –
Tathāgato tena samantacakkhū’’ti (mahāni. 156; cūḷani. dhotakamāṇavapucchāniddesa 32; paṭi. ma. 1.121) –
ဣဒံ သဗ္ဗသဗ္ဗံ နာမ။ ‘‘သဗ္ဗံ ဝော, ဘိက္ခဝေ, ဒေသေသ္သာမိ, တံ သုဏာထာ’’တိ (သံ. နိ. ၄.၂၃) ဣဒံ အာယတနသဗ္ဗံ နာမ။ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယံ ဝော, ဘိက္ခဝေ, ဒေသေသ္သာမီ’’တိ (မ. နိ. ၁.၁) ဣဒံ သက္ကာယသဗ္ဗံ နာမ။ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝာ ပဌမသမန္နာဟာရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ စိတ္တံ မနော မာနသံ တဇ္ဇာ မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဣဒံ ပဒေသသဗ္ဗံ နာမ။ ဣတိ ပဉ္စာရမ္မဏမတ္တံ ပဒေသသဗ္ဗံ, တေဘူမကာ ဓမ္မာ သက္ကာယသဗ္ဗံ, စတုဘူမကာ ဓမ္မာ အာယတနသဗ္ဗံ, ယံ ကိဉ္စိ နေယ္ယံ သဗ္ဗသဗ္ဗံ။ ပဒေသသဗ္ဗံ သက္ကာယသဗ္ဗံ န ပာပုဏာတိ တသ္သ တေဘူမကဓမ္မေသုပိ ဧကဒေသသ္သ အသင္ဂဏ္ဟနတော။ သက္ကာယသဗ္ဗံ အာယတနသဗ္ဗံ န ပာပုဏာတိ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ အသင္ဂဏ္ဟနတော။ အာယတနသဗ္ဗံ သဗ္ဗသဗ္ဗံ န ပာပုဏာတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အာယတနသဗ္ဗေန စတုဘူမကဓမ္မာဝ ပရိဂ္ဂဟိတာ , န လက္ခဏပညတ္တိယောတိ။ ဣမသ္မိံ ပန သုတ္တေ အာယတနသဗ္ဗံ အဓိပ္ပေတံ, တတ္ထာပိ ဣဓ ဝိပသ္သနုပဂဓမ္မာဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။
Idaṃ sabbasabbaṃ nāma. ‘‘Sabbaṃ vo, bhikkhave, desessāmi, taṃ suṇāthā’’ti (saṃ. ni. 4.23) idaṃ āyatanasabbaṃ nāma. ‘‘Sabbadhammamūlapariyāyaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’ti (ma. ni. 1.1) idaṃ sakkāyasabbaṃ nāma. ‘‘Sabbadhammesu vā paṭhamasamannāhāro uppajjati cittaṃ mano mānasaṃ tajjā manoviññāṇadhātū’’ti idaṃ padesasabbaṃ nāma. Iti pañcārammaṇamattaṃ padesasabbaṃ, tebhūmakā dhammā sakkāyasabbaṃ, catubhūmakā dhammā āyatanasabbaṃ, yaṃ kiñci neyyaṃ sabbasabbaṃ. Padesasabbaṃ sakkāyasabbaṃ na pāpuṇāti tassa tebhūmakadhammesupi ekadesassa asaṅgaṇhanato. Sakkāyasabbaṃ āyatanasabbaṃ na pāpuṇāti lokuttaradhammānaṃ asaṅgaṇhanato. Āyatanasabbaṃ sabbasabbaṃ na pāpuṇāti. Kasmā? Yasmā āyatanasabbena catubhūmakadhammāva pariggahitā , na lakkhaṇapaññattiyoti. Imasmiṃ pana sutte āyatanasabbaṃ adhippetaṃ, tatthāpi idha vipassanupagadhammāva gahetabbā.
စက္ခူတိ (ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၅၉၆; သံ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၄.၁) ဒ္ဝေ စက္ခူနိ ဉာဏစက္ခု စေဝ မံသစက္ခု စ။ တတ္ထ ဉာဏစက္ခု ပဉ္စဝိဓံ ဗုဒ္ဓစက္ခု ဓမ္မစက္ခု သမန္တစက္ခု ဒိဗ္ဗစက္ခု ပညာစက္ခူတိ။ တေသု ဗုဒ္ဓစက္ခု နာမ အာသယာနုသယဉာဏဉ္စေဝ ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တဉာဏဉ္စ, ယံ ‘‘ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝောလောကေန္တော’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၆၉; မ. နိ. ၁.၂၈၃) အာဂတံ။ ဓမ္မစက္ခု နာမ ဟေဋ္ဌိမာ တယော မဂ္ဂာ တီဏိ စ ဖလာနိ, ယံ ‘‘ဝိရဇံ ဝီတမလံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပာဒီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၁.၃၅၅; သံ. နိ. ၅.၁၀၈၁) အာဂတံ။ သမန္တစက္ခု နာမ သဗ္ဗညုတညာဏံ, ယံ ‘‘ပာသာဒမာရုယ္ဟ သမန္တစက္ခူ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၇၀; မ. နိ. ၁.၂၈၂) အာဂတံ။ ဒိဗ္ဗစက္ခု နာမ အာလောကဝဍ္ဎနေန ဥပ္ပန္နဉာဏံ, ယံ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေနာ’’တိ (မ. နိ. ၁.၁၄၈, ၂၈၄) အာဂတံ။ ပညာစက္ခု နာမ စတုသစ္စပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ, ယံ ‘‘စက္ခုံ ဥဒပာဒီ’’တိ (သံ. နိ. ၅.၁၀၈၁; မဟာဝ. ၁၅) အာဂတံ။ မံသစက္ခုပိ ဒုဝိဓံ သသမ္ဘာရစက္ခု ပသာဒစက္ခူတိ။ တေသု ယ္ဝာယံ အက္ခိကူပကေ အက္ခိပဋလေဟိ ပရိဝာရိတော မံသပိဏ္ဍော, ယတ္ထ စတသ္သော ဓာတုယော ဝဏ္ဏဂန္ဓရသောဇာ သမ္ဘဝော ဇီဝိတံ ဘာဝော စက္ခုပ္ပသာဒော ကာယပ္ပသာဒောတိ သင္ခေပတော တေရသ သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ, ဝိတ္ထာရတော ပန စတသ္သော ဓာတုယော ဝဏ္ဏဂန္ဓရသောဇာ သမ္ဘဝောတိ ဣမေ နဝ စတုသမုဋ္ဌာနဝသေန ဆတ္တိံသ, ဇီဝိတံ ဘာဝော စက္ခုပ္ပသာဒော ကာယပ္ပသာဒောတိ ဣမေ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာ တာဝ စတ္တာရောတိ စတ္တာလီသ သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ, ဣဒံ သသမ္ဘာရစက္ခု နာမ။ ယံ ပနေတ္ထ သေတမဏ္ဍလပရိစ္ဆိန္နေန ကဏ္ဟမဏ္ဍလေန ပရိဝာရိတေ ဒိဋ္ဌိမဏ္ဍလေ သန္နိဝိဋ္ဌံ ရူပဒသ္သနသမတ္ထံ ပသာဒမတ္တံ, ဣဒံ ပသာဒစက္ခု နာမ။ တသ္သ တတော ပရေသဉ္စ သောတာဒီနံ ဝိတ္ထာရကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၂.၄၃၆) ဝုတ္တာဝ။
Cakkhūti (dha. sa. aṭṭha. 596; saṃ. ni. aṭṭha. 3.4.1) dve cakkhūni ñāṇacakkhu ceva maṃsacakkhu ca. Tattha ñāṇacakkhu pañcavidhaṃ buddhacakkhu dhammacakkhu samantacakkhu dibbacakkhu paññācakkhūti. Tesu buddhacakkhu nāma āsayānusayañāṇañceva indriyaparopariyattañāṇañca, yaṃ ‘‘buddhacakkhunā lokaṃ volokento’’ti (dī. ni. 2.69; ma. ni. 1.283) āgataṃ. Dhammacakkhu nāma heṭṭhimā tayo maggā tīṇi ca phalāni, yaṃ ‘‘virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādī’’ti (dī. ni. 1.355; saṃ. ni. 5.1081) āgataṃ. Samantacakkhu nāma sabbaññutaññāṇaṃ, yaṃ ‘‘pāsādamāruyha samantacakkhū’’ti (dī. ni. 2.70; ma. ni. 1.282) āgataṃ. Dibbacakkhu nāma ālokavaḍḍhanena uppannañāṇaṃ, yaṃ ‘‘dibbena cakkhunā visuddhenā’’ti (ma. ni. 1.148, 284) āgataṃ. Paññācakkhu nāma catusaccaparicchedakañāṇaṃ, yaṃ ‘‘cakkhuṃ udapādī’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 15) āgataṃ. Maṃsacakkhupi duvidhaṃ sasambhāracakkhu pasādacakkhūti. Tesu yvāyaṃ akkhikūpake akkhipaṭalehi parivārito maṃsapiṇḍo, yattha catasso dhātuyo vaṇṇagandharasojā sambhavo jīvitaṃ bhāvo cakkhuppasādo kāyappasādoti saṅkhepato terasa sambhārā honti, vitthārato pana catasso dhātuyo vaṇṇagandharasojā sambhavoti ime nava catusamuṭṭhānavasena chattiṃsa, jīvitaṃ bhāvo cakkhuppasādo kāyappasādoti ime kammasamuṭṭhānā tāva cattāroti cattālīsa sambhārā honti, idaṃ sasambhāracakkhu nāma. Yaṃ panettha setamaṇḍalaparicchinnena kaṇhamaṇḍalena parivārite diṭṭhimaṇḍale sanniviṭṭhaṃ rūpadassanasamatthaṃ pasādamattaṃ, idaṃ pasādacakkhu nāma. Tassa tato paresañca sotādīnaṃ vitthārakathā visuddhimagge (visuddhi. 2.436) vuttāva.
တတ္ထ ယဒိဒံ ပသာဒစက္ခု, တဉ္စ ဂဟေတ္ဝာ ဘဂဝာ ‘‘စက္ခု အာဒိတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာဒိတ္တန္တိ ပဒိတ္တံ, သမ္ပဇ္ဇလိတံ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ ဧကဇာလီဘူတန္တိ အတ္ထော။ စက္ခုသန္နိသ္သိတံ ဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ, စက္ခုသ္သ ဝာ ကာရဏဘူတသ္သ ဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ။ ကာမံ ရူပာလောကမနသိကာရာဒယောပိ တသ္သ ဝိညာဏသ္သ ကာရဏံ, တေ ပန သာဓာရဏကာရဏံ, စက္ခု အသာဓာရဏန္တိ အသာဓာရဏကာရဏေနာယံ နိဒ္ဒေသော ယထာ ‘‘ယဝင္ကုရော’’တိ။ သောတဝိညာဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ စက္ခုသန္နိသ္သိတော ဖသ္သော စက္ခုသမ္ဖသ္သော, စက္ခုဝိညာဏသမ္ပယုတ္တဖသ္သသ္သေတံ အဓိဝစနံ။ သောတသမ္ဖသ္သာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ စက္ခုသမ္ဖသ္သပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝေဒယိတန္တိ စက္ခုသမ္ဖသ္သံ မူလပစ္စယံ ကတ္ဝာ ဥပ္ပန္နာ သမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏဝောဋ္ဌဗ္ဗနဇဝနဝေဒနာ။ စက္ခုဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာယ ပန ဝေဒနာယ စက္ခုသမ္ဖသ္သသ္သ ပစ္စယဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ စက္ခုသမ္ဖသ္သော ဟိ သဟဇာတာယ ဝေဒနာယ သဟဇာတာဒိဝသေန, အသဟဇာတာယ ဥပနိသ္သယာဒိဝသေန ပစ္စယော ဟောတိ။ တေနေဝ ‘‘စက္ခုသမ္ဖသ္သပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝေဒယိတံ သုခံ ဝာ ဒုက္ခံ ဝာ အဒုက္ခမသုခံ ဝာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သောတဒ္ဝာရဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန မနောတိ ဘဝင္ဂစိတ္တံ မနောဒ္ဝာရသ္သ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဓမ္မာတိ ဓမ္မာရမ္မဏံ။ မနောဝိညာဏန္တိ သဟာဝဇ္ဇနကံ ဇဝနံ။ မနောသမ္ဖသ္သောတိ ဘဝင္ဂသဟဇာတော ဖသ္သော။ ဝေဒယိတန္တိ အာဝဇ္ဇနဝေဒနာယ သဒ္ဓိံ ဇဝနဝေဒနာ။ ဘဝင္ဂသမ္ပယုတ္တာယ ပန ဝေဒနာယ ဂဟဏေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ အာဝဇ္ဇနံ ဝာ ဘဝင္ဂတော အမောစေတ္ဝာ မနောတိ သာဝဇ္ဇနံ ဘဝင္ဂံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဓမ္မာတိ ဓမ္မာရမ္မဏမေဝ။ မနောဝိညာဏန္တိ ဇဝနဝိညာဏံ။ မနောသမ္ဖသ္သောတိ ဘဝင္ဂာဝဇ္ဇနသဟဇာတော ဖသ္သော။ ဝေဒယိတန္တိ ဇဝနသဟဇာတာ ဝေဒနာ, ဘဝင္ဂာဝဇ္ဇနသဟဇာတာပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။
Tattha yadidaṃ pasādacakkhu, tañca gahetvā bhagavā ‘‘cakkhu āditta’’ntiādimāha. Tattha ādittanti padittaṃ, sampajjalitaṃ ekādasahi aggīhi ekajālībhūtanti attho. Cakkhusannissitaṃ viññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ, cakkhussa vā kāraṇabhūtassa viññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ. Kāmaṃ rūpālokamanasikārādayopi tassa viññāṇassa kāraṇaṃ, te pana sādhāraṇakāraṇaṃ, cakkhu asādhāraṇanti asādhāraṇakāraṇenāyaṃ niddeso yathā ‘‘yavaṅkuro’’ti. Sotaviññāṇādīsupi eseva nayo. Cakkhusannissito phasso cakkhusamphasso, cakkhuviññāṇasampayuttaphassassetaṃ adhivacanaṃ. Sotasamphassādīsupi eseva nayo. Cakkhusamphassapaccayā uppajjativedayitanti cakkhusamphassaṃ mūlapaccayaṃ katvā uppannā sampaṭicchanasantīraṇavoṭṭhabbanajavanavedanā. Cakkhuviññāṇasampayuttāya pana vedanāya cakkhusamphassassa paccayabhāve vattabbameva natthi. Cakkhusamphasso hi sahajātāya vedanāya sahajātādivasena, asahajātāya upanissayādivasena paccayo hoti. Teneva ‘‘cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā’’ti vuttaṃ. Sotadvāravedanādīsupi eseva nayo. Ettha pana manoti bhavaṅgacittaṃ manodvārassa adhippetattā. Dhammāti dhammārammaṇaṃ. Manoviññāṇanti sahāvajjanakaṃ javanaṃ. Manosamphassoti bhavaṅgasahajāto phasso. Vedayitanti āvajjanavedanāya saddhiṃ javanavedanā. Bhavaṅgasampayuttāya pana vedanāya gahaṇe vattabbameva natthi. Āvajjanaṃ vā bhavaṅgato amocetvā manoti sāvajjanaṃ bhavaṅgaṃ daṭṭhabbaṃ. Dhammāti dhammārammaṇameva. Manoviññāṇanti javanaviññāṇaṃ. Manosamphassoti bhavaṅgāvajjanasahajāto phasso. Vedayitanti javanasahajātā vedanā, bhavaṅgāvajjanasahajātāpi vaṭṭatiyeva.
ရာဂဂ္ဂိနာတိအာဒီသု ရာဂောဝ အနုဒဟနဋ္ဌေန အဂ္ဂီတိ ရာဂဂ္ဂိ။ ရာဂော ဟိ တိခိဏံ ဟုတ္ဝာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော သတ္တေ အနုဒဟတိ ဈာပေတိ, တသ္မာ ‘‘အဂ္ဂီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣတရေသုပိ ဒ္ဝီသု ဧသေဝ နယော။ တတ္ရိမာနိ ဝတ္ထူနိ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၃၀၅; ဝိဘ. အဋ္ဌ. ၉၂၄) – ဧကာ ဒဟရဘိက္ခုနီ စိတ္တလပဗ္ဗတဝိဟာရေ ဥပောသထာဂာရံ ဂန္တ္ဝာ ဒ္ဝာရပာလရူပံ ဩလောကယမာနာ ဌိတာ။ အထသ္သာ အန္တော ရာဂော တိခိဏတရော ဟုတ္ဝာ ဥပ္ပန္နော, တသ္မာ တံသမုဋ္ဌာနာ တေဇောဓာတု အတိဝိယ တိခိဏဘာဝေန သဒ္ဓိံ အတ္တနာ သဟဇာတဓမ္မေဟိ ဟဒယပဒေသံ ဈာပေသိ ယထာ တံ ဗာဟိရာ တေဇောဓာတု သန္နိသ္သယံ, တေန သာ ဘိက္ခုနီ ဈာယိတ္ဝာ ကာလမကာသိ။ ဘိက္ခုနိယော ဂစ္ဆမာနာ ‘‘အယံ ဒဟရာ ဌိတာ, ပက္ကောသထ န’’န္တိ အာဟံသု။ ဧကာ ဂန္တ္ဝာ ‘‘ကသ္မာ ဌိတာသီ’’တိ ဟတ္ထေ ဂဏ္ဟိ။ ဂဟိတမတ္တာ ပရိဝတ္တိတ္ဝာ ပပတာ။ ဣဒံ တာဝ ရာဂသ္သ အနုဒဟနတာယ ဝတ္ထု။
Rāgagginātiādīsu rāgova anudahanaṭṭhena aggīti rāgaggi. Rāgo hi tikhiṇaṃ hutvā uppajjamāno satte anudahati jhāpeti, tasmā ‘‘aggī’’ti vuccati. Itaresupi dvīsu eseva nayo. Tatrimāni vatthūni (dī. ni. aṭṭha. 3.305; vibha. aṭṭha. 924) – ekā daharabhikkhunī cittalapabbatavihāre uposathāgāraṃ gantvā dvārapālarūpaṃ olokayamānā ṭhitā. Athassā anto rāgo tikhiṇataro hutvā uppanno, tasmā taṃsamuṭṭhānā tejodhātu ativiya tikhiṇabhāvena saddhiṃ attanā sahajātadhammehi hadayapadesaṃ jhāpesi yathā taṃ bāhirā tejodhātu sannissayaṃ, tena sā bhikkhunī jhāyitvā kālamakāsi. Bhikkhuniyo gacchamānā ‘‘ayaṃ daharā ṭhitā, pakkosatha na’’nti āhaṃsu. Ekā gantvā ‘‘kasmā ṭhitāsī’’ti hatthe gaṇhi. Gahitamattā parivattitvā papatā. Idaṃ tāva rāgassa anudahanatāya vatthu.
ဒောသသ္သ ပန အနုဒဟနတာယ မနောပဒောသိကာ ဒေဝာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေသု (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၄၇-၄၈) ကိရ ဧကော ဒေဝပုတ္တော ‘‘နက္ခတ္တံ ကီဠိသ္သာမီ’’တိ သပရိဝာရော ရထေန ဝီထိံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ အထညော နိက္ခမန္တော တံ ပုရတော ဂစ္ဆန္တံ ဒိသ္ဝာ ‘‘ဘော အယံ ကပဏော အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ဝိယ ဧတံ ဒိသ္ဝာ ပီတိယာ ဥဒ္ဓုမာတော ဝိယ ဘိဇ္ဇမာနော ဝိယ စ ဂစ္ဆတီ’’တိ ကုဇ္ဈတိ။ ပုရတော ဂစ္ဆန္တောပိ နိဝတ္တိတ္ဝာ တံ ကုဒ္ဓံ ဒိသ္ဝာ ကုဒ္ဓာ နာမ သုဝိဇာနာ ဟောန္တီတိ ကုဒ္ဓဘာဝမသ္သ ဉတ္ဝာ ‘‘တ္ဝံ ကုဒ္ဓော မယ္ဟံ ကိံ ကရိသ္သသိ, အယံ သမ္ပတ္တိ မယာ ဒာနသီလာဒီနံ ဝသေန လဒ္ဓာ, န တုယ္ဟံ ဝသေနာ’’တိ ပဋိကုဇ္ဈတိ။ ဧကသ္မိဉ္ဟိ ကုဒ္ဓေ ဣတရော အကုဒ္ဓော ရက္ခတိ။ ကုဒ္ဓသ္သ ဟိ သော ကောဓော ဣတရသ္မိံ အကုဇ္ဈန္တေ အနုပာဒာနော ဧကဝာရမေဝ ဥပ္ပတ္တိယာ အနာသေဝနော စာဝေတုံ န သက္ကောတိ, ဥဒကံ ပတ္ဝာ အဂ္ဂိ ဝိယ နိဗ္ဗာယတိ, တသ္မာ အကုဒ္ဓော တံ စဝနတော ရက္ခတိ။ ဥဘောသု ပန ကုဒ္ဓေသု ဧကသ္သ ကောဓော ဣတရသ္သ ပစ္စယော ဟောတိ, တသ္သပိ ကောဓော ဣတရသ္သ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဥဘော ကန္ဒန္တာနံယေဝ ဩရောဓာနံ စဝန္တိ။ ဥဘောသု ဟိ ကုဒ္ဓေသု ဘိယ္ယော ဘိယ္ယော အညမညမ္ဟိ ပရိဝဍ္ဎနဝသေန တိခိဏသမုဒာစာရော နိသ္သယဒဟနရသော ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဟဒယဝတ္ထုံ နိဒ္ဒဟန္တော အစ္စန္တသုခုမာလံ ကရဇကာယံ ဝိနာသေတိ, တတော သကလောပိ အတ္တဘာဝော အန္တရဓာယတိ။ ဣဒံ ဒောသသ္သ အနုဒဟနတာယ ဝတ္ထု။
Dosassa pana anudahanatāya manopadosikā devā daṭṭhabbā. Tesu (dī. ni. aṭṭha. 1.47-48) kira eko devaputto ‘‘nakkhattaṃ kīḷissāmī’’ti saparivāro rathena vīthiṃ paṭipajjati. Athañño nikkhamanto taṃ purato gacchantaṃ disvā ‘‘bho ayaṃ kapaṇo adiṭṭhapubbaṃ viya etaṃ disvā pītiyā uddhumāto viya bhijjamāno viya ca gacchatī’’ti kujjhati. Purato gacchantopi nivattitvā taṃ kuddhaṃ disvā kuddhā nāma suvijānā hontīti kuddhabhāvamassa ñatvā ‘‘tvaṃ kuddho mayhaṃ kiṃ karissasi, ayaṃ sampatti mayā dānasīlādīnaṃ vasena laddhā, na tuyhaṃ vasenā’’ti paṭikujjhati. Ekasmiñhi kuddhe itaro akuddho rakkhati. Kuddhassa hi so kodho itarasmiṃ akujjhante anupādāno ekavārameva uppattiyā anāsevano cāvetuṃ na sakkoti, udakaṃ patvā aggi viya nibbāyati, tasmā akuddho taṃ cavanato rakkhati. Ubhosu pana kuddhesu ekassa kodho itarassa paccayo hoti, tassapi kodho itarassa paccayo hotīti ubho kandantānaṃyeva orodhānaṃ cavanti. Ubhosu hi kuddhesu bhiyyo bhiyyo aññamaññamhi parivaḍḍhanavasena tikhiṇasamudācāro nissayadahanaraso kodho uppajjamāno hadayavatthuṃ niddahanto accantasukhumālaṃ karajakāyaṃ vināseti, tato sakalopi attabhāvo antaradhāyati. Idaṃ dosassa anudahanatāya vatthu.
မောဟသ္သ ပန အနုဒဟနတာယ ခိဍ္ဍာပဒောသိကာ ဒေဝာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ မောဟဝသေန ဟိ တေသံ သတိသမ္မောသော ဟောတိ, တသ္မာ ခိဍ္ဍာဝသေန အာဟာရကာလံ အတိဝတ္တေတ္ဝာ ကာလံ ကရောန္တိ။ တေ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၄၅-၄၆) ကိရ ပုညဝိသေသာဓိဂတေန မဟန္တေန အတ္တနော သိရိဝိဘဝေန နက္ခတ္တံ ကီဠန္တာ တာယ သမ္ပတ္တိမဟန္တတာယ ‘‘အာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇိမ္ဟ, န ပရိဘုဉ္ဇိမ္ဟာ’’တိပိ န ဇာနန္တိ။ အထ ဧကာဟာရာတိက္ကမနတော ပဋ္ဌာယ နိရန္တရံ ခာဒန္တာပိ ပိဝန္တာပိ စဝန္တိယေဝ န တိဋ္ဌန္တိ။ ကသ္မာ? ကမ္မဇတေဇသ္သ ဗလဝတာယ။ မနုသ္သာနဉ္ဟိ ကမ္မဇတေဇော မန္ဒော, ကရဇကာယော ဗလဝာ။ တေသံ တေဇသ္သ မန္ဒတာယ ကရဇကာယသ္သ ဗလဝတာယ သတ္တာဟမ္ပိ အတိက္ကမိတ္ဝာ ဥဏ္ဟောဒကအစ္ဆယာဂုအာဒီဟိ သက္ကာ ဝတ္ထုံ ဥပတ္ထမ္ဘေတုံ။ ဒေဝာနံ ပန တေဇော ဗလဝာ ဟောတိ ဥဠာရပုညနိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဥဠာရဂရုသိနိဒ္ဓသုဓာဟာရဇိရဏတော စ, ကရဇံ မန္ဒံ မုဒုသုခုမာလဘာဝတော။ တေနေဝ ဟိ ဘဂဝာ ဣန္ဒသာလဂုဟာယံ ပကတိပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တံ သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ ‘‘ဩဠာရိကကာယံ အဓိဋ္ဌာဟီ’’တိ အာဟ, တသ္မာ တေ ဧကံ အာဟာရဝေလံ အတိက္ကမိတ္ဝာ သဏ္ဌာတုံ န သက္ကောန္တိ။ ယထာ နာမ ဂိမ္ဟာနံ မဇ္ဈန္ဟိကေ တတ္တပာသာဏေ ဌပိတံ ပဒုမံ ဝာ ဥပ္ပလံ ဝာ သာယန္ဟသမယေ ဃဋသတေနပိ သိဉ္စိယမာနံ ပာကတိကံ န ဟောတိ ဝိနသ္သတိယေဝ, ဧဝမေဝ ပစ္ဆာ နိရန္တရံ ခာဒန္တာပိ ပိဝန္တာပိ စဝန္တိယေဝ န တိဋ္ဌန္တိ။
Mohassa pana anudahanatāya khiḍḍāpadosikā devā daṭṭhabbā. Mohavasena hi tesaṃ satisammoso hoti, tasmā khiḍḍāvasena āhārakālaṃ ativattetvā kālaṃ karonti. Te (dī. ni. aṭṭha. 1.45-46) kira puññavisesādhigatena mahantena attano sirivibhavena nakkhattaṃ kīḷantā tāya sampattimahantatāya ‘‘āhāraṃ paribhuñjimha, na paribhuñjimhā’’tipi na jānanti. Atha ekāhārātikkamanato paṭṭhāya nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti. Kasmā? Kammajatejassa balavatāya. Manussānañhi kammajatejo mando, karajakāyo balavā. Tesaṃ tejassa mandatāya karajakāyassa balavatāya sattāhampi atikkamitvā uṇhodakaacchayāguādīhi sakkā vatthuṃ upatthambhetuṃ. Devānaṃ pana tejo balavā hoti uḷārapuññanibbattattā uḷāragarusiniddhasudhāhārajiraṇato ca, karajaṃ mandaṃ mudusukhumālabhāvato. Teneva hi bhagavā indasālaguhāyaṃ pakatipathaviyaṃ patiṭṭhātuṃ asakkontaṃ sakkaṃ devarājānaṃ ‘‘oḷārikakāyaṃ adhiṭṭhāhī’’ti āha, tasmā te ekaṃ āhāravelaṃ atikkamitvā saṇṭhātuṃ na sakkonti. Yathā nāma gimhānaṃ majjhanhike tattapāsāṇe ṭhapitaṃ padumaṃ vā uppalaṃ vā sāyanhasamaye ghaṭasatenapi siñciyamānaṃ pākatikaṃ na hoti vinassatiyeva, evameva pacchā nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti.
ကော ပန တေသံ အာဟာရော, ကာ အာဟာရဝေလာတိ? သဗ္ဗေသမ္ပိ ကာမာဝစရဒေဝာနံ သုဓာ အာဟာရော, သော ဟေဋ္ဌိမေဟိ ဟေဋ္ဌိမေဟိ ဥပရိမာနံ ဥပရိမာနံ ပဏီတတမော ဟောတိ။ တံ ယထာသကံ ဒိဝသဝသေန ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဘုဉ္ဇန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဗိဠာရပဒပ္ပမာဏံ သုဓာဟာရံ ဘုဉ္ဇန္တိ။ သော ဇိဝ္ဟာယ ဌပိတမတ္တော ယာဝ ကေသဂ္ဂနခဂ္ဂာ ကာယံ ဖရတိ, တေသံယေဝ ဒိဝသဝသေန သတ္တဒိဝသံ ယာပနသမတ္ထောဝ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။
Ko pana tesaṃ āhāro, kā āhāravelāti? Sabbesampi kāmāvacaradevānaṃ sudhā āhāro, so heṭṭhimehi heṭṭhimehi uparimānaṃ uparimānaṃ paṇītatamo hoti. Taṃ yathāsakaṃ divasavasena divase divase bhuñjanti. Keci pana ‘‘biḷārapadappamāṇaṃ sudhāhāraṃ bhuñjanti. So jivhāya ṭhapitamatto yāva kesagganakhaggā kāyaṃ pharati, tesaṃyeva divasavasena sattadivasaṃ yāpanasamatthova hotī’’ti vadanti.
ကေ ပန တေ ခိဍ္ဍာပဒောသိကာ နာမ ဒေဝာတိ? ဣမေ နာမာတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝိစာရဏာ နတ္ထိ, ‘‘ကမ္မဇတေဇော ဗလဝာ ဟောတိ, ကရဇံ မန္ဒ’’န္တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ ပန ယေ ကေစိ ကဗဠီကာရာဟာရူပဇီဝိနော ဧဝံ ကရောန္တိ, တေ ဧဝံ စဝန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေစိ ပနာဟု ‘‘နိမ္မာနရတိပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိနော တေ ဒေဝာ။ ခိဍ္ဍာယ ပဒုသ္သနမတ္တေနေဝ ဟေတေ ခိဍ္ဍာပဒောသိကာတိ ဝုတ္တာ’’တိ။ မနောပဒောသိကာ ပန စာတုမဟာရာဇိကာတိ အဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ခိဍ္ဍာပဒောသိကာပိ စာတုမဟာရာဇိကာယေဝာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ တာဝ ရာဂာဒယော တယော အနုဒဟနဋ္ဌေန ‘‘အဂ္ဂီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဇာတိအာဒိတ္တယံ ပန နာနပ္ပကာရဒုက္ခဝတ္ထုဘာဝေန အနုဒဟနတော အဂ္ဂိ။ သောကာဒီနံ အနုဒဟနတာ ပာကဋာယေဝ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဒုက္ခလက္ခဏံ ကထိတံ စက္ခာဒီနံ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ အာဒိတ္တဘာဝေန ဒုက္ခမတာယ ဒုက္ခဘာဝသ္သ ကထိတတ္တာ။
Ke pana te khiḍḍāpadosikā nāma devāti? Ime nāmāti aṭṭhakathāyaṃ vicāraṇā natthi, ‘‘kammajatejo balavā hoti, karajaṃ manda’’nti avisesena vuttattā pana ye keci kabaḷīkārāhārūpajīvino evaṃ karonti, te evaṃ cavantīti veditabbā. Keci panāhu ‘‘nimmānaratiparanimmitavasavattino te devā. Khiḍḍāya padussanamatteneva hete khiḍḍāpadosikāti vuttā’’ti. Manopadosikā pana cātumahārājikāti aṭṭhakathāyameva vuttaṃ. Keci pana ‘‘khiḍḍāpadosikāpi cātumahārājikāyevā’’ti vadanti. Evaṃ tāva rāgādayo tayo anudahanaṭṭhena ‘‘aggī’’ti veditabbā. Jātiādittayaṃ pana nānappakāradukkhavatthubhāvena anudahanato aggi. Sokādīnaṃ anudahanatā pākaṭāyeva. Sesamettha vuttanayameva. Iti imasmiṃ sutte dukkhalakkhaṇaṃ kathitaṃ cakkhādīnaṃ ekādasahi aggīhi ādittabhāvena dukkhamatāya dukkhabhāvassa kathitattā.
အာဒိတ္တပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Ādittapariyāyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ဥရုဝေလပာဋိဟာရိယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / ဝိနယပိဋက • Vinayapiṭaka / မဟာဝဂ္ဂပာဠိ • Mahāvaggapāḷi / ၁၂. ဥရုဝေလပာဋိဟာရိယကထာ • 12. Uruvelapāṭihāriyakathā
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ဝဇိရဗုဒ္ဓိ-ဋီကာ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ဥရုဝေလပာဋိဟာရိယကထာဝဏ္ဏနာ • Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ဝိမတိဝိနောဒနီ-ဋီကာ • Vimativinodanī-ṭīkā / ဥရုဝေလပာဋိဟာရိယကထာဝဏ္ဏနာ • Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā