Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    ආදිත්‌තපරියායසුත්‌තවණ්‌ණනා

    Ādittapariyāyasuttavaṇṇanā

    54. ඉදානි තස්‌ස භික්‌ඛුසහස්‌සස්‌ස ආදිත්‌තපරියායදෙසනාය අරහත්‌තප්‌පත්‌තිං දස්‌සෙතුං ‘‘අථ ඛො භගවා’’තිආදි ආරද්‌ධං. තත්‌ථ ගයායං විහරති ගයාසීසෙති ගයානාමිකාය නදියා අවිදූරෙ භවත්‌තා ගාමො ගයා නාම, තස්‌සං ගයායං විහරති. සමීපත්‌ථෙ චෙතං භුම්‌මවචනං. ගයාගාමස්‌ස හි අවිදූරෙ ගයාති එකා පොක්‌ඛරණීපි අත්‌ථි නදීපි ගයාසීසනාමකො හත්‌ථිකුම්‌භසදිසො පිට්‌ඨිපාසාණොපි. යත්‌ථ භික්‌ඛුසහස්‌සස්‌ස ඔකාසො පහොති, භගවා තත්‌ථ විහරති. තෙන වුත්‌තං ‘‘ගයාසීසෙ’’ති, ගයාගාමස්‌ස ආසන්‌නෙ ගයාසීසනාමකෙ පිට්‌ඨිපාසාණෙ විහරතීති වුත්‌තං හොති. භික්‌ඛූ ආමන්‌තෙසීති තෙසං සප්‌පායධම්‌මදෙසනං විචිනිත්‌වා තං දෙසෙස්‌සාමීති ආමන්‌තෙසි. භගවා හි තං ඉද්‌ධිමයපත්‌තචීවරධරං සමණසහස්‌සං ආදාය ගයාසීසං ගන්‌ත්‌වා තෙන පරිවාරිතො නිසීදිත්‌වා ‘‘කතරා නු ඛො එතෙසං ධම්‌මකථා සප්‌පායා’’ති චින්‌තෙන්‌තො ‘‘ඉමෙ සායං පාතං අග්‌ගිං පරිචරන්‌ති, ඉමෙසං ද්‌වාදසායතනානි ආදිත්‌තානි සම්‌පජ්‌ජලිතානි විය කත්‌වා දස්‌සෙස්‌සාමි, එවං ඉමෙ අරහත්‌තං පාපුණිතුං සක්‌ඛිස්‌සන්‌තී’’ති සන්‌නිට්‌ඨානමකාසි. අථ නෙසං තථා දෙසෙතුං ‘‘සබ්‌බං, භික්‌ඛවෙ, ආදිත්‌ත’’න්‌තිආදිනා ඉමං ආදිත්‌තපරියායං අභාසි.

    54. Idāni tassa bhikkhusahassassa ādittapariyāyadesanāya arahattappattiṃ dassetuṃ ‘‘atha khobhagavā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha gayāyaṃ viharati gayāsīseti gayānāmikāya nadiyā avidūre bhavattā gāmo gayā nāma, tassaṃ gayāyaṃ viharati. Samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Gayāgāmassa hi avidūre gayāti ekā pokkharaṇīpi atthi nadīpi gayāsīsanāmako hatthikumbhasadiso piṭṭhipāsāṇopi. Yattha bhikkhusahassassa okāso pahoti, bhagavā tattha viharati. Tena vuttaṃ ‘‘gayāsīse’’ti, gayāgāmassa āsanne gayāsīsanāmake piṭṭhipāsāṇe viharatīti vuttaṃ hoti. Bhikkhū āmantesīti tesaṃ sappāyadhammadesanaṃ vicinitvā taṃ desessāmīti āmantesi. Bhagavā hi taṃ iddhimayapattacīvaradharaṃ samaṇasahassaṃ ādāya gayāsīsaṃ gantvā tena parivārito nisīditvā ‘‘katarā nu kho etesaṃ dhammakathā sappāyā’’ti cintento ‘‘ime sāyaṃ pātaṃ aggiṃ paricaranti, imesaṃ dvādasāyatanāni ādittāni sampajjalitāni viya katvā dassessāmi, evaṃ ime arahattaṃ pāpuṇituṃ sakkhissantī’’ti sanniṭṭhānamakāsi. Atha nesaṃ tathā desetuṃ ‘‘sabbaṃ, bhikkhave, āditta’’ntiādinā imaṃ ādittapariyāyaṃ abhāsi.

    තත්‌ථ (සං. නි. අට්‌ඨ. 3.4.23) සබ්‌බං නාම චතුබ්‌බිධං සබ්‌බසබ්‌බං ආයතනසබ්‌බං සක්‌කායසබ්‌බං පදෙසසබ්‌බන්‌ති. තත්‌ථ –

    Tattha (saṃ. ni. aṭṭha. 3.4.23) sabbaṃ nāma catubbidhaṃ sabbasabbaṃ āyatanasabbaṃ sakkāyasabbaṃ padesasabbanti. Tattha –

    ‘‘න තස්‌ස අද්‌දිට්‌ඨමිධත්‌ථි කිඤ්‌චි;

    ‘‘Na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñci;

    අථො අවිඤ්‌ඤාතමජානිතබ්‌බං;

    Atho aviññātamajānitabbaṃ;

    සබ්‌බං අභිඤ්‌ඤාසි යදත්‌ථි නෙය්‍යං;

    Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ;

    තථාගතො තෙන සමන්‌තචක්‌ඛූ’’ති (මහානි. 156; චූළනි. ධොතකමාණවපුච්‌ඡානිද්‌දෙස 32; පටි. ම. 1.121) –

    Tathāgato tena samantacakkhū’’ti (mahāni. 156; cūḷani. dhotakamāṇavapucchāniddesa 32; paṭi. ma. 1.121) –

    ඉදං සබ්‌බසබ්‌බං නාම. ‘‘සබ්‌බං වො, භික්‌ඛවෙ, දෙසෙස්‌සාමි, තං සුණාථා’’ති (සං. නි. 4.23) ඉදං ආයතනසබ්‌බං නාම. ‘‘සබ්‌බධම්‌මමූලපරියායං වො, භික්‌ඛවෙ, දෙසෙස්‌සාමී’’ති (ම. නි. 1.1) ඉදං සක්‌කායසබ්‌බං නාම. ‘‘සබ්‌බධම්‌මෙසු වා පඨමසමන්‌නාහාරො උප්‌පජ්‌ජති චිත්‌තං මනො මානසං තජ්‌ජා මනොවිඤ්‌ඤාණධාතූ’’ති ඉදං පදෙසසබ්‌බං නාම. ඉති පඤ්‌චාරම්‌මණමත්‌තං පදෙසසබ්‌බං, තෙභූමකා ධම්‌මා සක්‌කායසබ්‌බං, චතුභූමකා ධම්‌මා ආයතනසබ්‌බං, යං කිඤ්‌චි නෙය්‍යං සබ්‌බසබ්‌බං. පදෙසසබ්‌බං සක්‌කායසබ්‌බං න පාපුණාති තස්‌ස තෙභූමකධම්‌මෙසුපි එකදෙසස්‌ස අසඞ්‌ගණ්‌හනතො. සක්‌කායසබ්‌බං ආයතනසබ්‌බං න පාපුණාති ලොකුත්‌තරධම්‌මානං අසඞ්‌ගණ්‌හනතො. ආයතනසබ්‌බං සබ්‌බසබ්‌බං න පාපුණාති. කස්‌මා? යස්‌මා ආයතනසබ්‌බෙන චතුභූමකධම්‌මාව පරිග්‌ගහිතා , න ලක්‌ඛණපඤ්‌ඤත්‌තියොති. ඉමස්‌මිං පන සුත්‌තෙ ආයතනසබ්‌බං අධිප්‌පෙතං, තත්‌ථාපි ඉධ විපස්‌සනුපගධම්‌මාව ගහෙතබ්‌බා.

    Idaṃ sabbasabbaṃ nāma. ‘‘Sabbaṃ vo, bhikkhave, desessāmi, taṃ suṇāthā’’ti (saṃ. ni. 4.23) idaṃ āyatanasabbaṃ nāma. ‘‘Sabbadhammamūlapariyāyaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’ti (ma. ni. 1.1) idaṃ sakkāyasabbaṃ nāma. ‘‘Sabbadhammesu vā paṭhamasamannāhāro uppajjati cittaṃ mano mānasaṃ tajjā manoviññāṇadhātū’’ti idaṃ padesasabbaṃ nāma. Iti pañcārammaṇamattaṃ padesasabbaṃ, tebhūmakā dhammā sakkāyasabbaṃ, catubhūmakā dhammā āyatanasabbaṃ, yaṃ kiñci neyyaṃ sabbasabbaṃ. Padesasabbaṃ sakkāyasabbaṃ na pāpuṇāti tassa tebhūmakadhammesupi ekadesassa asaṅgaṇhanato. Sakkāyasabbaṃ āyatanasabbaṃ na pāpuṇāti lokuttaradhammānaṃ asaṅgaṇhanato. Āyatanasabbaṃ sabbasabbaṃ na pāpuṇāti. Kasmā? Yasmā āyatanasabbena catubhūmakadhammāva pariggahitā , na lakkhaṇapaññattiyoti. Imasmiṃ pana sutte āyatanasabbaṃ adhippetaṃ, tatthāpi idha vipassanupagadhammāva gahetabbā.

    චක්‌ඛූති (ධ. ස. අට්‌ඨ. 596; සං. නි. අට්‌ඨ. 3.4.1) ද්‌වෙ චක්‌ඛූනි ඤාණචක්‌ඛු චෙව මංසචක්‌ඛු ච. තත්‌ථ ඤාණචක්‌ඛු පඤ්‌චවිධං බුද්‌ධචක්‌ඛු ධම්‌මචක්‌ඛු සමන්‌තචක්‌ඛු දිබ්‌බචක්‌ඛු පඤ්‌ඤාචක්‌ඛූති. තෙසු බුද්‌ධචක්‌ඛු නාම ආසයානුසයඤාණඤ්‌චෙව ඉන්‌ද්‍රියපරොපරියත්‌තඤාණඤ්‌ච, යං ‘‘බුද්‌ධචක්‌ඛුනා ලොකං වොලොකෙන්‌තො’’ති (දී. නි. 2.69; ම. නි. 1.283) ආගතං. ධම්‌මචක්‌ඛු නාම හෙට්‌ඨිමා තයො මග්‌ගා තීණි ච ඵලානි, යං ‘‘විරජං වීතමලං ධම්‌මචක්‌ඛුං උදපාදී’’ති (දී. නි. 1.355; සං. නි. 5.1081) ආගතං. සමන්‌තචක්‌ඛු නාම සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං, යං ‘‘පාසාදමාරුය්‌හ සමන්‌තචක්‌ඛූ’’ති (දී. නි. 2.70; ම. නි. 1.282) ආගතං. දිබ්‌බචක්‌ඛු නාම ආලොකවඩ්‌ඪනෙන උප්‌පන්‌නඤාණං, යං ‘‘දිබ්‌බෙන චක්‌ඛුනා විසුද්‌ධෙනා’’ති (ම. නි. 1.148, 284) ආගතං. පඤ්‌ඤාචක්‌ඛු නාම චතුසච්‌චපරිච්‌ඡෙදකඤාණං, යං ‘‘චක්‌ඛුං උදපාදී’’ති (සං. නි. 5.1081; මහාව. 15) ආගතං. මංසචක්‌ඛුපි දුවිධං සසම්‌භාරචක්‌ඛු පසාදචක්‌ඛූති. තෙසු ය්‌වායං අක්‌ඛිකූපකෙ අක්‌ඛිපටලෙහි පරිවාරිතො මංසපිණ්‌ඩො, යත්‌ථ චතස්‌සො ධාතුයො වණ්‌ණගන්‌ධරසොජා සම්‌භවො ජීවිතං භාවො චක්‌ඛුප්‌පසාදො කායප්‌පසාදොති සඞ්‌ඛෙපතො තෙරස සම්‌භාරා හොන්‌ති, විත්‌ථාරතො පන චතස්‌සො ධාතුයො වණ්‌ණගන්‌ධරසොජා සම්‌භවොති ඉමෙ නව චතුසමුට්‌ඨානවසෙන ඡත්‌තිංස, ජීවිතං භාවො චක්‌ඛුප්‌පසාදො කායප්‌පසාදොති ඉමෙ කම්‌මසමුට්‌ඨානා තාව චත්‌තාරොති චත්‌තාලීස සම්‌භාරා හොන්‌ති, ඉදං සසම්‌භාරචක්‌ඛු නාම. යං පනෙත්‌ථ සෙතමණ්‌ඩලපරිච්‌ඡින්‌නෙන කණ්‌හමණ්‌ඩලෙන පරිවාරිතෙ දිට්‌ඨිමණ්‌ඩලෙ සන්‌නිවිට්‌ඨං රූපදස්‌සනසමත්‌ථං පසාදමත්‌තං, ඉදං පසාදචක්‌ඛු නාම. තස්‌ස තතො පරෙසඤ්‌ච සොතාදීනං විත්‌ථාරකථා විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ (විසුද්‌ධි. 2.436) වුත්‌තාව.

    Cakkhūti (dha. sa. aṭṭha. 596; saṃ. ni. aṭṭha. 3.4.1) dve cakkhūni ñāṇacakkhu ceva maṃsacakkhu ca. Tattha ñāṇacakkhu pañcavidhaṃ buddhacakkhu dhammacakkhu samantacakkhu dibbacakkhu paññācakkhūti. Tesu buddhacakkhu nāma āsayānusayañāṇañceva indriyaparopariyattañāṇañca, yaṃ ‘‘buddhacakkhunā lokaṃ volokento’’ti (dī. ni. 2.69; ma. ni. 1.283) āgataṃ. Dhammacakkhu nāma heṭṭhimā tayo maggā tīṇi ca phalāni, yaṃ ‘‘virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādī’’ti (dī. ni. 1.355; saṃ. ni. 5.1081) āgataṃ. Samantacakkhu nāma sabbaññutaññāṇaṃ, yaṃ ‘‘pāsādamāruyha samantacakkhū’’ti (dī. ni. 2.70; ma. ni. 1.282) āgataṃ. Dibbacakkhu nāma ālokavaḍḍhanena uppannañāṇaṃ, yaṃ ‘‘dibbena cakkhunā visuddhenā’’ti (ma. ni. 1.148, 284) āgataṃ. Paññācakkhu nāma catusaccaparicchedakañāṇaṃ, yaṃ ‘‘cakkhuṃ udapādī’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 15) āgataṃ. Maṃsacakkhupi duvidhaṃ sasambhāracakkhu pasādacakkhūti. Tesu yvāyaṃ akkhikūpake akkhipaṭalehi parivārito maṃsapiṇḍo, yattha catasso dhātuyo vaṇṇagandharasojā sambhavo jīvitaṃ bhāvo cakkhuppasādo kāyappasādoti saṅkhepato terasa sambhārā honti, vitthārato pana catasso dhātuyo vaṇṇagandharasojā sambhavoti ime nava catusamuṭṭhānavasena chattiṃsa, jīvitaṃ bhāvo cakkhuppasādo kāyappasādoti ime kammasamuṭṭhānā tāva cattāroti cattālīsa sambhārā honti, idaṃ sasambhāracakkhu nāma. Yaṃ panettha setamaṇḍalaparicchinnena kaṇhamaṇḍalena parivārite diṭṭhimaṇḍale sanniviṭṭhaṃ rūpadassanasamatthaṃ pasādamattaṃ, idaṃ pasādacakkhu nāma. Tassa tato paresañca sotādīnaṃ vitthārakathā visuddhimagge (visuddhi. 2.436) vuttāva.

    තත්‌ථ යදිදං පසාදචක්‌ඛු, තඤ්‌ච ගහෙත්‌වා භගවා ‘‘චක්‌ඛු ආදිත්‌ත’’න්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ ආදිත්‌තන්‌ති පදිත්‌තං, සම්‌පජ්‌ජලිතං එකාදසහි අග්‌ගීහි එකජාලීභූතන්‌ති අත්‌ථො. චක්‌ඛුසන්‌නිස්‌සිතං විඤ්‌ඤාණං චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං, චක්‌ඛුස්‌ස වා කාරණභූතස්‌ස විඤ්‌ඤාණං චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං. කාමං රූපාලොකමනසිකාරාදයොපි තස්‌ස විඤ්‌ඤාණස්‌ස කාරණං, තෙ පන සාධාරණකාරණං, චක්‌ඛු අසාධාරණන්‌ති අසාධාරණකාරණෙනායං නිද්‌දෙසො යථා ‘‘යවඞ්‌කුරො’’ති. සොතවිඤ්‌ඤාණාදීසුපි එසෙව නයො. චක්‌ඛුසන්‌නිස්‌සිතො ඵස්‌සො චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සො, චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණසම්‌පයුත්‌තඵස්‌සස්‌සෙතං අධිවචනං. සොතසම්‌ඵස්‌සාදීසුපි එසෙව නයො. චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සපච්‌චයා උප්‌පජ්‌ජති වෙදයිතන්‌ති චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සං මූලපච්‌චයං කත්‌වා උප්‌පන්‌නා සම්‌පටිච්‌ඡනසන්‌තීරණවොට්‌ඨබ්‌බනජවනවෙදනා. චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණසම්‌පයුත්‌තාය පන වෙදනාය චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සස්‌ස පච්‌චයභාවෙ වත්‌තබ්‌බමෙව නත්‌ථි. චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සො හි සහජාතාය වෙදනාය සහජාතාදිවසෙන, අසහජාතාය උපනිස්‌සයාදිවසෙන පච්‌චයො හොති. තෙනෙව ‘‘චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සපච්‌චයා උප්‌පජ්‌ජති වෙදයිතං සුඛං වා දුක්‌ඛං වා අදුක්‌ඛමසුඛං වා’’ති වුත්‌තං. සොතද්‌වාරවෙදනාදීසුපි එසෙව නයො. එත්‌ථ පන මනොති භවඞ්‌ගචිත්‌තං මනොද්‌වාරස්‌ස අධිප්‌පෙතත්‌තා. ධම්‌මාති ධම්‌මාරම්‌මණං. මනොවිඤ්‌ඤාණන්‌ති සහාවජ්‌ජනකං ජවනං. මනොසම්‌ඵස්‌සොති භවඞ්‌ගසහජාතො ඵස්‌සො. වෙදයිතන්‌ති ආවජ්‌ජනවෙදනාය සද්‌ධිං ජවනවෙදනා. භවඞ්‌ගසම්‌පයුත්‌තාය පන වෙදනාය ගහණෙ වත්‌තබ්‌බමෙව නත්‌ථි. ආවජ්‌ජනං වා භවඞ්‌ගතො අමොචෙත්‌වා මනොති සාවජ්‌ජනං භවඞ්‌ගං දට්‌ඨබ්‌බං. ධම්‌මාති ධම්‌මාරම්‌මණමෙව. මනොවිඤ්‌ඤාණන්‌ති ජවනවිඤ්‌ඤාණං. මනොසම්‌ඵස්‌සොති භවඞ්‌ගාවජ්‌ජනසහජාතො ඵස්‌සො. වෙදයිතන්‌ති ජවනසහජාතා වෙදනා, භවඞ්‌ගාවජ්‌ජනසහජාතාපි වට්‌ටතියෙව.

    Tattha yadidaṃ pasādacakkhu, tañca gahetvā bhagavā ‘‘cakkhu āditta’’ntiādimāha. Tattha ādittanti padittaṃ, sampajjalitaṃ ekādasahi aggīhi ekajālībhūtanti attho. Cakkhusannissitaṃ viññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ, cakkhussa vā kāraṇabhūtassa viññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ. Kāmaṃ rūpālokamanasikārādayopi tassa viññāṇassa kāraṇaṃ, te pana sādhāraṇakāraṇaṃ, cakkhu asādhāraṇanti asādhāraṇakāraṇenāyaṃ niddeso yathā ‘‘yavaṅkuro’’ti. Sotaviññāṇādīsupi eseva nayo. Cakkhusannissito phasso cakkhusamphasso, cakkhuviññāṇasampayuttaphassassetaṃ adhivacanaṃ. Sotasamphassādīsupi eseva nayo. Cakkhusamphassapaccayā uppajjativedayitanti cakkhusamphassaṃ mūlapaccayaṃ katvā uppannā sampaṭicchanasantīraṇavoṭṭhabbanajavanavedanā. Cakkhuviññāṇasampayuttāya pana vedanāya cakkhusamphassassa paccayabhāve vattabbameva natthi. Cakkhusamphasso hi sahajātāya vedanāya sahajātādivasena, asahajātāya upanissayādivasena paccayo hoti. Teneva ‘‘cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā’’ti vuttaṃ. Sotadvāravedanādīsupi eseva nayo. Ettha pana manoti bhavaṅgacittaṃ manodvārassa adhippetattā. Dhammāti dhammārammaṇaṃ. Manoviññāṇanti sahāvajjanakaṃ javanaṃ. Manosamphassoti bhavaṅgasahajāto phasso. Vedayitanti āvajjanavedanāya saddhiṃ javanavedanā. Bhavaṅgasampayuttāya pana vedanāya gahaṇe vattabbameva natthi. Āvajjanaṃ vā bhavaṅgato amocetvā manoti sāvajjanaṃ bhavaṅgaṃ daṭṭhabbaṃ. Dhammāti dhammārammaṇameva. Manoviññāṇanti javanaviññāṇaṃ. Manosamphassoti bhavaṅgāvajjanasahajāto phasso. Vedayitanti javanasahajātā vedanā, bhavaṅgāvajjanasahajātāpi vaṭṭatiyeva.

    රාගග්‌ගිනාතිආදීසු රාගොව අනුදහනට්‌ඨෙන අග්‌ගීති රාගග්‌ගි. රාගො හි තිඛිණං හුත්‌වා උප්‌පජ්‌ජමානො සත්‌තෙ අනුදහති ඣාපෙති, තස්‌මා ‘‘අග්‌ගී’’ති වුච්‌චති. ඉතරෙසුපි ද්‌වීසු එසෙව නයො. තත්‍රිමානි වත්‌ථූනි (දී. නි. අට්‌ඨ. 3.305; විභ. අට්‌ඨ. 924) – එකා දහරභික්‌ඛුනී චිත්‌තලපබ්‌බතවිහාරෙ උපොසථාගාරං ගන්‌ත්‌වා ද්‌වාරපාලරූපං ඔලොකයමානා ඨිතා. අථස්‌සා අන්‌තො රාගො තිඛිණතරො හුත්‌වා උප්‌පන්‌නො, තස්‌මා තංසමුට්‌ඨානා තෙජොධාතු අතිවිය තිඛිණභාවෙන සද්‌ධිං අත්‌තනා සහජාතධම්‌මෙහි හදයපදෙසං ඣාපෙසි යථා තං බාහිරා තෙජොධාතු සන්‌නිස්‌සයං, තෙන සා භික්‌ඛුනී ඣායිත්‌වා කාලමකාසි. භික්‌ඛුනියො ගච්‌ඡමානා ‘‘අයං දහරා ඨිතා, පක්‌කොසථ න’’න්‌ති ආහංසු. එකා ගන්‌ත්‌වා ‘‘කස්‌මා ඨිතාසී’’ති හත්‌ථෙ ගණ්‌හි. ගහිතමත්‌තා පරිවත්‌තිත්‌වා පපතා. ඉදං තාව රාගස්‌ස අනුදහනතාය වත්‌ථු.

    Rāgagginātiādīsu rāgova anudahanaṭṭhena aggīti rāgaggi. Rāgo hi tikhiṇaṃ hutvā uppajjamāno satte anudahati jhāpeti, tasmā ‘‘aggī’’ti vuccati. Itaresupi dvīsu eseva nayo. Tatrimāni vatthūni (dī. ni. aṭṭha. 3.305; vibha. aṭṭha. 924) – ekā daharabhikkhunī cittalapabbatavihāre uposathāgāraṃ gantvā dvārapālarūpaṃ olokayamānā ṭhitā. Athassā anto rāgo tikhiṇataro hutvā uppanno, tasmā taṃsamuṭṭhānā tejodhātu ativiya tikhiṇabhāvena saddhiṃ attanā sahajātadhammehi hadayapadesaṃ jhāpesi yathā taṃ bāhirā tejodhātu sannissayaṃ, tena sā bhikkhunī jhāyitvā kālamakāsi. Bhikkhuniyo gacchamānā ‘‘ayaṃ daharā ṭhitā, pakkosatha na’’nti āhaṃsu. Ekā gantvā ‘‘kasmā ṭhitāsī’’ti hatthe gaṇhi. Gahitamattā parivattitvā papatā. Idaṃ tāva rāgassa anudahanatāya vatthu.

    දොසස්‌ස පන අනුදහනතාය මනොපදොසිකා දෙවා දට්‌ඨබ්‌බා. තෙසු (දී. නි. අට්‌ඨ. 1.47-48) කිර එකො දෙවපුත්‌තො ‘‘නක්‌ඛත්‌තං කීළිස්‌සාමී’’ති සපරිවාරො රථෙන වීථිං පටිපජ්‌ජති. අථඤ්‌ඤො නික්‌ඛමන්‌තො තං පුරතො ගච්‌ඡන්‌තං දිස්‌වා ‘‘භො අයං කපණො අදිට්‌ඨපුබ්‌බං විය එතං දිස්‌වා පීතියා උද්‌ධුමාතො විය භිජ්‌ජමානො විය ච ගච්‌ඡතී’’ති කුජ්‌ඣති. පුරතො ගච්‌ඡන්‌තොපි නිවත්‌තිත්‌වා තං කුද්‌ධං දිස්‌වා කුද්‌ධා නාම සුවිජානා හොන්‌තීති කුද්‌ධභාවමස්‌ස ඤත්‌වා ‘‘ත්‌වං කුද්‌ධො මය්‌හං කිං කරිස්‌සසි, අයං සම්‌පත්‌ති මයා දානසීලාදීනං වසෙන ලද්‌ධා, න තුය්‌හං වසෙනා’’ති පටිකුජ්‌ඣති. එකස්‌මිඤ්‌හි කුද්‌ධෙ ඉතරො අකුද්‌ධො රක්‌ඛති. කුද්‌ධස්‌ස හි සො කොධො ඉතරස්‌මිං අකුජ්‌ඣන්‌තෙ අනුපාදානො එකවාරමෙව උප්‌පත්‌තියා අනාසෙවනො චාවෙතුං න සක්‌කොති, උදකං පත්‌වා අග්‌ගි විය නිබ්‌බායති, තස්‌මා අකුද්‌ධො තං චවනතො රක්‌ඛති. උභොසු පන කුද්‌ධෙසු එකස්‌ස කොධො ඉතරස්‌ස පච්‌චයො හොති, තස්‌සපි කොධො ඉතරස්‌ස පච්‌චයො හොතීති උභො කන්‌දන්‌තානංයෙව ඔරොධානං චවන්‌ති. උභොසු හි කුද්‌ධෙසු භිය්‍යො භිය්‍යො අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤම්‌හි පරිවඩ්‌ඪනවසෙන තිඛිණසමුදාචාරො නිස්‌සයදහනරසො කොධො උප්‌පජ්‌ජමානො හදයවත්‌ථුං නිද්‌දහන්‌තො අච්‌චන්‌තසුඛුමාලං කරජකායං විනාසෙති, තතො සකලොපි අත්‌තභාවො අන්‌තරධායති. ඉදං දොසස්‌ස අනුදහනතාය වත්‌ථු.

    Dosassa pana anudahanatāya manopadosikā devā daṭṭhabbā. Tesu (dī. ni. aṭṭha. 1.47-48) kira eko devaputto ‘‘nakkhattaṃ kīḷissāmī’’ti saparivāro rathena vīthiṃ paṭipajjati. Athañño nikkhamanto taṃ purato gacchantaṃ disvā ‘‘bho ayaṃ kapaṇo adiṭṭhapubbaṃ viya etaṃ disvā pītiyā uddhumāto viya bhijjamāno viya ca gacchatī’’ti kujjhati. Purato gacchantopi nivattitvā taṃ kuddhaṃ disvā kuddhā nāma suvijānā hontīti kuddhabhāvamassa ñatvā ‘‘tvaṃ kuddho mayhaṃ kiṃ karissasi, ayaṃ sampatti mayā dānasīlādīnaṃ vasena laddhā, na tuyhaṃ vasenā’’ti paṭikujjhati. Ekasmiñhi kuddhe itaro akuddho rakkhati. Kuddhassa hi so kodho itarasmiṃ akujjhante anupādāno ekavārameva uppattiyā anāsevano cāvetuṃ na sakkoti, udakaṃ patvā aggi viya nibbāyati, tasmā akuddho taṃ cavanato rakkhati. Ubhosu pana kuddhesu ekassa kodho itarassa paccayo hoti, tassapi kodho itarassa paccayo hotīti ubho kandantānaṃyeva orodhānaṃ cavanti. Ubhosu hi kuddhesu bhiyyo bhiyyo aññamaññamhi parivaḍḍhanavasena tikhiṇasamudācāro nissayadahanaraso kodho uppajjamāno hadayavatthuṃ niddahanto accantasukhumālaṃ karajakāyaṃ vināseti, tato sakalopi attabhāvo antaradhāyati. Idaṃ dosassa anudahanatāya vatthu.

    මොහස්‌ස පන අනුදහනතාය ඛිඩ්‌ඩාපදොසිකා දෙවා දට්‌ඨබ්‌බා. මොහවසෙන හි තෙසං සතිසම්‌මොසො හොති, තස්‌මා ඛිඩ්‌ඩාවසෙන ආහාරකාලං අතිවත්‌තෙත්‌වා කාලං කරොන්‌ති. තෙ (දී. නි. අට්‌ඨ. 1.45-46) කිර පුඤ්‌ඤවිසෙසාධිගතෙන මහන්‌තෙන අත්‌තනො සිරිවිභවෙන නක්‌ඛත්‌තං කීළන්‌තා තාය සම්‌පත්‌තිමහන්‌තතාය ‘‘ආහාරං පරිභුඤ්‌ජිම්‌හ, න පරිභුඤ්‌ජිම්‌හා’’තිපි න ජානන්‌ති. අථ එකාහාරාතික්‌කමනතො පට්‌ඨාය නිරන්‌තරං ඛාදන්‌තාපි පිවන්‌තාපි චවන්‌තියෙව න තිට්‌ඨන්‌ති. කස්‌මා? කම්‌මජතෙජස්‌ස බලවතාය. මනුස්‌සානඤ්‌හි කම්‌මජතෙජො මන්‌දො, කරජකායො බලවා. තෙසං තෙජස්‌ස මන්‌දතාය කරජකායස්‌ස බලවතාය සත්‌තාහම්‌පි අතික්‌කමිත්‌වා උණ්‌හොදකඅච්‌ඡයාගුආදීහි සක්‌කා වත්‌ථුං උපත්‌ථම්‌භෙතුං. දෙවානං පන තෙජො බලවා හොති උළාරපුඤ්‌ඤනිබ්‌බත්‌තත්‌තා උළාරගරුසිනිද්‌ධසුධාහාරජිරණතො ච, කරජං මන්‌දං මුදුසුඛුමාලභාවතො. තෙනෙව හි භගවා ඉන්‌දසාලගුහායං පකතිපථවියං පතිට්‌ඨාතුං අසක්‌කොන්‌තං සක්‌කං දෙවරාජානං ‘‘ඔළාරිකකායං අධිට්‌ඨාහී’’ති ආහ, තස්‌මා තෙ එකං ආහාරවෙලං අතික්‌කමිත්‌වා සණ්‌ඨාතුං න සක්‌කොන්‌ති. යථා නාම ගිම්‌හානං මජ්‌ඣන්‌හිකෙ තත්‌තපාසාණෙ ඨපිතං පදුමං වා උප්‌පලං වා සායන්‌හසමයෙ ඝටසතෙනපි සිඤ්‌චියමානං පාකතිකං න හොති විනස්‌සතියෙව, එවමෙව පච්‌ඡා නිරන්‌තරං ඛාදන්‌තාපි පිවන්‌තාපි චවන්‌තියෙව න තිට්‌ඨන්‌ති.

    Mohassa pana anudahanatāya khiḍḍāpadosikā devā daṭṭhabbā. Mohavasena hi tesaṃ satisammoso hoti, tasmā khiḍḍāvasena āhārakālaṃ ativattetvā kālaṃ karonti. Te (dī. ni. aṭṭha. 1.45-46) kira puññavisesādhigatena mahantena attano sirivibhavena nakkhattaṃ kīḷantā tāya sampattimahantatāya ‘‘āhāraṃ paribhuñjimha, na paribhuñjimhā’’tipi na jānanti. Atha ekāhārātikkamanato paṭṭhāya nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti. Kasmā? Kammajatejassa balavatāya. Manussānañhi kammajatejo mando, karajakāyo balavā. Tesaṃ tejassa mandatāya karajakāyassa balavatāya sattāhampi atikkamitvā uṇhodakaacchayāguādīhi sakkā vatthuṃ upatthambhetuṃ. Devānaṃ pana tejo balavā hoti uḷārapuññanibbattattā uḷāragarusiniddhasudhāhārajiraṇato ca, karajaṃ mandaṃ mudusukhumālabhāvato. Teneva hi bhagavā indasālaguhāyaṃ pakatipathaviyaṃ patiṭṭhātuṃ asakkontaṃ sakkaṃ devarājānaṃ ‘‘oḷārikakāyaṃ adhiṭṭhāhī’’ti āha, tasmā te ekaṃ āhāravelaṃ atikkamitvā saṇṭhātuṃ na sakkonti. Yathā nāma gimhānaṃ majjhanhike tattapāsāṇe ṭhapitaṃ padumaṃ vā uppalaṃ vā sāyanhasamaye ghaṭasatenapi siñciyamānaṃ pākatikaṃ na hoti vinassatiyeva, evameva pacchā nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti.

    කො පන තෙසං ආහාරො, කා ආහාරවෙලාති? සබ්‌බෙසම්‌පි කාමාවචරදෙවානං සුධා ආහාරො, සො හෙට්‌ඨිමෙහි හෙට්‌ඨිමෙහි උපරිමානං උපරිමානං පණීතතමො හොති. තං යථාසකං දිවසවසෙන දිවසෙ දිවසෙ භුඤ්‌ජන්‌ති. කෙචි පන ‘‘බිළාරපදප්‌පමාණං සුධාහාරං භුඤ්‌ජන්‌ති. සො ජිව්‌හාය ඨපිතමත්‌තො යාව කෙසග්‌ගනඛග්‌ගා කායං ඵරති, තෙසංයෙව දිවසවසෙන සත්‌තදිවසං යාපනසමත්‌ථොව හොතී’’ති වදන්‌ති.

    Ko pana tesaṃ āhāro, kā āhāravelāti? Sabbesampi kāmāvacaradevānaṃ sudhā āhāro, so heṭṭhimehi heṭṭhimehi uparimānaṃ uparimānaṃ paṇītatamo hoti. Taṃ yathāsakaṃ divasavasena divase divase bhuñjanti. Keci pana ‘‘biḷārapadappamāṇaṃ sudhāhāraṃ bhuñjanti. So jivhāya ṭhapitamatto yāva kesagganakhaggā kāyaṃ pharati, tesaṃyeva divasavasena sattadivasaṃ yāpanasamatthova hotī’’ti vadanti.

    කෙ පන තෙ ඛිඩ්‌ඩාපදොසිකා නාම දෙවාති? ඉමෙ නාමාති අට්‌ඨකථායං විචාරණා නත්‌ථි, ‘‘කම්‌මජතෙජො බලවා හොති, කරජං මන්‌ද’’න්‌ති අවිසෙසෙන වුත්‌තත්‌තා පන යෙ කෙචි කබළීකාරාහාරූපජීවිනො එවං කරොන්‌ති, තෙ එවං චවන්‌තීති වෙදිතබ්‌බා. කෙචි පනාහු ‘‘නිම්‌මානරතිපරනිම්‌මිතවසවත්‌තිනො තෙ දෙවා. ඛිඩ්‌ඩාය පදුස්‌සනමත්‌තෙනෙව හෙතෙ ඛිඩ්‌ඩාපදොසිකාති වුත්‌තා’’ති. මනොපදොසිකා පන චාතුමහාරාජිකාති අට්‌ඨකථායමෙව වුත්‌තං. කෙචි පන ‘‘ඛිඩ්‌ඩාපදොසිකාපි චාතුමහාරාජිකායෙවා’’ති වදන්‌ති. එවං තාව රාගාදයො තයො අනුදහනට්‌ඨෙන ‘‘අග්‌ගී’’ති වෙදිතබ්‌බා. ජාතිආදිත්‌තයං පන නානප්‌පකාරදුක්‌ඛවත්‌ථුභාවෙන අනුදහනතො අග්‌ගි. සොකාදීනං අනුදහනතා පාකටායෙව. සෙසමෙත්‌ථ වුත්‌තනයමෙව. ඉති ඉමස්‌මිං සුත්‌තෙ දුක්‌ඛලක්‌ඛණං කථිතං චක්‌ඛාදීනං එකාදසහි අග්‌ගීහි ආදිත්‌තභාවෙන දුක්‌ඛමතාය දුක්‌ඛභාවස්‌ස කථිතත්‌තා.

    Ke pana te khiḍḍāpadosikā nāma devāti? Ime nāmāti aṭṭhakathāyaṃ vicāraṇā natthi, ‘‘kammajatejo balavā hoti, karajaṃ manda’’nti avisesena vuttattā pana ye keci kabaḷīkārāhārūpajīvino evaṃ karonti, te evaṃ cavantīti veditabbā. Keci panāhu ‘‘nimmānaratiparanimmitavasavattino te devā. Khiḍḍāya padussanamatteneva hete khiḍḍāpadosikāti vuttā’’ti. Manopadosikā pana cātumahārājikāti aṭṭhakathāyameva vuttaṃ. Keci pana ‘‘khiḍḍāpadosikāpi cātumahārājikāyevā’’ti vadanti. Evaṃ tāva rāgādayo tayo anudahanaṭṭhena ‘‘aggī’’ti veditabbā. Jātiādittayaṃ pana nānappakāradukkhavatthubhāvena anudahanato aggi. Sokādīnaṃ anudahanatā pākaṭāyeva. Sesamettha vuttanayameva. Iti imasmiṃ sutte dukkhalakkhaṇaṃ kathitaṃ cakkhādīnaṃ ekādasahi aggīhi ādittabhāvena dukkhamatāya dukkhabhāvassa kathitattā.

    ආදිත්‌තපරියායසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Ādittapariyāyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

    උරුවෙලපාටිහාරියකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවග්‌ගපාළි • Mahāvaggapāḷi / 12. උරුවෙලපාටිහාරියකථා • 12. Uruvelapāṭihāriyakathā

    ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / උරුවෙලපාටිහාරියකථාවණ්‌ණනා • Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā

    ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / උරුවෙලපාටිහාරියකථාවණ්‌ණනා • Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact