Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨੀ-ਟੀਕਾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ਆਦਿਤ੍ਤਪਰਿਯਾਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
Ādittapariyāyasuttavaṇṇanā
੫੪. ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਸਹਸ੍ਸਸ੍ਸ ਆਦਿਤ੍ਤਪਰਿਯਾਯਦੇਸਨਾਯ ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਗਯਾਯਂ વਿਹਰਤਿ ਗਯਾਸੀਸੇਤਿ ਗਯਾਨਾਮਿਕਾਯ ਨਦਿਯਾ ਅવਿਦੂਰੇ ਭવਤ੍ਤਾ ਗਾਮੋ ਗਯਾ ਨਾਮ, ਤਸ੍ਸਂ ਗਯਾਯਂ વਿਹਰਤਿ। ਸਮੀਪਤ੍ਥੇ ਚੇਤਂ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਂ। ਗਯਾਗਾਮਸ੍ਸ ਹਿ ਅવਿਦੂਰੇ ਗਯਾਤਿ ਏਕਾ ਪੋਕ੍ਖਰਣੀਪਿ ਅਤ੍ਥਿ ਨਦੀਪਿ ਗਯਾਸੀਸਨਾਮਕੋ ਹਤ੍ਥਿਕੁਮ੍ਭਸਦਿਸੋ ਪਿਟ੍ਠਿਪਾਸਾਣੋਪਿ। ਯਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖੁਸਹਸ੍ਸਸ੍ਸ ਓਕਾਸੋ ਪਹੋਤਿ, ਭਗવਾ ਤਤ੍ਥ વਿਹਰਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਗਯਾਸੀਸੇ’’ਤਿ, ਗਯਾਗਾਮਸ੍ਸ ਆਸਨ੍ਨੇ ਗਯਾਸੀਸਨਾਮਕੇ ਪਿਟ੍ਠਿਪਾਸਾਣੇ વਿਹਰਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸੀਤਿ ਤੇਸਂ ਸਪ੍ਪਾਯਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ વਿਚਿਨਿਤ੍વਾ ਤਂ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ। ਭਗવਾ ਹਿ ਤਂ ਇਦ੍ਧਿਮਯਪਤ੍ਤਚੀવਰਧਰਂ ਸਮਣਸਹਸ੍ਸਂ ਆਦਾਯ ਗਯਾਸੀਸਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤੇਨ ਪਰਿવਾਰਿਤੋ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਕਤਰਾ ਨੁ ਖੋ ਏਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਕਥਾ ਸਪ੍ਪਾਯਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਮੇ ਸਾਯਂ ਪਾਤਂ ਅਗ੍ਗਿਂ ਪਰਿਚਰਨ੍ਤਿ, ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਾਦਸਾਯਤਨਾਨਿ ਆਦਿਤ੍ਤਾਨਿ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਲਿਤਾਨਿ વਿਯ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਏવਂ ਇਮੇ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਮਕਾਸਿ। ਅਥ ਨੇਸਂ ਤਥਾ ਦੇਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਦਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਇਮਂ ਆਦਿਤ੍ਤਪਰਿਯਾਯਂ ਅਭਾਸਿ।
54. Idāni tassa bhikkhusahassassa ādittapariyāyadesanāya arahattappattiṃ dassetuṃ ‘‘atha khobhagavā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha gayāyaṃ viharati gayāsīseti gayānāmikāya nadiyā avidūre bhavattā gāmo gayā nāma, tassaṃ gayāyaṃ viharati. Samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Gayāgāmassa hi avidūre gayāti ekā pokkharaṇīpi atthi nadīpi gayāsīsanāmako hatthikumbhasadiso piṭṭhipāsāṇopi. Yattha bhikkhusahassassa okāso pahoti, bhagavā tattha viharati. Tena vuttaṃ ‘‘gayāsīse’’ti, gayāgāmassa āsanne gayāsīsanāmake piṭṭhipāsāṇe viharatīti vuttaṃ hoti. Bhikkhū āmantesīti tesaṃ sappāyadhammadesanaṃ vicinitvā taṃ desessāmīti āmantesi. Bhagavā hi taṃ iddhimayapattacīvaradharaṃ samaṇasahassaṃ ādāya gayāsīsaṃ gantvā tena parivārito nisīditvā ‘‘katarā nu kho etesaṃ dhammakathā sappāyā’’ti cintento ‘‘ime sāyaṃ pātaṃ aggiṃ paricaranti, imesaṃ dvādasāyatanāni ādittāni sampajjalitāni viya katvā dassessāmi, evaṃ ime arahattaṃ pāpuṇituṃ sakkhissantī’’ti sanniṭṭhānamakāsi. Atha nesaṃ tathā desetuṃ ‘‘sabbaṃ, bhikkhave, āditta’’ntiādinā imaṃ ādittapariyāyaṃ abhāsi.
ਤਤ੍ਥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੪.੨੩) ਸਬ੍ਬਂ ਨਾਮ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਸਬ੍ਬਸਬ੍ਬਂ ਆਯਤਨਸਬ੍ਬਂ ਸਕ੍ਕਾਯਸਬ੍ਬਂ ਪਦੇਸਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ –
Tattha (saṃ. ni. aṭṭha. 3.4.23) sabbaṃ nāma catubbidhaṃ sabbasabbaṃ āyatanasabbaṃ sakkāyasabbaṃ padesasabbanti. Tattha –
‘‘ਨ ਤਸ੍ਸ ਅਦ੍ਦਿਟ੍ਠਮਿਧਤ੍ਥਿ ਕਿਞ੍ਚਿ।
‘‘Na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñci;
ਅਥੋ ਅવਿਞ੍ਞਾਤਮਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ।
Atho aviññātamajānitabbaṃ;
ਸਬ੍ਬਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਸਿ ਯਦਤ੍ਥਿ ਨੇਯ੍ਯਂ।
Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyaṃ;
ਤਥਾਗਤੋ ਤੇਨ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੂ’’ਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧੫੬; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਧੋਤਕਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੩੨; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੨੧) –
Tathāgato tena samantacakkhū’’ti (mahāni. 156; cūḷani. dhotakamāṇavapucchāniddesa 32; paṭi. ma. 1.121) –
ਇਦਂ ਸਬ੍ਬਸਬ੍ਬਂ ਨਾਮ। ‘‘ਸਬ੍ਬਂ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਤਂ ਸੁਣਾਥਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੩) ਇਦਂ ਆਯਤਨਸਬ੍ਬਂ ਨਾਮ। ‘‘ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਮੂਲਪਰਿਯਾਯਂ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧) ਇਦਂ ਸਕ੍ਕਾਯਸਬ੍ਬਂ ਨਾਮ। ‘‘ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ વਾ ਪਠਮਸਮਨ੍ਨਾਹਾਰੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਮਨੋ ਮਾਨਸਂ ਤਜ੍ਜਾ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂ’’ਤਿ ਇਦਂ ਪਦੇਸਸਬ੍ਬਂ ਨਾਮ। ਇਤਿ ਪਞ੍ਚਾਰਮ੍ਮਣਮਤ੍ਤਂ ਪਦੇਸਸਬ੍ਬਂ, ਤੇਭੂਮਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਕ੍ਕਾਯਸਬ੍ਬਂ, ਚਤੁਭੂਮਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਆਯਤਨਸਬ੍ਬਂ, ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨੇਯ੍ਯਂ ਸਬ੍ਬਸਬ੍ਬਂ। ਪਦੇਸਸਬ੍ਬਂ ਸਕ੍ਕਾਯਸਬ੍ਬਂ ਨ ਪਾਪੁਣਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮੇਸੁਪਿ ਏਕਦੇਸਸ੍ਸ ਅਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨਤੋ। ਸਕ੍ਕਾਯਸਬ੍ਬਂ ਆਯਤਨਸਬ੍ਬਂ ਨ ਪਾਪੁਣਾਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨਤੋ। ਆਯਤਨਸਬ੍ਬਂ ਸਬ੍ਬਸਬ੍ਬਂ ਨ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਆਯਤਨਸਬ੍ਬੇਨ ਚਤੁਭੂਮਕਧਮ੍ਮਾવ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਾ , ਨ ਲਕ੍ਖਣਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯੋਤਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਸੁਤ੍ਤੇ ਆਯਤਨਸਬ੍ਬਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਇਧ વਿਪਸ੍ਸਨੁਪਗਧਮ੍ਮਾવ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ।
Idaṃ sabbasabbaṃ nāma. ‘‘Sabbaṃ vo, bhikkhave, desessāmi, taṃ suṇāthā’’ti (saṃ. ni. 4.23) idaṃ āyatanasabbaṃ nāma. ‘‘Sabbadhammamūlapariyāyaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’ti (ma. ni. 1.1) idaṃ sakkāyasabbaṃ nāma. ‘‘Sabbadhammesu vā paṭhamasamannāhāro uppajjati cittaṃ mano mānasaṃ tajjā manoviññāṇadhātū’’ti idaṃ padesasabbaṃ nāma. Iti pañcārammaṇamattaṃ padesasabbaṃ, tebhūmakā dhammā sakkāyasabbaṃ, catubhūmakā dhammā āyatanasabbaṃ, yaṃ kiñci neyyaṃ sabbasabbaṃ. Padesasabbaṃ sakkāyasabbaṃ na pāpuṇāti tassa tebhūmakadhammesupi ekadesassa asaṅgaṇhanato. Sakkāyasabbaṃ āyatanasabbaṃ na pāpuṇāti lokuttaradhammānaṃ asaṅgaṇhanato. Āyatanasabbaṃ sabbasabbaṃ na pāpuṇāti. Kasmā? Yasmā āyatanasabbena catubhūmakadhammāva pariggahitā , na lakkhaṇapaññattiyoti. Imasmiṃ pana sutte āyatanasabbaṃ adhippetaṃ, tatthāpi idha vipassanupagadhammāva gahetabbā.
ਚਕ੍ਖੂਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੫੯੬; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੪.੧) ਦ੍વੇ ਚਕ੍ਖੂਨਿ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁ ਚੇવ ਮਂਸਚਕ੍ਖੁ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁ ਪਞ੍ਚવਿਧਂ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੂਤਿ। ਤੇਸੁ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ ਆਸਯਾਨੁਸਯਞਾਣਞ੍ਚੇવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਞਾਣਞ੍ਚ, ਯਂ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੯; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੩) ਆਗਤਂ। ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ ਹੇਟ੍ਠਿਮਾ ਤਯੋ ਮਗ੍ਗਾ ਤੀਣਿ ਚ ਫਲਾਨਿ, ਯਂ ‘‘વਿਰਜਂ વੀਤਮਲਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁਂ ਉਦਪਾਦੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੫੫; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੮੧) ਆਗਤਂ। ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ, ਯਂ ‘‘ਪਾਸਾਦਮਾਰੁਯ੍ਹ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੂ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੭੦; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੨) ਆਗਤਂ। ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ ਆਲੋਕવਡ੍ਢਨੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਞਾਣਂ, ਯਂ ‘‘ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਸੁਦ੍ਧੇਨਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੪੮, ੨੮੪) ਆਗਤਂ। ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ ਚਤੁਸਚ੍ਚਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਞਾਣਂ, ਯਂ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਦਪਾਦੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੮੧; ਮਹਾવ॰ ੧੫) ਆਗਤਂ। ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਪਿ ਦੁવਿਧਂ ਸਸਮ੍ਭਾਰਚਕ੍ਖੁ ਪਸਾਦਚਕ੍ਖੂਤਿ। ਤੇਸੁ ਯ੍વਾਯਂ ਅਕ੍ਖਿਕੂਪਕੇ ਅਕ੍ਖਿਪਟਲੇਹਿ ਪਰਿવਾਰਿਤੋ ਮਂਸਪਿਣ੍ਡੋ, ਯਤ੍ਥ ਚਤਸ੍ਸੋ ਧਾਤੁਯੋ વਣ੍ਣਗਨ੍ਧਰਸੋਜਾ ਸਮ੍ਭવੋ ਜੀવਿਤਂ ਭਾવੋ ਚਕ੍ਖੁਪ੍ਪਸਾਦੋ ਕਾਯਪ੍ਪਸਾਦੋਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਤੇਰਸ ਸਮ੍ਭਾਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪਨ ਚਤਸ੍ਸੋ ਧਾਤੁਯੋ વਣ੍ਣਗਨ੍ਧਰਸੋਜਾ ਸਮ੍ਭવੋਤਿ ਇਮੇ ਨવ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਛਤ੍ਤਿਂਸ, ਜੀવਿਤਂ ਭਾવੋ ਚਕ੍ਖੁਪ੍ਪਸਾਦੋ ਕਾਯਪ੍ਪਸਾਦੋਤਿ ਇਮੇ ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਤਾવ ਚਤ੍ਤਾਰੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਸਮ੍ਭਾਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਇਦਂ ਸਸਮ੍ਭਾਰਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸੇਤਮਣ੍ਡਲਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇਨ ਕਣ੍ਹਮਣ੍ਡਲੇਨ ਪਰਿવਾਰਿਤੇ ਦਿਟ੍ਠਿਮਣ੍ਡਲੇ ਸਨ੍ਨਿવਿਟ੍ਠਂ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨਸਮਤ੍ਥਂ ਪਸਾਦਮਤ੍ਤਂ, ਇਦਂ ਪਸਾਦਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ। ਤਸ੍ਸ ਤਤੋ ਪਰੇਸਞ੍ਚ ਸੋਤਾਦੀਨਂ વਿਤ੍ਥਾਰਕਥਾ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੪੩੬) વੁਤ੍ਤਾવ।
Cakkhūti (dha. sa. aṭṭha. 596; saṃ. ni. aṭṭha. 3.4.1) dve cakkhūni ñāṇacakkhu ceva maṃsacakkhu ca. Tattha ñāṇacakkhu pañcavidhaṃ buddhacakkhu dhammacakkhu samantacakkhu dibbacakkhu paññācakkhūti. Tesu buddhacakkhu nāma āsayānusayañāṇañceva indriyaparopariyattañāṇañca, yaṃ ‘‘buddhacakkhunā lokaṃ volokento’’ti (dī. ni. 2.69; ma. ni. 1.283) āgataṃ. Dhammacakkhu nāma heṭṭhimā tayo maggā tīṇi ca phalāni, yaṃ ‘‘virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādī’’ti (dī. ni. 1.355; saṃ. ni. 5.1081) āgataṃ. Samantacakkhu nāma sabbaññutaññāṇaṃ, yaṃ ‘‘pāsādamāruyha samantacakkhū’’ti (dī. ni. 2.70; ma. ni. 1.282) āgataṃ. Dibbacakkhu nāma ālokavaḍḍhanena uppannañāṇaṃ, yaṃ ‘‘dibbena cakkhunā visuddhenā’’ti (ma. ni. 1.148, 284) āgataṃ. Paññācakkhu nāma catusaccaparicchedakañāṇaṃ, yaṃ ‘‘cakkhuṃ udapādī’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 15) āgataṃ. Maṃsacakkhupi duvidhaṃ sasambhāracakkhu pasādacakkhūti. Tesu yvāyaṃ akkhikūpake akkhipaṭalehi parivārito maṃsapiṇḍo, yattha catasso dhātuyo vaṇṇagandharasojā sambhavo jīvitaṃ bhāvo cakkhuppasādo kāyappasādoti saṅkhepato terasa sambhārā honti, vitthārato pana catasso dhātuyo vaṇṇagandharasojā sambhavoti ime nava catusamuṭṭhānavasena chattiṃsa, jīvitaṃ bhāvo cakkhuppasādo kāyappasādoti ime kammasamuṭṭhānā tāva cattāroti cattālīsa sambhārā honti, idaṃ sasambhāracakkhu nāma. Yaṃ panettha setamaṇḍalaparicchinnena kaṇhamaṇḍalena parivārite diṭṭhimaṇḍale sanniviṭṭhaṃ rūpadassanasamatthaṃ pasādamattaṃ, idaṃ pasādacakkhu nāma. Tassa tato paresañca sotādīnaṃ vitthārakathā visuddhimagge (visuddhi. 2.436) vuttāva.
ਤਤ੍ਥ ਯਦਿਦਂ ਪਸਾਦਚਕ੍ਖੁ, ਤਞ੍ਚ ਗਹੇਤ੍વਾ ਭਗવਾ ‘‘ਚਕ੍ਖੁ ਆਦਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਆਦਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਦਿਤ੍ਤਂ, ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਲਿਤਂ ਏਕਾਦਸਹਿ ਅਗ੍ਗੀਹਿ ਏਕਜਾਲੀਭੂਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਕ੍ਖੁਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ વਾ ਕਾਰਣਭੂਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਕਾਮਂ ਰੂਪਾਲੋਕਮਨਸਿਕਾਰਾਦਯੋਪਿ ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ, ਤੇ ਪਨ ਸਾਧਾਰਣਕਾਰਣਂ, ਚਕ੍ਖੁ ਅਸਾਧਾਰਣਨ੍ਤਿ ਅਸਾਧਾਰਣਕਾਰਣੇਨਾਯਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਯਥਾ ‘‘ਯવਙ੍ਕੁਰੋ’’ਤਿ। ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਚਕ੍ਖੁਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਫਸ੍ਸੋ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਫਸ੍ਸਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਸੋਤਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ વੇਦਯਿਤਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਂ ਮੂਲਪਚ੍ਚਯਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਸਨ੍ਤੀਰਣવੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਜવਨવੇਦਨਾ। ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਪਨ વੇਦਨਾਯ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਹਿ ਸਹਜਾਤਾਯ વੇਦਨਾਯ ਸਹਜਾਤਾਦਿવਸੇਨ, ਅਸਹਜਾਤਾਯ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਾਦਿવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਤੇਨੇવ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ વੇਦਯਿਤਂ ਸੁਖਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੋਤਦ੍વਾਰવੇਦਨਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਮਨੋਤਿ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਂ ਮਨੋਦ੍વਾਰਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ। ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਂ। ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਸਹਾવਜ੍ਜਨਕਂ ਜવਨਂ। ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋਤਿ ਭવਙ੍ਗਸਹਜਾਤੋ ਫਸ੍ਸੋ। વੇਦਯਿਤਨ੍ਤਿ ਆવਜ੍ਜਨવੇਦਨਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਜવਨવੇਦਨਾ। ਭવਙ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਪਨ વੇਦਨਾਯ ਗਹਣੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਆવਜ੍ਜਨਂ વਾ ਭવਙ੍ਗਤੋ ਅਮੋਚੇਤ੍વਾ ਮਨੋਤਿ ਸਾવਜ੍ਜਨਂ ਭવਙ੍ਗਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਮੇવ। ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਜવਨવਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋਤਿ ਭવਙ੍ਗਾવਜ੍ਜਨਸਹਜਾਤੋ ਫਸ੍ਸੋ। વੇਦਯਿਤਨ੍ਤਿ ਜવਨਸਹਜਾਤਾ વੇਦਨਾ, ਭવਙ੍ਗਾવਜ੍ਜਨਸਹਜਾਤਾਪਿ વਟ੍ਟਤਿਯੇવ।
Tattha yadidaṃ pasādacakkhu, tañca gahetvā bhagavā ‘‘cakkhu āditta’’ntiādimāha. Tattha ādittanti padittaṃ, sampajjalitaṃ ekādasahi aggīhi ekajālībhūtanti attho. Cakkhusannissitaṃ viññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ, cakkhussa vā kāraṇabhūtassa viññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ. Kāmaṃ rūpālokamanasikārādayopi tassa viññāṇassa kāraṇaṃ, te pana sādhāraṇakāraṇaṃ, cakkhu asādhāraṇanti asādhāraṇakāraṇenāyaṃ niddeso yathā ‘‘yavaṅkuro’’ti. Sotaviññāṇādīsupi eseva nayo. Cakkhusannissito phasso cakkhusamphasso, cakkhuviññāṇasampayuttaphassassetaṃ adhivacanaṃ. Sotasamphassādīsupi eseva nayo. Cakkhusamphassapaccayā uppajjativedayitanti cakkhusamphassaṃ mūlapaccayaṃ katvā uppannā sampaṭicchanasantīraṇavoṭṭhabbanajavanavedanā. Cakkhuviññāṇasampayuttāya pana vedanāya cakkhusamphassassa paccayabhāve vattabbameva natthi. Cakkhusamphasso hi sahajātāya vedanāya sahajātādivasena, asahajātāya upanissayādivasena paccayo hoti. Teneva ‘‘cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā’’ti vuttaṃ. Sotadvāravedanādīsupi eseva nayo. Ettha pana manoti bhavaṅgacittaṃ manodvārassa adhippetattā. Dhammāti dhammārammaṇaṃ. Manoviññāṇanti sahāvajjanakaṃ javanaṃ. Manosamphassoti bhavaṅgasahajāto phasso. Vedayitanti āvajjanavedanāya saddhiṃ javanavedanā. Bhavaṅgasampayuttāya pana vedanāya gahaṇe vattabbameva natthi. Āvajjanaṃ vā bhavaṅgato amocetvā manoti sāvajjanaṃ bhavaṅgaṃ daṭṭhabbaṃ. Dhammāti dhammārammaṇameva. Manoviññāṇanti javanaviññāṇaṃ. Manosamphassoti bhavaṅgāvajjanasahajāto phasso. Vedayitanti javanasahajātā vedanā, bhavaṅgāvajjanasahajātāpi vaṭṭatiyeva.
ਰਾਗਗ੍ਗਿਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ਰਾਗੋવ ਅਨੁਦਹਨਟ੍ਠੇਨ ਅਗ੍ਗੀਤਿ ਰਾਗਗ੍ਗਿ। ਰਾਗੋ ਹਿ ਤਿਖਿਣਂ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਸਤ੍ਤੇ ਅਨੁਦਹਤਿ ਝਾਪੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਗ੍ਗੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਤਰੇਸੁਪਿ ਦ੍વੀਸੁ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਤ੍ਰਿਮਾਨਿ વਤ੍ਥੂਨਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੩੦੫; વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੯੨੪) – ਏਕਾ ਦਹਰਭਿਕ੍ਖੁਨੀ ਚਿਤ੍ਤਲਪਬ੍ਬਤવਿਹਾਰੇ ਉਪੋਸਥਾਗਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦ੍વਾਰਪਾਲਰੂਪਂ ਓਲੋਕਯਮਾਨਾ ਠਿਤਾ। ਅਥਸ੍ਸਾ ਅਨ੍ਤੋ ਰਾਗੋ ਤਿਖਿਣਤਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਤੇਜੋਧਾਤੁ ਅਤਿવਿਯ ਤਿਖਿਣਭਾવੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਹਜਾਤਧਮ੍ਮੇਹਿ ਹਦਯਪਦੇਸਂ ਝਾਪੇਸਿ ਯਥਾ ਤਂ ਬਾਹਿਰਾ ਤੇਜੋਧਾਤੁ ਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਂ, ਤੇਨ ਸਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀ ਝਾਯਿਤ੍વਾ ਕਾਲਮਕਾਸਿ। ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਗਚ੍ਛਮਾਨਾ ‘‘ਅਯਂ ਦਹਰਾ ਠਿਤਾ, ਪਕ੍ਕੋਸਥ ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਏਕਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਠਿਤਾਸੀ’’ਤਿ ਹਤ੍ਥੇ ਗਣ੍ਹਿ। ਗਹਿਤਮਤ੍ਤਾ ਪਰਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਪਪਤਾ। ਇਦਂ ਤਾવ ਰਾਗਸ੍ਸ ਅਨੁਦਹਨਤਾਯ વਤ੍ਥੁ।
Rāgagginātiādīsu rāgova anudahanaṭṭhena aggīti rāgaggi. Rāgo hi tikhiṇaṃ hutvā uppajjamāno satte anudahati jhāpeti, tasmā ‘‘aggī’’ti vuccati. Itaresupi dvīsu eseva nayo. Tatrimāni vatthūni (dī. ni. aṭṭha. 3.305; vibha. aṭṭha. 924) – ekā daharabhikkhunī cittalapabbatavihāre uposathāgāraṃ gantvā dvārapālarūpaṃ olokayamānā ṭhitā. Athassā anto rāgo tikhiṇataro hutvā uppanno, tasmā taṃsamuṭṭhānā tejodhātu ativiya tikhiṇabhāvena saddhiṃ attanā sahajātadhammehi hadayapadesaṃ jhāpesi yathā taṃ bāhirā tejodhātu sannissayaṃ, tena sā bhikkhunī jhāyitvā kālamakāsi. Bhikkhuniyo gacchamānā ‘‘ayaṃ daharā ṭhitā, pakkosatha na’’nti āhaṃsu. Ekā gantvā ‘‘kasmā ṭhitāsī’’ti hatthe gaṇhi. Gahitamattā parivattitvā papatā. Idaṃ tāva rāgassa anudahanatāya vatthu.
ਦੋਸਸ੍ਸ ਪਨ ਅਨੁਦਹਨਤਾਯ ਮਨੋਪਦੋਸਿਕਾ ਦੇવਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਤੇਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੪੭-੪੮) ਕਿਰ ਏਕੋ ਦੇવਪੁਤ੍ਤੋ ‘‘ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਂ ਕੀਲ਼ਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਸਪਰਿવਾਰੋ ਰਥੇਨ વੀਥਿਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਥਞ੍ਞੋ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤੋ ਤਂ ਪੁਰਤੋ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਭੋ ਅਯਂ ਕਪਣੋ ਅਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਂ વਿਯ ਏਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪੀਤਿਯਾ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤੋ વਿਯ ਭਿਜ੍ਜਮਾਨੋ વਿਯ ਚ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਕੁਜ੍ਝਤਿ। ਪੁਰਤੋ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋਪਿ ਨਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਤਂ ਕੁਦ੍ਧਂ ਦਿਸ੍વਾ ਕੁਦ੍ਧਾ ਨਾਮ ਸੁવਿਜਾਨਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਕੁਦ੍ਧਭਾવਮਸ੍ਸ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਤ੍વਂ ਕੁਦ੍ਧੋ ਮਯ੍ਹਂ ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਸਿ, ਅਯਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਮਯਾ ਦਾਨਸੀਲਾਦੀਨਂ વਸੇਨ ਲਦ੍ਧਾ, ਨ ਤੁਯ੍ਹਂ વਸੇਨਾ’’ਤਿ ਪਟਿਕੁਜ੍ਝਤਿ। ਏਕਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਕੁਦ੍ਧੇ ਇਤਰੋ ਅਕੁਦ੍ਧੋ ਰਕ੍ਖਤਿ। ਕੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਹਿ ਸੋ ਕੋਧੋ ਇਤਰਸ੍ਮਿਂ ਅਕੁਜ੍ਝਨ੍ਤੇ ਅਨੁਪਾਦਾਨੋ ਏਕવਾਰਮੇવ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਾਸੇવਨੋ ਚਾવੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਉਦਕਂ ਪਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਿ વਿਯ ਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਕੁਦ੍ਧੋ ਤਂ ਚવਨਤੋ ਰਕ੍ਖਤਿ। ਉਭੋਸੁ ਪਨ ਕੁਦ੍ਧੇਸੁ ਏਕਸ੍ਸ ਕੋਧੋ ਇਤਰਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸਪਿ ਕੋਧੋ ਇਤਰਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਉਭੋ ਕਨ੍ਦਨ੍ਤਾਨਂਯੇવ ਓਰੋਧਾਨਂ ਚવਨ੍ਤਿ। ਉਭੋਸੁ ਹਿ ਕੁਦ੍ਧੇਸੁ ਭਿਯ੍ਯੋ ਭਿਯ੍ਯੋ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮ੍ਹਿ ਪਰਿવਡ੍ਢਨવਸੇਨ ਤਿਖਿਣਸਮੁਦਾਚਾਰੋ ਨਿਸ੍ਸਯਦਹਨਰਸੋ ਕੋਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਂ ਨਿਦ੍ਦਹਨ੍ਤੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸੁਖੁਮਾਲਂ ਕਰਜਕਾਯਂ વਿਨਾਸੇਤਿ, ਤਤੋ ਸਕਲੋਪਿ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਤਿ। ਇਦਂ ਦੋਸਸ੍ਸ ਅਨੁਦਹਨਤਾਯ વਤ੍ਥੁ।
Dosassa pana anudahanatāya manopadosikā devā daṭṭhabbā. Tesu (dī. ni. aṭṭha. 1.47-48) kira eko devaputto ‘‘nakkhattaṃ kīḷissāmī’’ti saparivāro rathena vīthiṃ paṭipajjati. Athañño nikkhamanto taṃ purato gacchantaṃ disvā ‘‘bho ayaṃ kapaṇo adiṭṭhapubbaṃ viya etaṃ disvā pītiyā uddhumāto viya bhijjamāno viya ca gacchatī’’ti kujjhati. Purato gacchantopi nivattitvā taṃ kuddhaṃ disvā kuddhā nāma suvijānā hontīti kuddhabhāvamassa ñatvā ‘‘tvaṃ kuddho mayhaṃ kiṃ karissasi, ayaṃ sampatti mayā dānasīlādīnaṃ vasena laddhā, na tuyhaṃ vasenā’’ti paṭikujjhati. Ekasmiñhi kuddhe itaro akuddho rakkhati. Kuddhassa hi so kodho itarasmiṃ akujjhante anupādāno ekavārameva uppattiyā anāsevano cāvetuṃ na sakkoti, udakaṃ patvā aggi viya nibbāyati, tasmā akuddho taṃ cavanato rakkhati. Ubhosu pana kuddhesu ekassa kodho itarassa paccayo hoti, tassapi kodho itarassa paccayo hotīti ubho kandantānaṃyeva orodhānaṃ cavanti. Ubhosu hi kuddhesu bhiyyo bhiyyo aññamaññamhi parivaḍḍhanavasena tikhiṇasamudācāro nissayadahanaraso kodho uppajjamāno hadayavatthuṃ niddahanto accantasukhumālaṃ karajakāyaṃ vināseti, tato sakalopi attabhāvo antaradhāyati. Idaṃ dosassa anudahanatāya vatthu.
ਮੋਹਸ੍ਸ ਪਨ ਅਨੁਦਹਨਤਾਯ ਖਿਡ੍ਡਾਪਦੋਸਿਕਾ ਦੇવਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਮੋਹવਸੇਨ ਹਿ ਤੇਸਂ ਸਤਿਸਮ੍ਮੋਸੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਖਿਡ੍ਡਾવਸੇਨ ਆਹਾਰਕਾਲਂ ਅਤਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਕਾਲਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਤੇ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੪੫-੪੬) ਕਿਰ ਪੁਞ੍ਞવਿਸੇਸਾਧਿਗਤੇਨ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਿਰਿવਿਭવੇਨ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਂ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਾ ਤਾਯ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਮਹਨ੍ਤਤਾਯ ‘‘ਆਹਾਰਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਮ੍ਹ, ਨ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਮ੍ਹਾ’’ਤਿਪਿ ਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਏਕਾਹਾਰਾਤਿਕ੍ਕਮਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਖਾਦਨ੍ਤਾਪਿ ਪਿવਨ੍ਤਾਪਿ ਚવਨ੍ਤਿਯੇવ ਨ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਕਮ੍ਮਜਤੇਜਸ੍ਸ ਬਲવਤਾਯ। ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਞ੍ਹਿ ਕਮ੍ਮਜਤੇਜੋ ਮਨ੍ਦੋ, ਕਰਜਕਾਯੋ ਬਲવਾ। ਤੇਸਂ ਤੇਜਸ੍ਸ ਮਨ੍ਦਤਾਯ ਕਰਜਕਾਯਸ੍ਸ ਬਲવਤਾਯ ਸਤ੍ਤਾਹਮ੍ਪਿ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਉਣ੍ਹੋਦਕਅਚ੍ਛਯਾਗੁਆਦੀਹਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਥੁਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭੇਤੁਂ। ਦੇવਾਨਂ ਪਨ ਤੇਜੋ ਬਲવਾ ਹੋਤਿ ਉਲ਼ਾਰਪੁਞ੍ਞਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਉਲ਼ਾਰਗਰੁਸਿਨਿਦ੍ਧਸੁਧਾਹਾਰਜਿਰਣਤੋ ਚ, ਕਰਜਂ ਮਨ੍ਦਂ ਮੁਦੁਸੁਖੁਮਾਲਭਾવਤੋ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ਭਗવਾ ਇਨ੍ਦਸਾਲਗੁਹਾਯਂ ਪਕਤਿਪਥવਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਂ ਸਕ੍ਕਂ ਦੇવਰਾਜਾਨਂ ‘‘ਓਲ਼ਾਰਿਕਕਾਯਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਹੀ’’ਤਿ ਆਹ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇ ਏਕਂ ਆਹਾਰવੇਲਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਸਣ੍ਠਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਨਾਮ ਗਿਮ੍ਹਾਨਂ ਮਜ੍ਝਨ੍ਹਿਕੇ ਤਤ੍ਤਪਾਸਾਣੇ ਠਪਿਤਂ ਪਦੁਮਂ વਾ ਉਪ੍ਪਲਂ વਾ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯੇ ਘਟਸਤੇਨਪਿ ਸਿਞ੍ਚਿਯਮਾਨਂ ਪਾਕਤਿਕਂ ਨ ਹੋਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿਯੇવ, ਏવਮੇવ ਪਚ੍ਛਾ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਖਾਦਨ੍ਤਾਪਿ ਪਿવਨ੍ਤਾਪਿ ਚવਨ੍ਤਿਯੇવ ਨ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ।
Mohassa pana anudahanatāya khiḍḍāpadosikā devā daṭṭhabbā. Mohavasena hi tesaṃ satisammoso hoti, tasmā khiḍḍāvasena āhārakālaṃ ativattetvā kālaṃ karonti. Te (dī. ni. aṭṭha. 1.45-46) kira puññavisesādhigatena mahantena attano sirivibhavena nakkhattaṃ kīḷantā tāya sampattimahantatāya ‘‘āhāraṃ paribhuñjimha, na paribhuñjimhā’’tipi na jānanti. Atha ekāhārātikkamanato paṭṭhāya nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti. Kasmā? Kammajatejassa balavatāya. Manussānañhi kammajatejo mando, karajakāyo balavā. Tesaṃ tejassa mandatāya karajakāyassa balavatāya sattāhampi atikkamitvā uṇhodakaacchayāguādīhi sakkā vatthuṃ upatthambhetuṃ. Devānaṃ pana tejo balavā hoti uḷārapuññanibbattattā uḷāragarusiniddhasudhāhārajiraṇato ca, karajaṃ mandaṃ mudusukhumālabhāvato. Teneva hi bhagavā indasālaguhāyaṃ pakatipathaviyaṃ patiṭṭhātuṃ asakkontaṃ sakkaṃ devarājānaṃ ‘‘oḷārikakāyaṃ adhiṭṭhāhī’’ti āha, tasmā te ekaṃ āhāravelaṃ atikkamitvā saṇṭhātuṃ na sakkonti. Yathā nāma gimhānaṃ majjhanhike tattapāsāṇe ṭhapitaṃ padumaṃ vā uppalaṃ vā sāyanhasamaye ghaṭasatenapi siñciyamānaṃ pākatikaṃ na hoti vinassatiyeva, evameva pacchā nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva na tiṭṭhanti.
ਕੋ ਪਨ ਤੇਸਂ ਆਹਾਰੋ, ਕਾ ਆਹਾਰવੇਲਾਤਿ? ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਕਾਮਾવਚਰਦੇવਾਨਂ ਸੁਧਾ ਆਹਾਰੋ, ਸੋ ਹੇਟ੍ਠਿਮੇਹਿ ਹੇਟ੍ਠਿਮੇਹਿ ਉਪਰਿਮਾਨਂ ਉਪਰਿਮਾਨਂ ਪਣੀਤਤਮੋ ਹੋਤਿ। ਤਂ ਯਥਾਸਕਂ ਦਿવਸવਸੇਨ ਦਿવਸੇ ਦਿવਸੇ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਬਿਲ਼ਾਰਪਦਪ੍ਪਮਾਣਂ ਸੁਧਾਹਾਰਂ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਜਿવ੍ਹਾਯ ਠਪਿਤਮਤ੍ਤੋ ਯਾવ ਕੇਸਗ੍ਗਨਖਗ੍ਗਾ ਕਾਯਂ ਫਰਤਿ, ਤੇਸਂਯੇવ ਦਿવਸવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਦਿવਸਂ ਯਾਪਨਸਮਤ੍ਥੋવ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।
Ko pana tesaṃ āhāro, kā āhāravelāti? Sabbesampi kāmāvacaradevānaṃ sudhā āhāro, so heṭṭhimehi heṭṭhimehi uparimānaṃ uparimānaṃ paṇītatamo hoti. Taṃ yathāsakaṃ divasavasena divase divase bhuñjanti. Keci pana ‘‘biḷārapadappamāṇaṃ sudhāhāraṃ bhuñjanti. So jivhāya ṭhapitamatto yāva kesagganakhaggā kāyaṃ pharati, tesaṃyeva divasavasena sattadivasaṃ yāpanasamatthova hotī’’ti vadanti.
ਕੇ ਪਨ ਤੇ ਖਿਡ੍ਡਾਪਦੋਸਿਕਾ ਨਾਮ ਦੇવਾਤਿ? ਇਮੇ ਨਾਮਾਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વਿਚਾਰਣਾ ਨਤ੍ਥਿ, ‘‘ਕਮ੍ਮਜਤੇਜੋ ਬਲવਾ ਹੋਤਿ, ਕਰਜਂ ਮਨ੍ਦ’’ਨ੍ਤਿ ਅવਿਸੇਸੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਨ ਯੇ ਕੇਚਿ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰੂਪਜੀવਿਨੋ ਏવਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਏવਂ ਚવਨ੍ਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕੇਚਿ ਪਨਾਹੁ ‘‘ਨਿਮ੍ਮਾਨਰਤਿਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤਿਨੋ ਤੇ ਦੇવਾ। ਖਿਡ੍ਡਾਯ ਪਦੁਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤੇਨੇવ ਹੇਤੇ ਖਿਡ੍ਡਾਪਦੋਸਿਕਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਮਨੋਪਦੋਸਿਕਾ ਪਨ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਖਿਡ੍ਡਾਪਦੋਸਿਕਾਪਿ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਯੇવਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਤਾવ ਰਾਗਾਦਯੋ ਤਯੋ ਅਨੁਦਹਨਟ੍ਠੇਨ ‘‘ਅਗ੍ਗੀ’’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਜਾਤਿਆਦਿਤ੍ਤਯਂ ਪਨ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਦੁਕ੍ਖવਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਅਨੁਦਹਨਤੋ ਅਗ੍ਗਿ। ਸੋਕਾਦੀਨਂ ਅਨੁਦਹਨਤਾ ਪਾਕਟਾਯੇવ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ। ਇਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ ਦੁਕ੍ਖਲਕ੍ਖਣਂ ਕਥਿਤਂ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਏਕਾਦਸਹਿ ਅਗ੍ਗੀਹਿ ਆਦਿਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਮਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਭਾવਸ੍ਸ ਕਥਿਤਤ੍ਤਾ।
Ke pana te khiḍḍāpadosikā nāma devāti? Ime nāmāti aṭṭhakathāyaṃ vicāraṇā natthi, ‘‘kammajatejo balavā hoti, karajaṃ manda’’nti avisesena vuttattā pana ye keci kabaḷīkārāhārūpajīvino evaṃ karonti, te evaṃ cavantīti veditabbā. Keci panāhu ‘‘nimmānaratiparanimmitavasavattino te devā. Khiḍḍāya padussanamatteneva hete khiḍḍāpadosikāti vuttā’’ti. Manopadosikā pana cātumahārājikāti aṭṭhakathāyameva vuttaṃ. Keci pana ‘‘khiḍḍāpadosikāpi cātumahārājikāyevā’’ti vadanti. Evaṃ tāva rāgādayo tayo anudahanaṭṭhena ‘‘aggī’’ti veditabbā. Jātiādittayaṃ pana nānappakāradukkhavatthubhāvena anudahanato aggi. Sokādīnaṃ anudahanatā pākaṭāyeva. Sesamettha vuttanayameva. Iti imasmiṃ sutte dukkhalakkhaṇaṃ kathitaṃ cakkhādīnaṃ ekādasahi aggīhi ādittabhāvena dukkhamatāya dukkhabhāvassa kathitattā.
ਆਦਿਤ੍ਤਪਰਿਯਾਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Ādittapariyāyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਉਰੁવੇਲਪਾਟਿਹਾਰਿਯਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / વਿਨਯਪਿਟਕ • Vinayapiṭaka / ਮਹਾવਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Mahāvaggapāḷi / ੧੨. ਉਰੁવੇਲਪਾਟਿਹਾਰਿਯਕਥਾ • 12. Uruvelapāṭihāriyakathā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ਉਰੁવੇਲਪਾਟਿਹਾਰਿਯਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਿਮਤਿવਿਨੋਦਨੀ-ਟੀਕਾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ਉਰੁવੇਲਪਾਟਿਹਾਰਿਯਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Uruvelapāṭihāriyakathāvaṇṇanā