| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / දීඝ නිකාය (අට්‌ඨකථා) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) |
4. අග්‌ගඤ්‌ඤසුත්‌තවණ්‌ණනා
4. Aggaññasuttavaṇṇanā
වාසෙට්‌ඨභාරද්‌වාජවණ්‌ණනා
Vāseṭṭhabhāradvājavaṇṇanā
111. එවං මෙ සුතන්‌ති අග්‌ගඤ්‌ඤසුත්‌තං. තත්‍රායමනුත්‌තානපදවණ්‌ණනා – පුබ්‌බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙති එත්‌ථ අයං අනුපුබ්‌බිකථා. අතීතෙ සතසහස්‌සකප්‌පමත්‌ථකෙ එකා උපාසිකා පදුමුත්‌තරං භගවන්‌තං නිමන්‌තෙත්‌වා බුද්‌ධප්‌පමුඛස්‌ස භික්‌ඛුසතසහස්‌සස්‌ස දානං දත්‌වා භගවතො පාදමූලෙ නිපජ්‌ජිත්‌වා ‘‘අනාගතෙ තුම්‌හාදිසස්‌ස බුද්‌ධස්‌ස අග්‌ගුපට්‌ඨායිකා හොමී’’ති පත්‌ථනං අකාසි. සා කප්‌පසතසහස්‌සං දෙවෙසු චෙව මනුස්‌සෙසු ච සංසරිත්‌වා අම්‌හාකං භගවතො කාලෙ භද්‌දියනගරෙ මෙණ්‌ඩකසෙට්‌ඨිපුත්‌තස්‌ස ධනඤ්‌චයසෙට්‌ඨිනො ගෙහෙ සුමනදෙවියා කුච්‌ඡිම්‌හි පටිසන්‌ධිං ගණ්‌හි. ජාතකාලෙ තස්‌සා විසාඛාති නාමං අකංසු. සා යදා භගවා භද්‌දියනගරං ආගමාසි, තදා පඤ්‌චදාසිසතෙහි සද්‌ධිං භගවතො පච්‌චුග්‌ගමනං කත්‌වා පඨමදස්‌සනම්‌හියෙව සොතාපන්‌නා අහොසි.
111.Evaṃme sutanti aggaññasuttaṃ. Tatrāyamanuttānapadavaṇṇanā – pubbārāme migāramātupāsādeti ettha ayaṃ anupubbikathā. Atīte satasahassakappamatthake ekā upāsikā padumuttaraṃ bhagavantaṃ nimantetvā buddhappamukhassa bhikkhusatasahassassa dānaṃ datvā bhagavato pādamūle nipajjitvā ‘‘anāgate tumhādisassa buddhassa aggupaṭṭhāyikā homī’’ti patthanaṃ akāsi. Sā kappasatasahassaṃ devesu ceva manussesu ca saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato kāle bhaddiyanagare meṇḍakaseṭṭhiputtassa dhanañcayaseṭṭhino gehe sumanadeviyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Jātakāle tassā visākhāti nāmaṃ akaṃsu. Sā yadā bhagavā bhaddiyanagaraṃ āgamāsi, tadā pañcadāsisatehi saddhiṃ bhagavato paccuggamanaṃ katvā paṭhamadassanamhiyeva sotāpannā ahosi.
අපරභාගෙ සාවත්‌ථියං මිගාරසෙට්‌ඨිපුත්‌තස්‌ස පුණ්‌ණවඩ්‌ඪනකුමාරස්‌ස ගෙහං ගතා. තත්‌ථ නං මිගාරසෙට්‌ඨි මාතුට්‌ඨානෙ ඨපෙසි. තස්‌මා මිගාරමාතාති වුච්‌චති. පතිකුලං ගච්‌ඡන්‌තියා චස්‌සා පිතා මහාලතාපිළන්‌ධනං නාම කාරාපෙසි. තස්‌මිං පිළන්‌ධනෙ චතස්‌සො වජිරනාළියො උපයොගං අගමංසු, මුත්‌තානං එකාදස නාළියො, පවාළස්‌ස ද්‌වාවීසති නාළියො, මණීනං තෙත්‌තිංස නාළියො. ඉති එතෙහි ච අඤ්‌ඤෙහි ච සත්‌තහි රතනෙහි නිට්‌ඨානං අගමාසි. තං සීසෙ පටිමුක්‌කං යාව පාදපිට්‌ඨියා භස්‌සති. පඤ්‌චන්‌නං හත්‌ථීනං බලං ධාරයමානාව නං ඉත්‌ථී ධාරෙතුං සක්‌කොති. සා අපරභාගෙ දසබලස්‌ස අග්‌ගුපට්‌ඨායිකා හුත්‌වා තං පසාධනං විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා නවහි කොටීහි භගවතො විහාරං කාරයමානා කරීසමත්‌තෙ භූමිභාගෙ පාසාදං කාරෙසි . තස්‌ස උපරිභූමියං පඤ්‌ච ගබ්‌භසතානි හොන්‌ති, හෙට්‌ඨිමභූමියං පඤ්‌චාති ගබ්‌භසහස්‌සප්‌පටිමණ්‌ඩිතො අහොසි. සා ‘‘සුද්‌ධපාසාදොව න සොභතී’’ති තං පරිවාරෙත්‌වා පඤ්‌ච දුවඩ්‌ඪගෙහසතානි, පඤ්‌ච චූළපාසාදසතානි , පඤ්‌ච දීඝසාලසතානි ච කාරාපෙසි. විහාරමහො චතූහි මාසෙහි නිට්‌ඨානං අගමාසි.
Aparabhāge sāvatthiyaṃ migāraseṭṭhiputtassa puṇṇavaḍḍhanakumārassa gehaṃ gatā. Tattha naṃ migāraseṭṭhi mātuṭṭhāne ṭhapesi. Tasmā migāramātāti vuccati. Patikulaṃ gacchantiyā cassā pitā mahālatāpiḷandhanaṃ nāma kārāpesi. Tasmiṃ piḷandhane catasso vajiranāḷiyo upayogaṃ agamaṃsu, muttānaṃ ekādasa nāḷiyo, pavāḷassa dvāvīsati nāḷiyo, maṇīnaṃ tettiṃsa nāḷiyo. Iti etehi ca aññehi ca sattahi ratanehi niṭṭhānaṃ agamāsi. Taṃ sīse paṭimukkaṃ yāva pādapiṭṭhiyā bhassati. Pañcannaṃ hatthīnaṃ balaṃ dhārayamānāva naṃ itthī dhāretuṃ sakkoti. Sā aparabhāge dasabalassa aggupaṭṭhāyikā hutvā taṃ pasādhanaṃ vissajjetvā navahi koṭīhi bhagavato vihāraṃ kārayamānā karīsamatte bhūmibhāge pāsādaṃ kāresi . Tassa uparibhūmiyaṃ pañca gabbhasatāni honti, heṭṭhimabhūmiyaṃ pañcāti gabbhasahassappaṭimaṇḍito ahosi. Sā ‘‘suddhapāsādova na sobhatī’’ti taṃ parivāretvā pañca duvaḍḍhagehasatāni, pañca cūḷapāsādasatāni , pañca dīghasālasatāni ca kārāpesi. Vihāramaho catūhi māsehi niṭṭhānaṃ agamāsi.
මාතුගාමත්‌තභාවෙ ඨිතාය විසාඛාය විය අඤ්‌ඤිස්‌සා බුද්‌ධසාසනෙ ධනපරිච්‌චාගො නාම නත්‌ථි, පුරිසත්‌තභාවෙ ඨිතස්‌ස අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌ස විය අඤ්‌ඤස්‌සාති. සො හි චතුපණ්‌ණාසකොටියො විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා සාවත්‌ථියා දක්‌ඛිණභාගෙ අනුරාධපුරස්‌ස මහාවිහාරසදිසෙ ඨානෙ ජෙතවනමහාවිහාරං නාම කාරෙසි. විසාඛා සාවත්‌ථියා පාචීනභාගෙ උත්‌තරදෙවියා විහාරසදිසෙ ඨානෙ පුබ්‌බාරාමං නාම කාරෙසි. භගවා ඉමෙසං ද්‌වින්‌නං කුලානං අනුකම්‌පාය සාවත්‌ථිං නිස්‌සාය විහරන්‌තො ඉමෙසු ද්‌වීසු විහාරෙසු නිබද්‌ධවාසං වසි. එකං අන්‌තොවස්‌සං ජෙතවනෙ වසති, එකං පුබ්‌බාරාමෙ. තස්‌මිං සමයෙ පන භගවා පුබ්‌බාරාමෙ විහරති. තෙන වුත්‌තං ‘‘පුබ්‌බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ’’ති.
Mātugāmattabhāve ṭhitāya visākhāya viya aññissā buddhasāsane dhanapariccāgo nāma natthi, purisattabhāve ṭhitassa anāthapiṇḍikassa viya aññassāti. So hi catupaṇṇāsakoṭiyo vissajjetvā sāvatthiyā dakkhiṇabhāge anurādhapurassa mahāvihārasadise ṭhāne jetavanamahāvihāraṃ nāma kāresi. Visākhā sāvatthiyā pācīnabhāge uttaradeviyā vihārasadise ṭhāne pubbārāmaṃ nāma kāresi. Bhagavā imesaṃ dvinnaṃ kulānaṃ anukampāya sāvatthiṃ nissāya viharanto imesu dvīsu vihāresu nibaddhavāsaṃ vasi. Ekaṃ antovassaṃ jetavane vasati, ekaṃ pubbārāme. Tasmiṃ samaye pana bhagavā pubbārāme viharati. Tena vuttaṃ ‘‘pubbārāme migāramātupāsāde’’ti.
වාසෙට්‌ඨභාරද්‌වාජාති වාසෙට්‌ඨො ච සාමණෙරො භාරද්‌වාජො ච. භික්‌ඛූසු පරිවසන්‌තීති තෙ නෙව තිත්‌ථියපරිවාසං වසන්‌ති, න ආපත්‌තිපරිවාසං. අපරිපුණ්‌ණවස්‌සත්‌තා පන භික්‌ඛුභාවං පත්‌ථයමානා වසන්‌ති. තෙනෙවාහ ‘‘භික්‌ඛුභාවං ආකඞ්‌ඛමානා’’ති. උභොපි හෙතෙ උදිච්‌චබ්‍රාහ්‌මණමහාසාලකුලෙ නිබ්‌බත්‌තා, චත්‌තාලීස චත්‌තාලීස කොටිවිභවා තිණ්‌ණං වෙදානං පාරගූ මජ්‌ඣිමනිකායෙ වාසෙට්‌ඨසුත්‌තං සුත්‌වා සරණං ගතා, තෙවිජ්‌ජසුත්‌තං සුත්‌වා පබ්‌බජිත්‌වා ඉමස්‌මිං කාලෙ භික්‌ඛුභාවං ආකඞ්‌ඛමානා පරිවසන්‌ති. අබ්‌භොකාසෙ චඞ්‌කමතීති උත්‌තරදක්‌ඛිණෙන ආයතස්‌ස පාසාදස්‌ස පුරත්‌ථිමදිසාභාගෙ පාසාදච්‌ඡායායං යන්‌තරජ්‌ජූහි ආකඩ්‌ඪියමානං රතනසතුබ්‌බෙධං සුවණ්‌ණඅග්‌ඝිකං විය අනිලපථෙ විධාවන්‌තීහි ඡබ්‌බණ්‌ණාහි බුද්‌ධරස්‌මීහි සොභමානො අපරාපරං චඞ්‌කමති.
Vāseṭṭhabhāradvājāti vāseṭṭho ca sāmaṇero bhāradvājo ca. Bhikkhūsu parivasantīti te neva titthiyaparivāsaṃ vasanti, na āpattiparivāsaṃ. Aparipuṇṇavassattā pana bhikkhubhāvaṃ patthayamānā vasanti. Tenevāha ‘‘bhikkhubhāvaṃ ākaṅkhamānā’’ti. Ubhopi hete udiccabrāhmaṇamahāsālakule nibbattā, cattālīsa cattālīsa koṭivibhavā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū majjhimanikāye vāseṭṭhasuttaṃ sutvā saraṇaṃ gatā, tevijjasuttaṃ sutvā pabbajitvā imasmiṃ kāle bhikkhubhāvaṃ ākaṅkhamānā parivasanti. Abbhokāse caṅkamatīti uttaradakkhiṇena āyatassa pāsādassa puratthimadisābhāge pāsādacchāyāyaṃ yantarajjūhi ākaḍḍhiyamānaṃ ratanasatubbedhaṃ suvaṇṇaagghikaṃ viya anilapathe vidhāvantīhi chabbaṇṇāhi buddharasmīhi sobhamāno aparāparaṃ caṅkamati.
113. අනුචඞ්‌කමිංසූති අඤ්‌ජලිං පග්‌ගය්‌හ ඔනතසරීරා හුත්‌වා අනුවත්‌තමානා චඞ්‌කමිංසු. වාසෙට්‌ඨං ආමන්‌තෙසීති සො තෙසං පණ්‌ඩිතතරො ගහෙතබ්‌බං විස්‌සජ්‌ජෙතබ්‌බඤ්‌ච ජානාති, තස්‌මා තං ආමන්‌තෙසි. තුම්‌හෙ ඛ්‌වත්‌ථාති තුම්‌හෙ ඛො අත්‌ථ. බ්‍රාහ්‌මණජච්‌චාති, බ්‍රාහ්‌මණජාතිකා. බ්‍රාහ්‌මණකුලීනාති බ්‍රාහ්‌මණෙසු කුලීනා කුලසම්‌පන්‌නා. බ්‍රාහ්‌මණකුලාති බ්‍රාහ්‌මණකුලතො, භොගාදිසම්‌පන්‌නං බ්‍රාහ්‌මණකුලං පහායාති අත්‌ථො. න අක්‌කොසන්‌තීති දසවිධෙන අක්‌කොසවත්‌ථුනා න අක්‌කොසන්‌ති. න පරිභාසන්‌තීති නානාවිධාය පරිභවකථාය න පරිභාසන්‌තීති අත්‌ථො. ඉති භගවා ‘‘බ්‍රාහ්‌මණා ඉමෙ සාමණෙරෙ අක්‌කොසන්‌ති පරිභාසන්‌තී’’ති ජානමානොව පුච්‌ඡති. කස්‌මා? ඉමෙ මයා අපුච්‌ඡිතා පඨමතරං න කථෙස්‌සන්‌ති, අකථිතෙ කථා න සමුට්‌ඨාතීති කථාසමුට්‌ඨාපනත්‌ථාය. තග්‌ඝාති එකංසවචනෙ නිපාතො, එකංසෙනෙව නො, භන්‌තෙ, බ්‍රාහ්‌මණා අක්‌කොසන්‌ති පරිභාසන්‌තීති වුත්‌තං හොති. අත්‌තරූපායාති අත්‌තනො අනුරූපාය. පරිපුණ්‌ණායාති යථාරුචි පදබ්‍යඤ්‌ජනානි ආරොපෙත්‌වා ආරොපෙත්‌වා පරිපූරිතාය. නො අපරිපුණ්‌ණායාති අන්‌තරා අට්‌ඨපිතාය නිරන්‌තරං පවත්‌තාය.
113.Anucaṅkamiṃsūti añjaliṃ paggayha onatasarīrā hutvā anuvattamānā caṅkamiṃsu. Vāseṭṭhaṃ āmantesīti so tesaṃ paṇḍitataro gahetabbaṃ vissajjetabbañca jānāti, tasmā taṃ āmantesi. Tumhe khvatthāti tumhe kho attha. Brāhmaṇajaccāti, brāhmaṇajātikā. Brāhmaṇakulīnāti brāhmaṇesu kulīnā kulasampannā. Brāhmaṇakulāti brāhmaṇakulato, bhogādisampannaṃ brāhmaṇakulaṃ pahāyāti attho. Na akkosantīti dasavidhena akkosavatthunā na akkosanti. Na paribhāsantīti nānāvidhāya paribhavakathāya na paribhāsantīti attho. Iti bhagavā ‘‘brāhmaṇā ime sāmaṇere akkosanti paribhāsantī’’ti jānamānova pucchati. Kasmā? Ime mayā apucchitā paṭhamataraṃ na kathessanti, akathite kathā na samuṭṭhātīti kathāsamuṭṭhāpanatthāya. Tagghāti ekaṃsavacane nipāto, ekaṃseneva no, bhante, brāhmaṇā akkosanti paribhāsantīti vuttaṃ hoti. Attarūpāyāti attano anurūpāya. Paripuṇṇāyāti yathāruci padabyañjanāni āropetvā āropetvā paripūritāya. No aparipuṇṇāyāti antarā aṭṭhapitāya nirantaraṃ pavattāya.
කස්‌මා පන බ්‍රාහ්‌මණා ඉමෙ සාමණෙරෙ අක්‌කොසන්‌තීති? අප්‌පතිට්‌ඨතාය. ඉමෙ හි සාමණෙරා අග්‌ගබ්‍රාහ්‌මණානං පුත්‌තා තිණ්‌ණං වෙදානං පාරගූ ජම්‌බුදීපෙ බ්‍රාහ්‌මණානං අන්‌තරෙ පාකටා සම්‌භාවිතා තෙසං පබ්‌බජිතත්‌තා අඤ්‌ඤෙ බ්‍රාහ්‌මණපුත්‌තා පබ්‌බජිංසු. අථ ඛො බ්‍රාහ්‌මණා ‘‘අපතිට්‌ඨා මයං ජාතා’’ති ඉමාය අප්‌පතිට්‌ඨතාය ගාමද්‌වාරෙපි අන්‌තොගාමෙපි තෙ දිස්‌වා ‘‘තුම්‌හෙහි බ්‍රාහ්‌මණසමයො භින්‌නො, මුණ්‌ඩසමණකස්‌ස පච්‌ඡතො පච්‌ඡතො රසගිද්‌ධා හුත්‌වා විචරථා’’තිආදීනි චෙව පාළියං ආගතානි ‘‘බ්‍රාහ්‌මණොව සෙට්‌ඨො වණ්‌ණො’’තිආදීනි ච වත්‌වා අක්‌කොසන්‌ති. සාමණෙරා තෙසු අක්‌කොසන්‌තෙසුපි කොපං වා ආඝාතං වා අකත්‌වා කෙවලං භගවතා පුට්‌ඨා ‘‘තග්‌ඝ නො, භන්‌තෙ, බ්‍රාහ්‌මණා අක්‌කොසන්‌ති පරිභාසන්‌තී’’ති ආරොචෙසුං. අථ නෙ භගවා අක්‌කොසනාකාරං පුච්‌ඡන්‌තො යථා කථං පන වොති පුච්‌ඡති. තෙ ආචික්‌ඛන්‌තා බ්‍රාහ්‌මණා භන්‌තෙතිආදිමාහංසු.
Kasmā pana brāhmaṇā ime sāmaṇere akkosantīti? Appatiṭṭhatāya. Ime hi sāmaṇerā aggabrāhmaṇānaṃ puttā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū jambudīpe brāhmaṇānaṃ antare pākaṭā sambhāvitā tesaṃ pabbajitattā aññe brāhmaṇaputtā pabbajiṃsu. Atha kho brāhmaṇā ‘‘apatiṭṭhā mayaṃ jātā’’ti imāya appatiṭṭhatāya gāmadvārepi antogāmepi te disvā ‘‘tumhehi brāhmaṇasamayo bhinno, muṇḍasamaṇakassa pacchato pacchato rasagiddhā hutvā vicarathā’’tiādīni ceva pāḷiyaṃ āgatāni ‘‘brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo’’tiādīni ca vatvā akkosanti. Sāmaṇerā tesu akkosantesupi kopaṃ vā āghātaṃ vā akatvā kevalaṃ bhagavatā puṭṭhā ‘‘taggha no, bhante, brāhmaṇā akkosanti paribhāsantī’’ti ārocesuṃ. Atha ne bhagavā akkosanākāraṃ pucchanto yathā kathaṃ pana voti pucchati. Te ācikkhantā brāhmaṇā bhantetiādimāhaṃsu.
තත්‌ථ සෙට්‌ඨො වණ්‌ණොති ජාතිගොත්‌තාදීනං පඤ්‌ඤාපනට්‌ඨානෙ බ්‍රාහ්‌මණොව සෙට්‌ඨොති දස්‌සෙන්‌ති. හීනා අඤ්‌ඤෙ වණ්‌ණාති ඉතරෙ තයො වණ්‌ණා හීනා ලාමකාති වදන්‌ති. සුක්‌කොති පණ්‌ඩරො. කණ්‌හොති කාළකො. සුජ්‌ඣන්‌තීති ජාතිගොත්‌තාදීනං පඤ්‌ඤාපනට්‌ඨානෙ සුජ්‌ඣන්‌ති. බ්‍රහ්‌මුනො පුත්‌තාති මහාබ්‍රහ්‌මුනො පුත්‌තා. ඔරසා මුඛතො ජාතාති උරෙ වසිත්‌වා මුඛතො නික්‌ඛන්‌තා, උරෙ කත්‌වා සංවඩ්‌ඪිතාති වා ඔරසා. බ්‍රහ්‌මජාති බ්‍රහ්‌මතො නිබ්‌බත්‌තා. බ්‍රහ්‌මනිම්‌මිතාති බ්‍රහ්‌මුනා නිම්‌මිතා. බ්‍රහ්‌මදායාදාති බ්‍රහ්‌මුනො දායාදා. හීනමත්‌ථ වණ්‌ණං අජ්‌ඣුපගතාති හීනං වණ්‌ණං අජ්‌ඣුපගතා අත්‌ථ. මුණ්‌ඩකෙ සමණකෙති නින්‌දන්‌තා ජිගුච්‌ඡන්‌තා වදන්‌ති, න මුණ්‌ඩකමත්‌තඤ්‌චෙව සමණමත්‌තඤ්‌ච සන්‌ධාය. ඉබ්‌භෙති ගහපතිකෙ. කණ්‌හෙති කාළකෙ. බන්‌ධූති මාරස්‌ස බන්‌ධුභූතෙ මාරපක්‌ඛිකෙ. පාදාපච්‌චෙති මහාබ්‍රහ්‌මුනො පාදානං අපච්‌චභූතෙ පාදතො ජාතෙති අධිප්‌පායො.
Tattha seṭṭho vaṇṇoti jātigottādīnaṃ paññāpanaṭṭhāne brāhmaṇova seṭṭhoti dassenti. Hīnā aññe vaṇṇāti itare tayo vaṇṇā hīnā lāmakāti vadanti. Sukkoti paṇḍaro. Kaṇhoti kāḷako. Sujjhantīti jātigottādīnaṃ paññāpanaṭṭhāne sujjhanti. Brahmuno puttāti mahābrahmuno puttā. Orasā mukhato jātāti ure vasitvā mukhato nikkhantā, ure katvā saṃvaḍḍhitāti vā orasā. Brahmajāti brahmato nibbattā. Brahmanimmitāti brahmunā nimmitā. Brahmadāyādāti brahmuno dāyādā. Hīnamattha vaṇṇaṃ ajjhupagatāti hīnaṃ vaṇṇaṃ ajjhupagatā attha. Muṇḍakesamaṇaketi nindantā jigucchantā vadanti, na muṇḍakamattañceva samaṇamattañca sandhāya. Ibbheti gahapatike. Kaṇheti kāḷake. Bandhūti mārassa bandhubhūte mārapakkhike. Pādāpacceti mahābrahmuno pādānaṃ apaccabhūte pādato jāteti adhippāyo.
114. ‘‘තග්‌ඝ වො, වාසෙට්‌ඨ, බ්‍රාහ්‌මණා පොරාණං අස්‌සරන්‌තා එවමාහංසූ’’ති එත්‌ථ වොති නිපාතමත්‌තං, සාමිවචනං වා, තුම්‌හාකං බ්‍රාහ්‌මණාති අත්‌ථො. පොරාණන්‌ති පොරාණකං අග්‌ගඤ්‌ඤං ලොකුප්‌පත්‌තිචරියවංසං. අස්‌සරන්‌තාති අස්‌සරමානා. ඉදං වුත්‌තං හොති, එකංසෙන වො, වාසෙට්‌ඨ, බ්‍රාහ්‌මණා පොරාණං ලොකුප්‌පත්‌තිං අනනුස්‌සරන්‌තා අජානන්‌තා එවං වදන්‌තීති. ‘‘දිස්‌සන්‌ති ඛො පනා’’ති එවමාදි තෙසං ලද්‌ධිභින්‌දනත්‌ථාය වුත්‌තං. තත්‌ථ බ්‍රාහ්‌මණියොති බ්‍රාහ්‌මණානං පුත්‌තප්‌පටිලාභත්‌ථාය ආවාහවිවාහවසෙන කුලං ආනීතා බ්‍රාහ්‌මණියො දිස්‌සන්‌ති. තා ඛො පනෙතා අපරෙන සමයෙන උතුනියොපි හොන්‌ති, සඤ්‌ජාතපුප්‌ඵාති අත්‌ථො. ගබ්‌භිනියොති සඤ්‌ජාතගබ්‌භා. විජායමානාති පුත්‌තධීතරො ජනයමානා. පායමානාති දාරකෙ ථඤ්‌ඤං පායන්‌තියො. යොනිජාව සමානාති බ්‍රාහ්‌මණීනං පස්‌සාවමග්‌ගෙන ජාතා සමානා. එවමාහංසූති එවං වදන්‌ති. කථං? ‘‘බ්‍රාහ්‌මණොව සෙට්‌ඨො වණ්‌ණො…පෙ.… බ්‍රහ්‌මදායාදා’’ති. යදි පන නෙසං තං සච්‌චවචනං සියා, බ්‍රාහ්‌මණීනං කුච්‌ඡි මහාබ්‍රහ්‌මස්‌ස උරො භවෙය්‍ය, බ්‍රාහ්‌මණීනං පස්‌සාවමග්‌ගො මහාබ්‍රහ්‌මුනො මුඛං භවෙය්‍ය, න ඛො පනෙතං එවං දට්‌ඨබ්‌බං. තෙනාහ ‘‘තෙ ච බ්‍රහ්‌මූනඤ්‌චෙව අබ්‌භාචික්‌ඛන්‌තී’’තිආදි.
114. ‘‘Taggha vo, vāseṭṭha, brāhmaṇā porāṇaṃ assarantā evamāhaṃsū’’ti ettha voti nipātamattaṃ, sāmivacanaṃ vā, tumhākaṃ brāhmaṇāti attho. Porāṇanti porāṇakaṃ aggaññaṃ lokuppatticariyavaṃsaṃ. Assarantāti assaramānā. Idaṃ vuttaṃ hoti, ekaṃsena vo, vāseṭṭha, brāhmaṇā porāṇaṃ lokuppattiṃ ananussarantā ajānantā evaṃ vadantīti. ‘‘Dissanti kho panā’’ti evamādi tesaṃ laddhibhindanatthāya vuttaṃ. Tattha brāhmaṇiyoti brāhmaṇānaṃ puttappaṭilābhatthāya āvāhavivāhavasena kulaṃ ānītā brāhmaṇiyo dissanti. Tā kho panetā aparena samayena utuniyopi honti, sañjātapupphāti attho. Gabbhiniyoti sañjātagabbhā. Vijāyamānāti puttadhītaro janayamānā. Pāyamānāti dārake thaññaṃ pāyantiyo. Yonijāva samānāti brāhmaṇīnaṃ passāvamaggena jātā samānā. Evamāhaṃsūti evaṃ vadanti. Kathaṃ? ‘‘Brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo…pe… brahmadāyādā’’ti. Yadi pana nesaṃ taṃ saccavacanaṃ siyā, brāhmaṇīnaṃ kucchi mahābrahmassa uro bhaveyya, brāhmaṇīnaṃ passāvamaggo mahābrahmuno mukhaṃ bhaveyya, na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘te ca brahmūnañceva abbhācikkhantī’’tiādi.
චතුවණ්‌ණසුද්‌ධිවණ්‌ණනා
Catuvaṇṇasuddhivaṇṇanā
එත්‌තාවතා ‘‘මයං මහාබ්‍රහ්‌මුනො උරෙ වසිත්‌වා මුඛතො නික්‌ඛන්‌තාති වත්‌තුං මා ලභන්‌තූ’’ති ඉමං මුඛච්‌ඡෙදකවාදං වත්‌වා පුන චත්‌තාරොපි වණ්‌ණා කුසලෙ ධම්‌මෙ සමාදාය වත්‌තන්‌තාව සුජ්‌ඣන්‌තීති දස්‌සනත්‌ථං චත්‌තාරොමෙ, වාසෙට්‌ඨ, වණ්‌ණාතිආදිමාහ. අකුසලසඞ්‌ඛාතාති අකුසලාති සඞ්‌ඛාතා අකුසලකොට්‌ඨාසභූතා වා. එස නයො සබ්‌බත්‌ථ. න අලමරියාති අරියභාවෙ අසමත්‌ථා. කණ්‌හාති පකතිකාළකා. කණ්‌හවිපාකාති විපාකොපි නෙසං කණ්‌හො දුක්‌ඛොති අත්‌ථො. ඛත්‌තියෙපි තෙති ඛත්‌තියම්‌හිපි තෙ. එකච්‌චෙති එකස්‌මිං. එස නයො සබ්‌බත්‌ථ.
Ettāvatā ‘‘mayaṃ mahābrahmuno ure vasitvā mukhato nikkhantāti vattuṃ mā labhantū’’ti imaṃ mukhacchedakavādaṃ vatvā puna cattāropi vaṇṇā kusale dhamme samādāya vattantāva sujjhantīti dassanatthaṃ cattārome, vāseṭṭha, vaṇṇātiādimāha. Akusalasaṅkhātāti akusalāti saṅkhātā akusalakoṭṭhāsabhūtā vā. Esa nayo sabbattha. Na alamariyāti ariyabhāve asamatthā. Kaṇhāti pakatikāḷakā. Kaṇhavipākāti vipākopi nesaṃ kaṇho dukkhoti attho. Khattiyepi teti khattiyamhipi te. Ekacceti ekasmiṃ. Esa nayo sabbattha.
සුක්‌කාති නික්‌කිලෙසභාවෙන පණ්‌ඩරා. සුක්‌කවිපාකාති විපාකොපි නෙසං සුක්‌කො සුඛොති අත්‌ථො.
Sukkāti nikkilesabhāvena paṇḍarā. Sukkavipākāti vipākopi nesaṃ sukko sukhoti attho.
116. උභයවොකිණ්‌ණෙසු වත්‌තමානෙසූති උභයෙසු වොකිණ්‌ණෙසු මිස්‌සීභූතෙසු හුත්‌වා වත්‌තමානෙසු. කතමෙසු උභයෙසූති? කණ්‌හසුක්‌කෙසු ධම්‌මෙසු විඤ්‌ඤුගරහිතෙසු චෙව විඤ්‌ඤුප්‌පසත්‌ථෙසු ච. යදෙත්‌ථ බ්‍රාහ්‌මණා එවමාහංසූති එත්‌ථ එතෙසු කණ්‌හසුක්‌කධම්‌මෙසු වත්‌තමානාපි බ්‍රාහ්‌මණා යදෙතං එවං වදන්‌ති ‘‘බ්‍රාහ්‌මණොව සෙට්‌ඨො වණ්‌ණො’’තිආදි. තං නෙසං විඤ්‌ඤූ නානුජානන්‌තීති යෙ ලොකෙ පණ්‌ඩිතා, තෙ නානුමොදන්‌ති, න පසංසන්‌තීති අත්‌ථො. තං කිස්‌ස හෙතු? ඉමෙසඤ්‌හි වාසෙට්‌ඨාතිආදිම්‌හි අයං සඞ්‌ඛෙපත්‌ථො. යං වුත්‌තං නානුජානන්‌තීති, තං කස්‌මාති චෙ? යස්‌මා ඉමෙසං චතුන්‌නං වණ්‌ණානං යො භික්‌ඛු අරහං…පෙ.… සම්‌මදඤ්‌ඤා විමුත්‌තො, සො තෙසං අග්‌ගමක්‌ඛායති, තෙ ච න එවරූපා. තස්‌මා නෙසං විඤ්‌ඤූ නානුජානන්‌ති.
116.Ubhayavokiṇṇesu vattamānesūti ubhayesu vokiṇṇesu missībhūtesu hutvā vattamānesu. Katamesu ubhayesūti? Kaṇhasukkesu dhammesu viññugarahitesu ceva viññuppasatthesu ca. Yadettha brāhmaṇā evamāhaṃsūti ettha etesu kaṇhasukkadhammesu vattamānāpi brāhmaṇā yadetaṃ evaṃ vadanti ‘‘brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo’’tiādi. Taṃ nesaṃ viññū nānujānantīti ye loke paṇḍitā, te nānumodanti, na pasaṃsantīti attho. Taṃ kissa hetu? Imesañhi vāseṭṭhātiādimhi ayaṃ saṅkhepattho. Yaṃ vuttaṃ nānujānantīti, taṃ kasmāti ce? Yasmā imesaṃ catunnaṃ vaṇṇānaṃ yo bhikkhu arahaṃ…pe… sammadaññā vimutto, so tesaṃ aggamakkhāyati, te ca na evarūpā. Tasmā nesaṃ viññū nānujānanti.
අරහන්‌තිආදිපදෙසු චෙත්‌ථ කිලෙසානං ආරකත්‌තාදීහි කාරණෙහි අරහං. ආසවානං ඛීණත්‌තා ඛීණාසවො . සත්‌ත සෙක්‌ඛා පුථුජ්‌ජනකල්‍යාණකා ච බ්‍රහ්‌මචරියවාසං වසන්‌ති නාම. අයං පන වුත්‌ථවාසොති වුසිතවා. චතූහි මග්‌ගෙහි චතූසු සච්‌චෙසු පරිජානනාදිකරණීයං කතං අස්‌සාති කතකරණීයො. කිලෙසභාරො ච ඛන්‌ධභාරො ච ඔහිතො අස්‌සාති ඔහිතභාරො. ඔහිතොති ඔහාරිතො. සුන්‌දරො අත්‌ථො, සකො වා අත්‌ථො සදත්‌ථො, අනුප්‌පත්‌තො සදත්‌ථො එතෙනාති අනුප්‌පත්‌තසදත්‌ථො. භවසංයොජනං වුච්‌චති තණ්‌හා, සා පරික්‌ඛීණා අස්‌සාති පරික්‌ඛීණභවසංයොජනො. සම්‌මදඤ්‌ඤා විමුත්‌තොති සම්‌මා හෙතුනා කාරණෙන ජානිත්‌වා විමුත්‌තො. ජනෙතස්‌මින්‌ති ජනෙ එතස්‌මිං, ඉමස්‌මිං ලොකෙති අත්‌ථො. දිට්‌ඨෙ චෙව ධම්‌මෙ අභිසම්‌පරායඤ්‌චාති ඉධත්‌තභාවෙ ච පරත්‌තභාවෙ.
Arahantiādipadesu cettha kilesānaṃ ārakattādīhi kāraṇehi arahaṃ. Āsavānaṃ khīṇattā khīṇāsavo. Satta sekkhā puthujjanakalyāṇakā ca brahmacariyavāsaṃ vasanti nāma. Ayaṃ pana vutthavāsoti vusitavā. Catūhi maggehi catūsu saccesu parijānanādikaraṇīyaṃ kataṃ assāti katakaraṇīyo. Kilesabhāro ca khandhabhāro ca ohito assāti ohitabhāro. Ohitoti ohārito. Sundaro attho, sako vā attho sadattho, anuppatto sadattho etenāti anuppattasadattho. Bhavasaṃyojanaṃ vuccati taṇhā, sā parikkhīṇā assāti parikkhīṇabhavasaṃyojano. Sammadaññā vimuttoti sammā hetunā kāraṇena jānitvā vimutto. Janetasminti jane etasmiṃ, imasmiṃ loketi attho. Diṭṭhe ceva dhamme abhisamparāyañcāti idhattabhāve ca parattabhāve.
117. අනන්‌තරාති අන්‌තරවිරහිතා, අත්‌තනො කුලෙන සදිසාති අත්‌ථො. අනුයුත්‌තාති වසවත්‌තිනො. නිපච්‌චකාරන්‌ති මහල්‌ලකතරා නිපච්‌චකාරං දස්‌සෙන්‌ති. දහරතරා අභිවාදනාදීනි කරොන්‌ති. තත්‌ථ සාමීචිකම්‌මන්‌ති තංතංවත්‌තකරණාදි අනුච්‌ඡවිකකම්‌මං.
117.Anantarāti antaravirahitā, attano kulena sadisāti attho. Anuyuttāti vasavattino. Nipaccakāranti mahallakatarā nipaccakāraṃ dassenti. Daharatarā abhivādanādīni karonti. Tattha sāmīcikammanti taṃtaṃvattakaraṇādi anucchavikakammaṃ.
118. නිවිට්‌ඨාති අභිනිවිට්‌ඨා අචලට්‌ඨිතා. කස්‌ස පන එවරූපා සද්‌ධා හොතීති? සොතාපන්‌නස්‌ස. සො හි නිවිට්‌ඨසද්‌ධො අසිනා සීසෙ ඡෙජ්‌ජමානෙපි බුද්‌ධො අබුද්‌ධොති වා, ධම්‌මො අධම්‌මොති වා, සඞ්‌ඝො අසඞ්‌ඝොති වා න වදති. පතිට්‌ඨිතසද්‌ධො හොති සූරම්‌බට්‌ඨො විය.
118.Niviṭṭhāti abhiniviṭṭhā acalaṭṭhitā. Kassa pana evarūpā saddhā hotīti? Sotāpannassa. So hi niviṭṭhasaddho asinā sīse chejjamānepi buddho abuddhoti vā, dhammo adhammoti vā, saṅgho asaṅghoti vā na vadati. Patiṭṭhitasaddho hoti sūrambaṭṭho viya.
සො කිර සත්‌ථු ධම්‌මදෙසනං සුත්‌වා සොතාපන්‌නො හුත්‌වා ගෙහං අගමාසි. අථ මාරො ද්‌වත්‌තිංසවරලක්‌ඛණප්‌පටිමණ්‌ඩිතං බුද්‌ධරූපං මාපෙත්‌වා තස්‌ස ඝරද්‌වාරෙ ඨත්‌වා ‘‘සත්‌ථා ආගතො’’ති සාසනං පහිණි. සූරම්‌බට්‌ඨො චින්‌තෙසි ‘‘අහං ඉදානෙව සත්‌ථු සන්‌තිකෙ ධම්‌මං සුත්‌වා ආගතො, කිං නු ඛො භවිස්‌සතී’’ති උපසඞ්‌කමිත්‌වා සත්‌ථුසඤ්‌ඤාය වන්‌දිත්‌වා අට්‌ඨාසි. මාරො ආහ – ‘‘අම්‌බට්‌ඨ, යං තෙ මයා ‘රූපං අනිච්‌චං…පෙ.… විඤ්‌ඤාණං අනිච්‌චන්‌ති කථිතං, තං දුක්‌කථිතං. අනුපධාරෙත්‌වාව හි මයා එවං වුත්‌තං. තස්‌මා ත්‌වං ‘රූපං නිච්‌චං…පෙ.… විඤ්‌ඤාණං නිච්‌ච’න්‌ති ගණ්‌හාහී’’ති. සො චින්‌තෙසි – ‘‘අට්‌ඨානමෙතං යං බුද්‌ධා අනුපධාරෙත්‌වා අපච්‌චක්‌ඛං කත්‌වා කිඤ්‌චි කථෙය්‍යුං, අද්‌ධා අයං මය්‌හං විච්‌ඡින්‌දජනනත්‌ථං මාරො ආගතො’’ති. තතො නං ‘‘ත්‌වං මාරොසී’’ති ආහ. සො මුසාවාදං කාතුං නාසක්‌ඛි. ‘‘ආම මාරොස්‌මී’’ති පටිජානාති. ‘‘කස්‌මා ආගතොසී’’ති? තව සද්‌ධාචාලනත්‌ථන්‌ති ආහ. ‘‘කණ්‌හ පාපිම, ත්‌වං තාව එකො තිට්‌ඨ, තාදිසානං මාරානං සතම්‌පි සහස්‌සම්‌පි සතසහස්‌සම්‌පි මම සද්‌ධං චාලෙතුං අසමත්‌ථං, මග්‌ගෙන ආගතසද්‌ධා නාම ථිරා සිලාපථවියං පතිට්‌ඨිතසිනෙරු විය අචලා හොති, කිං ත්‌වං එත්‌ථා’’ති අච්‌ඡරං පහරි. සො ඨාතුං අසක්‌කොන්‌තො තත්‌ථෙව අන්‌තරධායි. එවරූපං සද්‌ධං සන්‌ධායෙතං වුත්‌තං ‘‘නිවිට්‌ඨා’’ති.
So kira satthu dhammadesanaṃ sutvā sotāpanno hutvā gehaṃ agamāsi. Atha māro dvattiṃsavaralakkhaṇappaṭimaṇḍitaṃ buddharūpaṃ māpetvā tassa gharadvāre ṭhatvā ‘‘satthā āgato’’ti sāsanaṃ pahiṇi. Sūrambaṭṭho cintesi ‘‘ahaṃ idāneva satthu santike dhammaṃ sutvā āgato, kiṃ nu kho bhavissatī’’ti upasaṅkamitvā satthusaññāya vanditvā aṭṭhāsi. Māro āha – ‘‘ambaṭṭha, yaṃ te mayā ‘rūpaṃ aniccaṃ…pe… viññāṇaṃ aniccanti kathitaṃ, taṃ dukkathitaṃ. Anupadhāretvāva hi mayā evaṃ vuttaṃ. Tasmā tvaṃ ‘rūpaṃ niccaṃ…pe… viññāṇaṃ nicca’nti gaṇhāhī’’ti. So cintesi – ‘‘aṭṭhānametaṃ yaṃ buddhā anupadhāretvā apaccakkhaṃ katvā kiñci katheyyuṃ, addhā ayaṃ mayhaṃ vicchindajananatthaṃ māro āgato’’ti. Tato naṃ ‘‘tvaṃ mārosī’’ti āha. So musāvādaṃ kātuṃ nāsakkhi. ‘‘Āma mārosmī’’ti paṭijānāti. ‘‘Kasmā āgatosī’’ti? Tava saddhācālanatthanti āha. ‘‘Kaṇha pāpima, tvaṃ tāva eko tiṭṭha, tādisānaṃ mārānaṃ satampi sahassampi satasahassampi mama saddhaṃ cāletuṃ asamatthaṃ, maggena āgatasaddhā nāma thirā silāpathaviyaṃ patiṭṭhitasineru viya acalā hoti, kiṃ tvaṃ etthā’’ti accharaṃ pahari. So ṭhātuṃ asakkonto tattheva antaradhāyi. Evarūpaṃ saddhaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ ‘‘niviṭṭhā’’ti.
මූලජාතා පතිට්‌ඨිතාති මග්‌ගමූලස්‌ස සඤ්‌ජාතත්‌තා තෙන මග්‌ගමූලෙන පතිට්‌ඨිතා. දළ්‌හාති ථිරා. අසංහාරියාති සුනිඛාතඉන්‌දඛීලො විය කෙනචි චාලෙතුං අසක්‌කුණෙය්‍යා. තස්‌සෙතං කල්‌ලං වචනායාති තස්‌ස අරියසාවකස්‌ස යුත්‌තමෙතං වත්‌තුං. කින්‌ති? ‘‘භගවතොම්‌හි පුත්‌තො ඔරසො’’ති එවමාදි. සො හි භගවන්‌තං නිස්‌සාය අරියභූමියං ජාතොති භගවතො පුත්‌තො. උරෙ වසිත්‌වා මුඛතො නික්‌ඛන්‌තධම්‌මඝොසවසෙන මග්‌ගඵලෙසු පතිට්‌ඨිතත්‌තා ඔරසො මුඛතො ජාතො. අරියධම්‌මතො ජාතත්‌තා අරියධම්‌මෙන ච නිම්‌මිතත්‌තා ධම්‌මජො ධම්‌මනිම්‌මිතො. නවලොකුත්‌තරධම්‌මදායජ්‌ජං අරහතීති ධම්‌මදායාදො. තං කිස්‌ස හෙතූති යදෙතං ‘‘භගවතොම්‌හි පුත්‌තො’’ති වත්‌වා ‘‘ධම්‌මජො ධම්‌මනිම්‌මිතො’’ති වුත්‌තං, තං කස්‌මාති චෙ? ඉදානිස්‌ස අත්‌ථං දස්‌සෙන්‌තො තථාගතස්‌ස හෙතන්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ ‘‘ධම්‌මකායො ඉතිපී’’ති කස්‌මා තථාගතො ‘‘ධම්‌මකායො’’ති වුත්‌තො? තථාගතො හි තෙපිටකං බුද්‌ධවචනං හදයෙන චින්‌තෙත්‌වා වාචාය අභිනීහරි. තෙනස්‌ස කායො ධම්‌මමයත්‌තා ධම්‌මොව. ඉති ධම්‌මො කායො අස්‌සාති ධම්‌මකායො. ධම්‌මකායත්‌තා එව බ්‍රහ්‌මකායො. ධම්‌මො හි සෙට්‌ඨත්‌ථෙන බ්‍රහ්‌මාති වුච්‌චති. ධම්‌මභූතොති ධම්‌මසභාවො. ධම්‌මභූතත්‌තා එව බ්‍රහ්‌මභූතො.
Mūlajātāpatiṭṭhitāti maggamūlassa sañjātattā tena maggamūlena patiṭṭhitā. Daḷhāti thirā. Asaṃhāriyāti sunikhātaindakhīlo viya kenaci cāletuṃ asakkuṇeyyā. Tassetaṃ kallaṃ vacanāyāti tassa ariyasāvakassa yuttametaṃ vattuṃ. Kinti? ‘‘Bhagavatomhi putto oraso’’ti evamādi. So hi bhagavantaṃ nissāya ariyabhūmiyaṃ jātoti bhagavato putto. Ure vasitvā mukhato nikkhantadhammaghosavasena maggaphalesu patiṭṭhitattā oraso mukhato jāto. Ariyadhammato jātattā ariyadhammena ca nimmitattā dhammajo dhammanimmito. Navalokuttaradhammadāyajjaṃ arahatīti dhammadāyādo. Taṃ kissa hetūti yadetaṃ ‘‘bhagavatomhi putto’’ti vatvā ‘‘dhammajo dhammanimmito’’ti vuttaṃ, taṃ kasmāti ce? Idānissa atthaṃ dassento tathāgatassa hetantiādimāha. Tattha ‘‘dhammakāyo itipī’’ti kasmā tathāgato ‘‘dhammakāyo’’ti vutto? Tathāgato hi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ hadayena cintetvā vācāya abhinīhari. Tenassa kāyo dhammamayattā dhammova. Iti dhammo kāyo assāti dhammakāyo. Dhammakāyattā eva brahmakāyo. Dhammo hi seṭṭhatthena brahmāti vuccati. Dhammabhūtoti dhammasabhāvo. Dhammabhūtattā eva brahmabhūto.
119. එත්‌තාවතා භගවා සෙට්‌ඨච්‌ඡෙදකවාදං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි අපරෙනපි නයෙන සෙට්‌ඨච්‌ඡෙදකවාදමෙව දස්‌සෙතුං හොති ඛො සො, වාසෙට්‌ඨ, සමයොතිආදිමාහ. තත්‌ථ සංවට්‌ටවිවට්‌ටකථා බ්‍රහ්‌මජාලෙ විත්‌ථාරිතාව. ඉත්‌ථත්‌තං ආගච්‌ඡන්‌තීති ඉත්‌ථභාවං මනුස්‌සත්‌තං ආගච්‌ඡන්‌ති. තෙධ හොන්‌ති මනොමයාති තෙ ඉධ මනුස්‌සලොකෙ නිබ්‌බත්‌තමානාපි ඔපපාතිකා හුත්‌වා මනෙනෙව නිබ්‌බත්‌තාති මනොමයා. බ්‍රහ්‌මලොකෙ විය ඉධාපි නෙසං පීතියෙව ආහාරකිච්‌චං සාධෙතීති පීතිභක්‌ඛා. එතෙනෙව නයෙන සයංපභාදීනිපි වෙදිතබ්‌බානීති.
119. Ettāvatā bhagavā seṭṭhacchedakavādaṃ dassetvā idāni aparenapi nayena seṭṭhacchedakavādameva dassetuṃ hoti kho so, vāseṭṭha, samayotiādimāha. Tattha saṃvaṭṭavivaṭṭakathā brahmajāle vitthāritāva. Itthattaṃ āgacchantīti itthabhāvaṃ manussattaṃ āgacchanti. Tedha honti manomayāti te idha manussaloke nibbattamānāpi opapātikā hutvā maneneva nibbattāti manomayā. Brahmaloke viya idhāpi nesaṃ pītiyeva āhārakiccaṃ sādhetīti pītibhakkhā. Eteneva nayena sayaṃpabhādīnipi veditabbānīti.
රසපථවිපාතුභාවවණ්‌ණනා
Rasapathavipātubhāvavaṇṇanā
120. එකොදකීභූතන්‌ති සබ්‌බං චක්‌කවාළං එකොදකමෙව භූතං. අන්‌ධකාරොති තමො. අන්‌ධකාරතිමිසාති චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණුප්‌පත්‌තිනිවාරණෙන අන්‌ධභාවකරණං බහලතමං. සමතනීති පතිට්‌ඨහි සමන්‌තතො පත්‌ථරි. පයසො තත්‌තස්‌සාති තත්‌තස්‌ස ඛීරස්‌ස. වණ්‌ණසම්‌පන්‌නාති වණ්‌ණෙන සම්‌පන්‌නා. කණිකාරපුප්‌ඵසදිසො හිස්‌සා වණ්‌ණො අහොසි. ගන්‌ධසම්‌පන්‌නාති ගන්‌ධෙන සම්‌පන්‌නා දිබ්‌බගන්‌ධං වායති. රසසම්‌පන්‌නාති රසෙන සම්‌පන්‌නා පක්‌ඛිත්‌තදිබ්‌බොජා විය හොති. ඛුද්‌දමධුන්‌ති ඛුද්‌දකමක්‌ඛිකාහි කතමධුං. අනෙළකන්‌ති නිද්‌දොසං මක්‌ඛිකණ්‌ඩකවිරහිතං. ලොලජාතිකොති ලොලසභාවො. අතීතානන්‌තරෙපි කප්‌පෙ ලොලොයෙව. අම්‌භොති අච්‌ඡරියජාතො ආහ. කිමෙවිදං භවිස්‌සතීති වණ්‌ණොපිස්‌සා මනාපො ගන්‌ධොපි, රසො පනස්‌සා කීදිසො භවිස්‌සතීති අත්‌ථො. යො තත්‌ථ උප්‌පන්‌නලොභො, සො රසපථවිං අඞ්‌ගුලියා සායි, අඞ්‌ගුලියා ගහෙත්‌වා ජිව්‌හග්‌ගෙ ඨපෙසි.
120.Ekodakībhūtanti sabbaṃ cakkavāḷaṃ ekodakameva bhūtaṃ. Andhakāroti tamo. Andhakāratimisāti cakkhuviññāṇuppattinivāraṇena andhabhāvakaraṇaṃ bahalatamaṃ. Samatanīti patiṭṭhahi samantato patthari. Payasotattassāti tattassa khīrassa. Vaṇṇasampannāti vaṇṇena sampannā. Kaṇikārapupphasadiso hissā vaṇṇo ahosi. Gandhasampannāti gandhena sampannā dibbagandhaṃ vāyati. Rasasampannāti rasena sampannā pakkhittadibbojā viya hoti. Khuddamadhunti khuddakamakkhikāhi katamadhuṃ. Aneḷakanti niddosaṃ makkhikaṇḍakavirahitaṃ. Lolajātikoti lolasabhāvo. Atītānantarepi kappe loloyeva. Ambhoti acchariyajāto āha. Kimevidaṃ bhavissatīti vaṇṇopissā manāpo gandhopi, raso panassā kīdiso bhavissatīti attho. Yo tattha uppannalobho, so rasapathaviṃ aṅguliyā sāyi, aṅguliyā gahetvā jivhagge ṭhapesi.
අච්‌ඡාදෙසීති ජිව්‌හග්‌ගෙ ඨපිතමත්‌තා සත්‌ත රසහරණීසහස්‌සානි ඵරිත්‌වා මනාපා හුත්‌වා තිට්‌ඨති. තණ්‌හා චස්‌ස ඔක්‌කමීති තත්‌ථ චස්‌ස තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජි.
Acchādesīti jivhagge ṭhapitamattā satta rasaharaṇīsahassāni pharitvā manāpā hutvā tiṭṭhati. Taṇhā cassa okkamīti tattha cassa taṇhā uppajji.
චන්‌දිමසූරියාදිපාතුභාවවණ්‌ණනා
Candimasūriyādipātubhāvavaṇṇanā
121. ආලුප්‌පකාරකං උපක්‌කමිංසු පරිභුඤ්‌ජිතුන්‌ති ආලොපං කත්‌වා පිණ්‌ඩෙ පිණ්‌ඩෙ ඡින්‌දිත්‌වා පරිභුඤ්‌ජිතුං ආරභිංසු. චන්‌දිමසූරියාති චන්‌දිමා ච සූරියො ච. පාතුරහෙසුන්‌ති පාතුභවිංසු.
121.Āluppakārakaṃ upakkamiṃsu paribhuñjitunti ālopaṃ katvā piṇḍe piṇḍe chinditvā paribhuñjituṃ ārabhiṃsu. Candimasūriyāti candimā ca sūriyo ca. Pāturahesunti pātubhaviṃsu.
කො පන තෙසං පඨමං පාතුභවි, කො කස්‌මිං වසති, කස්‌ස කිං පමාණං, කො උපරි, කො සීඝං ගච්‌ඡති, කති නෙසං වීථියො, කථං චරන්‌ති, කිත්‌තකෙ ඨානෙ ආලොකං කරොන්‌තීති? උභො එකතො පාතුභවන්‌ති. සූරියො පඨමතරං පඤ්‌ඤායති. තෙසඤ්‌හි සත්‌තානං සයංපභාය අන්‌තරහිතාය අන්‌ධකාරො අහොසි. තෙ භීතතසිතා ‘‘භද්‌දකං වතස්‌ස සචෙ ආලොකො පාතුභවෙය්‍යා’’ති චින්‌තයිංසු. තතො මහාජනස්‌ස සූරභාවං ජනයමානං සූරියමණ්‌ඩලං උට්‌ඨහි. තෙනෙවස්‌ස සූරියොති නාමං අහොසි. තස්‌මිං දිවසං ආලොකං කත්‌වා අත්‌ථඞ්‌ගතෙ පුන අන්‌ධකාරො අහොසි. තෙ ‘‘භද්‌දකං වතස්‌ස සචෙ අඤ්‌ඤො ආලොකො උප්‌පජ්‌ජෙය්‍යා’’ති චින්‌තයිංසු. අථ නෙසං ඡන්‌දං ඤත්‌වාව චන්‌දමණ්‌ඩලං උට්‌ඨහි. තෙනෙවස්‌ස චන්‌දොති නාමං අහොසි.
Ko pana tesaṃ paṭhamaṃ pātubhavi, ko kasmiṃ vasati, kassa kiṃ pamāṇaṃ, ko upari, ko sīghaṃ gacchati, kati nesaṃ vīthiyo, kathaṃ caranti, kittake ṭhāne ālokaṃ karontīti? Ubho ekato pātubhavanti. Sūriyo paṭhamataraṃ paññāyati. Tesañhi sattānaṃ sayaṃpabhāya antarahitāya andhakāro ahosi. Te bhītatasitā ‘‘bhaddakaṃ vatassa sace āloko pātubhaveyyā’’ti cintayiṃsu. Tato mahājanassa sūrabhāvaṃ janayamānaṃ sūriyamaṇḍalaṃ uṭṭhahi. Tenevassa sūriyoti nāmaṃ ahosi. Tasmiṃ divasaṃ ālokaṃ katvā atthaṅgate puna andhakāro ahosi. Te ‘‘bhaddakaṃ vatassa sace añño āloko uppajjeyyā’’ti cintayiṃsu. Atha nesaṃ chandaṃ ñatvāva candamaṇḍalaṃ uṭṭhahi. Tenevassa candoti nāmaṃ ahosi.
තෙසු චන්‌දො අන්‌තොමණිවිමානෙ වසති. තං බහි රජතෙන පරික්‌ඛිත්‌තං . උභයම්‌පි සීතලමෙව අහොසි. සූරියො අන්‌තොකනකවිමානෙ වසති. තං බාහිරං ඵලිකපරික්‌ඛිත්‌තං හොති. උභයම්‌පි උණ්‌හමෙව.
Tesu cando antomaṇivimāne vasati. Taṃ bahi rajatena parikkhittaṃ . Ubhayampi sītalameva ahosi. Sūriyo antokanakavimāne vasati. Taṃ bāhiraṃ phalikaparikkhittaṃ hoti. Ubhayampi uṇhameva.
පමාණතො චන්‌දො උජුකං එකූනපඤ්‌ඤාසයොජනො. පරිමණ්‌ඩලතො තීහි යොජනෙහි ඌනදියඩ්‌ඪසතයොජනො. සූරියො උජුකං පඤ්‌ඤාසයොජනො, පරිමණ්‌ඩලතො දියඩ්‌ඪසතයොජනො.
Pamāṇato cando ujukaṃ ekūnapaññāsayojano. Parimaṇḍalato tīhi yojanehi ūnadiyaḍḍhasatayojano. Sūriyo ujukaṃ paññāsayojano, parimaṇḍalato diyaḍḍhasatayojano.
චන්‌දො හෙට්‌ඨා, සූරියො උපරි, අන්‌තරා නෙසං යොජනං හොති. චන්‌දස්‌ස හෙට්‌ඨිමන්‌තතො සූරියස්‌ස උපරිමන්‌තතො යොජනසතං හොති.
Cando heṭṭhā, sūriyo upari, antarā nesaṃ yojanaṃ hoti. Candassa heṭṭhimantato sūriyassa uparimantato yojanasataṃ hoti.
චන්‌දො උජුකං සණිකං ගච්‌ඡති, තිරියං සීඝං. ද්‌වීසු පස්‌සෙසු නක්‌ඛත්‌තතාරකා ගච්‌ඡන්‌ති. චන්‌දො ධෙනු විය වච්‌ඡං තං තං නක්‌ඛත්‌තං උපසඞ්‌කමති. නක්‌ඛත්‌තානි පන අත්‌තනො ඨානං න විජහන්‌ති. සූරියස්‌ස උජුකං ගමනං සීඝං, තිරියං ගමනං දන්‌ධං. සො කාළපක්‌ඛඋපොසථතො පාටිපදදිවසෙ යොජනානං සතසහස්‌සං චන්‌දමණ්‌ඩලං ඔහාය ගච්‌ඡති. අථ චන්‌දො ලෙඛා විය පඤ්‌ඤායති. පක්‌ඛස්‌ස දුතියාය සතසහස්‌සන්‌ති එවං යාව උපොසථදිවසා සතසහස්‌සං සතසහස්‌සං ඔහාය ගච්‌ඡති. අථ චන්‌දො අනුක්‌කමෙන වඩ්‌ඪිත්‌වා උපොසථදිවසෙ පරිපුණ්‌ණො හොති. පුන පාටිපදදිවසෙ යොජනානං සතසහස්‌සං ධාවිත්‌වා ගණ්‌හාති. දුතියාය සතසහස්‌සන්‌ති එවං යාව උපොසථදිවසා සතසහස්‌සං සතසහස්‌සං ධාවිත්‌වා ගණ්‌හාති. අථ චන්‌දො අනුක්‌කමෙන හායිත්‌වා උපොසථදිවසෙ සබ්‌බසො න පඤ්‌ඤායති. චන්‌දං හෙට්‌ඨා කත්‌වා සූරියො උපරි හොති. මහතියා පාතියා ඛුද්‌දකභාජනං විය චන්‌දමණ්‌ඩලං පිධීයති. මජ්‌ඣන්‌හිකෙ ගෙහච්‌ඡායා විය චන්‌දස්‌ස ඡායා න පඤ්‌ඤායති. සො ඡායාය අපඤ්‌ඤායමානාය දූරෙ ඨිතානං දිවා පදීපො විය සයම්‌පි න පඤ්‌ඤායති.
Cando ujukaṃ saṇikaṃ gacchati, tiriyaṃ sīghaṃ. Dvīsu passesu nakkhattatārakā gacchanti. Cando dhenu viya vacchaṃ taṃ taṃ nakkhattaṃ upasaṅkamati. Nakkhattāni pana attano ṭhānaṃ na vijahanti. Sūriyassa ujukaṃ gamanaṃ sīghaṃ, tiriyaṃ gamanaṃ dandhaṃ. So kāḷapakkhauposathato pāṭipadadivase yojanānaṃ satasahassaṃ candamaṇḍalaṃ ohāya gacchati. Atha cando lekhā viya paññāyati. Pakkhassa dutiyāya satasahassanti evaṃ yāva uposathadivasā satasahassaṃ satasahassaṃ ohāya gacchati. Atha cando anukkamena vaḍḍhitvā uposathadivase paripuṇṇo hoti. Puna pāṭipadadivase yojanānaṃ satasahassaṃ dhāvitvā gaṇhāti. Dutiyāya satasahassanti evaṃ yāva uposathadivasā satasahassaṃ satasahassaṃ dhāvitvā gaṇhāti. Atha cando anukkamena hāyitvā uposathadivase sabbaso na paññāyati. Candaṃ heṭṭhā katvā sūriyo upari hoti. Mahatiyā pātiyā khuddakabhājanaṃ viya candamaṇḍalaṃ pidhīyati. Majjhanhike gehacchāyā viya candassa chāyā na paññāyati. So chāyāya apaññāyamānāya dūre ṭhitānaṃ divā padīpo viya sayampi na paññāyati.
කති නෙසං වීථියොති එත්‌ථ පන අජවීථි, නාගවීථි, ගොවීථීති තිස්‌සො වීථියො හොන්‌ති. තත්‌ථ අජානං උදකං පටිකූලං හොති, හත්‌ථිනාගානං මනාපං. ගුන්‌නං සීතුණ්‌හසමතාය ඵාසු හොති. තස්‌මා යං කාලං චන්‌දිමසූරියා අජවීථිං ආරුහන්‌ති, තදා දෙවො එකබින්‌දුම්‌පි න වස්‌සති. යදා නාගවීථිං ආරොහන්‌ති, තදා භින්‌නං විය නභං පග්‌ඝරති. යදා ගොවීථිං ආරොහන්‌ති, තදා උතුසමතා සම්‌පජ්‌ජති. චන්‌දිමසූරියා ඡමාසෙ සිනෙරුතො බහි නික්‌ඛමන්‌ති, ඡමාසෙ අන්‌තො විචරන්‌ති. තෙ හි ආසාළ්‌හමාසෙ සිනෙරුසමීපෙන විචරන්‌ති. තතො පරෙ ද්‌වෙ මාසෙ නික්‌ඛමිත්‌වා බහි විචරන්‌තා පඨමකත්‌තිකමාසෙ මජ්‌ඣෙන ගච්‌ඡන්‌ති. තතො චක්‌කවාළාභිමුඛා ගන්‌ත්‌වා තයො මාසෙ චක්‌කවාළසමීපෙන චරිත්‌වා පුන නික්‌ඛමිත්‌වා චිත්‍රමාසෙ මජ්‌ඣෙන ගන්‌ත්‌වා තතො ද්‌වෙ මාසෙ සිනෙරුභිමුඛා පක්‌ඛන්‌දිත්‌වා පුන ආසාළ්‌හෙ සිනෙරුසමීපෙන චරන්‌ති.
Kati nesaṃ vīthiyoti ettha pana ajavīthi, nāgavīthi, govīthīti tisso vīthiyo honti. Tattha ajānaṃ udakaṃ paṭikūlaṃ hoti, hatthināgānaṃ manāpaṃ. Gunnaṃ sītuṇhasamatāya phāsu hoti. Tasmā yaṃ kālaṃ candimasūriyā ajavīthiṃ āruhanti, tadā devo ekabindumpi na vassati. Yadā nāgavīthiṃ ārohanti, tadā bhinnaṃ viya nabhaṃ paggharati. Yadā govīthiṃ ārohanti, tadā utusamatā sampajjati. Candimasūriyā chamāse sineruto bahi nikkhamanti, chamāse anto vicaranti. Te hi āsāḷhamāse sinerusamīpena vicaranti. Tato pare dve māse nikkhamitvā bahi vicarantā paṭhamakattikamāse majjhena gacchanti. Tato cakkavāḷābhimukhā gantvā tayo māse cakkavāḷasamīpena caritvā puna nikkhamitvā citramāse majjhena gantvā tato dve māse sinerubhimukhā pakkhanditvā puna āsāḷhe sinerusamīpena caranti.
කිත්‌තකෙ ඨානෙ ආලොකං කරොන්‌තීති? එකප්‌පහාරෙන තීසු දීපෙසු ආලොකං කරොන්‌ති. කථං? ඉමස්‌මිඤ්‌හි දීපෙ සූරියුග්‌ගමනකාලො පුබ්‌බවිදෙහෙ මජ්‌ඣන්‌හිකො හොති, උත්‌තරකුරූසු අත්‌ථඞ්‌ගමනකාලො, අපරගොයානෙ මජ්‌ඣිමයාමො. පුබ්‌බවිදෙහම්‌හි උග්‌ගමනකාලො උත්‌තරකුරූසු මජ්‌ඣන්‌හිකො, අපරගොයානෙ අත්‌ථඞ්‌ගමනකාලො, ඉධ මජ්‌ඣිමයාමො. උත්‌තරකුරූසු උග්‌ගමනකාලො අපරගොයානෙ මජ්‌ඣන්‌හිකො, ඉධ අත්‌ථඞ්‌ගමනකාලො, පුබ්‌බවිදෙහෙ මජ්‌ඣිමයාමො. අපරගොයානදීපෙ උග්‌ගමනකාලො ඉධ මජ්‌ඣන්‌හිකො, පුබ්‌බවිදෙහෙ අත්‌ථඞ්‌ගමනකාලො, උත්‌තරකුරූසු මජ්‌ඣිමයාමොති.
Kittake ṭhāne ālokaṃ karontīti? Ekappahārena tīsu dīpesu ālokaṃ karonti. Kathaṃ? Imasmiñhi dīpe sūriyuggamanakālo pubbavidehe majjhanhiko hoti, uttarakurūsu atthaṅgamanakālo, aparagoyāne majjhimayāmo. Pubbavidehamhi uggamanakālo uttarakurūsu majjhanhiko, aparagoyāne atthaṅgamanakālo, idha majjhimayāmo. Uttarakurūsu uggamanakālo aparagoyāne majjhanhiko, idha atthaṅgamanakālo, pubbavidehe majjhimayāmo. Aparagoyānadīpe uggamanakālo idha majjhanhiko, pubbavidehe atthaṅgamanakālo, uttarakurūsu majjhimayāmoti.
නක්‌ඛත්‌තානි තාරකරූපානීති කත්‌තිකාදිනක්‌ඛත්‌තානි චෙව සෙසතාරකරූපානි ච චන්‌දිමසූරියෙහි සද්‌ධිංයෙව පාතුරහෙසුං. රත්‌තින්‌දිවාති තතො සූරියත්‌ථඞ්‌ගමනතො යාව අරුණුග්‌ගමනා රත්‌ති, අරුණුග්‌ගමනතො යාව සූරියත්‌ථඞ්‌ගමනා දිවාති එවං රත්‌තින්‌දිවා පඤ්‌ඤායිංසු. අථ පඤ්‌චදස රත්‌තියො අඩ්‌ඪමාසො, ද්‌වෙ අඩ්‌ඪමාසා මාසොති එවං මාසඩ්‌ඪමාසා පඤ්‌ඤායිංසු. අථ චත්‌තාරො මාසා උතු, තයො උතූ සංවච්‌ඡරොති එවං උතුසංවච්‌ඡරා පඤ්‌ඤායිංසු.
Nakkhattānitārakarūpānīti kattikādinakkhattāni ceva sesatārakarūpāni ca candimasūriyehi saddhiṃyeva pāturahesuṃ. Rattindivāti tato sūriyatthaṅgamanato yāva aruṇuggamanā ratti, aruṇuggamanato yāva sūriyatthaṅgamanā divāti evaṃ rattindivā paññāyiṃsu. Atha pañcadasa rattiyo aḍḍhamāso, dve aḍḍhamāsā māsoti evaṃ māsaḍḍhamāsā paññāyiṃsu. Atha cattāro māsā utu, tayo utū saṃvaccharoti evaṃ utusaṃvaccharā paññāyiṃsu.
122. වණ්‌ණවෙවණ්‌ණතා චාති වණ්‌ණස්‌ස විවණ්‌ණභාවො. තෙසං වණ්‌ණාතිමානපච්‌චයාති තෙසං වණ්‌ණං ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නඅතිමානපච්‌චයා. මානාතිමානජාතිකානන්‌ති පුනප්‌පුනං උප්‌පජ්‌ජමානාතිමානසභාවානං. රසාය පථවියාති සම්‌පන්‌නරසත්‌තා රසාති ලද්‌ධනාමාය පථවියා. අනුත්‌ථුනිංසූති අනුභාසිංසු. අහො රසන්‌ති අහො අම්‌හාකං මධුරරසං අන්‌තරහිතං. අග්‌ගඤ්‌ඤං අක්‌ඛරන්‌ති ලොකුප්‌පත්‌තිවංසකථං. අනුසරන්‌තීති අනුගච්‌ඡන්‌ති.
122.Vaṇṇavevaṇṇatā cāti vaṇṇassa vivaṇṇabhāvo. Tesaṃ vaṇṇātimānapaccayāti tesaṃ vaṇṇaṃ ārabbha uppannaatimānapaccayā. Mānātimānajātikānanti punappunaṃ uppajjamānātimānasabhāvānaṃ. Rasāya pathaviyāti sampannarasattā rasāti laddhanāmāya pathaviyā. Anutthuniṃsūti anubhāsiṃsu. Aho rasanti aho amhākaṃ madhurarasaṃ antarahitaṃ. Aggaññaṃ akkharanti lokuppattivaṃsakathaṃ. Anusarantīti anugacchanti.
භූමිපප්‌පටකපාතුභාවාදිවණ්‌ණනා
Bhūmipappaṭakapātubhāvādivaṇṇanā
123. එවමෙව පාතුරහොසීති එදිසො හුත්‌වා උට්‌ඨහි, අන්‌තොවාපියං උදකෙ ඡින්‌නෙ සුක්‌ඛකලලපටලං විය ච උට්‌ඨහි.
123.Evameva pāturahosīti ediso hutvā uṭṭhahi, antovāpiyaṃ udake chinne sukkhakalalapaṭalaṃ viya ca uṭṭhahi.
124. පදාලතාති එකා මධුරරසා භද්‌දාලතා. කලම්‌බුකාති නාළිකා. අහු වත නොති මධුරරසා වත නො පදාලතා අහොසි. අහායි වත නොති සා නො එතරහි අන්‌තරහිතාති.
124.Padālatāti ekā madhurarasā bhaddālatā. Kalambukāti nāḷikā. Ahu vata noti madhurarasā vata no padālatā ahosi. Ahāyi vata noti sā no etarahi antarahitāti.
125. අකට්‌ඨපාකොති අකට්‌ඨෙයෙව භූමිභාගෙ උප්‌පන්‌නො. අකණොති නික්‌කුණ්‌ඩකො. අථුසොති නිත්‌ථුසො. සුගන්‌ධොති දිබ්‌බගන්‌ධං වායති. තණ්‌ඩුලප්‌ඵලොති සුපරිසුද්‌ධං පණ්‌ඩරං තණ්‌ඩුලමෙව ඵලති. පක්‌කං පටිවිරූළ්‌හන්‌ති සායං ගහිතට්‌ඨානං පාතො පක්‌කං හොති, පුන විරූළ්‌හං පටිපාකතිකමෙව ගහිතට්‌ඨානං න පඤ්‌ඤායති. නාපදානං පඤ්‌ඤායතීති අලායිතං හුත්‌වා අනූනමෙව පඤ්‌ඤායති.
125.Akaṭṭhapākoti akaṭṭheyeva bhūmibhāge uppanno. Akaṇoti nikkuṇḍako. Athusoti nitthuso. Sugandhoti dibbagandhaṃ vāyati. Taṇḍulapphaloti suparisuddhaṃ paṇḍaraṃ taṇḍulameva phalati. Pakkaṃ paṭivirūḷhanti sāyaṃ gahitaṭṭhānaṃ pāto pakkaṃ hoti, puna virūḷhaṃ paṭipākatikameva gahitaṭṭhānaṃ na paññāyati. Nāpadānaṃ paññāyatīti alāyitaṃ hutvā anūnameva paññāyati.
ඉත්‌ථිපුරිසලිඞ්‌ගාදිපාතුභාවවණ්‌ණනා
Itthipurisaliṅgādipātubhāvavaṇṇanā
126. ඉත්‌ථියා චාති යා පුබ්‌බෙ මනුස්‌සකාලෙ ඉත්‌ථී, තස්‌ස ඉත්‌ථිලිඞ්‌ගං පාතුභවති, පුබ්‌බෙ පුරිසස්‌ස පුරිසලිඞ්‌ගං. මාතුගාමො නාම හි පුරිසත්‌තභාවං ලභන්‌තො අනුපුබ්‌බෙන පුරිසත්‌තපච්‌චයෙ ධම්‌මෙ පූරෙත්‌වා ලභති. පුරිසො ඉත්‌ථත්‌තභාවං ලභන්‌තො කාමෙසුමිච්‌ඡාචාරං නිස්‌සාය ලභති. තදා පන පකතියා මාතුගාමස්‌ස ඉත්‌ථිලිඞ්‌ගං, පුරිසස්‌ස පුරිසලිඞ්‌ගං පාතුරහොසි. උපනිජ්‌ඣායතන්‌ති උපනිජ්‌ඣායන්‌තානං ඔලොකෙන්‌තානං. පරිළාහොති රාගපරිළාහො. සෙට්‌ඨින්‌ති ඡාරිකං. නිබ්‌බුය්‌හමානායාති නිය්‍යමානාය.
126.Itthiyā cāti yā pubbe manussakāle itthī, tassa itthiliṅgaṃ pātubhavati, pubbe purisassa purisaliṅgaṃ. Mātugāmo nāma hi purisattabhāvaṃ labhanto anupubbena purisattapaccaye dhamme pūretvā labhati. Puriso itthattabhāvaṃ labhanto kāmesumicchācāraṃ nissāya labhati. Tadā pana pakatiyā mātugāmassa itthiliṅgaṃ, purisassa purisaliṅgaṃ pāturahosi. Upanijjhāyatanti upanijjhāyantānaṃ olokentānaṃ. Pariḷāhoti rāgapariḷāho. Seṭṭhinti chārikaṃ. Nibbuyhamānāyāti niyyamānāya.
127. අධම්‌මසම්‌මතන්‌ති තං පංසුඛිපනාදි අධම්‌මොති සම්‌මතං. තදෙතරහි ධම්‌මසම්‌මතන්‌ති තං ඉදානි ධම්‌මොති සම්‌මතං, ධම්‌මොති තං ගහෙත්‌වා විචරන්‌ති. තථා හි එකච්‌චෙසු ජානපදෙසු කලහං කුරුමානා ඉත්‌ථියො ‘‘ත්‌වං කස්‌මා කථෙසි? යා ගොමයපිණ්‌ඩමත්‌තම්‌පි නාලත්‌ථා’’ති වදන්‌ති. පාතබ්‍යතන්‌ති සෙවිතබ්‌බතං. සන්‌නිධිකාරකන්‌ති සන්‌නිධිං කත්‌වා. අපදානං පඤ්‌ඤායිත්‌ථාති ඡින්‌නට්‌ඨානං ඌනමෙව හුත්‌වා පඤ්‌ඤායිත්‌ථ. සණ්‌ඩසණ්‌ඩාති එකෙකස්‌මිං ඨානෙ කලාපබන්‌ධා විය ගුම්‌බගුම්‌බා හුත්‌වා.
127.Adhammasammatanti taṃ paṃsukhipanādi adhammoti sammataṃ. Tadetarahi dhammasammatanti taṃ idāni dhammoti sammataṃ, dhammoti taṃ gahetvā vicaranti. Tathā hi ekaccesu jānapadesu kalahaṃ kurumānā itthiyo ‘‘tvaṃ kasmā kathesi? Yā gomayapiṇḍamattampi nālatthā’’ti vadanti. Pātabyatanti sevitabbataṃ. Sannidhikārakanti sannidhiṃ katvā. Apadānaṃ paññāyitthāti chinnaṭṭhānaṃ ūnameva hutvā paññāyittha. Saṇḍasaṇḍāti ekekasmiṃ ṭhāne kalāpabandhā viya gumbagumbā hutvā.
128. මරියාදං ඨපෙය්‍යාමාති සීමං ඨපෙය්‍යාම. යත්‍ර හි නාමාති යො හි නාම. පාණිනා පහරිංසූති තයො වාරෙ වචනං අගණ්‌හන්‌තං පාණිනා පහරිංසු. තදග්‌ගෙ ඛොති තං අග්‌ගං කත්‌වා.
128.Mariyādaṃṭhapeyyāmāti sīmaṃ ṭhapeyyāma. Yatra hi nāmāti yo hi nāma. Pāṇinā pahariṃsūti tayo vāre vacanaṃ agaṇhantaṃ pāṇinā pahariṃsu. Tadagge khoti taṃ aggaṃ katvā.
මහාසම්‌මතරාජවණ්‌ණනා
Mahāsammatarājavaṇṇanā
130. ඛීයිතබ්‌බං ඛීයෙය්‍යාති පකාසෙතබ්‌බං පකාසෙය්‍ය ඛිපිතබ්‌බං ඛිපෙය්‍ය, හාරෙතබ්‌බං හාරෙය්‍යාති වුත්‌තං හොති. යො නෙසං සත්‌තොති යො තෙසං සත්‌තො. කො පන සොති? අම්‌හාකං බොධිසත්‌තො. සාලීනං භාගං අනුපදස්‌සාමාති මයං එකෙකස්‌ස ඛෙත්‌තතො අම්‌බණම්‌බණං ආහරිත්‌වා තුය්‌හං සාලිභාගං දස්‌සාම, තයා කිඤ්‌චි කම්‌මං න කාතබ්‌බං, ත්‌වං අම්‌හාකං ජෙට්‌ඨකට්‌ඨානෙ තිට්‌ඨාති.
130.Khīyitabbaṃ khīyeyyāti pakāsetabbaṃ pakāseyya khipitabbaṃ khipeyya, hāretabbaṃ hāreyyāti vuttaṃ hoti. Yo nesaṃ sattoti yo tesaṃ satto. Ko pana soti? Amhākaṃ bodhisatto. Sālīnaṃ bhāgaṃ anupadassāmāti mayaṃ ekekassa khettato ambaṇambaṇaṃ āharitvā tuyhaṃ sālibhāgaṃ dassāma, tayā kiñci kammaṃ na kātabbaṃ, tvaṃ amhākaṃ jeṭṭhakaṭṭhāne tiṭṭhāti.
131. අක්‌ඛරං උපනිබ්‌බත්‌තන්‌ති සඞ්‌ඛා සමඤ්‌ඤා පඤ්‌ඤත්‌ති වොහාරො උප්‌පන්‌නො. ඛත්‌තියො ඛත්‌තියොත්‌වෙව දුතියං අක්‌ඛරන්‌ති න කෙවලං අක්‌ඛරමෙව, තෙ පනස්‌ස ඛෙත්‌තසාමිනො තීහි සඞ්‌ඛෙහි අභිසෙකම්‌පි අකංසු. රඤ්‌ජෙතීති සුඛෙති පිනෙති. අග්‌ගඤ්‌ඤෙනාති අග්‌ගන්‌ති ඤාතෙන, අග්‌ගෙ වා ඤාතෙන ලොකුප්‌පත්‌තිසමයෙ උප්‌පන්‌නෙන අභිනිබ්‌බත්‌ති අහොසීති.
131.Akkharaṃ upanibbattanti saṅkhā samaññā paññatti vohāro uppanno. Khattiyo khattiyotveva dutiyaṃ akkharanti na kevalaṃ akkharameva, te panassa khettasāmino tīhi saṅkhehi abhisekampi akaṃsu. Rañjetīti sukheti pineti. Aggaññenāti agganti ñātena, agge vā ñātena lokuppattisamaye uppannena abhinibbatti ahosīti.
බ්‍රාහ්‌මණමණ්‌ඩලාදිවණ්‌ණනා
Brāhmaṇamaṇḍalādivaṇṇanā
132. වීතඞ්‌ගාරා වීතධූමාති පචිත්‌වා ඛාදිතබ්‌බාභාවතො විගතධූමඞ්‌ගාරා. පන්‌නමුසලාති කොට්‌ටෙත්‌වා පචිතබ්‌බාභාවතො පතිතමුසලා. ඝාසමෙසමානාති භික්‌ඛාචරියවසෙන යාගුභත්‌තං පරියෙසන්‌තා. තමෙනං මනුස්‌සා දිස්‌වාති තෙ එතෙ මනුස්‌සා පස්‌සිත්‌වා. අනභිසම්‌භුණමානාති අසහමානා අසක්‌කොන්‌තා. ගන්‌ථෙ කරොන්‌තාති තයො වෙදෙ අභිසඞ්‌ඛරොන්‌තා චෙව වාචෙන්‌තා ච. අච්‌ඡන්‌තීති වසන්‌ති, ‘‘අච්‌ඡෙන්‌තී’’තිපි පාඨො. එසෙවත්‌ථො. හීනසම්‌මතන්‌ති ‘‘මන්‌තෙ ධාරෙන්‌ති මන්‌තෙ වාචෙන්‌තී’’ති ඛො, වාසෙට්‌ඨ, ඉදං තෙන සමයෙන හීනසම්‌මතං. තදෙතරහි සෙට්‌ඨසම්‌මතන්‌ති තං ඉදානි ‘‘එත්‌තකෙ මන්‌තෙ ධාරෙන්‌ති එත්‌තකෙ මන්‌තෙ වාචෙන්‌තී’’ති සෙට්‌ඨසම්‌මතං ජාතං. බ්‍රාහ්‌මණමණ්‌ඩලස්‌සාති බ්‍රාහ්‌මණගණස්‌ස.
132.Vītaṅgārāvītadhūmāti pacitvā khāditabbābhāvato vigatadhūmaṅgārā. Pannamusalāti koṭṭetvā pacitabbābhāvato patitamusalā. Ghāsamesamānāti bhikkhācariyavasena yāgubhattaṃ pariyesantā. Tamenaṃ manussā disvāti te ete manussā passitvā. Anabhisambhuṇamānāti asahamānā asakkontā. Ganthe karontāti tayo vede abhisaṅkharontā ceva vācentā ca. Acchantīti vasanti, ‘‘acchentī’’tipi pāṭho. Esevattho. Hīnasammatanti ‘‘mante dhārenti mante vācentī’’ti kho, vāseṭṭha, idaṃ tena samayena hīnasammataṃ. Tadetarahi seṭṭhasammatanti taṃ idāni ‘‘ettake mante dhārenti ettake mante vācentī’’ti seṭṭhasammataṃ jātaṃ. Brāhmaṇamaṇḍalassāti brāhmaṇagaṇassa.
133. මෙථුනං ධම්‌මං සමාදායාති මෙථුනධම්‌මං සමාදියිත්‌වා. විසුකම්‌මන්‌තෙ පයොජෙසුන්‌ති ගොරක්‌ඛ වාණිජකම්‌මාදිකෙ විස්‌සුතෙ උග්‌ගතෙ කම්‌මන්‌තෙ පයොජෙසුං.
133.Methunaṃ dhammaṃ samādāyāti methunadhammaṃ samādiyitvā. Visukammantepayojesunti gorakkha vāṇijakammādike vissute uggate kammante payojesuṃ.
134. සුද්‌දා සුද්‌දාති තෙන ලුද්‌දාචාරකම්‌මඛුද්‌දාචාරකම්‌මුනා සුද්‌දං සුද්‌දං ලහුං ලහුං කුච්‌ඡිතං ගච්‌ඡන්‌ති, විනස්‌සන්‌තීති අත්‌ථො. අහු ඛොති හොති ඛො.
134.Suddā suddāti tena luddācārakammakhuddācārakammunā suddaṃ suddaṃ lahuṃ lahuṃ kucchitaṃ gacchanti, vinassantīti attho. Ahu khoti hoti kho.
135. සකං ධම්‌මං ගරහමානොති න සෙතච්‌ඡත්‌තං උස්‌සාපනමත්‌තෙන සුජ්‌ඣිතුං සක්‌කාති එවං අත්‌තනො ඛත්‌තියධම්‌මං නින්‌දමානො. එස නයො සබ්‌බත්‌ථ. ‘‘ඉමෙහි ඛො, වාසෙට්‌ඨ, චතූහි මණ්‌ඩලෙහී’’ති ඉමිනා ඉමං දස්‌සෙති ‘‘සමණමණ්‌ඩලං නාම විසුං නත්‌ථි, යස්‌මා පන න සක්‌කා ජාතියා සුජ්‌ඣිතුං, අත්‌තනො අත්‌තනො සම්‌මාපටිපත්‌තියා විසුද්‌ධි හොති. තස්‌මා ඉමෙහි චතූහි මණ්‌ඩලෙහි සමණමණ්‌ඩලස්‌ස අභිනිබ්‌බත්‌ති හොති. ඉමානි මණ්‌ඩලානි සමණමණ්‌ඩලං අනුවත්‌තන්‌ති, අනුවත්‌තන්‌තානි ච ධම්‌මෙනෙව අනුවත්‌තන්‌ති, නො අධම්‌මෙන. සමණමණ්‌ඩලඤ්‌හි ආගම්‌ම සම්‌මාපටිපත්‌තිං පූරෙත්‌වා සුද්‌ධිං පාපුණන්‌තී’’ති.
135.Sakaṃdhammaṃ garahamānoti na setacchattaṃ ussāpanamattena sujjhituṃ sakkāti evaṃ attano khattiyadhammaṃ nindamāno. Esa nayo sabbattha. ‘‘Imehi kho, vāseṭṭha, catūhi maṇḍalehī’’ti iminā imaṃ dasseti ‘‘samaṇamaṇḍalaṃ nāma visuṃ natthi, yasmā pana na sakkā jātiyā sujjhituṃ, attano attano sammāpaṭipattiyā visuddhi hoti. Tasmā imehi catūhi maṇḍalehi samaṇamaṇḍalassa abhinibbatti hoti. Imāni maṇḍalāni samaṇamaṇḍalaṃ anuvattanti, anuvattantāni ca dhammeneva anuvattanti, no adhammena. Samaṇamaṇḍalañhi āgamma sammāpaṭipattiṃ pūretvā suddhiṃ pāpuṇantī’’ti.
දුච්‌චරිතාදිකථාවණ්‌ණනා
Duccaritādikathāvaṇṇanā
136. ඉදානි යථාජාතියා න සක්‌කා සුජ්‌ඣිතුං, සම්‌මාපටිපත්‌තියාව සුජ්‌ඣන්‌ති, තමත්‌ථං පාකටං කරොන්‌තො ඛත්‌තියොපි ඛො, වාසෙට්‌ඨාති දෙසනං ආරභි. තත්‌ථ මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිකම්‌මසමාදානහෙතූති මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිවසෙන සමාදින්‌නකම්‌මහෙතු, මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිකම්‌මස්‌ස වා සමාදානහෙතු.
136. Idāni yathājātiyā na sakkā sujjhituṃ, sammāpaṭipattiyāva sujjhanti, tamatthaṃ pākaṭaṃ karonto khattiyopi kho, vāseṭṭhāti desanaṃ ārabhi. Tattha micchādiṭṭhikammasamādānahetūti micchādiṭṭhivasena samādinnakammahetu, micchādiṭṭhikammassa vā samādānahetu.
137. ද්‌වයකාරීති කාලෙන කුසලං කරොති, කාලෙන අකුසලන්‌ති එවං උභයකාරී. සුඛදුක්‌ඛප්‌පටිසංවෙදී හොතීති එකක්‌ඛණෙ උභයවිපාකදානට්‌ඨානං නාම නත්‌ථි. යෙන පන අකුසලං බහුං කතං හොති, කුසලං මන්‌දං, සො තං කුසලං නිස්‌සාය ඛත්‌තියකුලෙ වා බ්‍රාහ්‌මණකුලෙ වා නිබ්‌බත්‌තති. අථ නං අකුසලකම්‌මං කාණම්‌පි කරොති ඛුජ්‌ජම්‌පි පීඨසප්‌පිම්‌පි. සො රජ්‌ජස්‌ස වා අනරහො හොති, අභිසිත්‌තකාලෙ වා එවංභූතො භොගෙ පරිභුඤ්‌ජිතුං න සක්‌කොති. අපරස්‌ස මරණකාලෙ ද්‌වෙ බලවමල්‌ලා විය තෙ ද්‌වෙපි කුසලාකුසලකම්‌මානි උපට්‌ඨහන්‌ති. තෙසු අකුසලං බලවතරං හොති, තං කුසලං පටිබාහිත්‌වා තිරච්‌ඡානයොනියං නිබ්‌බත්‌තාපෙති. කුසලකම්‌මම්‌පි පවත්‌තිවෙදනීයං හොති. තමෙනං මඞ්‌ගලහත්‌ථිං වා කරොන්‌ති මඞ්‌ගලඅස්‌සං වා මඞ්‌ගලඋසභං වා. සො සම්‌පත්‌තිං අනුභවති . ඉදං සන්‌ධාය වුත්‌තං ‘‘සුඛදුක්‌ඛප්‌පටිසංවෙදී හොතී’’ති.
137.Dvayakārīti kālena kusalaṃ karoti, kālena akusalanti evaṃ ubhayakārī. Sukhadukkhappaṭisaṃvedī hotīti ekakkhaṇe ubhayavipākadānaṭṭhānaṃ nāma natthi. Yena pana akusalaṃ bahuṃ kataṃ hoti, kusalaṃ mandaṃ, so taṃ kusalaṃ nissāya khattiyakule vā brāhmaṇakule vā nibbattati. Atha naṃ akusalakammaṃ kāṇampi karoti khujjampi pīṭhasappimpi. So rajjassa vā anaraho hoti, abhisittakāle vā evaṃbhūto bhoge paribhuñjituṃ na sakkoti. Aparassa maraṇakāle dve balavamallā viya te dvepi kusalākusalakammāni upaṭṭhahanti. Tesu akusalaṃ balavataraṃ hoti, taṃ kusalaṃ paṭibāhitvā tiracchānayoniyaṃ nibbattāpeti. Kusalakammampi pavattivedanīyaṃ hoti. Tamenaṃ maṅgalahatthiṃ vā karonti maṅgalaassaṃ vā maṅgalausabhaṃ vā. So sampattiṃ anubhavati . Idaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘sukhadukkhappaṭisaṃvedī hotī’’ti.
බොධිපක්‌ඛියභාවනාවණ්‌ණනා
Bodhipakkhiyabhāvanāvaṇṇanā
138. සත්‌තන්‌නං බොධිපක්‌ඛියානන්‌ති ‘‘චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානා’’ති ආදිකොට්‌ඨාසවසෙන සත්‌තන්‌නං, පටිපාටියා පන සත්‌තතිංසාය බොධිපක්‌ඛියානං ධම්‌මානං . භාවනමන්‌වායාති භාවනං අනුගන්‌ත්‌වා, පටිපජ්‌ජිත්‌වාති අත්‌ථො. පරිනිබ්‌බායතීති කිලෙසපරිනිබ්‌බානෙන පරිනිබ්‌බායති. ඉති භගවා චත්‌තාරො වණ්‌ණෙ දස්‌සෙත්‌වා විනිවත්‌තෙත්‌වා පටිවිද්‌ධචතුසච්‌චං ඛීණාසවමෙව දෙවමනුස්‌සෙසු සෙට්‌ඨං කත්‌වා දස්‌සෙසි.
138.Sattannaṃ bodhipakkhiyānanti ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’ti ādikoṭṭhāsavasena sattannaṃ, paṭipāṭiyā pana sattatiṃsāya bodhipakkhiyānaṃ dhammānaṃ . Bhāvanamanvāyāti bhāvanaṃ anugantvā, paṭipajjitvāti attho. Parinibbāyatīti kilesaparinibbānena parinibbāyati. Iti bhagavā cattāro vaṇṇe dassetvā vinivattetvā paṭividdhacatusaccaṃ khīṇāsavameva devamanussesu seṭṭhaṃ katvā dassesi.
140. ඉදානි තමෙවත්‌ථං ලොකසම්‌මතස්‌ස බ්‍රහ්‌මුනොපි වචනදස්‌සනානුසාරෙන දළ්‌හං කත්‌වා දස්‌සෙන්‌තො ඉමෙසඤ්‌හි වාසෙට්‌ඨ චතුන්‌නං වණ්‌ණානන්‌තිආදිමාහ. ‘‘බ්‍රහ්‌මුනාපෙසා’’තිආදි අම්‌බට්‌ඨසුත්‌තෙ විත්‌ථාරිතං. ඉති භගවා එත්‌තකෙන ඉමිනා කථාමග්‌ගෙන සෙට්‌ඨච්‌ඡෙදකවාදමෙව දස්‌සෙත්‌වා සුත්‌තන්‌තං විනිවත්‌තෙත්‌වා අරහත්‌තනිකූටෙන දෙසනං නිට්‌ඨාපෙසි. අත්‌තමනා වාසෙට්‌ඨභාරද්‌වාජාති වාසෙට්‌ඨභාරද්‌වාජ සාමණෙරාපි හි සකමනා තුට්‌ඨමනා ‘‘සාධු, සාධූ’’ති භගවතො භාසිතං අභිනන්‌දිංසු. ඉදමෙව සුත්‌තන්‌තං ආවජ්‌ජන්‌තා අනුමජ්‌ජන්‌තා සහ පටිසම්‌භිදාහි අරහත්‌තං පාපුණිංසූති.
140. Idāni tamevatthaṃ lokasammatassa brahmunopi vacanadassanānusārena daḷhaṃ katvā dassento imesañhi vāseṭṭha catunnaṃ vaṇṇānantiādimāha. ‘‘Brahmunāpesā’’tiādi ambaṭṭhasutte vitthāritaṃ. Iti bhagavā ettakena iminā kathāmaggena seṭṭhacchedakavādameva dassetvā suttantaṃ vinivattetvā arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi. Attamanā vāseṭṭhabhāradvājāti vāseṭṭhabhāradvāja sāmaṇerāpi hi sakamanā tuṭṭhamanā ‘‘sādhu, sādhū’’ti bhagavato bhāsitaṃ abhinandiṃsu. Idameva suttantaṃ āvajjantā anumajjantā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇiṃsūti.
සුමඞ්‌ගලවිලාසිනියා දීඝනිකායට්‌ඨකථාය
Sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya
අග්‌ගඤ්‌ඤසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Aggaññasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / දීඝනිකාය • Dīghanikāya / 4. අග්‌ගඤ්‌ඤසුත්‌තං • 4. Aggaññasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / දීඝනිකාය (ටීකා) • Dīghanikāya (ṭīkā) / 4. අග්‌ගඤ්‌ඤසුත්‌තවණ්‌ණනා • 4. Aggaññasuttavaṇṇanā
