Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ദീഘനികായ (ടീകാ) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
൪. അഗ്ഗഞ്ഞസുത്തവണ്ണനാ
4. Aggaññasuttavaṇṇanā
വാസേട്ഠഭാരദ്വാജവണ്ണനാ
Vāseṭṭhabhāradvājavaṇṇanā
൧൧൧. ഏത്ഥാതി ‘‘പുബ്ബാരാമേ, മിഗാരമാതുപാസാദേ’’തി ഏതസ്മിം പദദ്വയേ. കോയം പുബ്ബാരാമോ, കഥഞ്ച പുബ്ബാരാമോ, കാ ച മിഗാരമാതാ, കഥഞ്ചസ്സാ പാസാദോ അഹോസീതി ഏതസ്മിം അന്തോലീനേ അനുയോഗേ. അയം ഇദാനി വുച്ചമാനാ അനുപുബ്ബികഥാ ആദിതോ പട്ഠായ സങ്ഖേപേനേവ അനുപുബ്ബികഥാ. പദുമുത്തരം ഭഗവന്തം ഏകം ഉപാസികം അഗ്ഗുപട്ഠായികട്ഠാനേ ഠപേന്തിം ദിസ്വാന തത്ഥ സഞ്ജാതഗാരവബഹുമാനാ തമേവത്ഥം പുരക്ഖത്വാ ഭഗവന്തം നിമന്തേത്വാ. മേണ്ഡകപുത്തസ്സാതി മേണ്ഡകസേട്ഠിപുത്തസ്സ. സോതാപന്നാ അഹോസി തഥാ കതാധികാരത്താ.
111.Etthāti ‘‘pubbārāme, migāramātupāsāde’’ti etasmiṃ padadvaye. Koyaṃ pubbārāmo, kathañca pubbārāmo, kā ca migāramātā, kathañcassā pāsādo ahosīti etasmiṃ antolīne anuyoge. Ayaṃ idāni vuccamānā anupubbikathā ādito paṭṭhāya saṅkhepeneva anupubbikathā. Padumuttaraṃ bhagavantaṃ ekaṃ upāsikaṃ aggupaṭṭhāyikaṭṭhāne ṭhapentiṃ disvāna tattha sañjātagāravabahumānā tamevatthaṃ purakkhatvā bhagavantaṃ nimantetvā. Meṇḍakaputtassāti meṇḍakaseṭṭhiputtassa. Sotāpannā ahosi tathā katādhikārattā.
മാതുട്ഠാനേ ഠപേസി അത്തനോ സീലാചാരസമ്പത്തിയാ ഗരുട്ഠാനിയത്താ. ഉപയോഗന്തി തത്ഥ തത്ഥ അപ്പേതബ്ബട്ഠാനേ അപ്പനാവസേന വിനിയോഗം അഗമംസു. അഞ്ഞേഹി ച വേളുരിയലോഹിതങ്കമസാരഗല്ലാദീഹി. ഭസ്സതീതി ഓതരതി. സുദ്ധപാസാദോവ ന സോഭതീതി കേവലോ ഏകപാസാദോ ഏവ വിഹാരോ ന സോഭതി. നിയൂഹാനി ബഹൂനി നീഹരിത്വാ കത്തബ്ബസേനാസനാനി ‘‘ദുവഡ്ഢഗേഹാനീ’’തി വദന്തി. മജ്ഝേ ഗബ്ഭോ സമന്തതോ അനുപരിയായതോതി ഏവം ദ്വിക്ഖത്തും വഡ്ഢേത്വാ കതസേനാസനാനി ദുവഡ്ഢഗേഹാനി. ചൂളപാസാദാതി ഖുദ്ദകപാസാദാ.
Mātuṭṭhāne ṭhapesi attano sīlācārasampattiyā garuṭṭhāniyattā. Upayoganti tattha tattha appetabbaṭṭhāne appanāvasena viniyogaṃ agamaṃsu. Aññehi ca veḷuriyalohitaṅkamasāragallādīhi. Bhassatīti otarati. Suddhapāsādova na sobhatīti kevalo ekapāsādo eva vihāro na sobhati. Niyūhāni bahūni nīharitvā kattabbasenāsanāni ‘‘duvaḍḍhagehānī’’ti vadanti. Majjhe gabbho samantato anupariyāyatoti evaṃ dvikkhattuṃ vaḍḍhetvā katasenāsanāni duvaḍḍhagehāni. Cūḷapāsādāti khuddakapāsādā.
ഉത്തരദേവീവിഹാരോ നാമ നഗരസ്സ പാചീനദ്വാരസമീപേ കതവിഹാരോ.
Uttaradevīvihāro nāma nagarassa pācīnadvārasamīpe katavihāro.
തിത്ഥിയലിങ്ഗസ്സ അഗ്ഗഹിതത്താ നേവ തിത്ഥിയപരിവാസം വസന്തി. അനുപസമ്പന്നഭാവതോ ആപത്തിയാ ആപന്നായ അഭാവതോ ന ആപത്തിപരിവാസം വസന്തി. ഭിക്ഖുഭാവന്തി ഉപസമ്പദം. തേവിജ്ജസുത്തന്തി ഇമസ്മിം ദീഘനികായേ തേവിജ്ജസുത്തം സുത്വാ.
Titthiyaliṅgassa aggahitattā neva titthiyaparivāsaṃ vasanti. Anupasampannabhāvato āpattiyā āpannāya abhāvato na āpattiparivāsaṃ vasanti. Bhikkhubhāvanti upasampadaṃ. Tevijjasuttanti imasmiṃ dīghanikāye tevijjasuttaṃ sutvā.
൧൧൩. അനുവത്തമാനാ ചങ്കമിംസു അനനുചങ്കമനേ യഥാധിപ്പേതസ്സ അത്ഥസ്സ പുച്ഛനാദീനം അസക്കുണേയ്യത്താ. തേസന്തി തേസം ദ്വിന്നം. തേനാഹ ‘‘പണ്ഡിതതരോ’’തി. അത്ഥാതി ഭവത്ഥ. കുലസമ്പന്നാതി സമ്പന്നകുലാ ഉദിതോദിതേ ബ്രാഹ്മണകുലേ ഉപ്പന്നാ. ബ്രാഹ്മണകുലാതി കേനചി പാരിജുഞ്ഞേന അനുപദ്ദുതാ ഏവ ബ്രാഹ്മണകുലാ. തേനാഹ ‘‘ഭോഗാദിസമ്പന്ന’’ന്തിആദി. ഇമേ ബ്രാഹ്മണാ ഉച്ചാ ഹുത്വാ ‘‘ഇമം വസലം പബ്ബജ്ജം പബ്ബജിംസൂ’’തിആദിനാ ജാതിആദീനി ഘട്ടേന്താ അക്കോസന്തി. പരിഭാസന്തീതി പരിഭവിത്വാ ഭാസന്തി. അത്തനോ അനുരൂപായാതി അത്തനോ അജ്ഝാസയസ്സ അനുരൂപായ. അന്തരന്തരാ വിച്ഛിജ്ജ പവത്തിയമാനാ പരിഭാസാ പരിപുണ്ണാ നാമ ന ഹോതി ഖണ്ഡഭാവതോ, തബ്ബിപരിയായതോ പരിപുണ്ണാ നാമ ഹോതീതി ആഹ ‘‘അന്തരാ’’തിആദി.
113.Anuvattamānācaṅkamiṃsu ananucaṅkamane yathādhippetassa atthassa pucchanādīnaṃ asakkuṇeyyattā. Tesanti tesaṃ dvinnaṃ. Tenāha ‘‘paṇḍitataro’’ti. Atthāti bhavattha. Kulasampannāti sampannakulā uditodite brāhmaṇakule uppannā. Brāhmaṇakulāti kenaci pārijuññena anupaddutā eva brāhmaṇakulā. Tenāha ‘‘bhogādisampanna’’ntiādi. Ime brāhmaṇā uccā hutvā ‘‘imaṃ vasalaṃ pabbajjaṃ pabbajiṃsū’’tiādinā jātiādīni ghaṭṭentā akkosanti. Paribhāsantīti paribhavitvā bhāsanti. Attano anurūpāyāti attano ajjhāsayassa anurūpāya. Antarantarā vicchijja pavattiyamānā paribhāsā paripuṇṇā nāma na hoti khaṇḍabhāvato, tabbipariyāyato paripuṇṇā nāma hotīti āha ‘‘antarā’’tiādi.
അപ്പതിട്ഠതായാതി അപസ്സയരഹിതത്താ. വിഭിന്നോതി വിനട്ഠോ.
Appatiṭṭhatāyāti apassayarahitattā. Vibhinnoti vinaṭṭho.
ഇതരേ തയോ വണ്ണാതി ഖത്തിയാദയോ വണ്ണാ ഹീനാ. നനു ഖത്തിയാവ സേട്ഠാ വണ്ണാ യഥാ ബുദ്ധാ ഏതരഹി ഖത്തിയകുലേ ഏവ ഉപ്പന്നാതി? സച്ചമേതം, തേ പന അത്തനോ മിച്ഛാഭിമാനേന, മിച്ഛാഗാഹേന ച ‘‘ബ്രാഹ്മണോവ സേട്ഠോ വണ്ണോ’’തി വദന്തി, തം തേസം വചനമത്തം. ‘‘സുജ്ഝന്തീതി സുദ്ധാ ഹോന്തി, ന നിന്ദം ഗരഹം പാപുണന്തീ’’തി വദന്തി. സുജ്ഝന്തി വാ സംസാരതോ സുജ്ഝന്തി, ന സേസാ വണ്ണാ അസുക്കജാതികത്താ, മന്തജ്ഝേനാഭാവതോ ചാതി. ബ്രഹ്മുനോ മുഖതോ ജാതാ വേദവചനതോ ജാതാതി മുഖതോ ജാതാ. തതോ ഏവ ബ്രഹ്മുനോ മഹാബ്രഹ്മുനോ വേദവചനതോ വിജാതാതി ബ്രഹ്മജാ. തേന ദുവിധേനാപി നിമ്മിതാതി ബ്രഹ്മനിമ്മിതാ. വേദവേദങ്ഗാദിബ്രഹ്മദായജ്ജം അരഹന്തീതി ബ്രഹ്മദായാദാ. മുണ്ഡകേ സമണകേതി ഏത്ഥ ക-കാരോ ഗരഹായന്തി ആഹ ‘‘നിന്ദന്താ ജിഗുച്ഛന്താ വദന്തീ’’തി. ഇബ്ഭേതി സുദ്ദേ, തേ പന ഘരബന്ധനേന ബദ്ധാ നിഹീനതരാതി ആഹ ‘‘ഗഹപതികേ’’തി. കണ്ഹേതി കണ്ഹജാതികേ. ബന്ധനട്ഠേന ബന്ധു, കസ്സ പന ബന്ധൂതി ആഹ ‘‘മാരസ്സ ബന്ധുഭൂതേ’’തി. പാദാപച്ചേതി പാദതോ ജാതാപച്ചേ. അയം കിര ബ്രാഹ്മണാനം ലദ്ധി ‘‘ബ്രാഹ്മണാ ബ്രഹ്മുനോ മുഖതോ ജാതാ, ഖത്തിയാ ഉരതോ, ഊരൂഹി വേസ്സാ, പാദതോ സുദ്ദാ’’തി.
Itare tayo vaṇṇāti khattiyādayo vaṇṇā hīnā. Nanu khattiyāva seṭṭhā vaṇṇā yathā buddhā etarahi khattiyakule eva uppannāti? Saccametaṃ, te pana attano micchābhimānena, micchāgāhena ca ‘‘brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo’’ti vadanti, taṃ tesaṃ vacanamattaṃ. ‘‘Sujjhantīti suddhā honti, na nindaṃ garahaṃ pāpuṇantī’’ti vadanti. Sujjhanti vā saṃsārato sujjhanti, na sesā vaṇṇā asukkajātikattā, mantajjhenābhāvato cāti. Brahmuno mukhato jātā vedavacanato jātāti mukhato jātā. Tato eva brahmuno mahābrahmuno vedavacanato vijātāti brahmajā. Tena duvidhenāpi nimmitāti brahmanimmitā. Vedavedaṅgādibrahmadāyajjaṃ arahantīti brahmadāyādā. Muṇḍake samaṇaketi ettha ka-kāro garahāyanti āha ‘‘nindantā jigucchantā vadantī’’ti. Ibbheti sudde, te pana gharabandhanena baddhā nihīnatarāti āha ‘‘gahapatike’’ti. Kaṇheti kaṇhajātike. Bandhanaṭṭhena bandhu, kassa pana bandhūti āha ‘‘mārassa bandhubhūte’’ti. Pādāpacceti pādato jātāpacce. Ayaṃ kira brāhmaṇānaṃ laddhi ‘‘brāhmaṇā brahmuno mukhato jātā, khattiyā urato, ūrūhi vessā, pādato suddā’’ti.
൧൧൪. യസ്മാ പഠമകപ്പികകാലേ ചതുവണ്ണവവത്ഥാനം നത്ഥി, സബ്ബേവ സത്താ ഏകസദിസാ, അപരഭാഗേ പന തേസം പയോഗഭേദവസേന അഹോസി, തസ്മാ വുത്തം ‘‘പോരാണം…പേ॰… അജാനന്താ’’തി. ലദ്ധിഭിന്ദനത്ഥായാതി ‘‘ബ്രാഹ്മണാ ബ്രഹ്മുനോ പുത്താ ഓരസാ മുഖതോ ജാതാ’’തി ഏവം പവത്തായ ലദ്ധിയാ വിനിവേഠനത്ഥം. പുത്തപ്പടിലാഭത്ഥായാതി ‘‘ഏവം മയം പേത്തികം ഇണം സോധേസ്സാമാ’’തി ലദ്ധിയം ഠത്വാ പുത്തപ്പടിലാഭായ. അയഞ്ഹേത്ഥ ധമ്മികാനം ബ്രാഹ്മണാനം അജ്ഝാസയോ. സഞ്ജാതപുപ്ഫാതി രജസ്സലാ. ഇത്ഥീനഞ്ഹി കുമാരിഭാവപ്പത്തിതോ പട്ഠായ പച്ഛിമവയതോ ഓരം അസതി വിബന്ധേ അട്ഠമേ അട്ഠമേ സത്താഹേ ഗബ്ഭാസയസഞ്ഞിതേ തതിയേ ആവത്തേ കതിപയാ ലോഹിതപീളകാ സണ്ഠഹിത്വാ അഗ്ഗഹിതപുപ്ഫാ ഏവ ഭിജ്ജന്തി, തതോ ലോഹിതം പഗ്ഘരതി, തത്ഥ ഉതുസമഞ്ഞാ, പുപ്ഫസമഞ്ഞാ ച. നേസന്തി ബ്രാഹ്മണാനം. സച്ചവചനം സിയാതി ‘‘ബ്രഹ്മുനോ പുത്താ’’തിആദിവചനം സച്ചം യദി സിയാ, ബ്രാഹ്മണീനം…പേ॰… മുഖം ഭവേയ്യ, ന ചേതം അത്ഥി.
114. Yasmā paṭhamakappikakāle catuvaṇṇavavatthānaṃ natthi, sabbeva sattā ekasadisā, aparabhāge pana tesaṃ payogabhedavasena ahosi, tasmā vuttaṃ ‘‘porāṇaṃ…pe… ajānantā’’ti. Laddhibhindanatthāyāti ‘‘brāhmaṇā brahmuno puttā orasā mukhato jātā’’ti evaṃ pavattāya laddhiyā viniveṭhanatthaṃ. Puttappaṭilābhatthāyāti ‘‘evaṃ mayaṃ pettikaṃ iṇaṃ sodhessāmā’’ti laddhiyaṃ ṭhatvā puttappaṭilābhāya. Ayañhettha dhammikānaṃ brāhmaṇānaṃ ajjhāsayo. Sañjātapupphāti rajassalā. Itthīnañhi kumāribhāvappattito paṭṭhāya pacchimavayato oraṃ asati vibandhe aṭṭhame aṭṭhame sattāhe gabbhāsayasaññite tatiye āvatte katipayā lohitapīḷakā saṇṭhahitvā aggahitapupphā eva bhijjanti, tato lohitaṃ paggharati, tattha utusamaññā, pupphasamaññā ca. Nesanti brāhmaṇānaṃ. Saccavacanaṃ siyāti ‘‘brahmuno puttā’’tiādivacanaṃ saccaṃ yadi siyā, brāhmaṇīnaṃ…pe… mukhaṃ bhaveyya, na cetaṃ atthi.
ചതുവണ്ണസുദ്ധിവണ്ണനാ
Catuvaṇṇasuddhivaṇṇanā
൧൧൫. മുഖച്ഛേദകവാദന്തി ‘‘ബ്രാഹ്മണാ മഹാബ്രഹ്മുനോ മുഖതോ ജാതാ’’തി വാദസ്സ ഛേദകവാദം. അരിയഭാവേ അസമത്ഥാതി അനരിയഭാവാവഹാ. പകതികാളകാതി സഭാവേനേവ ന സുദ്ധാ. കണ്ഹോതി കിലിട്ഠോ ഉപതാപകോ. തേനാഹ ‘‘ദുക്ഖോതി അത്ഥോ’’തി.
115.Mukhacchedakavādanti ‘‘brāhmaṇā mahābrahmuno mukhato jātā’’ti vādassa chedakavādaṃ. Ariyabhāve asamatthāti anariyabhāvāvahā. Pakatikāḷakāti sabhāveneva na suddhā. Kaṇhoti kiliṭṭho upatāpako. Tenāha ‘‘dukkhoti attho’’ti.
സുക്കഭാവോ നാമ പരിസുദ്ധതാതി ആഹ ‘‘നിക്കിലേസഭാവേന പണ്ഡരാ’’തി. സുക്കോതി ന കിലിട്ഠോ അനുപതാപകോതി വുത്തം ‘‘സുഖോതി അത്ഥോ’’തി.
Sukkabhāvo nāma parisuddhatāti āha ‘‘nikkilesabhāvena paṇḍarā’’ti. Sukkoti na kiliṭṭho anupatāpakoti vuttaṃ ‘‘sukhoti attho’’ti.
൧൧൬. ഉഭയവോകിണ്ണേതി വചനവിപല്ലാസേന വുത്തന്തി ആഹ ‘‘ഉഭയേസു വോകിണ്ണേസൂ’’തി. മിസ്സീഭൂതേസൂതി ‘‘കദാചി കണ്ഹാ ധമ്മാ, കദാചി സുക്കാ ധമ്മാ’’തി ഏവം ഏകസ്മിം സന്താനേ, ഏകസ്മിംയേവ ച അത്തഭാവേ പവത്തിയാ മിസ്സീഭൂതേസു, ന പന ഏകജ്ഝം പവത്തിയാ. ഏത്ഥാതി അനന്തരവുത്തധമ്മാവ അന്വാധിട്ഠാതി ആഹ ‘‘കണ്ഹസുക്കധമ്മേസൂ’’തി. യസ്മാ ച തേ ബ്രാഹ്മണാ ന ചേവ തേ ധമ്മേ അതിക്കന്താ, യായ ച പടിപദായ അതിക്കമേയ്യും, സാപി തേസം പടിപദാ നത്ഥി, തസ്മാ വുത്തം ‘‘വത്തമാനാപീ’’തി. നാനുജാനന്തി അയഥാഭുച്ചവാദഭാവതോ. അനുജാനനഞ്ച നാമ അബ്ഭനുമോദനന്തി തദഭാവം ദസ്സേന്തേന ‘‘നാനുമോദന്തി, ന പസംസന്തീ’’തി വുത്തം. ചതുന്നം വണ്ണാനന്തി നിദ്ധാരണേ സാമിവചനം. തേസന്തി പന സമ്ബന്ധേപി വാ സാമിവചനം. തേ ച ബ്രാഹ്മണാ ന ഏവരൂപാ ന ഏദിസാ, യാദിസോ അരഹാ ഏകദേസേനാപി തേന തേസം സദിസതാഭാവതോ, തസ്മാ തേന കാരണേന നേസം ബ്രാഹ്മണാനം ‘‘ബ്രാഹ്മണോവ സേട്ഠോ വണ്ണോ’’തി വാദം വിഞ്ഞൂ യഥാഭൂതവാദിനോ ബുദ്ധാദയോ അരിയാ നാനുജാനന്തി.
116.Ubhayavokiṇṇeti vacanavipallāsena vuttanti āha ‘‘ubhayesu vokiṇṇesū’’ti. Missībhūtesūti ‘‘kadāci kaṇhā dhammā, kadāci sukkā dhammā’’ti evaṃ ekasmiṃ santāne, ekasmiṃyeva ca attabhāve pavattiyā missībhūtesu, na pana ekajjhaṃ pavattiyā. Etthāti anantaravuttadhammāva anvādhiṭṭhāti āha ‘‘kaṇhasukkadhammesū’’ti. Yasmā ca te brāhmaṇā na ceva te dhamme atikkantā, yāya ca paṭipadāya atikkameyyuṃ, sāpi tesaṃ paṭipadā natthi, tasmā vuttaṃ ‘‘vattamānāpī’’ti. Nānujānanti ayathābhuccavādabhāvato. Anujānanañca nāma abbhanumodananti tadabhāvaṃ dassentena ‘‘nānumodanti, na pasaṃsantī’’ti vuttaṃ. Catunnaṃ vaṇṇānanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ. Tesanti pana sambandhepi vā sāmivacanaṃ. Te ca brāhmaṇā na evarūpā na edisā, yādiso arahā ekadesenāpi tena tesaṃ sadisatābhāvato, tasmā tena kāraṇena nesaṃ brāhmaṇānaṃ ‘‘brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo’’ti vādaṃ viññū yathābhūtavādino buddhādayo ariyā nānujānanti.
ആരകത്താദീഹീതി ഏത്ഥ കിലേസാനം ആരകത്താ പഹീനഭാവതോ ദൂരത്താ അരഹം, കിലേസാരീനം ഹതത്താ അരഹം, സംസാരചക്കസ്സ അരാനം ഹതത്താ അരഹം, പച്ചയാദീനം അരഹത്താ അരഹം, പാപകരണേ രഹാഭാവേന അരഹന്തി ഏവമത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ, വിത്ഥാരോ പന വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ (വിസുദ്ധി॰ ൧.൧൨൫ ആദയോ), തം സംവണ്ണനാസു (വിസുദ്ധി॰ ടീ॰ ൧.൧൨൪) ച വുത്തനയേന വേദിതബ്ബോ . ആസവാനം ഖീണത്താതി ചതുന്നമ്പി ആസവാനം അനവസേസതോ പഹീനത്താ. ബ്രഹ്മചരിയവാസന്തി മഗ്ഗബ്രഹ്മചരിയവാസം. തസ്സ വാസസ്സ പരിയോസിതത്താ വുത്ഥവാസോ, ദസന്നമ്പി വാ അരിയവാസാനം വുത്ഥത്താ വുത്ഥവാസോ. വുത്തഞ്ഹേതം –
Ārakattādīhīti ettha kilesānaṃ ārakattā pahīnabhāvato dūrattā arahaṃ, kilesārīnaṃ hatattā arahaṃ, saṃsāracakkassa arānaṃ hatattā arahaṃ, paccayādīnaṃ arahattā arahaṃ, pāpakaraṇe rahābhāvena arahanti evamattho veditabbo. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 1.125 ādayo), taṃ saṃvaṇṇanāsu (visuddhi. ṭī. 1.124) ca vuttanayena veditabbo . Āsavānaṃ khīṇattāti catunnampi āsavānaṃ anavasesato pahīnattā. Brahmacariyavāsanti maggabrahmacariyavāsaṃ. Tassa vāsassa pariyositattā vutthavāso, dasannampi vā ariyavāsānaṃ vutthattā vutthavāso. Vuttañhetaṃ –
‘‘ദസയിമേ, ഭിക്ഖവേ, അരിയാവാസാ, യദരിയാ ആവസിംസു വാ ആവസന്തി വാ ആവസിസ്സന്തി വാ. കതമേ ദസ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പഞ്ചങ്ഗവിപ്പഹീനോ ഹോതി ഛളങ്ഗസമന്നാഗതോ ഏകാരക്ഖോ ചതുരാപസ്സേനോ പനുണ്ണപച്ചേകസച്ചോ സമവയസഠേസനോ അനാവിലസങ്കപ്പോ പസ്സദ്ധകായസങ്ഖാരോ സുവിമുത്തചിത്തോ സുവിമുത്തപഞ്ഞോ. ഇമേ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ദസ അരിയാവാസാ’’തി (അ॰ നി॰ ൧൦.൧൯).
‘‘Dasayime, bhikkhave, ariyāvāsā, yadariyā āvasiṃsu vā āvasanti vā āvasissanti vā. Katame dasa? Idha, bhikkhave, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturāpasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭhesano anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṅkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño. Ime kho, bhikkhave, dasa ariyāvāsā’’ti (a. ni. 10.19).
വുസ്സതീതി വാ വുസിതം, അരിയമഗ്ഗോ, അരിയഫലഞ്ച, തം ഏതസ്സ അത്ഥീതി അതിസയവചനിച്ഛാവസേന അരഹാ ‘‘വുസിതവാ’’തി വുത്തോ. കരണീയം നാമ പരിഞ്ഞാപഹാനസച്ഛികിരിയാഭാവനാ ദുക്ഖസ്സന്തം കാതുകാമേഹി ഏകന്തതോ കത്തബ്ബത്താ, തം പന യസ്മാ ചതൂഹി മഗ്ഗേഹി പച്ചേകം ചതൂസു സച്ചേസു കാതബ്ബം കതം, തസ്മാ വുത്തം ‘‘ചതൂഹി…പേ॰… കതകരണീയോ’’തി. ഓസീദാപനട്ഠേന ഭാരാ വിയാതി ഭാരാ, കിലേസാ, ഖന്ധാ ച. വുത്തഞ്ഹി ‘‘ഭാരാ ഹവേ പഞ്ചക്ഖന്ധാ’’തി (സം॰ നി॰ ൩.൨൨) ഓഹാരിതോതി അപനീതോ. സകോ അത്ഥോ സദത്ഥോതി ഏത്ഥ ദ-കാരോ പദസന്ധികരോ. കാമം ദിട്ഠിആദയോപി സംയോജനാനി ഏവ, തഥാപി തണ്ഹായ ഭവസംയോജനട്ഠോ സാതിസയോ. യഥാഹ ‘‘അവിജ്ജാനീവരണാനം സത്താനം തണ്ഹാസംയോജനാന’’ന്തി. (സം॰ നി॰ ൨.൧൨൫, ൧൨൬, ൧൨൭, ൧൩൨, ൧൩൪, ൧൩൬, ൧൪൨; ൩.൫.൫൨൦; കഥാ॰ ൭൫) തതോ സാ ഏവ സുത്തേ (ദീ॰ നി॰ ൨.൪൦൦; മ॰ നി॰ ൧.൯൩, ൧൩൩; ൩.൩൭൩; സം॰ നി॰ ൩.൧൦൮൧; പടി॰ മ॰ ൧.൩൪ ആദയോ) സമുദയസച്ചഭാവേന വുത്താ, തസ്മാ വുത്തം ‘‘ഭവസംയോജനം വുച്ചതി തണ്ഹാ’’തി. സമ്മദഞ്ഞാ വിമുത്തോതി സമ്മാ അഞ്ഞായ ജാനനഭൂതായ അഗ്ഗമഗ്ഗപഞ്ഞായ സമ്മാ യഥാഭൂതം യം യഥാ ജാനിതബ്ബം, തം തഥാ ജാനിത്വാ വിമുത്തോ. ഇമസ്മിം ലോകേതി ഇമസ്മിം സത്തലോകേ. ഇധത്തഭാവേതി ഇമസ്മിം അത്തഭാവേ, പരത്തഭാവേതി പരസ്മിം അത്തഭാവേ, ഇധലോകേ, പരലോകേ ചാതി അത്ഥോ.
Vussatīti vā vusitaṃ, ariyamaggo, ariyaphalañca, taṃ etassa atthīti atisayavacanicchāvasena arahā ‘‘vusitavā’’ti vutto. Karaṇīyaṃ nāma pariññāpahānasacchikiriyābhāvanā dukkhassantaṃ kātukāmehi ekantato kattabbattā, taṃ pana yasmā catūhi maggehi paccekaṃ catūsu saccesu kātabbaṃ kataṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘catūhi…pe… katakaraṇīyo’’ti. Osīdāpanaṭṭhena bhārā viyāti bhārā, kilesā, khandhā ca. Vuttañhi ‘‘bhārā have pañcakkhandhā’’ti (saṃ. ni. 3.22) ohāritoti apanīto. Sako attho sadatthoti ettha da-kāro padasandhikaro. Kāmaṃ diṭṭhiādayopi saṃyojanāni eva, tathāpi taṇhāya bhavasaṃyojanaṭṭho sātisayo. Yathāha ‘‘avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanāna’’nti. (Saṃ. ni. 2.125, 126, 127, 132, 134, 136, 142; 3.5.520; kathā. 75) tato sā eva sutte (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.93, 133; 3.373; saṃ. ni. 3.1081; paṭi. ma. 1.34 ādayo) samudayasaccabhāvena vuttā, tasmā vuttaṃ ‘‘bhavasaṃyojanaṃ vuccati taṇhā’’ti. Sammadaññā vimuttoti sammā aññāya jānanabhūtāya aggamaggapaññāya sammā yathābhūtaṃ yaṃ yathā jānitabbaṃ, taṃ tathā jānitvā vimutto. Imasmiṃ loketi imasmiṃ sattaloke. Idhattabhāveti imasmiṃ attabhāve, parattabhāveti parasmiṃ attabhāve, idhaloke, paraloke cāti attho.
൧൧൭. അന്തരവിരഹിതാതി വിഭാഗവിരഹിതാ. തേനാഹ ‘‘അത്തനോ കുലേന സദിസാ’’തി. അനുയന്തീതി അനുയന്താ, അനുയന്താ ഏവ ആനുയന്താ, അനുവത്തകാ. തേനാഹ ‘‘വസവത്തിനോ’’തി.
117.Antaravirahitāti vibhāgavirahitā. Tenāha ‘‘attano kulena sadisā’’ti. Anuyantīti anuyantā, anuyantā eva ānuyantā, anuvattakā. Tenāha ‘‘vasavattino’’ti.
൧൧൮. നിവിട്ഠാതി സദ്ധേയ്യവത്ഥുസ്മിം അനുപവിസനവസേന നിവിട്ഠാ. തതോ ഏവ തസ്മിം അധികം നിവിസനതോ അഭിനിവിട്ഠാ. അചലട്ഠിതാതി അചലഭാവേ ഠിതാ.
118.Niviṭṭhāti saddheyyavatthusmiṃ anupavisanavasena niviṭṭhā. Tato eva tasmiṃ adhikaṃ nivisanato abhiniviṭṭhā. Acalaṭṭhitāti acalabhāve ṭhitā.
യന്തി യം കഥേതബ്ബധമ്മം അനുപധാരേത്വാ, തദത്ഥഞ്ച അപ്പച്ചക്ഖം കത്വാ കഥനം, ഏതം അട്ഠാനം അകാരണം തസ്സ ബോധിമൂലേയേവ സമുച്ഛിന്നത്താ. വിച്ഛിന്ദജനനത്ഥന്തി രതനത്തയസദ്ധായ വിച്ഛിന്ദസ്സ ഉപ്പാദനത്ഥം, അഞ്ഞഥത്തായാതി അത്ഥോ. സോതി മാരോ. മുസാവാദം കാതും നാസക്ഖീതി ആഗതഫലസ്സ അരിയസാവകസ്സ പുരതോ മുസാ വത്തും ന വിസഹി, തസ്മാ ആമ മാരോസ്മീതി പടിജാനി. സിലാപഥവിയന്തി രതനമയസിലാപഥവിയം. സിനേരും കിര പരിവാരേത്വാ ഠിതോ ഭൂമിപ്പദേസോ സത്തരതനമയോ, ‘‘സുവണ്ണമയോ’’തി കേചി, സാ വിത്ഥാരതോ, ഉബ്ബേധതോ അനേകയോജനസഹസ്സപരിമാണാ അതിവിയ നിച്ചലാ. കിം ത്വം ഏത്ഥാതി കിം കാരണാ ത്വം ഏത്ഥ. ‘‘ഠിതോ’’തി അച്ഛരം പഹരി. ഠാതും അസക്കോന്തോതി അരിയസാവകസ്സ പുരതോ ഠാതും അസക്കോന്തോ. അയഞ്ഹി അരിയധമ്മാധിഗമസ്സ ആനുഭാവോ, യം മാരോപി നാമ മഹാനുഭാവോ ഉജുകം പടിപ്പരിതും ന സക്കോതി.
Yanti yaṃ kathetabbadhammaṃ anupadhāretvā, tadatthañca appaccakkhaṃ katvā kathanaṃ, etaṃ aṭṭhānaṃ akāraṇaṃ tassa bodhimūleyeva samucchinnattā. Vicchindajananatthanti ratanattayasaddhāya vicchindassa uppādanatthaṃ, aññathattāyāti attho. Soti māro. Musāvādaṃ kātuṃ nāsakkhīti āgataphalassa ariyasāvakassa purato musā vattuṃ na visahi, tasmā āma mārosmīti paṭijāni. Silāpathaviyanti ratanamayasilāpathaviyaṃ. Sineruṃ kira parivāretvā ṭhito bhūmippadeso sattaratanamayo, ‘‘suvaṇṇamayo’’ti keci, sā vitthārato, ubbedhato anekayojanasahassaparimāṇā ativiya niccalā. Kiṃ tvaṃ etthāti kiṃ kāraṇā tvaṃ ettha. ‘‘Ṭhito’’ti accharaṃ pahari. Ṭhātuṃ asakkontoti ariyasāvakassa purato ṭhātuṃ asakkonto. Ayañhi ariyadhammādhigamassa ānubhāvo, yaṃ māropi nāma mahānubhāvo ujukaṃ paṭipparituṃ na sakkoti.
മഗ്ഗോ ഏവ മൂലം മഗ്ഗമൂലം, തസ്സ. സഞ്ജാതത്താ ഉപ്പന്നത്താ. തേന മഗ്ഗമൂലേന പതിട്ഠിതസന്താനേ ലദ്ധപതിട്ഠാ. ഭഗവതോ ദേസനാധമ്മം നിസ്സായ അരിയായ ജാതിയാ ജാതോ ‘‘ഭഗവന്തം നിസ്സായ അരിയഭൂമിയം ജാതോ’’തി വുത്തോ. ‘‘ഉരേ വസിത്വാ’’തി ഇദം ധമ്മഘോസസ്സ ഉരതോ സമുട്ഠാനതായ വുത്തം. ഉരേ വായാമജനിതാഭിജാതിതായ വാ ഓരസോ. മുഖതോ ജാതേന ജാതോ ‘‘മുഖതോ ജാതോ’’തി വുത്തോ. കാരണകാരണേപി ഹി കാരണേ വിയ വോഹാരോ ഹോതി ‘‘തിണേഹി ഭത്തം സിദ്ധ’’ന്തി. കേചി പന ‘‘വിമോക്ഖമുഖസ്സ വസേന ജാതത്താ മുഖതോ ജാതോ’’തി വദന്തി, തത്ഥാപി വുത്തനയേനേവ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. പുരിമേനത്ഥേന യോനിജോ, സേദജോ, മുഖജോതി തീസു സമ്ബന്ധേസു മുഖജേന സമ്ബന്ധേന ഭഗവതോ പുത്തഭാവോ വിഭാവിതോ. അത്ഥദ്വയേനാപി ധമ്മജഭാവോയേവ ദീപിതോ. അരിയധമ്മപ്പത്തിതോ ലദ്ധവിസേസോ ഹുത്വാ പവത്തോ തദുത്തരകാലികോ ഖന്ധസന്താനോ ‘‘അരിയധമ്മതോ ജാതോ’’തി വേദിതബ്ബോ, അരിയധമ്മം വാ മഗ്ഗഫലം നിസ്സായ, ഉപനിസ്സായ ച ജാതോ സബ്ബോപി ധമ്മപ്പബന്ധോ ‘‘അരിയധമ്മതോ ജാതോ’’തി ഗഹേതബ്ബോ. തേസം പന അരിയധമ്മാനം അപരിയോസിതകിച്ചതായ അരിയഭാവേന അഭിനിബ്ബത്തിമത്തം ഉപാദായ ‘‘അരിയധമ്മതോ ജാതത്താ’’തി വുത്തം. പരിയോസിതകിച്ചതായ തഥാ നിബ്ബത്തിപാരിപൂരിം ഉപാദായ ‘‘നിമ്മിതത്താ’’തി വുത്തം, യതോ ‘‘ധമ്മജോ ധമ്മനിമ്മിതോ’’തി വുത്തം. ‘‘നവലോകുത്തരധമ്മദായം ആദിയതീതി ധമ്മദായാദോ’’ തിപി പാഠോ. അസ്സാതി ‘‘ഭഗവതോമ്ഹിപുത്തോ’’തിആദിനാ വുത്തസ്സ വാക്യസ്സ. അത്ഥം ദസ്സേന്തോതി ഭാവത്ഥം പകാസേന്തോ. തഥാഗതസ്സ അനഞ്ഞസാധാരണസീലാദിധമ്മക്ഖന്ധസ്സ സമൂഹനിവേസവസേന ധമ്മകായതായ ന കിഞ്ചി വത്തബ്ബം അത്ഥി, സത്ഥുട്ഠാനിയസ്സ പന ധമ്മകായതം ദസ്സേതും ‘‘കസ്മാ തഥാഗതോ ധമ്മകായോതി വുത്തോ’’തി സയമേവ പുച്ഛം സമുട്ഠാപേത്വാ ‘‘തഥാഗതോ ഹീ’’തിആദിനാ തമത്ഥം വിസ്സജ്ജേതി. ഹദയേന ചിന്തേത്വാതി ‘‘ഇമം ധമ്മം ഇമസ്സ ദേസേസ്സാമീ’’തി തസ്സ ഉപഗതസ്സ വേനേയ്യജനസ്സ ബോധനത്ഥം ചിത്തേന ചിന്തേത്വാ. വാചായ അഭിനീഹരീതി സദ്ധമ്മദേസനാവാചായ കരവീകരുതമഞ്ജുനാ ബ്രഹ്മസ്സരേന വേനേയ്യസന്താനാഭിമുഖം തദജ്ഝാസയാനുരൂപം ഹിതമത്ഥം നീഹരി ഉപനേസി. തേനാതി തേന കാരണേന ഏവംസദ്ധമ്മാധിമുത്തിഭാവേന. അസ്സാതി തഥാഗതസ്സ. ധമ്മമയത്താതി ധമ്മഭൂതത്താ. ഇധാധിപ്പേതധമ്മോ സേട്ഠട്ഠേന ബ്രഹ്മഭൂതോതി ആഹ ‘‘ധമ്മകായത്താ ഏവ ബ്രഹ്മകായോ’’തി. സബ്ബസോ അധമ്മം പജഹിത്വാ അനവസേസതോ ധമ്മോ ഏവ ഭൂതോതി ധമ്മഭൂതോ. തഥാരൂപോ ച യസ്മാ സഭാവതോ ധമ്മോ ഏവാതി വത്തബ്ബതം അരഹതീതി ആഹ ‘‘ധമ്മസഭാവോ’’തി.
Maggo eva mūlaṃ maggamūlaṃ, tassa. Sañjātattā uppannattā. Tena maggamūlena patiṭṭhitasantāne laddhapatiṭṭhā. Bhagavato desanādhammaṃ nissāya ariyāya jātiyā jāto ‘‘bhagavantaṃ nissāya ariyabhūmiyaṃ jāto’’ti vutto. ‘‘Ure vasitvā’’ti idaṃ dhammaghosassa urato samuṭṭhānatāya vuttaṃ. Ure vāyāmajanitābhijātitāya vā oraso. Mukhato jātena jāto ‘‘mukhato jāto’’ti vutto. Kāraṇakāraṇepi hi kāraṇe viya vohāro hoti ‘‘tiṇehi bhattaṃ siddha’’nti. Keci pana ‘‘vimokkhamukhassa vasena jātattā mukhato jāto’’ti vadanti, tatthāpi vuttanayeneva attho veditabbo. Purimenatthena yonijo, sedajo, mukhajoti tīsu sambandhesu mukhajena sambandhena bhagavato puttabhāvo vibhāvito. Atthadvayenāpi dhammajabhāvoyeva dīpito. Ariyadhammappattito laddhaviseso hutvā pavatto taduttarakāliko khandhasantāno ‘‘ariyadhammato jāto’’ti veditabbo, ariyadhammaṃ vā maggaphalaṃ nissāya, upanissāya ca jāto sabbopi dhammappabandho ‘‘ariyadhammato jāto’’ti gahetabbo. Tesaṃ pana ariyadhammānaṃ apariyositakiccatāya ariyabhāvena abhinibbattimattaṃ upādāya ‘‘ariyadhammato jātattā’’ti vuttaṃ. Pariyositakiccatāya tathā nibbattipāripūriṃ upādāya ‘‘nimmitattā’’ti vuttaṃ, yato ‘‘dhammajo dhammanimmito’’ti vuttaṃ. ‘‘Navalokuttaradhammadāyaṃ ādiyatīti dhammadāyādo’’ tipi pāṭho. Assāti ‘‘bhagavatomhiputto’’tiādinā vuttassa vākyassa. Atthaṃ dassentoti bhāvatthaṃ pakāsento. Tathāgatassa anaññasādhāraṇasīlādidhammakkhandhassa samūhanivesavasena dhammakāyatāya na kiñci vattabbaṃ atthi, satthuṭṭhāniyassa pana dhammakāyataṃ dassetuṃ ‘‘kasmā tathāgato dhammakāyoti vutto’’ti sayameva pucchaṃ samuṭṭhāpetvā ‘‘tathāgato hī’’tiādinā tamatthaṃ vissajjeti. Hadayena cintetvāti ‘‘imaṃ dhammaṃ imassa desessāmī’’ti tassa upagatassa veneyyajanassa bodhanatthaṃ cittena cintetvā. Vācāya abhinīharīti saddhammadesanāvācāya karavīkarutamañjunā brahmassarena veneyyasantānābhimukhaṃ tadajjhāsayānurūpaṃ hitamatthaṃ nīhari upanesi. Tenāti tena kāraṇena evaṃsaddhammādhimuttibhāvena. Assāti tathāgatassa. Dhammamayattāti dhammabhūtattā. Idhādhippetadhammo seṭṭhaṭṭhena brahmabhūtoti āha ‘‘dhammakāyattā eva brahmakāyo’’ti. Sabbaso adhammaṃ pajahitvā anavasesato dhammo eva bhūtoti dhammabhūto. Tathārūpo ca yasmā sabhāvato dhammo evāti vattabbataṃ arahatīti āha ‘‘dhammasabhāvo’’ti.
൧൧൯. സേട്ഠച്ഛേദകവാദന്തി ‘‘ബ്രാഹ്മണോവ സേട്ഠോ വണ്ണോ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൩.൧൧൬) ഏവം വുത്തസേട്ഠഭാവച്ഛേദകവാദം. അപരേനപി നയേനാതി യഥാവുത്തസേട്ഠച്ഛേദകവാദതോ അപരേനപി പോരാണകലോകുപ്പത്തിദസ്സനനയേന. സേട്ഠച്ഛേദ…പേ॰… ദസ്സേതുന്തി സോപി ഹി ‘‘ബ്രാഹ്മണോവ സേട്ഠോ വണ്ണോ, ഹീനാ അഞ്ഞേ വണ്ണാ’’തി, ‘‘ബ്രാഹ്മണാ ബ്രഹ്മുനോ പുത്താ ഓരസാ മുഖതോ ജാതാ ബ്രഹ്മജാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൩.൧൧൪) ച ഏവം പവത്തായ മിച്ഛാദിട്ഠിയാ വിനിവേഠനോ ജാതിബ്രാഹ്മണാനം സേട്ഠഭാവസ്സ ഛേദനതോ സേട്ഠച്ഛേദനവാദോ നാമ ഹോതീതി ദസ്സേതുന്തി അത്ഥോ.
119.Seṭṭhacchedakavādanti ‘‘brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo’’ti (dī. ni. 3.116) evaṃ vuttaseṭṭhabhāvacchedakavādaṃ. Aparenapi nayenāti yathāvuttaseṭṭhacchedakavādato aparenapi porāṇakalokuppattidassananayena. Seṭṭhaccheda…pe… dassetunti sopi hi ‘‘brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo, hīnā aññe vaṇṇā’’ti, ‘‘brāhmaṇā brahmuno puttā orasā mukhato jātā brahmajā’’ti (dī. ni. 3.114) ca evaṃ pavattāya micchādiṭṭhiyā viniveṭhano jātibrāhmaṇānaṃ seṭṭhabhāvassa chedanato seṭṭhacchedanavādo nāma hotīti dassetunti attho.
ഇത്ഥഭാവന്തി ഇമം പകാരതം മനുസ്സഭാവം. സാമഞ്ഞജോതനാ ഹി വിസേസേ അവതിട്ഠതി, പകരണവസേന വാ അയമത്ഥോ അവച്ഛിന്നോ ദട്ഠബ്ബോ. മനേനേവ നിബ്ബത്താതി ബാഹിരപച്ചയേന വിനാ കേവലം ഉപചാരഝാനമനസാവ നിബ്ബത്താ. യായ ഉപചാരജ്ഝാനചേതനായ തേ തത്ഥ നിബ്ബത്താ, നീവരണവിക്ഖമ്ഭനാദിനാ ഉളാരോ തസ്സാ പവത്തിവിസേസോ, തസ്മാ ഝാനഫലകപ്പോ തസ്സാ ഫലവിസേസോതി ആഹ ‘‘ബ്രഹ്മലോകേ വിയാ’’തിആദി. ‘‘സയംപഭാ’’തി പദാനം തത്ഥ സൂരിയാലോകാദീഹി വിനാ അന്ധകാരം വിധമന്താ സയമേവ പഭാസന്തീതി സയംപഭാ, അന്തലിക്ഖേ ആകാസേ ചരന്തീതി അന്തലിക്ഖചരാ, തദഞ്ഞകാമാവചരസത്താനം വിയ സരീരസ്സ വിചരണട്ഠാനസ്സ അസുഭതാഭാവതോ സുഭം, സുഭേവ തിട്ഠന്തീതി സുഭട്ഠായിനോതി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
Itthabhāvanti imaṃ pakārataṃ manussabhāvaṃ. Sāmaññajotanā hi visese avatiṭṭhati, pakaraṇavasena vā ayamattho avacchinno daṭṭhabbo. Manenevanibbattāti bāhirapaccayena vinā kevalaṃ upacārajhānamanasāva nibbattā. Yāya upacārajjhānacetanāya te tattha nibbattā, nīvaraṇavikkhambhanādinā uḷāro tassā pavattiviseso, tasmā jhānaphalakappo tassā phalavisesoti āha ‘‘brahmaloke viyā’’tiādi. ‘‘Sayaṃpabhā’’ti padānaṃ tattha sūriyālokādīhi vinā andhakāraṃ vidhamantā sayameva pabhāsantīti sayaṃpabhā, antalikkhe ākāse carantīti antalikkhacarā, tadaññakāmāvacarasattānaṃ viya sarīrassa vicaraṇaṭṭhānassa asubhatābhāvato subhaṃ, subheva tiṭṭhantīti subhaṭṭhāyinoti attho veditabbo.
രസപഥവിപാതുഭാവവണ്ണനാ
Rasapathavipātubhāvavaṇṇanā
൧൨൦. സബ്ബം ചക്കവാളന്തി അനവസേസം കോടിസതസഹസ്സം ചക്കവാളം. സമതനീതി സഞ്ഛാദേന്തീ വിപ്ഫരി, സാ പന തസ്മിം ഉദകേ പതിട്ഠിതാ അഹോസീതി ആഹ ‘‘പതിട്ഠഹീ’’തി. വണ്ണേന സമ്പന്നാതി സമ്പന്നവണ്ണാ. മക്ഖികണ്ഡകരഹിതന്തി മക്ഖികാഹി ച താസം അണ്ഡകേഹി ച രഹിതം.
120.Sabbaṃ cakkavāḷanti anavasesaṃ koṭisatasahassaṃ cakkavāḷaṃ. Samatanīti sañchādentī vipphari, sā pana tasmiṃ udake patiṭṭhitā ahosīti āha ‘‘patiṭṭhahī’’ti. Vaṇṇenasampannāti sampannavaṇṇā. Makkhikaṇḍakarahitanti makkhikāhi ca tāsaṃ aṇḍakehi ca rahitaṃ.
അതീതാനന്തരേപി കപ്പേ ലോലോയേവ. കസ്മാ? ഏവം ചിരപരിചിതലോലതാവസേന സബ്ബപഠമം തഥാ അകാസീതി ദസ്സേതി. കിമേവിദന്തി ‘‘വണ്ണതോ, ഗന്ധതോ ച താവ ഞാതം, രസതോ പന കിമേവിദം ഭവിസ്സതീ’’തി സംസയജാതോ വദതി. തിട്ഠതീതി അട്ഠാസി.
Atītānantarepi kappe loloyeva. Kasmā? Evaṃ ciraparicitalolatāvasena sabbapaṭhamaṃ tathā akāsīti dasseti. Kimevidanti ‘‘vaṇṇato, gandhato ca tāva ñātaṃ, rasato pana kimevidaṃ bhavissatī’’ti saṃsayajāto vadati. Tiṭṭhatīti aṭṭhāsi.
ചന്ദിമസൂരിയാദിപാതുഭാവവണ്ണനാ
Candimasūriyādipātubhāvavaṇṇanā
൧൨൧. ആലുപ്പകാരകന്തി ഏത്ഥ ആലോപപരിയായോ ആലുപ്പ-സദ്ദോതി ആഹ ‘‘ആലോപം കത്വാ’’തി. പച്ചക്ഖഭൂതാനമ്പി ചന്ദിമസൂരിയാനം പവത്തിയം ലോകിയാനം സമ്മോഹോ ഹോതി, തം വിധമിതും ‘‘കോ പന തേസ’’ന്തിആദിനാ അട്ഠ പഞ്ഹാവിസ്സജ്ജനാനി ഗഹിതാനി. തത്ഥ തേസന്തി ചന്ദിമസൂരിയാനം. കസ്മിന്തി കസ്മിം ഠാനേ. ‘‘കോ ഉപരീ’’തി ഏതേനേവ കോ ഹേട്ഠാതി അയമത്ഥോ വുത്തോയേവ. തഥാ ‘‘കോ സീഘം ഗച്ഛതീ’’തി ഇമിനാ കോ സണികം ഗച്ഛതീതി അയമ്പി അത്ഥോ വുത്തോയേവ. വീഥിയോതി ഗമനവീഥിയോ. ഏകതോതി ഏകസ്മിം ഖണേ പാതുഭവന്തി. സൂരിയമണ്ഡലേ പന അത്ഥങ്ഗതേ ചന്ദമണ്ഡലം പഞ്ഞായിത്ഥ. ഛന്ദം ഞത്വാ വാതി രുചിം ഞത്വാ വിയ.
121.Āluppakārakanti ettha ālopapariyāyo āluppa-saddoti āha ‘‘ālopaṃ katvā’’ti. Paccakkhabhūtānampi candimasūriyānaṃ pavattiyaṃ lokiyānaṃ sammoho hoti, taṃ vidhamituṃ ‘‘ko pana tesa’’ntiādinā aṭṭha pañhāvissajjanāni gahitāni. Tattha tesanti candimasūriyānaṃ. Kasminti kasmiṃ ṭhāne. ‘‘Ko uparī’’ti eteneva ko heṭṭhāti ayamattho vuttoyeva. Tathā ‘‘ko sīghaṃ gacchatī’’ti iminā ko saṇikaṃ gacchatīti ayampi attho vuttoyeva. Vīthiyoti gamanavīthiyo. Ekatoti ekasmiṃ khaṇe pātubhavanti. Sūriyamaṇḍale pana atthaṅgate candamaṇḍalaṃ paññāyittha. Chandaṃ ñatvā vāti ruciṃ ñatvā viya.
ഉഭയന്തി അന്തോ, ബഹി ച.
Ubhayanti anto, bahi ca.
ഉജുകന്തി ആയാമതോ, വിത്ഥാരതോ, ഉബ്ബേധതോ ച. പരിമണ്ഡലതോതി പരിക്ഖേപതോ.
Ujukanti āyāmato, vitthārato, ubbedhato ca. Parimaṇḍalatoti parikkhepato.
ഉജുകം സണികം ഗച്ഛതി അമാവാസിയം സൂരിയേന സദ്ധിം ഗച്ഛന്തോ ദിവസേ ദിവസേ ഥോകം ഥോകം ഓഹീയന്തോ പുണ്ണമാസിയം ഉപഡ്ഢമഗ്ഗമേവ ഓഹീയനതോ. തിരിയം സീഘം ഗച്ഛതി ഏകസ്മിമ്പി മാസേ കദാചി ദക്ഖിണതോ, കദാചി ഉത്തരതോ ദസ്സനതോ. ‘‘ദ്വീസു പസ്സേസൂ’’തി ഇദം യേഭുയ്യവസേന വുത്തം. ചന്ദസ്സ പുരതോ, പച്ഛതോ, സമഞ്ച താരകാ ഗച്ഛന്തിയേവ. അത്തനോ ഠാനന്തി അത്തനോ ഗമനട്ഠാനം. ന വിജഹന്തി അത്തനോ വീഥിയാവ ഗച്ഛനതോ. സൂരിയസ്സ ഉജുകം ഗമനസ്സ സീഘതാ ചന്ദസ്സ ഗമനം ഉപാദായ വേദിതബ്ബാ. തിരിയം ഗമനം ദക്ഖിണദിസതോ ഉത്തരദിസായ, ഉത്തരദിസതോ ച ദക്ഖിണദിസായ ഗമനം ദന്ധം ഛഹി ഛഹി മാസേഹി ഇജ്ഝനതോ. സോതി സൂരിയോ. കാളപക്ഖഉപോസഥതോതി കാളപക്ഖേ ഉപോസഥേ ചന്ദേന സഹേവ ഗന്ത്വാ തതോ പരം. പാടിപദദിവസേതി സുക്കപക്ഖപാടിപദദിവസേ. ഓഹായ ഗച്ഛതി അത്തനോ സീഘഗാമിതായ, തസ്സ ച ദന്ധഗാമിതായ. ലേഖാ വിയ പഞ്ഞായതി പച്ഛിമദിസായം. യാവ ഉപോസഥദിവസാതി യാവ സുക്കപക്ഖഉപോസഥദിവസാ. ‘‘ചന്ദോ അനുക്കമേന വഡ്ഢിത്വാ’’തി ഇദം ഉപരിഭാഗതോ പതിതസൂരിയാലോകതായ ഹേട്ഠതോ പവത്തായ സൂരിയസ്സ ദൂരഭാവേന ദിവസേ ദിവസേ അനുക്കമേന പരിഹായമാനായ അത്തനോ ഛായായ വസേന അനുക്കമേന ചന്ദമണ്ഡലപ്പദേസസ്സ വഡ്ഢമാനസ്സ വിയ ദിസ്സമാനതായ വുത്തം, തസ്മാ അനുക്കമേന വഡ്ഢിത്വാ വിയ. ഉപോസഥദിവസേ പുണ്ണമായം പരിപുണ്ണോ ഹോതി, പരിപുണ്ണമണ്ഡലോ ഹുത്വാ ദിസ്സതീതി അത്ഥോ. ധാവിത്വാ ഗണ്ഹാതി ചന്ദസ്സ ദന്ധഗതിതായ, അത്തനോ ച സീഘഗതിതായ. അനുക്കമേന ഹായിത്വാതി ഏത്ഥ ‘‘അനുക്കമേന വഡ്ഢിത്വാ’’തി ഏത്ഥ വുത്തനയേന അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. തത്ഥ പന ഛായായ ഹായമാനതായ മണ്ഡലം വഡ്ഢമാനം വിയ ദിസ്സതി, ഇധ ഛായായ വഡ്ഢമാനതായ മണ്ഡലം ഹായമാനം വിയ ദിസ്സതി.
Ujukaṃ saṇikaṃ gacchati amāvāsiyaṃ sūriyena saddhiṃ gacchanto divase divase thokaṃ thokaṃ ohīyanto puṇṇamāsiyaṃ upaḍḍhamaggameva ohīyanato. Tiriyaṃ sīghaṃ gacchati ekasmimpi māse kadāci dakkhiṇato, kadāci uttarato dassanato. ‘‘Dvīsu passesū’’ti idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ. Candassa purato, pacchato, samañca tārakā gacchantiyeva. Attano ṭhānanti attano gamanaṭṭhānaṃ. Na vijahanti attano vīthiyāva gacchanato. Sūriyassa ujukaṃ gamanassa sīghatā candassa gamanaṃ upādāya veditabbā. Tiriyaṃ gamanaṃ dakkhiṇadisato uttaradisāya, uttaradisato ca dakkhiṇadisāya gamanaṃ dandhaṃ chahi chahi māsehi ijjhanato. Soti sūriyo. Kāḷapakkhauposathatoti kāḷapakkhe uposathe candena saheva gantvā tato paraṃ. Pāṭipadadivaseti sukkapakkhapāṭipadadivase. Ohāya gacchati attano sīghagāmitāya, tassa ca dandhagāmitāya. Lekhāviya paññāyati pacchimadisāyaṃ. Yāva uposathadivasāti yāva sukkapakkhauposathadivasā. ‘‘Cando anukkamena vaḍḍhitvā’’ti idaṃ uparibhāgato patitasūriyālokatāya heṭṭhato pavattāya sūriyassa dūrabhāvena divase divase anukkamena parihāyamānāya attano chāyāya vasena anukkamena candamaṇḍalappadesassa vaḍḍhamānassa viya dissamānatāya vuttaṃ, tasmā anukkamena vaḍḍhitvā viya. Uposathadivase puṇṇamāyaṃ paripuṇṇo hoti, paripuṇṇamaṇḍalo hutvā dissatīti attho. Dhāvitvā gaṇhāti candassa dandhagatitāya, attano ca sīghagatitāya. Anukkamena hāyitvāti ettha ‘‘anukkamena vaḍḍhitvā’’ti ettha vuttanayena attho veditabbo. Tattha pana chāyāya hāyamānatāya maṇḍalaṃ vaḍḍhamānaṃ viya dissati, idha chāyāya vaḍḍhamānatāya maṇḍalaṃ hāyamānaṃ viya dissati.
യായ വീഥിയാ സൂരിയേ ഗച്ഛന്തേ വസ്സവലാഹകാ ദേവപുത്താ സൂരിയാഭിതാപസന്തത്താ അത്തനോ വിമാനതോ ന നിക്ഖമന്തി, കീളാപസുതാ ഹുത്വാ ന വിചരന്തി, തദാ കിര സൂരിയസ്സ വിമാനം പകതിമഗ്ഗതോ അധോ ഓതരിത്വാ വിചരതി, തസ്സ ഓരുയ്ഹ ചരണേനേവ ചന്ദവിമാനമ്പി അധോ ഓരുയ്ഹ ചരതി തഗ്ഗതികത്താ, തസ്മാ സാ വീഥി ഉദകാഭാവേന അജാനുരൂപതായ ‘‘അജവീഥീ’’തി സമഞ്ഞം ഗതാ. യായ പന വീഥിയാ സൂരിയേ ഗച്ഛന്തേ വസ്സവലാഹകാ ദേവപുത്താ സൂരിയാഭിതാപാഭാവതോ അഭിണ്ഹം അത്തനോ വിമാനതോ ബഹി നിക്ഖമിത്വാ കീളാപസുതാ ഇതോ ചിതോ ച വിചരന്തി, തദാ കിര സൂരിയവിമാനം പകതിമഗ്ഗതോ ഉദ്ധം ആരുഹിത്വാ വിചരതി, തസ്സ ഉദ്ധം ആരുയ്ഹ ചരണേനേവ ചന്ദവിമാനമ്പി ഉദ്ധം ആരുയ്ഹ ചരതി തഗ്ഗതികത്താ, തഗ്ഗതികതാ ച സമാനഗതിനാ വാതമണ്ഡലേന വിമാനസ്സ ഫേല്ലിതബ്ബത്താ, തസ്മാ സാ വീഥി ഉദകബഹുഭാവേന നാഗാനുരൂപതായ ‘‘നാഗവീഥീ’’തി സമഞ്ഞം ഗതാ. യദാ സൂരിയോ ഉദ്ധമനാരുഹന്തോ, അധോ ച അനോതരന്തോ പകതിമഗ്ഗേനേവ ഗച്ഛതി, തദാ വസ്സവലാഹകാ യഥാകാലം, യഥാരുചി ച വിമാനതോ നിക്ഖമിത്വാ സുഖേന വിചരന്തി, തേന കാലേന കാലം വസ്സനതോ ലോകേ ഉതുസമതാ ഹോതി, തായ ഉതുസമതായ ഹേതുഭൂതായ സാ ചന്ദിമസൂരിയാനം ഗതി ഗവാനുരൂപതായ ‘‘ഗോവീഥീ’’തി സമഞ്ഞം ഗതാ. തേന വുത്തം ‘‘അജവീഥീ’’തിആദി.
Yāya vīthiyā sūriye gacchante vassavalāhakā devaputtā sūriyābhitāpasantattā attano vimānato na nikkhamanti, kīḷāpasutā hutvā na vicaranti, tadā kira sūriyassa vimānaṃ pakatimaggato adho otaritvā vicarati, tassa oruyha caraṇeneva candavimānampi adho oruyha carati taggatikattā, tasmā sā vīthi udakābhāvena ajānurūpatāya ‘‘ajavīthī’’ti samaññaṃ gatā. Yāya pana vīthiyā sūriye gacchante vassavalāhakā devaputtā sūriyābhitāpābhāvato abhiṇhaṃ attano vimānato bahi nikkhamitvā kīḷāpasutā ito cito ca vicaranti, tadā kira sūriyavimānaṃ pakatimaggato uddhaṃ āruhitvā vicarati, tassa uddhaṃ āruyha caraṇeneva candavimānampi uddhaṃ āruyha carati taggatikattā, taggatikatā ca samānagatinā vātamaṇḍalena vimānassa phellitabbattā, tasmā sā vīthi udakabahubhāvena nāgānurūpatāya ‘‘nāgavīthī’’ti samaññaṃ gatā. Yadā sūriyo uddhamanāruhanto, adho ca anotaranto pakatimaggeneva gacchati, tadā vassavalāhakā yathākālaṃ, yathāruci ca vimānato nikkhamitvā sukhena vicaranti, tena kālena kālaṃ vassanato loke utusamatā hoti, tāya utusamatāya hetubhūtāya sā candimasūriyānaṃ gati gavānurūpatāya ‘‘govīthī’’ti samaññaṃ gatā. Tena vuttaṃ ‘‘ajavīthī’’tiādi.
ഏവം ‘‘കതി നേസം വീഥിയോ’’തി പഞ്ഹം വിസ്സജ്ജേത്വാ ‘‘കഥം വിചരന്തീ’’തി പഞ്ഹം വിസ്സജ്ജേതും ‘‘ചന്ദിമസൂരിയാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സിനേരുതോ ബഹി നിക്ഖമന്തീതി സിനേരുസമീപേന തം പദക്ഖിണം കത്വാ ഗച്ഛന്താ തതോ ഗമനവീഥിതോ ബഹി അത്തനോ തിരിയഗമനേന ചക്കവാളാഭിമുഖാ നിക്ഖമന്തി. അന്തോ വിചരന്തീതി ഏവം ഛ മാസേ ഖണേ ഖണേ സിനേരുതോ അപസക്കനവസേന തതോ നിക്ഖമിത്വാ ചക്കവാളസമീപം പത്താ, തതോപി ഛ മാസേ ഖണേ ഖണേ അപസക്കനവസേന നിക്ഖമിത്വാ സിനേരുസമീപം പാപുണന്താ അന്തോ വിചരന്തി. ഇദാനി തമേവത്ഥം സങ്ഖേപേന വുത്തം വിവരിതും ‘‘തേഹീ’’തിആദി വുത്തം. സിനേരുസ്സ, ചക്കവാളസ്സ ച യം ഠാനം വേമജ്ഝം, തസ്സ, സിനേരുസ്സ ച യം ഠാനം വേമജ്ഝം, തേന ഗച്ഛന്താ ‘‘സിനേരുസമീപേന വിചരന്തീ’’തി വുത്താ, ന സിനേരുസ്സ അഗ്ഗാളിന്ദഅല്ലീനാ. ചക്കവാളസമീപേന ചരിത്വാതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. മജ്ഝേനാതി സിനേരുസ്സ, ചക്കവാളസ്സ ച ഉജുകം വേമജ്ഝേന മഗ്ഗേന. ചിത്രമാസേ മജ്ഝേനാതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ.
Evaṃ ‘‘kati nesaṃ vīthiyo’’ti pañhaṃ vissajjetvā ‘‘kathaṃ vicarantī’’ti pañhaṃ vissajjetuṃ ‘‘candimasūriyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sineruto bahi nikkhamantīti sinerusamīpena taṃ padakkhiṇaṃ katvā gacchantā tato gamanavīthito bahi attano tiriyagamanena cakkavāḷābhimukhā nikkhamanti. Anto vicarantīti evaṃ cha māse khaṇe khaṇe sineruto apasakkanavasena tato nikkhamitvā cakkavāḷasamīpaṃ pattā, tatopi cha māse khaṇe khaṇe apasakkanavasena nikkhamitvā sinerusamīpaṃ pāpuṇantā anto vicaranti. Idāni tamevatthaṃ saṅkhepena vuttaṃ vivarituṃ ‘‘tehī’’tiādi vuttaṃ. Sinerussa, cakkavāḷassa ca yaṃ ṭhānaṃ vemajjhaṃ, tassa, sinerussa ca yaṃ ṭhānaṃ vemajjhaṃ, tena gacchantā ‘‘sinerusamīpenavicarantī’’ti vuttā, na sinerussa aggāḷindaallīnā. Cakkavāḷasamīpena caritvāti etthāpi eseva nayo. Majjhenāti sinerussa, cakkavāḷassa ca ujukaṃ vemajjhena maggena. Citramāse majjhenāti etthāpi eseva nayo.
ഏകപ്പഹാരേനാതി ഏകവേലായ, ഏകേനേവ വാ അത്തനോ ഏകപ്പഹാരേന. മജ്ഝന്ഹികോതി ഠിതമജ്ഝന്ഹികോ കാലോ ഹോതി. തദാ ഹി സൂരിയമണ്ഡലം ഉഗ്ഗച്ഛന്തം ഹുത്വാപി ഇമസ്മിം ദീപേ ഠിതസ്സ ഉപഡ്ഢമേവ ദിസ്സതി, ഉത്തരകുരൂസു ഠിതസ്സ ഓഗച്ഛന്തം ഹുത്വാ. ഏവഞ്ഹി ഏകവേലായമേവ തീസു ദീപേസു ആലോകകരണം.
Ekappahārenāti ekavelāya, ekeneva vā attano ekappahārena. Majjhanhikoti ṭhitamajjhanhiko kālo hoti. Tadā hi sūriyamaṇḍalaṃ uggacchantaṃ hutvāpi imasmiṃ dīpe ṭhitassa upaḍḍhameva dissati, uttarakurūsu ṭhitassa ogacchantaṃ hutvā. Evañhi ekavelāyameva tīsu dīpesu ālokakaraṇaṃ.
യേസു കത്തികാദിനക്ഖത്തസമഞ്ഞാ, താനിപി താരകരൂപാനി യേവാതി വുത്തം ‘‘സേസതാരകരൂപാനി ചാ’’തി, നക്ഖത്തസഞ്ഞിതതാരകരൂപതോ അവസിട്ഠതാരകരൂപാനീതി അത്ഥോ. ഉഭയാനിപി താനി ദേവതാനം വസനകവിമാനാനീതി വേദിതബ്ബാനി. രാ-സദ്ദോ തിയതി ഛിജ്ജതി ഏത്ഥാതി രത്തി, സത്താനം സദ്ദസ്സ വൂപസമനകാലോതി അത്ഥോ. ദിബ്ബന്തി സത്താ കീളന്തി ജോതന്തി ഏത്ഥാതി ദിവാ. സത്താനം ആയും മിനന്തോ വിയ സിയതി അന്തം കരോതീതി മാസോ. തം തം കിരിയം അരതി വത്തേതീതി ഉതു. തം തം സത്തം, ധമ്മപ്പവത്തിഞ്ച സങ്ഗമ്മ വദന്തോ വിയ സരതി വത്തേതീതി സംവച്ഛരോ.
Yesu kattikādinakkhattasamaññā, tānipi tārakarūpāni yevāti vuttaṃ ‘‘sesatārakarūpāni cā’’ti, nakkhattasaññitatārakarūpato avasiṭṭhatārakarūpānīti attho. Ubhayānipi tāni devatānaṃ vasanakavimānānīti veditabbāni. Rā-saddo tiyati chijjati etthāti ratti, sattānaṃ saddassa vūpasamanakāloti attho. Dibbanti sattā kīḷanti jotanti etthāti divā. Sattānaṃ āyuṃ minanto viya siyati antaṃ karotīti māso. Taṃ taṃ kiriyaṃ arati vattetīti utu. Taṃ taṃ sattaṃ, dhammappavattiñca saṅgamma vadanto viya sarati vattetīti saṃvaccharo.
൧൨൨. വിവജ്ജനം വിവജ്ജോ, സോ ഏവ വേവജ്ജം, വണ്ണസ്സ വേവജ്ജം വണ്ണവേവജ്ജം, വണ്ണസമ്പത്തിയാ വിഗമോ, തസ്സ പന അത്ഥിതാ ‘‘വണ്ണവേവജ്ജതാ’’തി വുത്താ. തേനാഹ ‘‘വിവജ്ജഭാവോ’’തി. തേസന്തി വണ്ണവന്താനം സത്താനം. അതിമാനപ്പച്ചയാതി ദുബ്ബണ്ണവമ്ഭനവസേന അതിക്കമ്മ അത്തനോ വണ്ണം പടിച്ച മാനപച്ചയാ, മാനസമ്പഗ്ഗണ്ഹനനിമിത്തന്തി അത്ഥോ. സാതിസയോ രസോ ഏതിസ്സാ അത്ഥീതി രസാതി ലദ്ധമാനായ, അനുഭാസിംസൂതി അനുരോധവസേന ഭാസിംസു. ലോകുപ്പത്തിവംസകഥന്തി ലോകുപ്പത്തിവംസജം പവേണീകഥം, ആദികാലേ ഉപ്പന്നം പവേണീആഗതകഥന്തി അത്ഥോ. ‘‘അനുപതന്തീ’’തിപി പാഠോ, സോ ഏവത്ഥോ.
122. Vivajjanaṃ vivajjo, so eva vevajjaṃ, vaṇṇassa vevajjaṃ vaṇṇavevajjaṃ, vaṇṇasampattiyā vigamo, tassa pana atthitā ‘‘vaṇṇavevajjatā’’ti vuttā. Tenāha ‘‘vivajjabhāvo’’ti. Tesanti vaṇṇavantānaṃ sattānaṃ. Atimānappaccayāti dubbaṇṇavambhanavasena atikkamma attano vaṇṇaṃ paṭicca mānapaccayā, mānasampaggaṇhananimittanti attho. Sātisayo raso etissā atthīti rasāti laddhamānāya, anubhāsiṃsūti anurodhavasena bhāsiṃsu. Lokuppattivaṃsakathanti lokuppattivaṃsajaṃ paveṇīkathaṃ, ādikāle uppannaṃ paveṇīāgatakathanti attho. ‘‘Anupatantī’’tipi pāṭho, so evattho.
ഭൂമിപപ്പടകപാതുഭാവാദിവണ്ണനാ
Bhūmipappaṭakapātubhāvādivaṇṇanā
൧൨൩. ഏദിസോ ഹുത്വാതി അഹിച്ഛത്തകസദിസോ ഹുത്വാ.
123.Ediso hutvāti ahicchattakasadiso hutvā.
൧൨൪. പദാലതാതി ‘‘പദാ’’തി ഏവംനാമാ ഏകാ ലതാ, സാ പന യസ്മാ സമ്പന്നവണ്ണഗന്ധരസാ, തസ്മാ ‘‘ഭദ്ദലതാ’’തി വുത്താ. നാളികാതി നാളിവല്ലി. അഹായീതി നസ്സി.
124.Padālatāti ‘‘padā’’ti evaṃnāmā ekā latā, sā pana yasmā sampannavaṇṇagandharasā, tasmā ‘‘bhaddalatā’’ti vuttā. Nāḷikāti nāḷivalli. Ahāyīti nassi.
൧൨൫. അകട്ഠപാകോതി അകട്ഠേയേവ ഠാനേ ഉപ്പജ്ജിത്വാ പച്ചനകോ, നീവാരോ വിയ സഞ്ജാതോ ഹുത്വാ നിപ്പജ്ജനകോതി അത്ഥോ. കണോ ‘‘കുണ്ഡക’’ന്തി ച വുച്ചതി. ഥുസന്തി തണ്ഡുലം പരിയോനന്ധിത്വാ ഠിതത്തചോ, തദഭാവതോ ‘‘അകണോ, അഥുസോ’’തി സാലി വുത്തോ. ‘‘പടിവിരൂള്ഹ’’ന്തി ഇദം പക്കഭാവസ്സ കാരണവചനം. പടിവിരൂള്ഹതോ ഹി തം പക്കന്തി. യസ്മിം ഠാനേ സായം പക്കോ സാലി ഗഹിതോ, തദേവ ഠാനം ദുതിയദിവസേ പാതോ പക്കേന സാലിനാ പരിപുണ്ണം ഹുത്വാ തിട്ഠതീതി ആഹ ‘‘സായം ഗഹിതട്ഠാനം പാതോ പക്കം ഹോതീ’’തിആദി. അലായിതന്തി ലായിതട്ഠാനമ്പി തേസം കമ്മപ്പച്ചയാ അലായിതമേവ ഹുത്വാ അനൂനം പരിപുണ്ണമേവ പഞ്ഞായതി, ന കേവലം പഞ്ഞായനമേവ, അഥ ഖോ തഥാഭൂതമേവ ഹുത്വാ തിട്ഠതി.
125.Akaṭṭhapākoti akaṭṭheyeva ṭhāne uppajjitvā paccanako, nīvāro viya sañjāto hutvā nippajjanakoti attho. Kaṇo ‘‘kuṇḍaka’’nti ca vuccati. Thusanti taṇḍulaṃ pariyonandhitvā ṭhitattaco, tadabhāvato ‘‘akaṇo, athuso’’ti sāli vutto. ‘‘Paṭivirūḷha’’nti idaṃ pakkabhāvassa kāraṇavacanaṃ. Paṭivirūḷhato hi taṃ pakkanti. Yasmiṃ ṭhāne sāyaṃ pakko sāli gahito, tadeva ṭhānaṃ dutiyadivase pāto pakkena sālinā paripuṇṇaṃ hutvā tiṭṭhatīti āha ‘‘sāyaṃ gahitaṭṭhānaṃ pāto pakkaṃ hotī’’tiādi. Alāyitanti lāyitaṭṭhānampi tesaṃ kammappaccayā alāyitameva hutvā anūnaṃ paripuṇṇameva paññāyati, na kevalaṃ paññāyanameva, atha kho tathābhūtameva hutvā tiṭṭhati.
ഇത്ഥിപുരിസലിങ്ഗാദിപാതുഭാവവണ്ണനാ
Itthipurisaliṅgādipātubhāvavaṇṇanā
൧൨൬. ‘‘മനുസ്സകാലേ’’തി ഇദം പുബ്ബേ മനുസ്സഭൂതാനംയേവ തത്ഥ ഇദാനി നികന്തിവസേന ഉപ്പത്തി ഹോതീതി കത്വാ വുത്തം, ദേവതാനമ്പി പുരിമജാതിയം ഇത്ഥിഭാവേ ഠിതാനം തത്ഥ വിരാഗാദിപുരിസത്തപ്പച്ചയേ അസതി തദാ ഇത്ഥിലിങ്ഗമേവ പാതുഭവതി. പുരിസത്തപച്ചയേതി ‘‘അത്തനോപി അനിസ്സരതാ, സബ്ബകാലം പരായത്തവുത്തിതാ, രജസ്സലതാ വഞ്ചതാ, ഗബ്ഭധാരണം, പഠമായ പകതിയാ നിഹീനപകതിതാ, സൂരവീരതാഭാവോ, ‘അപ്പകാ ജനാ’തി ‘ഹീളേതബ്ബതാ’തി ഏവമാദി ആദീനവപച്ചവേക്ഖണപുബ്ബകമ്പി ഇത്ഥിഭാവേ ‘അലം ഇത്ഥിഭാവേന, ന ഹി ഇത്ഥിഭാവേ ഠത്വാ ചക്കവത്തിസിരിം, ന സക്കമാരബ്രഹ്മസിരിയോ പച്ചനുഭവിതും, ന പച്ചേകബോധിം, ന സമ്മാസമ്ബോധിം അധിഗന്തും സക്കാ’തി ഏവം ഇത്ഥിഭാവവിരജ്ജനം, ‘യഥാവുത്തആദീനവവിരഹതോ ഉത്തമപകതിഭാവതോ സമ്പദമിദം പുരിസത്തം നാമ സേട്ഠം ഉത്തമം, ഏത്ഥ ഠത്വാ സക്കാ ഏതാ സമ്പത്തിയോ സമ്പാപുണിതു’ന്തി ഏവം പുരിസത്തഭാവേ സമ്ഭാവനാപുബ്ബകം പത്ഥനാഠപനം, ‘തത്ഥ നിന്നപോണപബ്ഭാരചിത്തതാ’തി’’ ഏവമാദികേ പുരിസഭാവസ്സ പച്ചയഭൂതേ ധമ്മേ. പൂരേത്വാ വഡ്ഢേത്വാ. പച്ചക്ഖം ഭൂതം, സദിസഞ്ച ദിട്ഠധമ്മികം, സമ്പരായികഞ്ച സുവിപുലം അനത്ഥം അചിന്തേത്വാ പുരിസസ്സ കാമേസു മിച്ഛാചരണം കേവലം ഇത്ഥിയം ആസാപത്തി ഫലേനേവാതി ആസാആപത്തി ഇത്ഥിഭാവാവഹാപി ഹോതിയേവ. തന്നിന്നപോണപബ്ഭാരഭാവേന തന്നികന്തിയാ നിമിത്തഭാവാപത്തിതോതി വുത്തം ‘‘പുരിസോ ഇത്ഥത്തഭാവം ലഭന്തോ കാമേസുമിച്ഛാചാരം നിസ്സായ ലഭതീ’’തി. തദാതി യഥാവുത്തേ പഠമകപ്പികകാലേ. പകതിയാതി സഭാവേന. മാതുഗാമസ്സാതി പുരിമത്തഭാവേ മാതുഗാമഭൂതസ്സ. പുരിസസ്സാതി ഏത്ഥാപി ‘‘പകതിയാ’’തി പദം ആനേത്വാ സമ്ബന്ധിതബ്ബം. ഉപനിജ്ഝായതന്തി ഉപേച്ച നിജ്ഝായന്താനം. യഥാ അഞ്ഞമഞ്ഞസ്മിം സാരാഗോ ഉപ്പജ്ജതി, ഏവം സാപേക്ഖഭാവേന ഓലോകേന്താനം. രാഗപരിളാഹോതി രാഗജോ പരിളാഹോ.
126.‘‘Manussakāle’’ti idaṃ pubbe manussabhūtānaṃyeva tattha idāni nikantivasena uppatti hotīti katvā vuttaṃ, devatānampi purimajātiyaṃ itthibhāve ṭhitānaṃ tattha virāgādipurisattappaccaye asati tadā itthiliṅgameva pātubhavati. Purisattapaccayeti ‘‘attanopi anissaratā, sabbakālaṃ parāyattavuttitā, rajassalatā vañcatā, gabbhadhāraṇaṃ, paṭhamāya pakatiyā nihīnapakatitā, sūravīratābhāvo, ‘appakā janā’ti ‘hīḷetabbatā’ti evamādi ādīnavapaccavekkhaṇapubbakampi itthibhāve ‘alaṃ itthibhāvena, na hi itthibhāve ṭhatvā cakkavattisiriṃ, na sakkamārabrahmasiriyo paccanubhavituṃ, na paccekabodhiṃ, na sammāsambodhiṃ adhigantuṃ sakkā’ti evaṃ itthibhāvavirajjanaṃ, ‘yathāvuttaādīnavavirahato uttamapakatibhāvato sampadamidaṃ purisattaṃ nāma seṭṭhaṃ uttamaṃ, ettha ṭhatvā sakkā etā sampattiyo sampāpuṇitu’nti evaṃ purisattabhāve sambhāvanāpubbakaṃ patthanāṭhapanaṃ, ‘tattha ninnapoṇapabbhāracittatā’ti’’ evamādike purisabhāvassa paccayabhūte dhamme. Pūretvā vaḍḍhetvā. Paccakkhaṃ bhūtaṃ, sadisañca diṭṭhadhammikaṃ, samparāyikañca suvipulaṃ anatthaṃ acintetvā purisassa kāmesu micchācaraṇaṃ kevalaṃ itthiyaṃ āsāpatti phalenevāti āsāāpatti itthibhāvāvahāpi hotiyeva. Tanninnapoṇapabbhārabhāvena tannikantiyā nimittabhāvāpattitoti vuttaṃ ‘‘puriso itthattabhāvaṃ labhanto kāmesumicchācāraṃ nissāya labhatī’’ti. Tadāti yathāvutte paṭhamakappikakāle. Pakatiyāti sabhāvena. Mātugāmassāti purimattabhāve mātugāmabhūtassa. Purisassāti etthāpi ‘‘pakatiyā’’ti padaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ. Upanijjhāyatanti upecca nijjhāyantānaṃ. Yathā aññamaññasmiṃ sārāgo uppajjati, evaṃ sāpekkhabhāvena olokentānaṃ. Rāgapariḷāhoti rāgajo pariḷāho.
നിബ്ബുയ്ഹമാനായാതി പരിണതാ ഹുത്വാ നിയ്യമാനായ.
Nibbuyhamānāyāti pariṇatā hutvā niyyamānāya.
മേഥുനധമ്മസമാചാരവണ്ണനാ
Methunadhammasamācāravaṇṇanā
൧൨൭. ഗോമയപിണ്ഡമത്തമ്പി നാലത്ഥാതി സമ്മദേവ വിവാഹകമ്മം നാലത്ഥാതി അധിപ്പായേന വദന്തി. പാതബ്യതന്തി തസ്മിം അസദ്ധമ്മേ കിലേസകാമേന പിവിതബ്ബതം കിഞ്ചി പിവിതബ്ബവത്ഥും പിവന്താ വിയ അതിവിയ തോസേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബതം ആപജ്ജിംസു, പാതബ്യതന്തി വാ പരിഭുഞ്ജനകതം ആപജ്ജിംസു ഉപഗച്ഛിംസു. പരിഭോഗത്ഥോ ഹി അയം പാ-സദ്ദോ, കത്തുസാധനോ ച തബ്യ-സദ്ദോ, യഥാരുചി പരിഭുഞ്ജിംസൂതി അത്ഥോ.
127.Gomayapiṇḍamattampi nālatthāti sammadeva vivāhakammaṃ nālatthāti adhippāyena vadanti. Pātabyatanti tasmiṃ asaddhamme kilesakāmena pivitabbataṃ kiñci pivitabbavatthuṃ pivantā viya ativiya tosetvā paribhuñjitabbataṃ āpajjiṃsu, pātabyatanti vā paribhuñjanakataṃ āpajjiṃsu upagacchiṃsu. Paribhogattho hi ayaṃ pā-saddo, kattusādhano ca tabya-saddo, yathāruci paribhuñjiṃsūti attho.
സന്നിധികാരകന്തി സന്നിധികാരം, ക-കാരോ പദവഡ്ഢനമത്തന്തി ആഹ ‘‘സന്നിധിം കത്വാ’’തി. അപദാനന്തി അവഖണ്ഡനം. ഏകേകസ്മിം ഠാനേതി യത്ഥ യത്ഥ വഹിതം, തസ്മിം തസ്മിം ഏകേകസ്മിം ഠാനേ. ഗുമ്ബഗുമ്ബാതി പുഞ്ജപുഞ്ജാ.
Sannidhikārakanti sannidhikāraṃ, ka-kāro padavaḍḍhanamattanti āha ‘‘sannidhiṃ katvā’’ti. Apadānanti avakhaṇḍanaṃ. Ekekasmiṃ ṭhāneti yattha yattha vahitaṃ, tasmiṃ tasmiṃ ekekasmiṃ ṭhāne. Gumbagumbāti puñjapuñjā.
സാലിവിഭാഗവണ്ണനാ
Sālivibhāgavaṇṇanā
൧൨൮. സീമം ഠപേയ്യാമാതി ‘‘അയം ഭൂമിഭാഗോ അസുകസ്സ, അയം ഭൂമിഭാഗോ അസുകസ്സാ’’തി ഏവം പരിച്ഛേദം കരേയ്യാമ. തം അഗ്ഗം കത്വാതി തം ആദിം കത്വാ.
128.Sīmaṃ ṭhapeyyāmāti ‘‘ayaṃ bhūmibhāgo asukassa, ayaṃ bhūmibhāgo asukassā’’ti evaṃ paricchedaṃ kareyyāma. Taṃ aggaṃ katvāti taṃ ādiṃ katvā.
മഹാസമ്മതരാജവണ്ണനാ
Mahāsammatarājavaṇṇanā
൧൩൦. പകാസേതബ്ബന്തി ദോസവസേന പകാസേതബ്ബം. ഖിപിതബ്ബന്തി ഖേപം കാതബ്ബം. തേനാഹ ‘‘ഹാരേതബ്ബ’’ന്തി, സത്തനികായതോ നീഹരിതബ്ബം.
130.Pakāsetabbanti dosavasena pakāsetabbaṃ. Khipitabbanti khepaṃ kātabbaṃ. Tenāha ‘‘hāretabba’’nti, sattanikāyato nīharitabbaṃ.
നേസന്തി നിദ്ധാരണേ സാമിവചനം.
Nesanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ.
൧൩൧. അക്ഖരന്തി നിരുത്തിം. സാ ഹി മഹാജനേന സമ്മതോതി നിദ്ധാരേത്വാ വത്തബ്ബതോ നിരുത്തി , തസ്മിംയേവ നിരൂള്ഹഭാവതോ , അഞ്ഞത്ഥ അസഞ്ചരണതോ അക്ഖരന്തി ച വുച്ചതി, തഥാ സങ്ഖാതബ്ബതോ സങ്ഖാ, സമഞ്ഞായതീതി സമഞ്ഞാ, പഞ്ഞാപനതോ പഞ്ഞത്തി, വോഹരണതോ വോഹാരോ. ഉപ്പന്നോതി പവത്തോ. ന കേവലം അക്ഖരമേവാതി ന കേവലം സമഞ്ഞാകരണമേവ. ഖേത്തസാമിനോതി തം തം ഭൂമിഭാഗം പരിഗ്ഗഹേത്വാ ഠിതസത്താ. തീഹി സങ്ഖേഹീതി തിവിധകിരിയാഭിസങ്ഖതേഹി തീഹി സങ്ഖേഹി ഖത്തിയാദീഹി തീഹി വണ്ണേഹി പരിഗ്ഗഹിതേഹി. ‘‘ഖത്തിയാനുയന്തബ്രാഹ്മണഗഹപതികനേഗമജാനപദേഹി തീഹി ഗഹപതീഹി പരിഗ്ഗഹിതേഹീ’’തി ച വദന്തി. അഗ്ഗന്തി ഞാതേനാതി അഗ്ഗം കുലന്തി ഞാതേന. ഖത്തിയകുലഞ്ഹി ലോകേ സബ്ബസേട്ഠം. യഥാഹ ‘‘ഖത്തിയോ സേട്ഠോ ജനേതസ്മിം, യേ ഗോത്തപടിസാരിനോ’’തി, (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൭൭; ൩.൧൪൦; മ॰ നി॰ ൨.൩൦; സം॰ നി॰ ൧.൧൮൨, ൨൪൫) അഭേദോപചാരേന പന അക്ഖരസ്സ ഖത്തിയസദ്ദസ്സപി സേട്ഠതാതി പാളിയം ‘‘അഗ്ഗഞ്ഞേന അക്ഖരേനാ’’തി വുത്തം. ഇദാനി അഭേദോപചാരേന വിനാ ഏവ അത്ഥം ദസ്സേതും ‘‘അഗ്ഗേ വാ’’തിആദി വുത്തം.
131.Akkharanti niruttiṃ. Sā hi mahājanena sammatoti niddhāretvā vattabbato nirutti , tasmiṃyeva nirūḷhabhāvato , aññattha asañcaraṇato akkharanti ca vuccati, tathā saṅkhātabbato saṅkhā, samaññāyatīti samaññā, paññāpanato paññatti, voharaṇato vohāro. Uppannoti pavatto. Na kevalaṃ akkharamevāti na kevalaṃ samaññākaraṇameva. Khettasāminoti taṃ taṃ bhūmibhāgaṃ pariggahetvā ṭhitasattā. Tīhi saṅkhehīti tividhakiriyābhisaṅkhatehi tīhi saṅkhehi khattiyādīhi tīhi vaṇṇehi pariggahitehi. ‘‘Khattiyānuyantabrāhmaṇagahapatikanegamajānapadehi tīhi gahapatīhi pariggahitehī’’ti ca vadanti. Agganti ñātenāti aggaṃ kulanti ñātena. Khattiyakulañhi loke sabbaseṭṭhaṃ. Yathāha ‘‘khattiyo seṭṭho janetasmiṃ, ye gottapaṭisārino’’ti, (dī. ni. 1.277; 3.140; ma. ni. 2.30; saṃ. ni. 1.182, 245) abhedopacārena pana akkharassa khattiyasaddassapi seṭṭhatāti pāḷiyaṃ ‘‘aggaññena akkharenā’’ti vuttaṃ. Idāni abhedopacārena vinā eva atthaṃ dassetuṃ ‘‘agge vā’’tiādi vuttaṃ.
ബ്രാഹ്മണമണ്ഡലാദിവണ്ണനാ
Brāhmaṇamaṇḍalādivaṇṇanā
൧൩൨. യേന അനാരമ്ഭഭാവേന ബാഹിതാകുസലാ ‘‘ബ്രാഹ്മണാ’’തി വുത്താ, തമേവ താവ ദസ്സേതും പാളിയം ‘‘വീതങ്ഗാരാ’’തിആദി വുത്തന്തി തദത്ഥം ദസ്സേന്തോ ‘‘പചിത്വാ’’തിആദിമാഹ. തമേനന്തി വചനവിപല്ലാസേന നിദ്ദേസോതി ആഹ ‘‘തേ ഏതേ’’തി. അഭിസങ്ഖരോന്താതി ചിത്തമന്തഭാവേന അഞ്ഞമഞ്ഞം അഭിവിസിട്ഠേ കരോന്താ, ബ്രാഹ്മണാകപ്പഭാവേന സങ്ഖരോന്താ ച. വാചേന്താതി പരേസം കഥേന്താ, യേ തഥാ ഗന്ഥേ കാതും ന ജാനന്തി. അച്ഛന്തീതി ആസന്തി, ഉപവിസന്തീതി അത്ഥോ. തേനാഹ ‘‘വസന്തീ’’തി. അച്ഛേന്തീതി കാലം ഖേപേന്തി. ഹീനസമ്മതം ഝാനഭാവനാനുയോഗം ഛഡ്ഡേത്വാ ഗന്ഥേ പസുതതാദീപനതോ. സേട്ഠസമ്മതം ജാതം ‘‘വേദധരാ സോത്തിയാ സുബ്രാഹ്മണാതി ഏവം സേട്ഠസമ്മതം ജാതം.
132. Yena anārambhabhāvena bāhitākusalā ‘‘brāhmaṇā’’ti vuttā, tameva tāva dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘vītaṅgārā’’tiādi vuttanti tadatthaṃ dassento ‘‘pacitvā’’tiādimāha. Tamenanti vacanavipallāsena niddesoti āha ‘‘te ete’’ti. Abhisaṅkharontāti cittamantabhāvena aññamaññaṃ abhivisiṭṭhe karontā, brāhmaṇākappabhāvena saṅkharontā ca. Vācentāti paresaṃ kathentā, ye tathā ganthe kātuṃ na jānanti. Acchantīti āsanti, upavisantīti attho. Tenāha ‘‘vasantī’’ti. Acchentīti kālaṃ khepenti. Hīnasammataṃ jhānabhāvanānuyogaṃ chaḍḍetvā ganthe pasutatādīpanato. Seṭṭhasammataṃ jātaṃ ‘‘vedadharā sottiyā subrāhmaṇāti evaṃ seṭṭhasammataṃ jātaṃ.
൧൩൩. മേഥുനധമ്മം സമാദിയിത്വാതി ജായാപതികഭാവേന ദ്വയം ദ്വയം നിവാസം അജ്ഝുപഗന്ത്വാ. വാണിജകമ്മാദികേതി ആദി-സദ്ദേന കസികമ്മാദിം സങ്ഗണ്ഹാതി.
133.Methunadhammaṃ samādiyitvāti jāyāpatikabhāvena dvayaṃ dvayaṃ nivāsaṃ ajjhupagantvā. Vāṇijakammādiketi ādi-saddena kasikammādiṃ saṅgaṇhāti.
൧൩൪. ലുദ്ദാചാരകമ്മഖുദ്ദാചാരകമ്മുനാതി പരവിഹേഠനാദിലുദ്ദാചാരകമ്മുനാ, നളകാരദാരുകമ്മാദിഖുദ്ദാചാരകമ്മുനാ ച. സുദ്ദന്തി ഏത്ഥ സു-ഇതി സീഘത്ഥേ നിപാതോ. ദാ-ഇതി ഗരഹണത്ഥേതി ആഹ ‘‘സുദ്ദം സുദ്ദം ലഹും ലഹും കുച്ഛിതം ഗച്ഛന്തീ’’തി.
134.Luddācārakammakhuddācārakammunāti paraviheṭhanādiluddācārakammunā, naḷakāradārukammādikhuddācārakammunā ca. Suddanti ettha su-iti sīghatthe nipāto. Dā-iti garahaṇattheti āha ‘‘suddaṃ suddaṃ lahuṃ lahuṃ kucchitaṃ gacchantī’’ti.
൧൩൫. അഹൂതി കാലവിപല്ലാസവസേന വുത്തന്തി ദസ്സേന്തോ ‘‘ഹോതി ഖോ’’തി ആഹ. ഇമിനാതി ‘‘ഇമേഹി ഖോ, വാസേട്ഠ, ചതൂഹി മണ്ഡലേഹി സമണമണ്ഡലസ്സ അഭിനിബ്ബത്തി ഹോതീ’’തി ഇമിനാ വചനേന. ഇമം ദസ്സേതീതി സമണമണ്ഡലം നാമ…പേ॰… സുദ്ധിം പാപുണന്തീതി ഇമം അത്ഥജാതം ദസ്സേതി. യദി ഇമേഹി…പേ॰… അഭിനിബ്ബത്തി ഹോതി, ഏവം സന്തേ ഇമാനേവ ചത്താരി മണ്ഡലാനി പധാനാനി, സമണമണ്ഡലം അപ്പധാനം തതോ അഭിനിബ്ബത്തത്താതി? നയിദമേവന്തി ദസ്സേതും ‘‘ഇമാനീ’’തിആദി വുത്തം. സമണമണ്ഡലം അനുവത്തന്തി ഗുണേഹി വിസിട്ഠഭാവതോ. ഗുണോ ഹി വിഞ്ഞൂനം അനുവത്തനഹേതു, ന കോലപുത്തിയം, വണ്ണപോക്ഖരതാ, വാക്കരണമത്തം വാ. തേനാഹ ‘‘ധമ്മേനേവ അനുവത്തന്തി, നോ അധമ്മേനാ’’തി. സോ ധമ്മോ ച ലോകുത്തരോവ അധിപ്പേതോ, യേന സംസാരതോ വിസുജ്ഝതി, തസ്മാ സമണമണ്ഡലന്തി ച സാസനികമേവ സമണഗണം വദതീതി ദട്ഠബ്ബം. തേനാഹ ‘‘സമണമണ്ഡലഞ്ഹീ’’തിആദി.
135.Ahūti kālavipallāsavasena vuttanti dassento ‘‘hoti kho’’ti āha. Imināti ‘‘imehi kho, vāseṭṭha, catūhi maṇḍalehi samaṇamaṇḍalassa abhinibbatti hotī’’ti iminā vacanena. Imaṃ dassetīti samaṇamaṇḍalaṃ nāma…pe… suddhiṃ pāpuṇantīti imaṃ atthajātaṃ dasseti. Yadi imehi…pe… abhinibbatti hoti, evaṃ sante imāneva cattāri maṇḍalāni padhānāni, samaṇamaṇḍalaṃ appadhānaṃ tato abhinibbattattāti? Nayidamevanti dassetuṃ ‘‘imānī’’tiādi vuttaṃ. Samaṇamaṇḍalaṃ anuvattanti guṇehi visiṭṭhabhāvato. Guṇo hi viññūnaṃ anuvattanahetu, na kolaputtiyaṃ, vaṇṇapokkharatā, vākkaraṇamattaṃ vā. Tenāha ‘‘dhammeneva anuvattanti, no adhammenā’’ti. So dhammo ca lokuttarova adhippeto, yena saṃsārato visujjhati, tasmā samaṇamaṇḍalanti ca sāsanikameva samaṇagaṇaṃ vadatīti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘samaṇamaṇḍalañhī’’tiādi.
ദുച്ചരിതാദികഥാവണ്ണനാ
Duccaritādikathāvaṇṇanā
൧൩൬. മിച്ഛാദിട്ഠിവസേന സമാദിന്നകമ്മം നാമ ‘‘കോ അനുബന്ധിതബ്ബോ. അജോതഗ്ഗിസോട്ഠിമിസോ’’തിആദിനാ യഞ്ഞവിധാനാദിവസേന പവത്തിതം ഹിംസാദിപാപകമ്മം. മിച്ഛാദിട്ഠികമ്മസ്സാതി ‘‘ഏസ സദ്ധാധിഗതോ ദേവയാനോ, യേന യന്തി പുത്തിനോ വിസോകാ’’തിആദിനാ പവത്തിതസ്സ മിച്ഛാദിട്ഠിസഹഗതകമ്മസ്സ. സമാദാനം തസ്സ തഥാ പവത്തനം, തസ്സാ വാ ദിട്ഠിയാ ഉപഗമനം.
136.Micchādiṭṭhivasena samādinnakammaṃ nāma ‘‘ko anubandhitabbo. Ajotaggisoṭṭhimiso’’tiādinā yaññavidhānādivasena pavattitaṃ hiṃsādipāpakammaṃ. Micchādiṭṭhikammassāti ‘‘esa saddhādhigato devayāno, yena yanti puttino visokā’’tiādinā pavattitassa micchādiṭṭhisahagatakammassa. Samādānaṃ tassa tathā pavattanaṃ, tassā vā diṭṭhiyā upagamanaṃ.
൧൩൭. ദ്വയകാരീതി കുസലാകുസലദ്വയസ്സ കത്താ. തയിദം ദ്വയം യസ്മാ ഏകജ്ഝം നപ്പവത്തതി, തസ്മാ ആഹ ‘‘കാലേനാ’’തിആദി. ഏകക്ഖണേ ഉഭയവിപാകദാനട്ഠാനം നാമ നത്ഥി ഏകസ്മിം ഖണേ ചിത്തദ്വയൂപസഞ്ഹിതായ സത്തസന്തതിയാ അഭാവതോ. യഥാ പന ദ്വയകാരിനോ സുഖദുക്ഖപടിസംവേദിതാ സമ്ഭവതി, തം ദസ്സേതും ‘‘യേന പനാ’’തിആദി വുത്തം. ഏവംഭൂതോതി വികലാവയവോ. ദ്വേപിഹി കുസലാകുസലകമ്മാനി കതൂപചിതാനി സഭാവതോ ബലവന്താനേവ ഹോന്തി, തസ്മാ മരണകാലേ ഉപട്ഠഹന്തി . തേസു അകുസലം ബലവതരം ഹോതി പച്ചയലാഭതോ. നികന്തിആദയോ ഹി പച്ചയവിസേസാ അകുസലസ്സേവ സഭാഗാ, ന കുസലസ്സ, തസ്മാ കതൂപചിതഭാവേന സമാനബലേസുപി കുസലാകുസലേസു പച്ചയലാഭേന വിപച്ചിതും ലദ്ധോകാസതായ കുസലതോ അകുസലം ബലവതരം ഹോതീതി, തഥാഭൂതമ്പി തം യഥാ വിപാകദാനേ ലദ്ധോകാസസ്സ കുസലസ്സാപി അവസരോ ഹോതി, തഥാ ലദ്ധപച്ചയം പടിസന്ധിദാനാഭിമുഖം കുസലം പടിബാഹിത്വാ പടിസന്ധിം ദേന്തം തിരച്ഛാനയോനിയം നിബ്ബത്താപേതീതി. ‘‘അകുസലം ബലവതരം ഹോതീ’’തി ഏത്ഥ ‘‘അകുസലം ചേ ബലവതരം ഹോതി, തം കുസലം പടിബാഹിത്വാ’’തി വുത്തനയേനേവ അത്ഥം വത്വാ തേസു കുസലം ചേ ബലവതരം ഹോതി, തഞ്ച അകുസലം പടിബാഹിത്വാ മനുസ്സയോനിയം നിബ്ബത്താപേതി, അകുസലം പവത്തിവേദനീയം ഹോതി, അഥ നം തം കാണമ്പി കരോതി ഖുജ്ജമ്പി പീഠസപ്പിമ്പി കുച്ഛിരോഗാദീഹി വാ ഉപദ്ദുതം. ഏവം സോ പവത്തിയം നാനപ്പകാരം ദുക്ഖം പച്ചനുഭവതീതി ഇദം സന്ധായ വുത്തം ‘‘സുഖദുക്ഖപ്പടിസംവേദീ ഹോതീ’’തി. തത്രായം വിനിച്ഛയോ – വുത്തകാലേ വാ കാരേന സമാനബലേസു കുസലാകുസലകമ്മേസു ഉപട്ഠഹന്തേസു മരണസ്സ ആസന്നവേലായം യദി ബലവതരാനി കുസലജവനാനി ജവന്തി, യഥാഉപട്ഠിതം അകുസലം പടിബാഹിത്വാ കുസലം വുത്തനയേന പടിസന്ധിം ദേതി. അഥ ബലവതരാനി അകുസലജവനാനി ജവന്തി, യഥാഉപട്ഠിതം കുസലം പടിബാഹിത്വാ അകുസലം വുത്തനയേനേവ പടിസന്ധിം ദേതി. തം കിസ്സ ഹേതു? ഉഭിന്നം കമ്മാനം സമാനബലവഭാവതോ, പച്ചയന്തരസാപേക്ഖതോ ചാതി, സബ്ബം വീമംസിത്വാ ഗഹേതബ്ബം.
137.Dvayakārīti kusalākusaladvayassa kattā. Tayidaṃ dvayaṃ yasmā ekajjhaṃ nappavattati, tasmā āha ‘‘kālenā’’tiādi. Ekakkhaṇe ubhayavipākadānaṭṭhānaṃ nāma natthi ekasmiṃ khaṇe cittadvayūpasañhitāya sattasantatiyā abhāvato. Yathā pana dvayakārino sukhadukkhapaṭisaṃveditā sambhavati, taṃ dassetuṃ ‘‘yena panā’’tiādi vuttaṃ. Evaṃbhūtoti vikalāvayavo. Dvepihi kusalākusalakammāni katūpacitāni sabhāvato balavantāneva honti, tasmā maraṇakāle upaṭṭhahanti . Tesu akusalaṃ balavataraṃ hoti paccayalābhato. Nikantiādayo hi paccayavisesā akusalasseva sabhāgā, na kusalassa, tasmā katūpacitabhāvena samānabalesupi kusalākusalesu paccayalābhena vipaccituṃ laddhokāsatāya kusalato akusalaṃ balavataraṃ hotīti, tathābhūtampi taṃ yathā vipākadāne laddhokāsassa kusalassāpi avasaro hoti, tathā laddhapaccayaṃ paṭisandhidānābhimukhaṃ kusalaṃ paṭibāhitvā paṭisandhiṃ dentaṃ tiracchānayoniyaṃ nibbattāpetīti. ‘‘Akusalaṃ balavataraṃ hotī’’ti ettha ‘‘akusalaṃ ce balavataraṃ hoti, taṃ kusalaṃ paṭibāhitvā’’ti vuttanayeneva atthaṃ vatvā tesu kusalaṃ ce balavataraṃ hoti, tañca akusalaṃ paṭibāhitvā manussayoniyaṃ nibbattāpeti, akusalaṃ pavattivedanīyaṃ hoti, atha naṃ taṃ kāṇampi karoti khujjampi pīṭhasappimpi kucchirogādīhi vā upaddutaṃ. Evaṃ so pavattiyaṃ nānappakāraṃ dukkhaṃ paccanubhavatīti idaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘sukhadukkhappaṭisaṃvedī hotī’’ti. Tatrāyaṃ vinicchayo – vuttakāle vā kārena samānabalesu kusalākusalakammesu upaṭṭhahantesu maraṇassa āsannavelāyaṃ yadi balavatarāni kusalajavanāni javanti, yathāupaṭṭhitaṃ akusalaṃ paṭibāhitvā kusalaṃ vuttanayena paṭisandhiṃ deti. Atha balavatarāni akusalajavanāni javanti, yathāupaṭṭhitaṃ kusalaṃ paṭibāhitvā akusalaṃ vuttanayeneva paṭisandhiṃ deti. Taṃ kissa hetu? Ubhinnaṃ kammānaṃ samānabalavabhāvato, paccayantarasāpekkhato cāti, sabbaṃ vīmaṃsitvā gahetabbaṃ.
ബോധിപക്ഖിയഭാവനാവണ്ണനാ
Bodhipakkhiyabhāvanāvaṇṇanā
൧൩൮. ബോധി വുച്ചതി മഗ്ഗസമ്മാദിട്ഠി, ചത്താരി അരിയസച്ചാനി ബുജ്ഝതീതി കത്വാ, സഭാവതോ, തംസഭാവതോ ച തസ്സാ പക്ഖേ ഭവാതി ബോധിപക്ഖിയാ, സതിവീരിയാദയോ ധമ്മാ, തേസം ബോധിപക്ഖിയാനം. പടിപാടിയാതി ബോധിപക്ഖിയദേസനാപടിപാടിയാ. ഭാവനം അനുഗന്ത്വാതി അനുക്കമേന പവത്തം ഭാവനം പത്വാ. തേനാഹ ‘‘പടിപജ്ജിത്വാ’’തി. സഉപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ വസേന ഖീണാസവസ്സ സേട്ഠഭാവം ലോകസ്സ പാകടം കത്വാ ദസ്സേതും സക്കാ, ന ഇതരായ സബ്ബസോ അപഞ്ഞത്തിഭാവൂപഗമനേ തസ്സ അദസ്സനതോതി വുത്തം ‘‘പരിനിബ്ബാതീതി കിലേസപരിനിബ്ബാനേന പരിനിബ്ബായതീ’’തി. വിനിവത്തേത്വാതി തതോ ചതുവണ്ണതോ നീഹരിത്വാ.
138.Bodhi vuccati maggasammādiṭṭhi, cattāri ariyasaccāni bujjhatīti katvā, sabhāvato, taṃsabhāvato ca tassā pakkhe bhavāti bodhipakkhiyā, sativīriyādayo dhammā, tesaṃ bodhipakkhiyānaṃ. Paṭipāṭiyāti bodhipakkhiyadesanāpaṭipāṭiyā. Bhāvanaṃ anugantvāti anukkamena pavattaṃ bhāvanaṃ patvā. Tenāha ‘‘paṭipajjitvā’’ti. Saupādisesāya nibbānadhātuyā vasena khīṇāsavassa seṭṭhabhāvaṃ lokassa pākaṭaṃ katvā dassetuṃ sakkā, na itarāya sabbaso apaññattibhāvūpagamane tassa adassanatoti vuttaṃ ‘‘parinibbātīti kilesaparinibbānena parinibbāyatī’’ti. Vinivattetvāti tato catuvaṇṇato nīharitvā.
൧൪൦. തമേവത്ഥന്തി ‘‘ഖീണാസവോവ ദേവമനുസ്സേസു സേട്ഠോ’’തി വുത്തമേവത്ഥം.
140.Tamevatthanti ‘‘khīṇāsavova devamanussesu seṭṭho’’ti vuttamevatthaṃ.
സേട്ഠച്ഛേദകവാദമേവാതി ജാതിബ്രാഹ്മണാനം സേട്ഠഭാവസമുച്ഛേദകമേവ കഥം. ദസ്സേത്വാ ഭാസിത്വാ. സുത്തന്തം വിനിവത്തേത്വാതി പുബ്ബേ ലോകിയധമ്മസന്ദസ്സനവസേന പവത്തം അഗ്ഗഞ്ഞസുത്തം ‘‘സത്തന്നം ബോധിപക്ഖിയാനം ധമ്മാനം ഭാവനമന്വായാ’’തിആദിനാ തതോ വിനിവത്തേത്വാ നീഹരിത്വാ തേന അസംസട്ഠം കത്വാ. ആവജ്ജന്താതി സമന്നാഹരന്താ. അനുമജ്ജന്താതി പുബ്ബേനാപരം അത്ഥതോ വിചരന്താതി.
Seṭṭhacchedakavādamevāti jātibrāhmaṇānaṃ seṭṭhabhāvasamucchedakameva kathaṃ. Dassetvā bhāsitvā. Suttantaṃ vinivattetvāti pubbe lokiyadhammasandassanavasena pavattaṃ aggaññasuttaṃ ‘‘sattannaṃ bodhipakkhiyānaṃ dhammānaṃ bhāvanamanvāyā’’tiādinā tato vinivattetvā nīharitvā tena asaṃsaṭṭhaṃ katvā. Āvajjantāti samannāharantā. Anumajjantāti pubbenāparaṃ atthato vicarantāti.
അഗ്ഗഞ്ഞസുത്തവണ്ണനായ ലീനത്ഥപ്പകാസനാ.
Aggaññasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ദീഘനികായ • Dīghanikāya / ൪. അഗ്ഗഞ്ഞസുത്തം • 4. Aggaññasuttaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ദീഘ നികായ (അട്ഠകഥാ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ൪. അഗ്ഗഞ്ഞസുത്തവണ്ണനാ • 4. Aggaññasuttavaṇṇanā