Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഇതിവുത്തക-അട്ഠകഥാ • Itivuttaka-aṭṭhakathā

    ൫. പഞ്ചമവഗ്ഗോ

    5. Pañcamavaggo

    ൧. അഗ്ഗപ്പസാദസുത്തവണ്ണനാ

    1. Aggappasādasuttavaṇṇanā

    ൯൦. പഞ്ചമവഗ്ഗസ്സ പഠമേ അഗ്ഗപ്പസാദാതി ഏത്ഥ അയം അഗ്ഗസദ്ദോ ആദികോടികോട്ഠാസസേട്ഠേസു ദിസ്സതി. തഥാ ഹേസ ‘‘അജ്ജതഗ്ഗേ, സമ്മ ദോവാരിക, ആവരാമി ദ്വാരം നിഗണ്ഠാനം നിഗണ്ഠീനം (മ॰ നി॰ ൨.൭൦). അജ്ജതഗ്ഗേ പാണുപേതം സരണം ഗത’’ന്തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൫൦; പാരാ॰ ൧൫) ച ആദീസു ആദിമ്ഹി ദിസ്സതി. ‘‘തേനേവ അങ്ഗുലഗ്ഗേന തം അങ്ഗുലഗ്ഗം പരാമസേയ്യ (കഥാ॰ ൪൪൧). ഉച്ഛഗ്ഗം വേളഗ്ഗ’’ന്തി ച ആദീസു കോടിയം. ‘‘അമ്ബിലഗ്ഗം വാ മധുരഗ്ഗം വാ തിത്തകഗ്ഗം വാ (സം॰ നി॰ ൫.൩൭൪). അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, വിഹാരഗ്ഗേന വാ പരിവേണഗ്ഗേന വാ ഭാജേതു’’ന്തി (ചൂളവ॰ ൩൧൮) ച ആദീസു കോട്ഠാസേ. ‘‘അയം ഇമേസം ചതുന്നം പുഗ്ഗലാനം അഗ്ഗോ ച സേട്ഠോ ച ഉത്തമോ ച പവരോ ച (അ॰ നി॰ ൪.൯൫). അഗ്ഗോഹമസ്മി ലോകസ്സാ’’തി ച ആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൧; മ॰ നി॰ ൩.൨൦൭) സേട്ഠേ. സ്വായമിധാപി സേട്ഠേയേവ ദട്ഠബ്ബോ. തസ്മാ അഗ്ഗേസു സേട്ഠേസു പസാദാ, അഗ്ഗഭൂതാ സേട്ഠഭൂതാ വാ പസാദാ അഗ്ഗപ്പസാദാതി അത്ഥോ.

    90. Pañcamavaggassa paṭhame aggappasādāti ettha ayaṃ aggasaddo ādikoṭikoṭṭhāsaseṭṭhesu dissati. Tathā hesa ‘‘ajjatagge, samma dovārika, āvarāmi dvāraṃ nigaṇṭhānaṃ nigaṇṭhīnaṃ (ma. ni. 2.70). Ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gata’’nti (dī. ni. 1.250; pārā. 15) ca ādīsu ādimhi dissati. ‘‘Teneva aṅgulaggena taṃ aṅgulaggaṃ parāmaseyya (kathā. 441). Ucchaggaṃ veḷagga’’nti ca ādīsu koṭiyaṃ. ‘‘Ambilaggaṃ vā madhuraggaṃ vā tittakaggaṃ vā (saṃ. ni. 5.374). Anujānāmi, bhikkhave, vihāraggena vā pariveṇaggena vā bhājetu’’nti (cūḷava. 318) ca ādīsu koṭṭhāse. ‘‘Ayaṃ imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ aggo ca seṭṭho ca uttamo ca pavaro ca (a. ni. 4.95). Aggohamasmi lokassā’’ti ca ādīsu (dī. ni. 2.31; ma. ni. 3.207) seṭṭhe. Svāyamidhāpi seṭṭheyeva daṭṭhabbo. Tasmā aggesu seṭṭhesu pasādā, aggabhūtā seṭṭhabhūtā vā pasādā aggappasādāti attho.

    പുരിമസ്മിഞ്ച അത്ഥേ അഗ്ഗസദ്ദേന ബുദ്ധാദിരതനത്തയം വുച്ചതി. തേസു ഭഗവാ താവ അസദിസട്ഠേന, ഗുണവിസിട്ഠട്ഠേന, അസമസമട്ഠേന ച അഗ്ഗോ. സോ ഹി മഹാഭിനീഹാരം ദസന്നം പാരമീനം പവിചയഞ്ച ആദിം കത്വാ തേഹി ബോധിസമ്ഭാരഗുണേഹി ചേവ ബുദ്ധഗുണേഹി ച സേസജനേഹി അസദിസോതി അസദിസട്ഠേന അഗ്ഗോ. യേ ചസ്സ ഗുണാ മഹാകരുണാദയോ, തേ സേസസത്താനം ഗുണേഹി വിസിട്ഠാതി ഗുണവിസിട്ഠട്ഠേനപി സബ്ബസത്തുത്തമതായ അഗ്ഗോ. യേ പന പുരിമകാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധാ സബ്ബസത്തേഹി അസമാ, തേഹി സദ്ധിം അയമേവ രൂപകായഗുണേഹി ചേവ ധമ്മകായഗുണേഹി ച സമോതി അസമസമട്ഠേനപി അഗ്ഗോ. തഥാ ദുല്ലഭപാതുഭാവതോ അച്ഛരിയമനുസ്സഭാവതോ ബഹുജനഹിതസുഖാവഹതോ അദുതിയഅസഹായാദിഭാവതോ ച ഭഗവാ ലോകേ അഗ്ഗോതി വുച്ചതി. യഥാഹ –

    Purimasmiñca atthe aggasaddena buddhādiratanattayaṃ vuccati. Tesu bhagavā tāva asadisaṭṭhena, guṇavisiṭṭhaṭṭhena, asamasamaṭṭhena ca aggo. So hi mahābhinīhāraṃ dasannaṃ pāramīnaṃ pavicayañca ādiṃ katvā tehi bodhisambhāraguṇehi ceva buddhaguṇehi ca sesajanehi asadisoti asadisaṭṭhena aggo. Ye cassa guṇā mahākaruṇādayo, te sesasattānaṃ guṇehi visiṭṭhāti guṇavisiṭṭhaṭṭhenapi sabbasattuttamatāya aggo. Ye pana purimakā sammāsambuddhā sabbasattehi asamā, tehi saddhiṃ ayameva rūpakāyaguṇehi ceva dhammakāyaguṇehi ca samoti asamasamaṭṭhenapi aggo. Tathā dullabhapātubhāvato acchariyamanussabhāvato bahujanahitasukhāvahato adutiyaasahāyādibhāvato ca bhagavā loke aggoti vuccati. Yathāha –

    ‘‘ഏകപുഗ്ഗലസ്സ , ഭിക്ഖവേ, പാതുഭാവോ ദുല്ലഭോ ലോകസ്മിം, കതമസ്സ ഏകപുഗ്ഗലസ്സ? തഥാഗതസ്സ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ.

    ‘‘Ekapuggalassa , bhikkhave, pātubhāvo dullabho lokasmiṃ, katamassa ekapuggalassa? Tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa.

    ‘‘ഏകപുഗ്ഗലോ , ഭിക്ഖവേ, ലോകേ ഉപ്പജ്ജമാനോ ഉപ്പജ്ജതി അച്ഛരിയമനുസ്സോ.

    ‘‘Ekapuggalo , bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati acchariyamanusso.

    ‘‘ഏകപുഗ്ഗലോ, ഭിക്ഖവേ, ലോകേ ഉപ്പജ്ജമാനോ ഉപ്പജ്ജതി ബഹുജന…പേ॰… സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ.

    ‘‘Ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati bahujana…pe… sammāsambuddho.

    ‘‘ഏകപുഗ്ഗലോ, ഭിക്ഖവേ, ലോകേ ഉപ്പജ്ജമാനോ ഉപ്പജ്ജതി, അദുതിയോ അസഹായോ അപ്പടിമോ അപ്പടിസമോ അപ്പടിഭാഗോ അപ്പടിപുഗ്ഗലോ അസമോ അസമസമോ ദ്വിപദാനം അഗ്ഗോ. കതമോ ഏകപുഗ്ഗലോ? തഥാഗതോ അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൧൭൦-൧൭൨, ൧൭൪).

    ‘‘Ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati, adutiyo asahāyo appaṭimo appaṭisamo appaṭibhāgo appaṭipuggalo asamo asamasamo dvipadānaṃ aggo. Katamo ekapuggalo? Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.170-172, 174).

    ധമ്മസങ്ഘാപി അഞ്ഞധമ്മസങ്ഘേഹി അസദിസട്ഠേന വിസിട്ഠഗുണതായ ദുല്ലഭപാതുഭാവാദിനാ ച അഗ്ഗാ. തഥാ ഹി തേസം സ്വാക്ഖാതതാദിസുപ്പടിപന്നതാദിഗുണവിസേസേഹി അഞ്ഞധമ്മസങ്ഘാ സദിസാ അപ്പതരനിഹീനാ വാ നത്ഥി, കുതോ സേട്ഠാ. സയമേവ ച പന തേഹി വിസിട്ഠഗുണതായ സേട്ഠാ. തഥാ ദുല്ലഭുപ്പാദഅച്ഛരിയഭാവബഹുജനഹിതസുഖാവഹാ അദുതിയഅസഹായാദിസഭാവാ ച തേ. യദഗ്ഗേന ഹി ഭഗവാ ദുല്ലഭപാതുഭാവോ, തദഗ്ഗേന ധമ്മസങ്ഘാപീതി. അച്ഛരിയാദിഭാവേപി ഏസേവ നയോ. ഏവം അഗ്ഗേസു സേട്ഠേസു ഉത്തമേസു പവരേസു ഗുണവിസിട്ഠേസു പസാദാതി അഗ്ഗപ്പസാദാ.

    Dhammasaṅghāpi aññadhammasaṅghehi asadisaṭṭhena visiṭṭhaguṇatāya dullabhapātubhāvādinā ca aggā. Tathā hi tesaṃ svākkhātatādisuppaṭipannatādiguṇavisesehi aññadhammasaṅghā sadisā appataranihīnā vā natthi, kuto seṭṭhā. Sayameva ca pana tehi visiṭṭhaguṇatāya seṭṭhā. Tathā dullabhuppādaacchariyabhāvabahujanahitasukhāvahā adutiyaasahāyādisabhāvā ca te. Yadaggena hi bhagavā dullabhapātubhāvo, tadaggena dhammasaṅghāpīti. Acchariyādibhāvepi eseva nayo. Evaṃ aggesu seṭṭhesu uttamesu pavaresu guṇavisiṭṭhesu pasādāti aggappasādā.

    ദുതിയസ്മിം പന അത്ഥേ യഥാവുത്തേസു അഗ്ഗേസു ബുദ്ധാദീസു ഉപ്പത്തിയാ അഗ്ഗഭൂതാ പസാദാ അഗ്ഗപ്പസാദാ. യേ പന അരിയമഗ്ഗേന ആഗതാ അവേച്ചപ്പസാദാ, തേ ഏകന്തേനേവ അഗ്ഗഭൂതാ പസാദാതി അഗ്ഗപ്പസാദാ. യഥാഹ ‘‘ഇധ , ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവേച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതീ’’തിആദി (സം॰ നി॰ ൫.൧൦൨൭). അഗ്ഗവിപാകത്താപി ചേതേ അഗ്ഗപ്പസാദാ. വുത്തഞ്ഹി ‘‘അഗ്ഗേ ഖോ പന പസന്നാനം അഗ്ഗോ വിപാകോ’’തി.

    Dutiyasmiṃ pana atthe yathāvuttesu aggesu buddhādīsu uppattiyā aggabhūtā pasādā aggappasādā. Ye pana ariyamaggena āgatā aveccappasādā, te ekanteneva aggabhūtā pasādāti aggappasādā. Yathāha ‘‘idha , bhikkhave, ariyasāvako buddhe aveccappasādena samannāgato hotī’’tiādi (saṃ. ni. 5.1027). Aggavipākattāpi cete aggappasādā. Vuttañhi ‘‘agge kho pana pasannānaṃ aggo vipāko’’ti.

    യാവതാതി യത്തകാ. സത്താതി പാണിനോ. അപദാതി അപാദകാ. ദ്വിപദാതി ദ്വിപാദകാ. സേസപദദ്വയേപി ഏസേവ നയോ. വാ-സദ്ദോ സമുച്ചയത്ഥോ, ന വികപ്പത്ഥോ. യഥാ ‘‘അനുപ്പന്നോ വാ കാമാസവോ ഉപ്പജ്ജതി, ഉപ്പന്നോ വാ കാമാസവോ പവഡ്ഢതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൧൭) ഏത്ഥ അനുപ്പന്നോ ച ഉപ്പന്നോ ചാതി അത്ഥോ. യഥാ ച ‘‘ഭൂതാനം വാ സത്താനം ഠിതിയാ സമ്ഭവേസീനം വാ അനുഗ്ഗഹായാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൪൦൨; സം॰ നി॰ ൨.൧൨) ഏത്ഥ ഭൂതാനഞ്ച സമ്ഭവേസീനഞ്ചാതി അത്ഥോ. യഥാ ച ‘‘അഗ്ഗിതോ വാ ഉദകതോ വാ മിഥുഭേദതോ വാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൫൨; ഉദാ॰ ൭൬; മഹാവ॰ ൨൮൬) ഏത്ഥ അഗ്ഗിതോ ച ഉദകതോ ച മിഥുഭേദതോ ചാതി അത്ഥോ, ഏവം ‘‘അപദാ വാ…പേ॰… അഗ്ഗമക്ഖായതീ’’തി ഏത്ഥാപി അപദാ ച ദ്വിപദാ ചാതി സമ്പിണ്ഡനവസേന അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. തേന വുത്തം ‘‘വാ-സദ്ദോ സമുച്ചയത്ഥോ, ന വികപ്പത്ഥോ’’തി.

    Yāvatāti yattakā. Sattāti pāṇino. Apadāti apādakā. Dvipadāti dvipādakā. Sesapadadvayepi eseva nayo. Vā-saddo samuccayattho, na vikappattho. Yathā ‘‘anuppanno vā kāmāsavo uppajjati, uppanno vā kāmāsavo pavaḍḍhatī’’ti (ma. ni. 1.17) ettha anuppanno ca uppanno cāti attho. Yathā ca ‘‘bhūtānaṃ vā sattānaṃ ṭhitiyā sambhavesīnaṃ vā anuggahāyā’’ti (ma. ni. 1.402; saṃ. ni. 2.12) ettha bhūtānañca sambhavesīnañcāti attho. Yathā ca ‘‘aggito vā udakato vā mithubhedato vā’’ti (dī. ni. 2.152; udā. 76; mahāva. 286) ettha aggito ca udakato ca mithubhedato cāti attho, evaṃ ‘‘apadā vā…pe… aggamakkhāyatī’’ti etthāpi apadā ca dvipadā cāti sampiṇḍanavasena attho daṭṭhabbo. Tena vuttaṃ ‘‘vā-saddo samuccayattho, na vikappattho’’ti.

    രൂപിനോതി രൂപവന്തോ. ന രൂപിനോതി അരൂപിനോ. സഞ്ഞിനോതി സഞ്ഞാവന്തോ. ന സഞ്ഞിനോതി അസഞ്ഞിനോ. നേവസഞ്ഞിനാസഞ്ഞിനോ നാമ ഭവഗ്ഗപരിയാപന്നാ. ഏത്താവതാ ച കാമഭവോ, രൂപഭവോ, അരൂപഭവോ, ഏകവോകാരഭവോ, ചതുവോകാരഭവോ, പഞ്ചവോകാരഭവോ, സഞ്ഞീഭവോ, അസഞ്ഞീഭവോ, നേവസഞ്ഞീനാസഞ്ഞീഭവോതി നവവിധേപി ഭവേ സത്തേ അനവസേസതോ പരിയാദിയിത്വാ ദസ്സേസി ധമ്മരാജാ. ഏത്ഥ ഹി രൂപിഗ്ഗഹണേന കാമഭവോ രൂപഭവോ പഞ്ചവോകാരഭവോ ഏകവോകാരഭവോ ച ദസ്സിതോ, അരൂപിഗ്ഗഹണേന അരൂപഭവോ ചതുവോകാരഭവോ ച ദസ്സിതോ. സഞ്ഞീഭവാദയോ പന സരൂപേനേവ ദസ്സിതാ. അപദാദിഗ്ഗഹണേന കാമഭവപഞ്ചവോകാരഭവസഞ്ഞീഭവാനം ഏകദേസോ ദസ്സിതോതി.

    Rūpinoti rūpavanto. Na rūpinoti arūpino. Saññinoti saññāvanto. Na saññinoti asaññino. Nevasaññināsaññino nāma bhavaggapariyāpannā. Ettāvatā ca kāmabhavo, rūpabhavo, arūpabhavo, ekavokārabhavo, catuvokārabhavo, pañcavokārabhavo, saññībhavo, asaññībhavo, nevasaññīnāsaññībhavoti navavidhepi bhave satte anavasesato pariyādiyitvā dassesi dhammarājā. Ettha hi rūpiggahaṇena kāmabhavo rūpabhavo pañcavokārabhavo ekavokārabhavo ca dassito, arūpiggahaṇena arūpabhavo catuvokārabhavo ca dassito. Saññībhavādayo pana sarūpeneva dassitā. Apadādiggahaṇena kāmabhavapañcavokārabhavasaññībhavānaṃ ekadeso dassitoti.

    കസ്മാ പനേത്ഥ യഥാ അദുതിയസുത്തേ ‘‘ദ്വിപദാനം അഗ്ഗോ’’തി ദ്വിപദാനം ഗഹണമേവ അകത്വാ അപദാദിഗ്ഗഹണം കതന്തി? വുച്ചതേ – അദുതിയസുത്തേ താവ സേട്ഠതരവസേന ദ്വിപദഗ്ഗഹണമേവ കതം. ഇമസ്മിഞ്ഹി ലോകേ സേട്ഠോ നാമ ഉപ്പജ്ജമാനോ അപദചതുപ്പദബഹുപ്പദേസു ന ഉപ്പജ്ജതി, ദ്വിപദേസുയേവ ഉപ്പജ്ജതി. കതരേസു ദ്വിപദേസു? മനുസ്സേസു ചേവ ദേവേസു ച. മനുസ്സേസു ഉപ്പജ്ജമാനോ സകലലോകം വസേ വത്തേതും സമത്ഥോ ബുദ്ധോ ഹുത്വാ ഉപ്പജ്ജതി. അങ്ഗുത്തരട്ഠകഥായം പന ‘‘തിസഹസ്സിമഹാസഹസ്സിലോകധാതും വസേ വത്തേതും സമത്ഥോ’’തി (അ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൧൭൪) വുത്തം. ദേവേസു ഉപ്പജ്ജമാനോ ദസസഹസ്സിലോകധാതും വസേ വത്തനകോ മഹാബ്രഹ്മാ ഹുത്വാ ഉപ്പജ്ജതി, സോ തസ്സ കപ്പിയകാരകോ വാ ആരാമികോ വാ സമ്പജ്ജതി. ഇതി തതോപി സേട്ഠതരവസേനേസ ‘‘ദ്വിപദാനം അഗ്ഗോ’’തി തത്ഥ വുത്തോ, ഇധ പന അനവസേസപരിയാദാനവസേന ഏവം വുത്തം. യാവത്തകാ ഹി സത്താ അത്തഭാവപരിയാപന്നാ അപദാ വാ…പേ॰… നേവസഞ്ഞീനാസഞ്ഞിനോ വാ, തഥാഗതോ തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതീതി. നിദ്ധാരണേ ചേതം സാമിവചനം, മകാരോ പദസന്ധികരോ. അഗ്ഗോ അക്ഖായതീതി പദവിഭാഗോ.

    Kasmā panettha yathā adutiyasutte ‘‘dvipadānaṃ aggo’’ti dvipadānaṃ gahaṇameva akatvā apadādiggahaṇaṃ katanti? Vuccate – adutiyasutte tāva seṭṭhataravasena dvipadaggahaṇameva kataṃ. Imasmiñhi loke seṭṭho nāma uppajjamāno apadacatuppadabahuppadesu na uppajjati, dvipadesuyeva uppajjati. Kataresu dvipadesu? Manussesu ceva devesu ca. Manussesu uppajjamāno sakalalokaṃ vase vattetuṃ samattho buddho hutvā uppajjati. Aṅguttaraṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘tisahassimahāsahassilokadhātuṃ vase vattetuṃ samattho’’ti (a. ni. aṭṭha. 1.1.174) vuttaṃ. Devesu uppajjamāno dasasahassilokadhātuṃ vase vattanako mahābrahmā hutvā uppajjati, so tassa kappiyakārako vā ārāmiko vā sampajjati. Iti tatopi seṭṭhataravasenesa ‘‘dvipadānaṃ aggo’’ti tattha vutto, idha pana anavasesapariyādānavasena evaṃ vuttaṃ. Yāvattakā hi sattā attabhāvapariyāpannā apadā vā…pe… nevasaññīnāsaññino vā, tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatīti. Niddhāraṇe cetaṃ sāmivacanaṃ, makāro padasandhikaro. Aggo akkhāyatīti padavibhāgo.

    അഗ്ഗോ വിപാകോ ഹോതീതി അഗ്ഗേ സമ്മാസമ്ബുദ്ധേ പസന്നാനം യോ പസാദോ, സോ അഗ്ഗോ സേട്ഠോ ഉത്തമോ കോടിഭൂതോ വാ, തസ്മാ തസ്സ വിപാകോപി അഗ്ഗോ സേട്ഠോ ഉത്തമോ കോടിഭൂതോ ഉളാരതമോ പണീതതമോ ഹോതി. സോ പന പസാദോ ദുവിധോ ലോകിയലോകുത്തരഭേദതോ. തേസു ലോകിയസ്സ താവ –

    Aggo vipāko hotīti agge sammāsambuddhe pasannānaṃ yo pasādo, so aggo seṭṭho uttamo koṭibhūto vā, tasmā tassa vipākopi aggo seṭṭho uttamo koṭibhūto uḷāratamo paṇītatamo hoti. So pana pasādo duvidho lokiyalokuttarabhedato. Tesu lokiyassa tāva –

    ‘‘യേ കേചി ബുദ്ധം സരണം ഗതാസേ, ന തേ ഗമിസ്സന്തി അപായഭൂമിം;

    ‘‘Ye keci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;

    പഹായ മാനുസം ദേഹം, ദേവകായം പരിപൂരേസ്സന്തി. (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൩൨; സം॰ നി॰ ൧.൩൭);

    Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressanti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);

    ‘‘ബുദ്ധോതി കിത്തയന്തസ്സ, കായേ ഭവതി യാ പീതി;

    ‘‘Buddhoti kittayantassa, kāye bhavati yā pīti;

    വരമേവ ഹി സാ പീതി, കസിണേനപി ജമ്ബുദീപസ്സ.

    Varameva hi sā pīti, kasiṇenapi jambudīpassa.

    ‘‘സതം ഹത്ഥീ സതം അസ്സാ, സതം അസ്സതരീ രഥാ;

    ‘‘Sataṃ hatthī sataṃ assā, sataṃ assatarī rathā;

    സതം കഞ്ഞാസഹസ്സാനി, ആമുക്കമണികുണ്ഡലാ;

    Sataṃ kaññāsahassāni, āmukkamaṇikuṇḍalā;

    ഏകസ്സ പദവീതിഹാരസ്സ, കലം നാഗ്ഘന്തി സോളസിം’’. (സം॰ നി॰ ൧.൨൪൨; ചൂളവ॰ ൩൦൫);

    Ekassa padavītihārassa, kalaṃ nāgghanti soḷasiṃ’’. (saṃ. ni. 1.242; cūḷava. 305);

    ‘‘സാധു ഖോ, ദേവാനമിന്ദ, ബുദ്ധം സരണഗമനം ഹോതി, ബുദ്ധം സരണഗമനഹേതു ഖോ, ദേവാനമിന്ദ, ഏവമിധേകച്ചേ സത്താ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജന്തി. തേ അഞ്ഞേ ദേവേ ദസഹി ഠാനേഹി അധിഗണ്ഹന്തി – ദിബ്ബേന ആയുനാ, ദിബ്ബേന വണ്ണേന, ദിബ്ബേന സുഖേന, ദിബ്ബേന യസേന, ദിബ്ബേന ആധിപതേയ്യേന, ദിബ്ബേഹി രൂപേഹി, ദിബ്ബേഹി സദ്ദേഹി, ദിബ്ബേഹി ഗന്ധേഹി, ദിബ്ബേഹി രസേഹി, ദിബ്ബേഹി ഫോട്ഠബ്ബേഹീ’’തി (സം॰ നി॰ ൪.൩൪൧) –

    ‘‘Sādhu kho, devānaminda, buddhaṃ saraṇagamanaṃ hoti, buddhaṃ saraṇagamanahetu kho, devānaminda, evamidhekacce sattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjanti. Te aññe deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhanti – dibbena āyunā, dibbena vaṇṇena, dibbena sukhena, dibbena yasena, dibbena ādhipateyyena, dibbehi rūpehi, dibbehi saddehi, dibbehi gandhehi, dibbehi rasehi, dibbehi phoṭṭhabbehī’’ti (saṃ. ni. 4.341) –

    ഏവമാദീനം സുത്തപദാനം വസേന പസാദസ്സ ഫലവിസേസയോഗോ വേദിതബ്ബോ. തസ്മാ സോ അപായദുക്ഖവിനിവത്തനേന സദ്ധിം സമ്പത്തിഭവേസു സുഖവിപാകദായകോതി ദട്ഠബ്ബോ. ലോകുത്തരോ പന സാമഞ്ഞഫലവിപാകദായകോ വട്ടദുക്ഖവിനിവത്തകോ ച. സബ്ബോപി ചായം പസാദോ പരമ്പരായ വട്ടദുക്ഖം വിനിവത്തേതിയേവ. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Evamādīnaṃ suttapadānaṃ vasena pasādassa phalavisesayogo veditabbo. Tasmā so apāyadukkhavinivattanena saddhiṃ sampattibhavesu sukhavipākadāyakoti daṭṭhabbo. Lokuttaro pana sāmaññaphalavipākadāyako vaṭṭadukkhavinivattako ca. Sabbopi cāyaṃ pasādo paramparāya vaṭṭadukkhaṃ vinivattetiyeva. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘യസ്മിം , ഭിക്ഖവേ, സമയേ അരിയസാവകോ അത്തനോ സദ്ധം അനുസ്സരതി, നേവസ്സ തസ്മിം സമയേ രാഗപരിയുട്ഠിതം ചിത്തം ഹോതി, ന ദോസപരിയുട്ഠിതം, ന മോഹപരിയുട്ഠിതം ചിത്തം ഹോതി, ഉജുഗതമേവസ്സ തസ്മിം സമയേ ചിത്തം ഹോതി. ഉജുഗതചിത്തസ്സ പാമോജ്ജം ജായതി, പമുദിതസ്സ പീതി ജായതി…പേ॰… നാപരം ഇത്ഥത്തായാതി പജാനാതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൬.൧൦; ൨൬).

    ‘‘Yasmiṃ , bhikkhave, samaye ariyasāvako attano saddhaṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṃ, na mohapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, ujugatamevassa tasmiṃ samaye cittaṃ hoti. Ujugatacittassa pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati…pe… nāparaṃ itthattāyāti pajānātī’’ti (a. ni. 6.10; 26).

    ധമ്മാതി സഭാവധമ്മാ. സങ്ഖതാതി സമേച്ച സമ്ഭുയ്യ പച്ചയേഹി കതാതി സങ്ഖതാ, സപ്പച്ചയധമ്മാ. ഹേതൂഹി പച്ചയേഹി ച ന കേഹിചി കതാതി അസങ്ഖതാ, അപ്പച്ചയനിബ്ബാനം. സങ്ഖതാനം പടിയോഗിഭാവേന ‘‘അസങ്ഖതാ’’തി പുഥുവചനം. വിരാഗോ തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതീതി തേസം സങ്ഖതാസങ്ഖതധമ്മാനം യോ വിരാഗസങ്ഖാതോ അസങ്ഖതധമ്മോ, സോ സഭാവേനേവ സണ്ഹസുഖുമഭാവതോ സന്തതരപണീതതരഭാവതോ ഗമ്ഭീരാദിഭാവതോ മദനിമ്മദനാദിഭാവതോ ച അഗ്ഗം സേട്ഠം ഉത്തമം പവരന്തി വുച്ചതി. യദിദന്തി നിപാതോ, യോ അയന്തി അത്ഥോ. മദനിമ്മദനോതിആദീനി സബ്ബാനി നിബ്ബാനവേവചനാനിയേവ. തഥാ ഹി തം ആഗമ്മ മാനമദപുരിസമദാദികോ സബ്ബോ മദോ നിമ്മദീയതി പമദ്ദീയതി, കാമപിപാസാദികാ സബ്ബാ പിപാസാ വിനീയതി, കാമാലയാദികാ സബ്ബേപി ആലയാ സമുഗ്ഘാതീയന്തി, സബ്ബേപി കമ്മവട്ടകിലേസവട്ടവിപാകവട്ടാ ഉപച്ഛിജ്ജന്തി, അട്ഠസതഭേദാ സബ്ബാപി തണ്ഹാ ഖീയതി, സബ്ബേപി കിലേസാ വിരജ്ജന്തി, സബ്ബം ദുക്ഖം നിരുജ്ഝതി, തസ്മാ മദനിമ്മദനോ…പേ॰… നിരോധോതി വുച്ചതി. യാ പനേസാ തണ്ഹാ ഭവേന ഭവം, ഫലേന കമ്മം വിനതി സംസിബ്ബതീതി കത്വാ വാനന്തി വുച്ചതി. തം വാനം ഏത്ഥ നത്ഥി, ഏതസ്മിം വാ അധിഗതേ അരിയപുഗ്ഗലസ്സ ന ഹോതീതി നിബ്ബാനം.

    Dhammāti sabhāvadhammā. Saṅkhatāti samecca sambhuyya paccayehi katāti saṅkhatā, sappaccayadhammā. Hetūhi paccayehi ca na kehici katāti asaṅkhatā, appaccayanibbānaṃ. Saṅkhatānaṃ paṭiyogibhāvena ‘‘asaṅkhatā’’ti puthuvacanaṃ. Virāgo tesaṃ aggamakkhāyatīti tesaṃ saṅkhatāsaṅkhatadhammānaṃ yo virāgasaṅkhāto asaṅkhatadhammo, so sabhāveneva saṇhasukhumabhāvato santatarapaṇītatarabhāvato gambhīrādibhāvato madanimmadanādibhāvato ca aggaṃ seṭṭhaṃ uttamaṃ pavaranti vuccati. Yadidanti nipāto, yo ayanti attho. Madanimmadanotiādīni sabbāni nibbānavevacanāniyeva. Tathā hi taṃ āgamma mānamadapurisamadādiko sabbo mado nimmadīyati pamaddīyati, kāmapipāsādikā sabbā pipāsā vinīyati, kāmālayādikā sabbepi ālayā samugghātīyanti, sabbepi kammavaṭṭakilesavaṭṭavipākavaṭṭā upacchijjanti, aṭṭhasatabhedā sabbāpi taṇhā khīyati, sabbepi kilesā virajjanti, sabbaṃ dukkhaṃ nirujjhati, tasmā madanimmadano…pe… nirodhoti vuccati. Yā panesā taṇhā bhavena bhavaṃ, phalena kammaṃ vinati saṃsibbatīti katvā vānanti vuccati. Taṃ vānaṃ ettha natthi, etasmiṃ vā adhigate ariyapuggalassa na hotīti nibbānaṃ.

    അഗ്ഗോ വിപാകോ ഹോതീതി ഏത്ഥാപി –

    Aggo vipāko hotīti etthāpi –

    ‘‘യേ കേചി ധമ്മം സരണം ഗതാസേ…പേ॰…. (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൩൨; സം॰ നി॰ ൧.൩൭);

    ‘‘Ye keci dhammaṃ saraṇaṃ gatāse…pe…. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);

    ‘‘ധമ്മോതി കിത്തയന്തസ്സ, കായേ ഭവതി യാ പീതി…പേ॰….

    ‘‘Dhammoti kittayantassa, kāye bhavati yā pīti…pe….

    ‘‘സാധു ഖോ, ദേവാനമിന്ദ, ധമ്മം സരണഗമനം ഹോതി. ധമ്മം സരണഗമനഹേതു ഖോ, ദേവാനമിന്ദ, ഏവമിധേകച്ചേ…പേ॰… ദിബ്ബേഹി ഫോട്ഠബ്ബേഹീ’’തി (സം॰ നി॰ ൪.൩൪൧) –

    ‘‘Sādhu kho, devānaminda, dhammaṃ saraṇagamanaṃ hoti. Dhammaṃ saraṇagamanahetu kho, devānaminda, evamidhekacce…pe… dibbehi phoṭṭhabbehī’’ti (saṃ. ni. 4.341) –

    ഏവമാദീനം സുത്തപദാനം വസേന ധമ്മേ പസാദസ്സ ഫലവിസേസയോഗോ വേദിതബ്ബോ. ഏവമേത്ഥ അസങ്ഖതധമ്മവസേനേവ അഗ്ഗഭാവോ ആഗതോ, സബ്ബസങ്ഖതനിസ്സരണദസ്സനത്ഥം അരിയമഗ്ഗവസേനപി അയമത്ഥോ ലബ്ഭതേവ. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Evamādīnaṃ suttapadānaṃ vasena dhamme pasādassa phalavisesayogo veditabbo. Evamettha asaṅkhatadhammavaseneva aggabhāvo āgato, sabbasaṅkhatanissaraṇadassanatthaṃ ariyamaggavasenapi ayamattho labbhateva. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘യാവതാ , ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ സങ്ഖതാ, അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൩൪).

    ‘‘Yāvatā , bhikkhave, dhammā saṅkhatā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (a. ni. 4.34).

    ‘‘മഗ്ഗാനട്ഠങ്ഗികോ സേട്ഠോ’’തി ച. (ധ॰ പ॰ ൨൭൩).

    ‘‘Maggānaṭṭhaṅgiko seṭṭho’’ti ca. (Dha. pa. 273).

    സങ്ഘാ വാ ഗണാ വാതി ജനസമൂഹസങ്ഖാതാ യാവതാ ലോകേ സങ്ഘാ വാ ഗണാ വാ. തഥാഗതസാവകസങ്ഘോതി അട്ഠഅരിയപുഗ്ഗലസമൂഹസങ്ഖാതോ ദിട്ഠിസീലസാമഞ്ഞേന സംഹതോ തഥാഗതസ്സ സാവകസങ്ഘോ. തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതീതി അത്തനോ സീലസമാധിപഞ്ഞാവിമുത്തിആദിഗുണവിസേസേന തേസം സങ്ഘാനം അഗ്ഗോ സേട്ഠോ ഉത്തമോ പവരോതി വുച്ചതി. യദിദന്തി യാനി ഇമാനി. ചത്താരി പുരിസയുഗാനീതി യുഗളവസേന പഠമമഗ്ഗട്ഠോ പഠമഫലട്ഠോതി ഇദമേകം യുഗളം, യാവ ചതുത്ഥമഗ്ഗട്ഠോ ചതുത്ഥഫലട്ഠോതി ഇദമേകം യുഗളന്തി ഏവം ചത്താരി പുരിസയുഗാനി. അട്ഠ പുരിസപുഗ്ഗലാതി പുരിസപുഗ്ഗലവസേന ഏകോ പഠമമഗ്ഗട്ഠോ ഏകോ പഠമഫലട്ഠോതി ഇമിനാ നയേന അട്ഠ പുരിസപുഗ്ഗലാ. ഏത്ഥ ച പുരിസോതി വാ പുഗ്ഗലോതി വാ ഏകത്ഥാനി ഏതാനി പദാനി, വേനേയ്യവസേന പനേവം വുത്തം. ഏസ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോതി യാനിമാനി യുഗവസേന ചത്താരി പുരിസയുഗാനി, പാടേക്കതോ അട്ഠ പുരിസപുഗ്ഗലാ, ഏസ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ.

    Saṅghā vā gaṇā vāti janasamūhasaṅkhātā yāvatā loke saṅghā vā gaṇā vā. Tathāgatasāvakasaṅghoti aṭṭhaariyapuggalasamūhasaṅkhāto diṭṭhisīlasāmaññena saṃhato tathāgatassa sāvakasaṅgho. Tesaṃ aggamakkhāyatīti attano sīlasamādhipaññāvimuttiādiguṇavisesena tesaṃ saṅghānaṃ aggo seṭṭho uttamo pavaroti vuccati. Yadidanti yāni imāni. Cattāri purisayugānīti yugaḷavasena paṭhamamaggaṭṭho paṭhamaphalaṭṭhoti idamekaṃ yugaḷaṃ, yāva catutthamaggaṭṭho catutthaphalaṭṭhoti idamekaṃ yugaḷanti evaṃ cattāri purisayugāni. Aṭṭha purisapuggalāti purisapuggalavasena eko paṭhamamaggaṭṭho eko paṭhamaphalaṭṭhoti iminā nayena aṭṭha purisapuggalā. Ettha ca purisoti vā puggaloti vā ekatthāni etāni padāni, veneyyavasena panevaṃ vuttaṃ. Esa bhagavato sāvakasaṅghoti yānimāni yugavasena cattāri purisayugāni, pāṭekkato aṭṭha purisapuggalā, esa bhagavato sāvakasaṅgho.

    ആഹുനേയ്യോതിആദീസു ആനേത്വാ ഹുനിതബ്ബന്തി ആഹുനം, ദൂരതോപി ആഗന്ത്വാ സീലവന്തേസു ദാതബ്ബന്തി അത്ഥോ. ചതുന്നം പച്ചയാനമേതം അധിവചനം. മഹപ്ഫലഭാവകരണതോ തം ആഹുനം പടിഗ്ഗഹേതും യുത്തോതി ആഹുനേയ്യോ. അഥ വാ ദൂരതോപി ആഗന്ത്വാ സബ്ബം സാപതേയ്യമ്പി ഏത്ഥ ഹുനിതബ്ബം, സക്കാദീനമ്പി ആഹവനം അരഹതീതി വാ ആഹവനീയോ. യോ ചായം ബ്രാഹ്മണാനം ആഹവനീയോ നാമ അഗ്ഗി, യത്ഥ ഹുതം മഹപ്ഫലന്തി തേസം ലദ്ധി, സോ ചേ ഹുതസ്സ മഹപ്ഫലതായ ആഹവനീയോ, സങ്ഘോവ ആഹവനീയോ. സങ്ഘേ ഹുതഞ്ഹി മഹപ്ഫലം ഹോതി. യഥാഹ –

    Āhuneyyotiādīsu ānetvā hunitabbanti āhunaṃ, dūratopi āgantvā sīlavantesu dātabbanti attho. Catunnaṃ paccayānametaṃ adhivacanaṃ. Mahapphalabhāvakaraṇato taṃ āhunaṃ paṭiggahetuṃ yuttoti āhuneyyo. Atha vā dūratopi āgantvā sabbaṃ sāpateyyampi ettha hunitabbaṃ, sakkādīnampi āhavanaṃ arahatīti vā āhavanīyo. Yo cāyaṃ brāhmaṇānaṃ āhavanīyo nāma aggi, yattha hutaṃ mahapphalanti tesaṃ laddhi, so ce hutassa mahapphalatāya āhavanīyo, saṅghova āhavanīyo. Saṅghe hutañhi mahapphalaṃ hoti. Yathāha –

    ‘‘യോ ച വസ്സസതം ജന്തു, അഗ്ഗിം പരിചരേ വനേ;

    ‘‘Yo ca vassasataṃ jantu, aggiṃ paricare vane;

    ഏകഞ്ച ഭാവിതത്താനം, മുഹുത്തമപി പൂജയേ;

    Ekañca bhāvitattānaṃ, muhuttamapi pūjaye;

    സാ ഏവ പൂജനാ സേയ്യോ, യഞ്ചേ വസ്സസതം ഹുത’’ന്തി. (ധ॰ പ॰ ൧൦൭);

    Sā eva pūjanā seyyo, yañce vassasataṃ huta’’nti. (dha. pa. 107);

    തയിദം നികായന്തരേ ‘‘ആഹവനീയോ’’തി പദം ഇധ ‘‘ആഹുനേയ്യോ’’തി ഇമിനാ പദേന അത്ഥതോ ഏകം, ബ്യഞ്ജനതോ പന കിഞ്ചിമത്തമേവ നാനം, തസ്മാ ഏവമത്ഥവണ്ണനാ കതാ.

    Tayidaṃ nikāyantare ‘‘āhavanīyo’’ti padaṃ idha ‘‘āhuneyyo’’ti iminā padena atthato ekaṃ, byañjanato pana kiñcimattameva nānaṃ, tasmā evamatthavaṇṇanā katā.

    പാഹുനേയ്യോതി ഏത്ഥ പന പാഹുനം വുച്ചതി ദിസാവിദിസതോ ആഗതാനം പിയമനാപാനം ഞാതിമിത്താനം അത്ഥായ സക്കാരേന പടിയത്തം ആഗന്തുകദാനം, തമ്പി ഠപേത്വാ തേ തഥാരൂപേ പാഹുനകേ സങ്ഘസ്സേവ ദാതും യുത്തം. തഥാ ഹേസ ഏകബുദ്ധന്തരേപി ദിസ്സതി അബ്ബോകിണ്ണഞ്ച. അയം പനേത്ഥ പദത്ഥോ – ‘‘പിയമനാപത്തകരേഹി ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ’’തി ഏവം പാഹുനമസ്സ ദാതും യുത്തം, പാഹുനഞ്ച പടിഗ്ഗഹേതും യുത്തോതി പാഹുനേയ്യോ. യേസം പന പാഹവനീയോതി പാളി, തേസം യസ്മാ സങ്ഘോ പുബ്ബകാരം അരഹതി, തസ്മാ സങ്ഘോ സബ്ബപഠമം ആനേത്വാ ഏത്ഥ ഹുനിതബ്ബന്തി പാഹവനീയോ, സബ്ബപ്പകാരേന വാ ആഹവനം അരഹതീതി പാഹവനീയോ. സ്വായമിധ തേനേവ അത്ഥേന പാഹുനേയ്യോതി വുച്ചതി.

    Pāhuneyyoti ettha pana pāhunaṃ vuccati disāvidisato āgatānaṃ piyamanāpānaṃ ñātimittānaṃ atthāya sakkārena paṭiyattaṃ āgantukadānaṃ, tampi ṭhapetvā te tathārūpe pāhunake saṅghasseva dātuṃ yuttaṃ. Tathā hesa ekabuddhantarepi dissati abbokiṇṇañca. Ayaṃ panettha padattho – ‘‘piyamanāpattakarehi dhammehi samannāgato’’ti evaṃ pāhunamassa dātuṃ yuttaṃ, pāhunañca paṭiggahetuṃ yuttoti pāhuneyyo. Yesaṃ pana pāhavanīyoti pāḷi, tesaṃ yasmā saṅgho pubbakāraṃ arahati, tasmā saṅgho sabbapaṭhamaṃ ānetvā ettha hunitabbanti pāhavanīyo, sabbappakārena vā āhavanaṃ arahatīti pāhavanīyo. Svāyamidha teneva atthena pāhuneyyoti vuccati.

    ‘‘ദക്ഖിണാ’’തി പരലോകം സദ്ദഹിത്വാ ദാതബ്ബദാനം, തം ദക്ഖിണം അരഹതി ദക്ഖിണായ വാ ഹിതോ മഹപ്ഫലഭാവകരണേന വിസോധനതോതി ദക്ഖിണേയ്യോ. ഉഭോ ഹത്ഥേ സിരസി പതിട്ഠപേത്വാ സബ്ബലോകേന കരിയമാനം അഞ്ജലികമ്മം അരഹതീതി അഞ്ജലികരണീയോ. അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖേത്തം ലോകസ്സാതി സബ്ബലോകസ്സ അസദിസം പുഞ്ഞവിരൂഹനട്ഠാനം. യഥാ ഹി രത്തസാലീനം വാ യവാനം വാ വിരൂഹനട്ഠാനം ‘‘രത്തസാലിക്ഖേത്തം യവക്ഖേത്ത’’ന്തി വുച്ചതി, ഏവം സങ്ഘോ സദേവകസ്സ ലോകസ്സ പുഞ്ഞവിരൂഹനട്ഠാനം. സങ്ഘം നിസ്സായ ഹി ലോകസ്സ നാനപ്പകാരഹിതസുഖനിബ്ബത്തകാനി പുഞ്ഞാനി വിരൂഹന്തി, തസ്മാ സങ്ഘോ അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖേത്തം ലോകസ്സ. ഇധാപി –

    ‘‘Dakkhiṇā’’ti paralokaṃ saddahitvā dātabbadānaṃ, taṃ dakkhiṇaṃ arahati dakkhiṇāya vā hito mahapphalabhāvakaraṇena visodhanatoti dakkhiṇeyyo. Ubho hatthe sirasi patiṭṭhapetvā sabbalokena kariyamānaṃ añjalikammaṃ arahatīti añjalikaraṇīyo. Anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassāti sabbalokassa asadisaṃ puññavirūhanaṭṭhānaṃ. Yathā hi rattasālīnaṃ vā yavānaṃ vā virūhanaṭṭhānaṃ ‘‘rattasālikkhettaṃ yavakkhetta’’nti vuccati, evaṃ saṅgho sadevakassa lokassa puññavirūhanaṭṭhānaṃ. Saṅghaṃ nissāya hi lokassa nānappakārahitasukhanibbattakāni puññāni virūhanti, tasmā saṅgho anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassa. Idhāpi –

    ‘‘യേ കേചി സങ്ഘം സരണം ഗതാസേ…പേ॰…. (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൩൨; സം॰ നി॰ ൧.൩൭);

    ‘‘Ye keci saṅghaṃ saraṇaṃ gatāse…pe…. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);

    ‘‘സങ്ഘോതി കിത്തയന്തസ്സ, കായേ ഭവതി യാ പീതി…പേ॰…’’.

    ‘‘Saṅghoti kittayantassa, kāye bhavati yā pīti…pe…’’.

    ‘‘സാധു ഖോ, ദേവാനമിന്ദ, സങ്ഘം സരണഗമനം ഹോതി, സങ്ഘം സരണഗമനഹേതു ഖോ ദേവാനമിന്ദ…പേ॰… ദിബ്ബേഹി ഫോട്ഠബ്ബേഹീ’’തി (സം॰ നി॰ ൪.൩൪൧) –

    ‘‘Sādhu kho, devānaminda, saṅghaṃ saraṇagamanaṃ hoti, saṅghaṃ saraṇagamanahetu kho devānaminda…pe… dibbehi phoṭṭhabbehī’’ti (saṃ. ni. 4.341) –

    ആദീനം സുത്തപദാനം വസേന സങ്ഘേ പസാദസ്സ ഫലവിസേസയോഗോ, തേനസ്സ അഗ്ഗതാ അഗ്ഗവിപാകതാ ച വേദിതബ്ബാ. തഥാ അനുത്തരിയപടിലാഭോ സത്തമഭവാദിതോ പട്ഠായ വട്ടദുക്ഖസമുച്ഛേദോ അനുത്തരസുഖാധിഗമോതി ഏവമാദിഉളാരഫലനിപ്ഫാദനവസേന അഗ്ഗവിപാകതാ വേദിതബ്ബാ.

    Ādīnaṃ suttapadānaṃ vasena saṅghe pasādassa phalavisesayogo, tenassa aggatā aggavipākatā ca veditabbā. Tathā anuttariyapaṭilābho sattamabhavādito paṭṭhāya vaṭṭadukkhasamucchedo anuttarasukhādhigamoti evamādiuḷāraphalanipphādanavasena aggavipākatā veditabbā.

    ഗാഥാസു അഗ്ഗതോതി അഗ്ഗേ രതനത്തയേ, അഗ്ഗഭാവതോ വാ പസന്നാനം. അഗ്ഗം ധമ്മന്തി അഗ്ഗസഭാവം ബുദ്ധസുബുദ്ധതം ധമ്മസുധമ്മതം സങ്ഘസുപ്പടിപത്തിം രതനത്തയസ്സ അനഞ്ഞസാധാരണം ഉത്തമസഭാവം , ദസബലാദിസ്വാക്ഖാതതാദിസുപ്പടിപന്നതാദിഗുണസഭാവം വാ വിജാനതം വിജാനന്താനം. ഏവം സാധാരണതോ അഗ്ഗപ്പസാദവത്ഥും ദസ്സേത്വാ ഇദാനി അസാധാരണതോ തം വിഭാഗേന ദസ്സേതും ‘‘അഗ്ഗേ ബുദ്ധേ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ പസന്നാനന്തി അവേച്ചപ്പസാദേന ഇതരപ്പസാദേന ച പസന്നാനം അധിമുത്താനം. വിരാഗൂപസമേതി വിരാഗേ ഉപസമേ ച, സബ്ബസ്സ രാഗസ്സ സബ്ബേസം കിലേസാനം അച്ചന്തവിരാഗഹേതുഭൂതേ അച്ചന്തഉപസമഹേതുഭൂതേ ചാതി അത്ഥോ. സുഖേതി വട്ടദുക്ഖക്ഖയഭാവേന സങ്ഖാരൂപസമസുഖഭാവേന ച സുഖേ.

    Gāthāsu aggatoti agge ratanattaye, aggabhāvato vā pasannānaṃ. Aggaṃ dhammanti aggasabhāvaṃ buddhasubuddhataṃ dhammasudhammataṃ saṅghasuppaṭipattiṃ ratanattayassa anaññasādhāraṇaṃ uttamasabhāvaṃ , dasabalādisvākkhātatādisuppaṭipannatādiguṇasabhāvaṃ vā vijānataṃ vijānantānaṃ. Evaṃ sādhāraṇato aggappasādavatthuṃ dassetvā idāni asādhāraṇato taṃ vibhāgena dassetuṃ ‘‘agge buddhe’’tiādi vuttaṃ. Tattha pasannānanti aveccappasādena itarappasādena ca pasannānaṃ adhimuttānaṃ. Virāgūpasameti virāge upasame ca, sabbassa rāgassa sabbesaṃ kilesānaṃ accantavirāgahetubhūte accantaupasamahetubhūte cāti attho. Sukheti vaṭṭadukkhakkhayabhāvena saṅkhārūpasamasukhabhāvena ca sukhe.

    അഗ്ഗസ്മിം ദാനം ദദതന്തി അഗ്ഗേ രതനത്തയേ ദാനം ദേന്താനം ദേയ്യധമ്മം പരിച്ചജന്താനം. തത്ഥ ധരമാനം ഭഗവന്തം ചതൂഹി പച്ചയേഹി ഉപട്ഠഹന്താ പൂജേന്താ സക്കരോന്താ പരിനിബ്ബുതഞ്ച ഭഗവന്തം ഉദ്ദിസ്സ ധാതുചേതിയാദികേ ഉപട്ഠഹന്താ പൂജേന്താ സക്കരോന്താ ബുദ്ധേ ദാനം ദദന്തി നാമ. ‘‘ധമ്മം പൂജേസ്സാമാ’’തി ധമ്മധരേ പുഗ്ഗലേ ചതൂഹി പച്ചയേഹി ഉപട്ഠഹന്താ പൂജേന്താ സക്കരോന്താ ധമ്മഞ്ച ചിരട്ഠിതികം കരോന്താ ധമ്മേ ദാനം ദദന്തി നാമ. തഥാ അരിയസങ്ഘം ചതൂഹി പച്ചയേഹി ഉപട്ഠഹന്താ പൂജേന്താ സക്കരോന്താ തം ഉദ്ദിസ്സ ഇതരസ്മിമ്പി തഥാ പടിപജ്ജന്താ സങ്ഘേ ദാനം ദദന്തി നാമ. അഗ്ഗം പുഞ്ഞം പവഡ്ഢതീതി ഏവം രതനത്തയേ പസന്നേന ചേതസാ ഉളാരം പരിച്ചാഗം ഉളാരഞ്ച പൂജാസക്കാരം പവത്തേന്താനം ദിവസേ ദിവസേ അഗ്ഗം ഉളാരം കുസലം ഉപചീയതി. ഇദാനി തസ്സ പുഞ്ഞസ്സ അഗ്ഗവിപാകതായ അഗ്ഗഭാവം ദസ്സേതും ‘‘അഗ്ഗം ആയൂ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ അഗ്ഗം ആയൂതി ദിബ്ബം വാ മാനുസം വാ അഗ്ഗം ഉളാരതമം ആയു. പവഡ്ഢതീതി ഉപരൂപരി ബ്രൂഹതി. വണ്ണോതി രൂപസമ്പദാ. യസോതി പരിവാരസമ്പദാ. കിത്തീതി ഥുതിഘോസോ. സുഖന്തി കായികം ചേതസികഞ്ച സുഖം. ബലന്തി കായബലം ഞാണബലഞ്ച.

    Aggasmiṃ dānaṃ dadatanti agge ratanattaye dānaṃ dentānaṃ deyyadhammaṃ pariccajantānaṃ. Tattha dharamānaṃ bhagavantaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahantā pūjentā sakkarontā parinibbutañca bhagavantaṃ uddissa dhātucetiyādike upaṭṭhahantā pūjentā sakkarontā buddhe dānaṃ dadanti nāma. ‘‘Dhammaṃ pūjessāmā’’ti dhammadhare puggale catūhi paccayehi upaṭṭhahantā pūjentā sakkarontā dhammañca ciraṭṭhitikaṃ karontā dhamme dānaṃ dadanti nāma. Tathā ariyasaṅghaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahantā pūjentā sakkarontā taṃ uddissa itarasmimpi tathā paṭipajjantā saṅghe dānaṃ dadanti nāma. Aggaṃ puññaṃ pavaḍḍhatīti evaṃ ratanattaye pasannena cetasā uḷāraṃ pariccāgaṃ uḷārañca pūjāsakkāraṃ pavattentānaṃ divase divase aggaṃ uḷāraṃ kusalaṃ upacīyati. Idāni tassa puññassa aggavipākatāya aggabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘aggaṃ āyū’’tiādi vuttaṃ. Tattha aggaṃ āyūti dibbaṃ vā mānusaṃ vā aggaṃ uḷāratamaṃ āyu. Pavaḍḍhatīti uparūpari brūhati. Vaṇṇoti rūpasampadā. Yasoti parivārasampadā. Kittīti thutighoso. Sukhanti kāyikaṃ cetasikañca sukhaṃ. Balanti kāyabalaṃ ñāṇabalañca.

    അഗ്ഗസ്സ ദാതാതി അഗ്ഗസ്സ രതനത്തയസ്സ ദാതാ, അഥ വാ അഗ്ഗസ്സ ദേയ്യധമ്മസ്സ ദാനം ഉളാരം കത്വാ തത്ഥ പുഞ്ഞം പവത്തേതാ. അഗ്ഗധമ്മസമാഹിതോതി അഗ്ഗേന പസാദധമ്മേന ദാനാദിധമ്മേന ച സമാഹിതോ സമന്നാഗതോ അചലപ്പസാദയുത്തോ, തസ്സ വാ വിപാകഭൂതേഹി ബഹുജനസ്സ പിയമനാപതാദിധമ്മേഹി യുത്തോ. അഗ്ഗപ്പത്തോ പമോദതീതി യത്ഥ യത്ഥ സത്തനികായേ ഉപ്പന്നോ, തത്ഥ തത്ഥ അഗ്ഗഭാവം സേട്ഠഭാവം അധിഗതോ, അഗ്ഗഭാവം വാ ലോകുത്തരമഗ്ഗഫലം അധിഗതോ പമോദതി അഭിരമതി പരിതുസ്സതീതി.

    Aggassa dātāti aggassa ratanattayassa dātā, atha vā aggassa deyyadhammassa dānaṃ uḷāraṃ katvā tattha puññaṃ pavattetā. Aggadhammasamāhitoti aggena pasādadhammena dānādidhammena ca samāhito samannāgato acalappasādayutto, tassa vā vipākabhūtehi bahujanassa piyamanāpatādidhammehi yutto. Aggappatto pamodatīti yattha yattha sattanikāye uppanno, tattha tattha aggabhāvaṃ seṭṭhabhāvaṃ adhigato, aggabhāvaṃ vā lokuttaramaggaphalaṃ adhigato pamodati abhiramati paritussatīti.

    പഠമസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഇതിവുത്തകപാളി • Itivuttakapāḷi / ൧. അഗ്ഗപ്പസാദസുത്തം • 1. Aggappasādasuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact