| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / มชฺฌิมนิกาย (ฎีกา) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
๒. อคฺคิวจฺฉสุตฺตวณฺณนา
2. Aggivacchasuttavaṇṇanā
๑๘๗. โลกสฺส สสฺสตตาปวตฺติปฎิเกฺขปวเสน ปวโตฺต วาโท อุเจฺฉทวาโท เอว โหตีติ สสฺสตคฺคาหาภาเว อุเจฺฉทคฺคาหภาวโต ปุน ปริพฺพาชเกน ‘‘อสสฺสโต โลโก’’ติ วทเนฺตน อุเจฺฉทคฺคาโห ปุจฺฉิโต, ภควตาปิ โส เอว ปฎิกฺขิโตฺตติ อาห ‘‘ทุติเย นาหํ อุเจฺฉททิฎฺฐิโก’’ติฯ อนฺตานนฺติกาทิวเสนาติ เอตฺถ อนฺตานนฺติกคฺคหเณน อนฺตวา โลโก อนนฺตวา โลโกติ อิมํ วาททฺวยมาหฯ อาทิ-สเทฺทน ‘‘ตํ ชีวํ ตํ สรีร’’นฺติอาทิวาทจตุกฺกํ สงฺคณฺหาติ, อิตรํ ปน ทฺวยํ สรูเปเนว คหิตนฺติฯ ปฎิเกฺขโป เวทิตโพฺพติ ‘‘ตติเย นาหํ อนฺตวาทิฎฺฐิโก, จตุเตฺถ นาหํ อนนฺตวาทิฎฺฐิโก’’ติ เอวมาทินา ปฎิเกฺขโป เวทิตโพฺพฯ ‘‘โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ อยมฺปิ สสฺสตวาโท, โส จ โข อปรนฺตกปฺปิกวเสน, ‘‘สสฺสโต โลโก’’ติ ปน ปุพฺพนฺตกปฺปิกวเสนาติ อยเมเตสํ วิเสโสฯ ‘‘น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ อยมฺปิ อุเจฺฉทวาโท, โส จ โข สตฺตวเสน, ‘‘อสสฺสโต โลโก’’ติ ปน สตฺตสงฺขารวเสนาติ วทนฺติฯ
187. Lokassa sassatatāpavattipaṭikkhepavasena pavatto vādo ucchedavādo eva hotīti sassataggāhābhāve ucchedaggāhabhāvato puna paribbājakena ‘‘asassato loko’’ti vadantena ucchedaggāho pucchito, bhagavatāpi so eva paṭikkhittoti āha ‘‘dutiye nāhaṃ ucchedadiṭṭhiko’’ti. Antānantikādivasenāti ettha antānantikaggahaṇena antavā loko anantavā lokoti imaṃ vādadvayamāha. Ādi-saddena ‘‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’ntiādivādacatukkaṃ saṅgaṇhāti, itaraṃ pana dvayaṃ sarūpeneva gahitanti. Paṭikkhepo veditabboti ‘‘tatiye nāhaṃ antavādiṭṭhiko, catutthe nāhaṃ anantavādiṭṭhiko’’ti evamādinā paṭikkhepo veditabbo. ‘‘Hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti ayampi sassatavādo, so ca kho aparantakappikavasena, ‘‘sassato loko’’ti pana pubbantakappikavasenāti ayametesaṃ viseso. ‘‘Na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti ayampi ucchedavādo, so ca kho sattavasena, ‘‘asassato loko’’ti pana sattasaṅkhāravasenāti vadanti.
๑๘๙. สปฺปติภยํ อุปฺปชฺชนโต สห ทุเกฺขนาติ สทุกฺขํฯ เตนาห ‘‘กิเลสทุเกฺขนา’’ติอาทิฯ เตสํเยวาติ กิเลสทุกฺขวิปากทุกฺขานํเยวฯ สอุปฆาตกนฺติ สพาธํฯ สอุปายาสนฺติ สปริสฺสมํ สอุปตาปํ สปีฬํฯ สปริฬาหนฺติ สทรถํฯ
189. Sappatibhayaṃ uppajjanato saha dukkhenāti sadukkhaṃ. Tenāha ‘‘kilesadukkhenā’’tiādi. Tesaṃyevāti kilesadukkhavipākadukkhānaṃyeva. Saupaghātakanti sabādhaṃ. Saupāyāsanti saparissamaṃ saupatāpaṃ sapīḷaṃ. Sapariḷāhanti sadarathaṃ.
กิญฺจิ ทิฎฺฐิคตนฺติ อิมา ตาว อฎฺฐ ทิฎฺฐิโย มา โหนฺตุ, อตฺถิ ปน, โภ โคตม, ยํ กิญฺจิ ทิฎฺฐิคตํ คหิตํฯ น หิ ตาย ทิฎฺฐิยา วินา กญฺจิ สมยํ ปวเตฺตตุํ ยุชฺชตีติ อธิปฺปาเยน ปุจฺฉติฯ อปวิทฺธนฺติ สมุเจฺฉทปฺปหานวเสน ฉฑฺฑิตํฯ ปญฺญาย ทิฎฺฐนฺติ วิปสฺสนาปญฺญาสหิตาย มคฺคปญฺญาย ภควตา ปฎิวิทฺธํฯ ยตฺถ อุปฺปชฺชนฺติ, ตํ สตฺตํ มเถนฺติ สมฺมทฺทนฺตีติ มถิตาติ อาห ‘‘มถิตานนฺติ เตสํเยว เววจน’’นฺติฯ กญฺจิ ธมฺมนฺติ รูปธมฺมํ อรูปธมฺมํ วาฯ อนุปาทิยิตฺวาติ อคฺคเหตฺวาฯ
Kiñci diṭṭhigatanti imā tāva aṭṭha diṭṭhiyo mā hontu, atthi pana, bho gotama, yaṃ kiñci diṭṭhigataṃ gahitaṃ. Na hi tāya diṭṭhiyā vinā kañci samayaṃ pavattetuṃ yujjatīti adhippāyena pucchati. Apaviddhanti samucchedappahānavasena chaḍḍitaṃ. Paññāya diṭṭhanti vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya bhagavatā paṭividdhaṃ. Yattha uppajjanti, taṃ sattaṃ mathenti sammaddantīti mathitāti āha ‘‘mathitānanti tesaṃyeva vevacana’’nti. Kañci dhammanti rūpadhammaṃ arūpadhammaṃ vā. Anupādiyitvāti aggahetvā.
๑๙๐. น อุเปตีติ สงฺขํ น คจฺฉตีติ อโตฺถติ อาห ‘‘น ยุชฺชตี’’ติฯ อนุชานิตพฺพํ สิยา อนุปาทาวิมุตฺตสฺส กญฺจิปิ อุปฺปตฺติยา อภาวโตฯ ‘‘เอวํ วิมุตฺตจิโตฺต น อุปปชฺชตี’’ติ กามเญฺจตํ สภาวปเวทนํ ปรินิพฺพานํ, เอเก ปน อุเจฺฉทวาทิโน ‘‘มยมฺปิ ‘สโตฺต อายติํ น อุปปชฺชตี’ติ วทาม, สมโณ โคตโมปิ ตถา วทตี’’ติ อุเจฺฉทภาเวเยว ปติฎฺฐหิสฺสนฺติ, ตสฺมา ภควา ‘‘น อุปปชฺชตีติ โข วจฺฉ น อุเปตี’’ติ อาหฯ ‘‘อุปปชฺชตี’’ติ ปน วุเตฺต สสฺสตเมว คเณฺหยฺยาติ โยชนาฯ เสสทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ อปฺปติโฎฺฐติ อุเจฺฉทวาทาทิวเสน ปติฎฺฐารหิโตฯ อนาลโมฺพติ เตสํเยว วาทานํ โอลมฺพารมฺมณสฺส อภาเวน อนาลโมฺพฯ สุขปเวสนฎฺฐานนฺติ เตสเญฺญว วาทานํ สุขปเวสโนกาสํ มา ลภตูติฯ อนนุญฺญาย ฐตฺวาติ ‘‘น อุปปชฺชตี’’ติอาทินา อนุชานิตพฺพาย ปฎิญฺญาย ฐานเหตุฯ อนุญฺญมฺปีติ อนุชานิตพฺพมฺปิ ทุติยปญฺหํ ปฎิกฺขิปิฯ ปริยโตฺต ปน ธโมฺม อตฺถโต ปจฺจยากาโร เอวาติ อาห ‘‘ธโมฺมติ ปจฺจยาการธโมฺม’’ติฯ อญฺญตฺถ ปโยเคนาติ อิมมฺหา นิยฺยานิกสาสนา อญฺญสฺมิํ มิจฺฉาสมเย ปวตฺตปฺปโยเคน, อนิยฺยานิกํ วิวิธํ มิจฺฉาปฎิปตฺติํ ปฎิปชฺชเนฺตนาติ อโตฺถฯ ‘‘อญฺญวาทิยเกนา’’ติปิ ปาโฐ, ปจฺจยาการโต อญฺญาการทีปกอาจริยวาทํ ปคฺคยฺห ติฎฺฐเนฺตนาติ อโตฺถฯ
190.Na upetīti saṅkhaṃ na gacchatīti atthoti āha ‘‘na yujjatī’’ti. Anujānitabbaṃ siyā anupādāvimuttassa kañcipi uppattiyā abhāvato. ‘‘Evaṃ vimuttacitto na upapajjatī’’ti kāmañcetaṃ sabhāvapavedanaṃ parinibbānaṃ, eke pana ucchedavādino ‘‘mayampi ‘satto āyatiṃ na upapajjatī’ti vadāma, samaṇo gotamopi tathā vadatī’’ti ucchedabhāveyeva patiṭṭhahissanti, tasmā bhagavā ‘‘na upapajjatīti kho vaccha na upetī’’ti āha. ‘‘Upapajjatī’’ti pana vutte sassatameva gaṇheyyāti yojanā. Sesadvayepi eseva nayo. Appatiṭṭhoti ucchedavādādivasena patiṭṭhārahito. Anālamboti tesaṃyeva vādānaṃ olambārammaṇassa abhāvena anālambo. Sukhapavesanaṭṭhānanti tesaññeva vādānaṃ sukhapavesanokāsaṃ mā labhatūti. Ananuññāya ṭhatvāti ‘‘na upapajjatī’’tiādinā anujānitabbāya paṭiññāya ṭhānahetu. Anuññampīti anujānitabbampi dutiyapañhaṃ paṭikkhipi. Pariyatto pana dhammo atthato paccayākāro evāti āha ‘‘dhammoti paccayākāradhammo’’ti. Aññattha payogenāti imamhā niyyānikasāsanā aññasmiṃ micchāsamaye pavattappayogena, aniyyānikaṃ vividhaṃ micchāpaṭipattiṃ paṭipajjantenāti attho. ‘‘Aññavādiyakenā’’tipi pāṭho, paccayākārato aññākāradīpakaācariyavādaṃ paggayha tiṭṭhantenāti attho.
๑๙๑. อปฺปจฺจโยติ อนุปาทาโน, นิรินฺธโนติ อโตฺถฯ
191.Appaccayoti anupādāno, nirindhanoti attho.
๑๙๒. เยน รูเปนาติ เยน ภูตุปาทาทิเภเทน รูปธเมฺมนฯ ตํ รูปํ ตปฺปฎิพทฺธสํโยชนปฺปหาเนน ขีณาสว-ตถาคตสฺส ปหีนํ อนุปฺปตฺติธมฺมตํ อาปนฺนํฯ เตน วุตฺตํ ปาฬิยํ ‘‘อนุปฺปาทธมฺม’’นฺติอาทิฯ อเญฺญสํ ชานนาย อภาวคุณตาย คุณคมฺภีโรฯ ‘‘เอตฺตกา คุณา’’ติ ปมาณํ คณฺหิตุํ น สกฺกุเณโยฺยฯ ‘‘อีทิสา เอตสฺส คุณา’’ติ ปริโยคาหิตุํ อสกฺกุเณยฺยตาย ทุปฺปริโยคาโฬฺหติฯ ทุชฺชาโนติ อคาธตาย คมฺภีโร ‘‘เอตฺตกานิ อุทกฬฺหกสตานี’’ติอาทินา ปเมตุํ น สกฺกาติ อปฺปเมโยฺย, ตโต เอว ทุชฺชาโนฯ เอวเมวานฺติ ยถา มหาสมุโทฺท คมฺภีโร อปฺปเมโยฺย ทุชฺชาโน, เอวเมว ขีณาสโวปิ คุณวเสน, ตสฺมา อยํ รูปาทิํ คเหตฺวา รูปีติอาทิโวหาโร ภเวยฺย, ปรินิพฺพุตสฺส ปน ตทภาวา ตถา ปญฺญาเปตุํ น สกฺกา, ตโต ตํ อารพฺภ อุปปชฺชตีติอาทิ น ยุเชฺชยฺยฯ ยถา ปน วิชฺชมาโน เอว ชาตเวโท พฺยเตฺตน ปุริเสน นียมาโน ปุรตฺถิมาทิทิสํ คโตติ วุเจฺจยฺย, น นิพฺพุโต, เอวํ ขีณาสโวปีติ ทเสฺสโนฺต ‘‘เอวเมวา’’ติอาทิมาหฯ
192.Yena rūpenāti yena bhūtupādādibhedena rūpadhammena. Taṃ rūpaṃ tappaṭibaddhasaṃyojanappahānena khīṇāsava-tathāgatassa pahīnaṃ anuppattidhammataṃ āpannaṃ. Tena vuttaṃ pāḷiyaṃ ‘‘anuppādadhamma’’ntiādi. Aññesaṃ jānanāya abhāvaguṇatāya guṇagambhīro. ‘‘Ettakā guṇā’’ti pamāṇaṃ gaṇhituṃ na sakkuṇeyyo. ‘‘Īdisā etassa guṇā’’ti pariyogāhituṃ asakkuṇeyyatāya duppariyogāḷhoti. Dujjānoti agādhatāya gambhīro ‘‘ettakāni udakaḷhakasatānī’’tiādinā pametuṃ na sakkāti appameyyo, tato eva dujjāno. Evamevānti yathā mahāsamuddo gambhīro appameyyo dujjāno, evameva khīṇāsavopi guṇavasena, tasmā ayaṃ rūpādiṃ gahetvā rūpītiādivohāro bhaveyya, parinibbutassa pana tadabhāvā tathā paññāpetuṃ na sakkā, tato taṃ ārabbha upapajjatītiādi na yujjeyya. Yathā pana vijjamāno eva jātavedo byattena purisena nīyamāno puratthimādidisaṃ gatoti vucceyya, na nibbuto, evaṃ khīṇāsavopīti dassento ‘‘evamevā’’tiādimāha.
อนิจฺจตาติ เอตฺถ อนิจฺจตาคหณํ อสารนิทสฺสนํฯ เตน ยถา โส สาลรุโกฺข สาขาปลาสาทิอสาราปคเมน สุโทฺธ สาเร ปติฎฺฐิโต, เอวมยํ ธมฺมวินโย สาสวสงฺขาตอสารวิคเมน โลกุตฺตรธมฺมสาเร ปติฎฺฐิโตติ ทเสฺสติฯ เสสํ สุวิเญฺญยฺยเมวฯ
Aniccatāti ettha aniccatāgahaṇaṃ asāranidassanaṃ. Tena yathā so sālarukkho sākhāpalāsādiasārāpagamena suddho sāre patiṭṭhito, evamayaṃ dhammavinayo sāsavasaṅkhātaasāravigamena lokuttaradhammasāre patiṭṭhitoti dasseti. Sesaṃ suviññeyyameva.
อคฺคิวจฺฉสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ
Aggivacchasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / มชฺฌิมนิกาย • Majjhimanikāya / ๒. อคฺคิวจฺฉสุตฺตํ • 2. Aggivacchasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / มชฺฌิมนิกาย (อฎฺฐกถา) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ๒. อคฺคิวจฺฉสุตฺตวณฺณนา • 2. Aggivacchasuttavaṇṇanā
