| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
२. आहारवग्गो
2. Āhāravaggo
१. आहारसुत्तवण्णना
1. Āhārasuttavaṇṇanā
११. आहारवग्गस्स पठमे आहाराति पच्चया। पच्चया हि आहरन्ति अत्तनो फलं, तस्मा आहाराति वुच्चन्ति। भूतानं वा सत्तानन्तिआदीसु भूताति जाता निब्बत्ता। सम्भवेसिनोति ये सम्भवं जातिं निब्बत्तिं एसन्ति गवेसन्ति। तत्थ चतूसु योनीसु अण्डजजलाबुजा सत्ता याव अण्डकोसं वत्थिकोसञ्च न भिन्दन्ति, ताव सम्भवेसिनो नाम, अण्डकोसं वत्थिकोसञ्च भिन्दित्वा बहि निक्खन्ता भूता नाम। संसेदजा ओपपातिका च पठमचित्तक्खणे सम्भवेसिनो नाम, दुतियचित्तक्खणतो पभुति भूता नाम। येन वा इरियापथेन जायन्ति, याव ततो अञ्ञं न पापुणन्ति, ताव सम्भवेसिनो नाम, ततो परं भूता नाम। अथ वा भूताति जाता अभिनिब्बत्ता, ये भूता अभिनिब्बत्तायेव, न पुन भविस्सन्तीति सङ्खं गच्छन्ति, तेसं खीणासवानं एतं अधिवचनं। सम्भवमेसन्तीति सम्भवेसिनो। अप्पहीनभवसंयोजनत्ता आयतिम्पि सम्भवं एसन्तानं सेक्खपुथुज्जनानमेतं अधिवचनं। एवं सब्बथापि इमेहि द्वीहि पदेहि सब्बसत्ते परियादियति। वासद्दो चेत्थ सम्पिण्डनत्थो, तस्मा भूतानञ्च सम्भवेसीनञ्चाति अयमत्थो वेदितब्बो।
11. Āhāravaggassa paṭhame āhārāti paccayā. Paccayā hi āharanti attano phalaṃ, tasmā āhārāti vuccanti. Bhūtānaṃ vā sattānantiādīsu bhūtāti jātā nibbattā. Sambhavesinoti ye sambhavaṃ jātiṃ nibbattiṃ esanti gavesanti. Tattha catūsu yonīsu aṇḍajajalābujā sattā yāva aṇḍakosaṃ vatthikosañca na bhindanti, tāva sambhavesino nāma, aṇḍakosaṃ vatthikosañca bhinditvā bahi nikkhantā bhūtā nāma. Saṃsedajā opapātikā ca paṭhamacittakkhaṇe sambhavesino nāma, dutiyacittakkhaṇato pabhuti bhūtā nāma. Yena vā iriyāpathena jāyanti, yāva tato aññaṃ na pāpuṇanti, tāva sambhavesino nāma, tato paraṃ bhūtā nāma. Atha vā bhūtāti jātā abhinibbattā, ye bhūtā abhinibbattāyeva, na puna bhavissantīti saṅkhaṃ gacchanti, tesaṃ khīṇāsavānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Sambhavamesantīti sambhavesino. Appahīnabhavasaṃyojanattā āyatimpi sambhavaṃ esantānaṃ sekkhaputhujjanānametaṃ adhivacanaṃ. Evaṃ sabbathāpi imehi dvīhi padehi sabbasatte pariyādiyati. Vāsaddo cettha sampiṇḍanattho, tasmā bhūtānañca sambhavesīnañcāti ayamattho veditabbo.
ठितियाति ठितत्थं। अनुग्गहायाति अनुग्गहत्थं। वचनभेदोयेव चेस, अत्थो पन द्विन्नम्पि पदानं एकोयेव। अथ वा ठितियाति तस्स तस्स सत्तस्स उप्पन्नधम्मानं अनुप्पबन्धवसेन अविच्छेदाय। अनुग्गहायाति अनुप्पन्नानं उप्पादाय। उभोपि चेतानि ‘‘भूतानं वा ठितिया चेव अनुग्गहाय च, सम्भवेसीनं वा ठितिया चेव अनुग्गहाय चा’’ति एवं उभयत्थ दट्ठब्बानीति।
Ṭhitiyāti ṭhitatthaṃ. Anuggahāyāti anuggahatthaṃ. Vacanabhedoyeva cesa, attho pana dvinnampi padānaṃ ekoyeva. Atha vā ṭhitiyāti tassa tassa sattassa uppannadhammānaṃ anuppabandhavasena avicchedāya. Anuggahāyāti anuppannānaṃ uppādāya. Ubhopi cetāni ‘‘bhūtānaṃ vā ṭhitiyā ceva anuggahāya ca, sambhavesīnaṃ vā ṭhitiyā ceva anuggahāya cā’’ti evaṃ ubhayattha daṭṭhabbānīti.
कबळीकारो आहारोति कबळं कत्वा अज्झोहरितब्बको आहारो, ओदनकुम्मासादिवत्थुकाय ओजायेतं अधिवचनं। ओळारिको वा सुखुमो वाति वत्थुओळारिकताय ओळारिको, सुखुमताय सुखुमो। सभावेन पन सुखुमरूपपरियापन्नत्ता कबळीकारो आहारो सुखुमोव होति। सापि चस्स वत्थुतो ओळारिकता सुखुमता च उपादायुपादाय वेदितब्बा। कुम्भीलानञ्हि आहारं उपादाय मोरानं आहारो सुखुमो। कुम्भीला किर पासाणे गिलन्ति, ते च नेसं कुच्छिप्पत्ता विलीयन्ति। मोरा सप्पविच्छिकादिपाणे खादन्ति। मोरानं पन आहारं उपादाय तरच्छानं आहारो सुखुमो। ते किर तिवस्सछड्डितानि विसाणानि चेव अट्ठीनि च खादन्ति, तानि च नेसं खेळेन तेमितमत्तानेव कन्दमूलं विय मुदुकानि होन्ति। तरच्छानं आहारं उपादाय हत्थीनं आहारो सुखुमो। ते हि नानारुक्खसाखादयो खादन्ति। हत्थीनं आहारतो गवयगोकण्णमिगादीनं आहारो सुखुमो। ते किर निस्सारानि नानारुक्खपण्णादीनि खादन्ति। तेसम्पि आहारतो गुन्नं आहारो सुखुमो। ते अल्लसुक्खतिणानि खादन्ति। तेसं आहारतो ससानं आहारो सुखुमो। ससानं आहारतो सकुणानं आहारो सुखुमो। सकुणानं आहारतो पच्चन्तवासीनं आहारो सुखुमो। पच्चन्तवासीनं आहारतो गामभोजकानं आहारो सुखुमो। गामभोजकानं आहारतो राजराजमहामत्तानं आहारो सुखुमो। तेसम्पि आहारतो चक्कवत्तिनो आहारो सुखुमो। चक्कवत्तिनो आहारतो भुम्मानं देवानं आहारो सुखुमो। भुम्मानं देवानं आहारतो चातुमहाराजिकानं। एवं याव परनिम्मितवसवत्तीनं आहारा वित्थारेतब्बा। तेसं पनाहारो सुखुमोत्वेव निट्ठं पत्तो।
Kabaḷīkāro āhāroti kabaḷaṃ katvā ajjhoharitabbako āhāro, odanakummāsādivatthukāya ojāyetaṃ adhivacanaṃ. Oḷāriko vā sukhumo vāti vatthuoḷārikatāya oḷāriko, sukhumatāya sukhumo. Sabhāvena pana sukhumarūpapariyāpannattā kabaḷīkāro āhāro sukhumova hoti. Sāpi cassa vatthuto oḷārikatā sukhumatā ca upādāyupādāya veditabbā. Kumbhīlānañhi āhāraṃ upādāya morānaṃ āhāro sukhumo. Kumbhīlā kira pāsāṇe gilanti, te ca nesaṃ kucchippattā vilīyanti. Morā sappavicchikādipāṇe khādanti. Morānaṃ pana āhāraṃ upādāya taracchānaṃ āhāro sukhumo. Te kira tivassachaḍḍitāni visāṇāni ceva aṭṭhīni ca khādanti, tāni ca nesaṃ kheḷena temitamattāneva kandamūlaṃ viya mudukāni honti. Taracchānaṃ āhāraṃ upādāya hatthīnaṃ āhāro sukhumo. Te hi nānārukkhasākhādayo khādanti. Hatthīnaṃ āhārato gavayagokaṇṇamigādīnaṃ āhāro sukhumo. Te kira nissārāni nānārukkhapaṇṇādīni khādanti. Tesampi āhārato gunnaṃ āhāro sukhumo. Te allasukkhatiṇāni khādanti. Tesaṃ āhārato sasānaṃ āhāro sukhumo. Sasānaṃ āhārato sakuṇānaṃ āhāro sukhumo. Sakuṇānaṃ āhārato paccantavāsīnaṃ āhāro sukhumo. Paccantavāsīnaṃ āhārato gāmabhojakānaṃ āhāro sukhumo. Gāmabhojakānaṃ āhārato rājarājamahāmattānaṃ āhāro sukhumo. Tesampi āhārato cakkavattino āhāro sukhumo. Cakkavattino āhārato bhummānaṃ devānaṃ āhāro sukhumo. Bhummānaṃ devānaṃ āhārato cātumahārājikānaṃ. Evaṃ yāva paranimmitavasavattīnaṃ āhārā vitthāretabbā. Tesaṃ panāhāro sukhumotveva niṭṭhaṃ patto.
एत्थ च ओळारिके वत्थुस्मिं ओजा परित्ता होति दुब्बला, सुखुमे बलवती। तथा हि एकपत्तपूरम्पि यागुं पीतो मुहुत्तेनेव जिघच्छितो होति यंकिञ्चिदेव खादितुकामो, सप्पिं पन पसतमत्तं पिवित्वा दिवसं अभोत्तुकामो होति। तत्थ वत्थु कम्मजतेजसङ्खातं परिस्सयं विनोदेति, न पन सक्कोति पालेतुं। ओजा पन पालेति, न सक्कोति परिस्सयं विनोदेतुं। द्वे पन एकतो हुत्वा परिस्सयञ्चेव विनोदेन्ति पालेन्ति चाति।
Ettha ca oḷārike vatthusmiṃ ojā parittā hoti dubbalā, sukhume balavatī. Tathā hi ekapattapūrampi yāguṃ pīto muhutteneva jighacchito hoti yaṃkiñcideva khāditukāmo, sappiṃ pana pasatamattaṃ pivitvā divasaṃ abhottukāmo hoti. Tattha vatthu kammajatejasaṅkhātaṃ parissayaṃ vinodeti, na pana sakkoti pāletuṃ. Ojā pana pāleti, na sakkoti parissayaṃ vinodetuṃ. Dve pana ekato hutvā parissayañceva vinodenti pālenti cāti.
फस्सो दुतियोति चक्खुसम्फस्सादि छब्बिधोपि फस्सो एतेसु चतूसु आहारेसु दुतियो आहारोति वेदितब्बो। देसनानयो एव चेस, तस्मा इमिना नाम कारणेन दुतियो ततियो चाति इदमेत्थ न गवेसितब्बं। मनोसञ्चेतनाति चेतनाव वुच्चति। विञ्ञाणन्ति चित्तं। इति भगवा इमस्मिं ठाने उपादिण्णकअनुपादिण्णकवसेन एकरासिं कत्वा चत्तारो आहारे दस्सेसि। कबळीकाराहारो हि उपादिण्णकोपि अत्थि अनुपादिण्णकोपि, तथा फस्सादयो। तत्थ सप्पादीहि गिलितानं मण्डूकादीनं वसेन उपादिण्णककबळीकाराहारो दट्ठब्बो। मण्डूकादयो हि सप्पादीहि गिलिता अन्तोकुच्छिगतापि किञ्चि कालं जीवन्तियेव। ते याव उपादिण्णकपक्खे तिट्ठन्ति, ताव आहारत्थं न साधेन्ति । भिज्जित्वा पन अनुपादिण्णकपक्खे ठिता साधेन्ति। तदापि उपादिण्णकाहारोति वुच्चन्तीति। इदं पन आचरियानं न रुच्चतीति अट्ठकथायमेव पटिक्खिपित्वा इदं वुत्तं – इमेसं सत्तानं खादन्तानम्पि अखादन्तानम्पि भुञ्जन्तानम्पि अभुञ्जन्तानम्पि पटिसन्धिचित्तेनेव सहजाता कम्मजा ओजा नाम अत्थि, सा यावपि सत्तमा दिवसा पालेति, अयमेव उपादिण्णककबळीकाराहारोति वेदितब्बो। तेभूमकविपाकवसेन पन उपादिण्णकफस्सादयो वेदितब्बा, तेभूमककुसलाकुसलकिरियवसेन अनुपादिण्णका। लोकुत्तरा पन रुळ्हीवसेन कथिताति।
Phasso dutiyoti cakkhusamphassādi chabbidhopi phasso etesu catūsu āhāresu dutiyo āhāroti veditabbo. Desanānayo eva cesa, tasmā iminā nāma kāraṇena dutiyo tatiyo cāti idamettha na gavesitabbaṃ. Manosañcetanāti cetanāva vuccati. Viññāṇanti cittaṃ. Iti bhagavā imasmiṃ ṭhāne upādiṇṇakaanupādiṇṇakavasena ekarāsiṃ katvā cattāro āhāre dassesi. Kabaḷīkārāhāro hi upādiṇṇakopi atthi anupādiṇṇakopi, tathā phassādayo. Tattha sappādīhi gilitānaṃ maṇḍūkādīnaṃ vasena upādiṇṇakakabaḷīkārāhāro daṭṭhabbo. Maṇḍūkādayo hi sappādīhi gilitā antokucchigatāpi kiñci kālaṃ jīvantiyeva. Te yāva upādiṇṇakapakkhe tiṭṭhanti, tāva āhāratthaṃ na sādhenti . Bhijjitvā pana anupādiṇṇakapakkhe ṭhitā sādhenti. Tadāpi upādiṇṇakāhāroti vuccantīti. Idaṃ pana ācariyānaṃ na ruccatīti aṭṭhakathāyameva paṭikkhipitvā idaṃ vuttaṃ – imesaṃ sattānaṃ khādantānampi akhādantānampi bhuñjantānampi abhuñjantānampi paṭisandhicitteneva sahajātā kammajā ojā nāma atthi, sā yāvapi sattamā divasā pāleti, ayameva upādiṇṇakakabaḷīkārāhāroti veditabbo. Tebhūmakavipākavasena pana upādiṇṇakaphassādayo veditabbā, tebhūmakakusalākusalakiriyavasena anupādiṇṇakā. Lokuttarā pana ruḷhīvasena kathitāti.
एत्थाह – ‘‘यदि पच्चयट्ठो आहारट्ठो, अथ कस्मा अञ्ञेसुपि सत्तानं पच्चयेसु विज्जमानेसु इमेयेव चत्तारो वुत्ता’’ति? वुच्चते – अज्झत्तिकसन्ततिया विसेसपच्चयत्ता। विसेसपच्चयो हि कबळीकाराहारभक्खानं सत्तानं रूपकायस्स कबळीकारो आहारो, नामकाये वेदनाय फस्सो, विञ्ञाणस्स मनोसञ्चेतना, नामरूपस्स विञ्ञाणं। यथाह – ‘‘सेय्यथापि, भिक्खवे, अयं कायो आहारट्ठितिको आहारं पटिच्च तिट्ठति, अनाहारो नो तिट्ठति (सं॰ नि॰ ५.१८३), तथा फस्सपच्चया वेदना, सङ्खारपच्चया विञ्ञाणं, विञ्ञाणपच्चया नामरूप’’न्ति (सं॰ नि॰ २.१; विभ॰ २२५)।
Etthāha – ‘‘yadi paccayaṭṭho āhāraṭṭho, atha kasmā aññesupi sattānaṃ paccayesu vijjamānesu imeyeva cattāro vuttā’’ti? Vuccate – ajjhattikasantatiyā visesapaccayattā. Visesapaccayo hi kabaḷīkārāhārabhakkhānaṃ sattānaṃ rūpakāyassa kabaḷīkāro āhāro, nāmakāye vedanāya phasso, viññāṇassa manosañcetanā, nāmarūpassa viññāṇaṃ. Yathāha – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, ayaṃ kāyo āhāraṭṭhitiko āhāraṃ paṭicca tiṭṭhati, anāhāro no tiṭṭhati (saṃ. ni. 5.183), tathā phassapaccayā vedanā, saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti (saṃ. ni. 2.1; vibha. 225).
को पनेत्थ आहारो किं आहरतीति? कबळीकाराहारो ओजट्ठमकरूपानि आहरति फस्साहारो तिस्सो वेदना, मनोसञ्चेतनाहारो तयो भवे, विञ्ञाणाहारो पटिसन्धिनामरूपन्ति।
Ko panettha āhāro kiṃ āharatīti? Kabaḷīkārāhāro ojaṭṭhamakarūpāni āharati phassāhāro tisso vedanā, manosañcetanāhāro tayo bhave, viññāṇāhāro paṭisandhināmarūpanti.
कथं? कबळीकाराहारो ताव मुखे ठपितमत्तेयेव अट्ठ रूपानि समुट्ठापेति, दन्तविचुण्णितं पन अज्झोहरियमानं एकेकं सित्थं अट्ठट्ठरूपानि समुट्ठापेतियेव। एवं कबळीकाराहारो ओजट्ठमकरूपानि आहरति। फस्साहारो पन सुखवेदनीयो फस्सो उप्पज्जमानोयेव सुखं वेदनं आहरति, दुक्खवेदनीयो दुक्खं, अदुक्खमसुखवेदनीयो अदुक्खमसुखन्ति एवं सब्बथापि फस्साहारो तिस्सो वेदना आहरति।
Kathaṃ? Kabaḷīkārāhāro tāva mukhe ṭhapitamatteyeva aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpeti, dantavicuṇṇitaṃ pana ajjhohariyamānaṃ ekekaṃ sitthaṃ aṭṭhaṭṭharūpāni samuṭṭhāpetiyeva. Evaṃ kabaḷīkārāhāro ojaṭṭhamakarūpāni āharati. Phassāhāro pana sukhavedanīyo phasso uppajjamānoyeva sukhaṃ vedanaṃ āharati, dukkhavedanīyo dukkhaṃ, adukkhamasukhavedanīyo adukkhamasukhanti evaṃ sabbathāpi phassāhāro tisso vedanā āharati.
मनोसञ्चेतनाहारो कामभवूपगं कम्मं कामभवं आहरति, रूपारूपभवूपगानि तं तं भवं। एवं सब्बथापि मनोसञ्चेतनाहारो तयो भवे आहरति। विञ्ञाणाहारो पन ये च पटिसन्धिक्खणे तंसम्पयुत्तका तयो खन्धा, यानि च तिसन्ततिवसेन तिंस रूपानि उप्पज्जन्ति, सहजातादिपच्चयनयेन तानि आहरतीति वुच्चति। एवं विञ्ञाणाहारो पटिसन्धिनामरूपं आहरतीति। एत्थ च ‘‘मनोसञ्चेतना तयो भवे आहरती’’ति सासवकुसलाकुसलचेतनाव वुत्ता। ‘‘विञ्ञाणं पटिसन्धिनामरूपं आहरती’’ति पटिसन्धिविञ्ञाणमेव वुत्तं। अविसेसेन पन तंसम्पयुत्ततंसमुट्ठानधम्मानं आहरणतोपेते ‘‘आहारा’’ति वेदितब्बा।
Manosañcetanāhāro kāmabhavūpagaṃ kammaṃ kāmabhavaṃ āharati, rūpārūpabhavūpagāni taṃ taṃ bhavaṃ. Evaṃ sabbathāpi manosañcetanāhāro tayo bhave āharati. Viññāṇāhāro pana ye ca paṭisandhikkhaṇe taṃsampayuttakā tayo khandhā, yāni ca tisantativasena tiṃsa rūpāni uppajjanti, sahajātādipaccayanayena tāni āharatīti vuccati. Evaṃ viññāṇāhāro paṭisandhināmarūpaṃ āharatīti. Ettha ca ‘‘manosañcetanā tayo bhave āharatī’’ti sāsavakusalākusalacetanāva vuttā. ‘‘Viññāṇaṃ paṭisandhināmarūpaṃ āharatī’’ti paṭisandhiviññāṇameva vuttaṃ. Avisesena pana taṃsampayuttataṃsamuṭṭhānadhammānaṃ āharaṇatopete ‘‘āhārā’’ti veditabbā.
एतेसु चतूसु आहारेसु कबळीकाराहारो उपत्थम्भेन्तो आहारकिच्चं साधेति, फस्सो फुसन्तोयेव मनोसञ्चेतना आयूहमानाव, विञ्ञाणं विजानन्तमेव। कथं? कबळीकाराहारो हि उपत्थम्भेन्तोयेव कायट्ठपनेन सत्तानं ठितिया होति। कम्मजनितोपि हि अयं कायो कबळीकाराहारेन उपत्थद्धो दसपि वस्सानि वस्ससतम्पि याव आयुपरिमाणा तिट्ठति। यथा किं ? यथा मातुया जनितोपि दारको धातिया थञ्ञादीनि पायेत्वा पोसियमानो चिरं तिट्ठति, यथा च उपत्थम्भेन उपत्थम्भितं गेहं। वुत्तम्पि चेतं –
Etesu catūsu āhāresu kabaḷīkārāhāro upatthambhento āhārakiccaṃ sādheti, phasso phusantoyeva manosañcetanā āyūhamānāva, viññāṇaṃ vijānantameva. Kathaṃ? Kabaḷīkārāhāro hi upatthambhentoyeva kāyaṭṭhapanena sattānaṃ ṭhitiyā hoti. Kammajanitopi hi ayaṃ kāyo kabaḷīkārāhārena upatthaddho dasapi vassāni vassasatampi yāva āyuparimāṇā tiṭṭhati. Yathā kiṃ ? Yathā mātuyā janitopi dārako dhātiyā thaññādīni pāyetvā posiyamāno ciraṃ tiṭṭhati, yathā ca upatthambhena upatthambhitaṃ gehaṃ. Vuttampi cetaṃ –
‘‘यथा, महाराज, गेहे पपतन्ते अञ्ञेन दारुना उपत्थम्भितं सन्तं एव तं गेहं न पतति। एवमेव खो, महाराज, अयं कायो आहारट्ठितिको आहारं पटिच्च तिट्ठती’’ति।
‘‘Yathā, mahārāja, gehe papatante aññena dārunā upatthambhitaṃ santaṃ eva taṃ gehaṃ na patati. Evameva kho, mahārāja, ayaṃ kāyo āhāraṭṭhitiko āhāraṃ paṭicca tiṭṭhatī’’ti.
एवं कबळीकारो आहारो उपत्थम्भेन्तो आहारकिच्चं साधेति।
Evaṃ kabaḷīkāro āhāro upatthambhento āhārakiccaṃ sādheti.
एवं साधेन्तोपि च कबळीकारो आहारो द्विन्नं रूपसन्ततीनं पच्चयो होति आहारसमुट्ठानस्स च उपादिण्णकस्स च। कम्मजानं अनुपालको हुत्वा पच्चयो होति, आहारसमुट्ठानानं जनको हुत्वाति। फस्सो पन सुखादिवत्थुभूतं आरम्मणं फुसन्तोयेव सुखादिवेदनापवत्तनेन सत्तानं ठितिया होति। मनोसञ्चेतना कुसलाकुसलकम्मवसेन आयूहमानायेव भवमूलनिप्फादनतो सत्तानं ठितिया होति। विञ्ञाणं विजानन्तमेव नामरूपप्पवत्तनेन सत्तानं ठितिया होतीति।
Evaṃ sādhentopi ca kabaḷīkāro āhāro dvinnaṃ rūpasantatīnaṃ paccayo hoti āhārasamuṭṭhānassa ca upādiṇṇakassa ca. Kammajānaṃ anupālako hutvā paccayo hoti, āhārasamuṭṭhānānaṃ janako hutvāti. Phasso pana sukhādivatthubhūtaṃ ārammaṇaṃ phusantoyeva sukhādivedanāpavattanena sattānaṃ ṭhitiyā hoti. Manosañcetanā kusalākusalakammavasena āyūhamānāyeva bhavamūlanipphādanato sattānaṃ ṭhitiyā hoti. Viññāṇaṃ vijānantameva nāmarūpappavattanena sattānaṃ ṭhitiyā hotīti.
एवं उपत्थम्भनादिवसेन आहारकिच्चं साधयमानेसु पनेतेसु चत्तारि भयानि दट्ठब्बानि। सेय्यथिदं – कबळीकाराहारे निकन्तियेव भयं, फस्से उपगमनमेव, मनोसञ्चेतनाय आयूहनमेव, विञ्ञाणे अभिनिपातोयेव भयन्ति। किं कारणा? कबळीकाराहारे हि निकन्तिं कत्वा सीतादीनं पुरक्खता सत्ता आहारत्थाय मुद्दागणनादिकम्मानि करोन्ता अनप्पकं दुक्खं निगच्छन्ति। एकच्चे च इमस्मिं सासने पब्बजित्वापि वेज्जकम्मादिकाय अनेसनाय आहारं परियेसन्ता दिट्ठेव धम्मे गारय्हा होन्ति, सम्परायेपि, ‘‘तस्स सङ्घाटिपि आदित्ता सम्पज्जलिता’’तिआदिना लक्खणसंयुत्ते (सं॰ नि॰ २.२१८) वुत्तनयेन समणपेता होन्ति। इमिना ताव कारणेन कबळीकारे आहारे निकन्ति एव भयन्ति वेदितब्बा।
Evaṃ upatthambhanādivasena āhārakiccaṃ sādhayamānesu panetesu cattāri bhayāni daṭṭhabbāni. Seyyathidaṃ – kabaḷīkārāhāre nikantiyeva bhayaṃ, phasse upagamanameva, manosañcetanāya āyūhanameva, viññāṇe abhinipātoyeva bhayanti. Kiṃ kāraṇā? Kabaḷīkārāhāre hi nikantiṃ katvā sītādīnaṃ purakkhatā sattā āhāratthāya muddāgaṇanādikammāni karontā anappakaṃ dukkhaṃ nigacchanti. Ekacce ca imasmiṃ sāsane pabbajitvāpi vejjakammādikāya anesanāya āhāraṃ pariyesantā diṭṭheva dhamme gārayhā honti, samparāyepi, ‘‘tassa saṅghāṭipi ādittā sampajjalitā’’tiādinā lakkhaṇasaṃyutte (saṃ. ni. 2.218) vuttanayena samaṇapetā honti. Iminā tāva kāraṇena kabaḷīkāre āhāre nikanti eva bhayanti veditabbā.
फस्सं उपगच्छन्तापि फस्सस्सादिनो परेसं रक्खितगोपितेसु दारादीसु भण्डेसु अपरज्झन्ति, ते सह भण्डेन भण्डसामिका गहेत्वा खण्डाखण्डिकं वा छिन्दित्वा सङ्कारकूटे छड्डेन्ति , रञ्ञो वा निय्यादेन्ति। ततो ते राजा विविधा कम्मकारणा कारापेति। कायस्स च भेदा दुग्गति तेसं पाटिकङ्खा होति। इति फस्सस्सादमूलकं दिट्ठधम्मिकम्पि सम्परायिकम्पि भयं सब्बमागतमेव होति। इमिना कारणेन फस्साहारे उपगमनमेव भयन्ति वेदितब्बं।
Phassaṃ upagacchantāpi phassassādino paresaṃ rakkhitagopitesu dārādīsu bhaṇḍesu aparajjhanti, te saha bhaṇḍena bhaṇḍasāmikā gahetvā khaṇḍākhaṇḍikaṃ vā chinditvā saṅkārakūṭe chaḍḍenti , rañño vā niyyādenti. Tato te rājā vividhā kammakāraṇā kārāpeti. Kāyassa ca bhedā duggati tesaṃ pāṭikaṅkhā hoti. Iti phassassādamūlakaṃ diṭṭhadhammikampi samparāyikampi bhayaṃ sabbamāgatameva hoti. Iminā kāraṇena phassāhāre upagamanameva bhayanti veditabbaṃ.
कुसलाकुसलकम्मायूहने पन तम्मूलकं तीसु भवेसु भयं सब्बं आगतमेव होति। इमिना कारणेन मनोसञ्चेतनाहारे आयूहनमेव भयन्ति वेदितब्बं।
Kusalākusalakammāyūhane pana tammūlakaṃ tīsu bhavesu bhayaṃ sabbaṃ āgatameva hoti. Iminā kāraṇena manosañcetanāhāre āyūhanameva bhayanti veditabbaṃ.
पटिसन्धिविञ्ञाणञ्च यस्मिं यस्मिं ठाने अभिनिपतति, तस्मिं तस्मिं ठाने पटिसन्धिनामरूपं गहेत्वाव निब्बत्तति। तस्मिञ्च निब्बत्ते सब्बभयानि निब्बत्तानियेव होन्ति तम्मूलकत्ताति इमिना कारणेन विञ्ञाणाहारे अभिनिपातोयेव भयन्ति वेदितब्बोति।
Paṭisandhiviññāṇañca yasmiṃ yasmiṃ ṭhāne abhinipatati, tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne paṭisandhināmarūpaṃ gahetvāva nibbattati. Tasmiñca nibbatte sabbabhayāni nibbattāniyeva honti tammūlakattāti iminā kāraṇena viññāṇāhāre abhinipātoyeva bhayanti veditabboti.
किंनिदानातिआदीसु निदानादीनि सब्बानेव कारणवेवचनानि। कारणञ्हि यस्मा फलं निदेति, ‘‘हन्द नं गण्हथा’’ति अप्पेति विय, तस्मा निदानन्ति वुच्चति। यस्मा तं ततो समुदेति जायति पभवति, तस्मा समुदयो जाति पभवोति वुच्चति। अयं पनेत्थ पदत्थो – किंनिदानं एतेसन्ति किंनिदाना। को समुदयो एतेसन्ति किंसमुदया। का जाति एतेसन्ति किंजातिका। को पभवो एतेसन्ति किंपभवा। यस्मा पन तेसं तण्हा यथावुत्तेन अत्थेन निदानञ्चेव समुदयो च जाति च पभवो च, तस्मा ‘‘तण्हानिदाना’’तिआदिमाह। एवं सब्बपदेसु अत्थो वेदितब्बो।
Kiṃnidānātiādīsu nidānādīni sabbāneva kāraṇavevacanāni. Kāraṇañhi yasmā phalaṃ nideti, ‘‘handa naṃ gaṇhathā’’ti appeti viya, tasmā nidānanti vuccati. Yasmā taṃ tato samudeti jāyati pabhavati, tasmā samudayo jāti pabhavoti vuccati. Ayaṃ panettha padattho – kiṃnidānaṃ etesanti kiṃnidānā. Ko samudayo etesanti kiṃsamudayā. Kā jāti etesanti kiṃjātikā. Ko pabhavo etesanti kiṃpabhavā. Yasmā pana tesaṃ taṇhā yathāvuttena atthena nidānañceva samudayo ca jāti ca pabhavo ca, tasmā ‘‘taṇhānidānā’’tiādimāha. Evaṃ sabbapadesu attho veditabbo.
एत्थ च इमे चत्तारो आहारा तण्हानिदानाति पटिसन्धिं आदिं कत्वा अत्तभावसङ्खातानं आहारानं पुरिमतण्हानं वसेन निदानं वेदितब्बं। कथं? पटिसन्धिक्खणे ताव परिपुण्णायतनानं सत्तानं सत्तसन्ततिवसेन, सेसानं ततो ऊनऊनसन्ततिवसेन उप्पन्नरूपब्भन्तरं जाता ओजा अत्थि, अयं तण्हानिदानो उपादिण्णककबळीकाराहारो। पटिसन्धिचित्तसम्पयुत्ता पन फस्सचेतना सयञ्च चित्तं विञ्ञाणन्ति इमे तण्हानिदाना उपादिण्णक-फस्समनोसञ्चेतना-विञ्ञाणाहाराति एवं ताव पुरिमतण्हानिदाना पटिसन्धिका आहारा। यथा च पटिसन्धिका, एवं ततो परं पठमभवङ्गचित्तक्खणादिनिब्बत्तापि वेदितब्बा।
Ettha ca ime cattāro āhārā taṇhānidānāti paṭisandhiṃ ādiṃ katvā attabhāvasaṅkhātānaṃ āhārānaṃ purimataṇhānaṃ vasena nidānaṃ veditabbaṃ. Kathaṃ? Paṭisandhikkhaṇe tāva paripuṇṇāyatanānaṃ sattānaṃ sattasantativasena, sesānaṃ tato ūnaūnasantativasena uppannarūpabbhantaraṃ jātā ojā atthi, ayaṃ taṇhānidāno upādiṇṇakakabaḷīkārāhāro. Paṭisandhicittasampayuttā pana phassacetanā sayañca cittaṃ viññāṇanti ime taṇhānidānā upādiṇṇaka-phassamanosañcetanā-viññāṇāhārāti evaṃ tāva purimataṇhānidānā paṭisandhikā āhārā. Yathā ca paṭisandhikā, evaṃ tato paraṃ paṭhamabhavaṅgacittakkhaṇādinibbattāpi veditabbā.
यस्मा पन भगवा न केवलं आहारानमेव निदानं जानाति, आहारनिदानभूताय तण्हायपि, तण्हाय निदानानं वेदनादीनम्पि निदानं जानातियेव, तस्मा तण्हा चायं, भिक्खवे, किंनिदानातिआदिना नयेन वट्टं दस्सेत्वा विवट्टं दस्सेसि। इमस्मिञ्च पन ठाने भगवा अतीताभिमुखं देसनं कत्वा अतीतेन वट्टं दस्सेति। कथं? आहारवसेन हि अयं अत्तभावो गहितो।
Yasmā pana bhagavā na kevalaṃ āhārānameva nidānaṃ jānāti, āhāranidānabhūtāya taṇhāyapi, taṇhāya nidānānaṃ vedanādīnampi nidānaṃ jānātiyeva, tasmā taṇhā cāyaṃ, bhikkhave, kiṃnidānātiādinā nayena vaṭṭaṃ dassetvā vivaṭṭaṃ dassesi. Imasmiñca pana ṭhāne bhagavā atītābhimukhaṃ desanaṃ katvā atītena vaṭṭaṃ dasseti. Kathaṃ? Āhāravasena hi ayaṃ attabhāvo gahito.
तण्हाति इमस्सत्तभावस्स जनकं कम्मं, वेदनाफस्ससळायतननामरूपविञ्ञाणानि यस्मिं अत्तभावे ठत्वा कम्मं आयूहितं, तं दस्सेतुं वुत्तानि, अविज्जासङ्खारा तस्सत्तभावस्स जनकं कम्मं। इति द्वीसु ठानेसु अत्तभावो, द्वीसु तस्स जनकं कम्मन्ति सङ्खेपेन कम्मञ्चेव कम्मविपाकञ्चाति, द्वेपि धम्मे दस्सेन्तेन अतीताभिमुखं देसनं कत्वा अतीतेन वट्टं दस्सितं।
Taṇhāti imassattabhāvassa janakaṃ kammaṃ, vedanāphassasaḷāyatananāmarūpaviññāṇāni yasmiṃ attabhāve ṭhatvā kammaṃ āyūhitaṃ, taṃ dassetuṃ vuttāni, avijjāsaṅkhārā tassattabhāvassa janakaṃ kammaṃ. Iti dvīsu ṭhānesu attabhāvo, dvīsu tassa janakaṃ kammanti saṅkhepena kammañceva kammavipākañcāti, dvepi dhamme dassentena atītābhimukhaṃ desanaṃ katvā atītena vaṭṭaṃ dassitaṃ.
तत्रायं देसना अनागतस्स अदस्सितत्ता अपरिपुण्णाति न दट्ठब्बा। नयतो पन परिपुण्णात्वेव दट्ठब्बा। यथा हि चक्खुमा पुरिसो उदकपिट्ठे निपन्नं सुंसुमारं दिस्वा तस्स परभागं ओलोकेन्तो गीवं पस्सेय्य, ओरतो पिट्ठिं, परियोसाने नङ्गुट्ठमूलं, हेट्ठा कुच्छिं ओलोकेन्तो पन उदकगतं अग्गनङ्गुट्ठञ्चेव चत्तारो च हत्थपादे न पस्सेय्य, सो न एत्तावता ‘‘अपरिपुण्णो सुंसुमारो’’ति गण्हाति, नयतो पन परिपुण्णोत्वेव गण्हाति, एवंसम्पदमिदं वेदितब्बं।
Tatrāyaṃ desanā anāgatassa adassitattā aparipuṇṇāti na daṭṭhabbā. Nayato pana paripuṇṇātveva daṭṭhabbā. Yathā hi cakkhumā puriso udakapiṭṭhe nipannaṃ suṃsumāraṃ disvā tassa parabhāgaṃ olokento gīvaṃ passeyya, orato piṭṭhiṃ, pariyosāne naṅguṭṭhamūlaṃ, heṭṭhā kucchiṃ olokento pana udakagataṃ agganaṅguṭṭhañceva cattāro ca hatthapāde na passeyya, so na ettāvatā ‘‘aparipuṇṇo suṃsumāro’’ti gaṇhāti, nayato pana paripuṇṇotveva gaṇhāti, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ.
उदकपिट्ठे निपन्नसुंसुमारो विय हि तेभूमकवट्टं। तीरे ठितो चक्खुमा पुरिसो विय योगावचरो। तेन पुरिसेन उदकपिट्ठे सुंसुमारस्स दिट्ठकालो विय योगिना आहारवसेन इमस्सत्तभावस्स दिट्ठकालो। परतो गीवाय दिट्ठकालो विय इमस्सत्तभावस्स जनिकाय तण्हाय दिट्ठकालो। पिट्ठिया दिट्ठकालो विय यस्मिं अत्तभावे तण्हासङ्खातं कम्मं कतं, वेदनादिवसेन तस्स दिट्ठकालो। नङ्गुट्ठमूलस्स दिट्ठकालो विय तस्सत्तभावस्स जनकानं अविज्जासङ्खारानं दिट्ठकालो। हेट्ठा कुच्छिं ओलोकेन्तस्स पन अग्गनङ्गुट्ठञ्चेव चत्तारो च हत्थपादे अदिस्वापि ‘‘अपरिपुण्णो सुंसुमारो’’ति अगहेत्वा नयतो परिपुण्णोत्वेव गहणं विय यत्थ यत्थ पच्चयवट्टं पाळियं न आगतं, तत्थ तत्थ ‘‘देसना अपरिपुण्णा’’ति अगहेत्वा नयतो परिपुण्णात्वेव गहणं वेदितब्बं। तत्थ च आहारतण्हानं अन्तरे एको सन्धि, तण्हावेदनानं अन्तरे एको, विञ्ञाणसङ्खारानं अन्तरे एकोति एवं तिसन्धिचतुसङ्खेपमेव वट्टं दस्सितन्ति। पठमं।
Udakapiṭṭhe nipannasuṃsumāro viya hi tebhūmakavaṭṭaṃ. Tīre ṭhito cakkhumā puriso viya yogāvacaro. Tena purisena udakapiṭṭhe suṃsumārassa diṭṭhakālo viya yoginā āhāravasena imassattabhāvassa diṭṭhakālo. Parato gīvāya diṭṭhakālo viya imassattabhāvassa janikāya taṇhāya diṭṭhakālo. Piṭṭhiyā diṭṭhakālo viya yasmiṃ attabhāve taṇhāsaṅkhātaṃ kammaṃ kataṃ, vedanādivasena tassa diṭṭhakālo. Naṅguṭṭhamūlassa diṭṭhakālo viya tassattabhāvassa janakānaṃ avijjāsaṅkhārānaṃ diṭṭhakālo. Heṭṭhā kucchiṃ olokentassa pana agganaṅguṭṭhañceva cattāro ca hatthapāde adisvāpi ‘‘aparipuṇṇo suṃsumāro’’ti agahetvā nayato paripuṇṇotveva gahaṇaṃ viya yattha yattha paccayavaṭṭaṃ pāḷiyaṃ na āgataṃ, tattha tattha ‘‘desanā aparipuṇṇā’’ti agahetvā nayato paripuṇṇātveva gahaṇaṃ veditabbaṃ. Tattha ca āhārataṇhānaṃ antare eko sandhi, taṇhāvedanānaṃ antare eko, viññāṇasaṅkhārānaṃ antare ekoti evaṃ tisandhicatusaṅkhepameva vaṭṭaṃ dassitanti. Paṭhamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. आहारसुत्तं • 1. Āhārasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १. आहारसुत्तवण्णना • 1. Āhārasuttavaṇṇanā
