| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
៦. សាកច្ឆវគ្គោ
6. Sākacchavaggo
១. អាហារសុត្តវណ្ណនា
1. Āhārasuttavaṇṇanā
២៣២. បុរិមនយតោតិ ‘‘សតិសម្ពោជ្ឈង្គដ្ឋានីយានំ ធម្មាន’’ន្តិអាទិនា អាគតនយតោ។ ឯវន្តិ ឥទានិ វុច្ចមានាការេន។ សតិ ច សម្បជញ្ញញ្ច សតិសម្បជញ្ញំ។ សតិបធានំ វា អភិក្កន្តាទីសុ សត្ថកភាវបរិគ្គណ្ហកញាណំ សតិសម្បជញ្ញំ។ តំ សព្ពត្ថ សតោការីភាវាវហត្តា សតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទាយ សំវត្តតិ។ យថា ច បច្ចនីកធម្មប្បហានំ អនុរូបធម្មទេសនា ច អនុប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ ហោតិ, ឯវំ សតិរហិតបុគ្គលវជ្ជនា សតោការីបុគ្គលសេវនា ច តត្ថ ច យុត្តបយុត្តតា សតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទាយ ហោតីតិ ឥមមត្ថំ ទស្សេតិ ‘‘សតិសម្បជញ្ញ’’ន្តិអាទិនា។ អរហត្តមគ្គេន ភាវនាបារិបូរី ហោតិ។ តថា ហិ អរហាវ ‘‘សតិវេបុល្លប្បត្តោ’’តិ វុច្ចតិ។
232.Purimanayatoti ‘‘satisambojjhaṅgaṭṭhānīyānaṃ dhammāna’’ntiādinā āgatanayato. Evanti idāni vuccamānākārena. Sati ca sampajaññañca satisampajaññaṃ. Satipadhānaṃ vā abhikkantādīsu satthakabhāvapariggaṇhakañāṇaṃ satisampajaññaṃ. Taṃ sabbattha satokārībhāvāvahattā satisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattati. Yathā ca paccanīkadhammappahānaṃ anurūpadhammadesanā ca anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya hoti, evaṃ satirahitapuggalavajjanā satokārīpuggalasevanā ca tattha ca yuttapayuttatā satisambojjhaṅgassa uppādāya hotīti imamatthaṃ dasseti ‘‘satisampajañña’’ntiādinā. Arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hoti. Tathā hi arahāva ‘‘sativepullappatto’’ti vuccati.
ធម្មានំ, ធម្មេសុ វា វិចយោ, សោ ឯវ ហេដ្ឋា វុត្តនយេន សម្ពោជ្ឈង្គោ, តស្ស ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស។ បរិបុច្ឆកតាតិ អាចរិយំ បយិរុបាសិត្វា បញ្ចបិ និកាយេ សហដ្ឋកថាយ បរិយោគាហេត្វា យំ យំ តត្ថ គណ្ឋិដ្ឋានំ, តស្ស តស្ស ‘‘ឥទំ, ភន្តេ, កថំ ឥមស្ស កោ អត្ថោ’’តិ ឯវំ ខន្ធាទីសុ អត្ថបុច្ឆកភាវោ។ តេនាហ ‘‘ខន្ធ…បេ.… ពហុលតា’’តិ។
Dhammānaṃ, dhammesu vā vicayo, so eva heṭṭhā vuttanayena sambojjhaṅgo, tassa dhammavicayasambojjhaṅgassa. Paripucchakatāti ācariyaṃ payirupāsitvā pañcapi nikāye sahaṭṭhakathāya pariyogāhetvā yaṃ yaṃ tattha gaṇṭhiṭṭhānaṃ, tassa tassa ‘‘idaṃ, bhante, kathaṃ imassa ko attho’’ti evaṃ khandhādīsu atthapucchakabhāvo. Tenāha ‘‘khandha…pe… bahulatā’’ti.
វត្ថុវិសទកិរិយាតិ ចិត្តចេតសិកានំ បវត្តិដ្ឋានភាវតោ សរីរំ តប្បដិពទ្ធានិ ច ចីវរាទីនិ ឥធ ‘‘វត្ថូនី’’តិ អធិប្បេតានិ, តានិ យថា ចិត្តស្ស សុខាវហានិ ហោន្តិ, តថា ករណំ តេសំ វិសទភាវករណំ។ តេន វុត្តំ ‘‘អជ្ឈត្តិកពាហិរាន’’ន្តិអាទិ។ ឧស្សន្នទោសន្តិ វាតាទិឧស្សន្នទោសំ។ សេទមលមក្ខិតន្តិ សេទេន ចេវ ជល្លិកាសង្ខាតេន សរីរមលេន ច មក្ខិតំ។ ច-សទ្ទេន អញ្ញម្បិ សរីរស្ស ច ចិត្តស្ស ច បីឡាវហំ សង្គណ្ហាតិ។ សេនាសនំ វាតិ វា-សទ្ទេន បត្តាទីនំ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ អវិសទេ សតិ, វិសយភូតេ វា។ កថំ ភាវនមនុយុត្តស្ស តានិ វិសយោតិ? អន្តរន្តរា បវត្តនកចិត្តុប្បាទវសេន ឯវំ វុត្តំ។ តេ ហិ ចិត្តុប្បាទា ចិត្តេកគ្គតាយ ឥជ្ឈន្តិយាបិ អបរិសុទ្ធភាវាយ សំវត្តន្តិ។ ចិត្តចេតសិកេសុ និស្សយាទិបច្ចយភូតេសុ។ ញាណម្បីតិ បិ-សទ្ទោ សម្បិណ្ឌនេ។ តេន ន កេវលំ តំ វត្ថុយេវ , អថ ខោ តស្មិំ អបរិសុទ្ធេ ញាណម្បិ អបរិសុទ្ធំ ហោតីតិ និស្សយាបរិសុទ្ធិយា និស្សិតាបរិសុទ្ធិ វិយ វិសយស្ស អបរិសុទ្ធតាយ វិសយីនំ អបរិសុទ្ធិំ ទស្សេតិ អន្វយតោ ព្យតិរេកតោ ច។
Vatthuvisadakiriyāti cittacetasikānaṃ pavattiṭṭhānabhāvato sarīraṃ tappaṭibaddhāni ca cīvarādīni idha ‘‘vatthūnī’’ti adhippetāni, tāni yathā cittassa sukhāvahāni honti, tathā karaṇaṃ tesaṃ visadabhāvakaraṇaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘ajjhattikabāhirāna’’ntiādi. Ussannadosanti vātādiussannadosaṃ. Sedamalamakkhitanti sedena ceva jallikāsaṅkhātena sarīramalena ca makkhitaṃ. Ca-saddena aññampi sarīrassa ca cittassa ca pīḷāvahaṃ saṅgaṇhāti. Senāsanaṃ vāti vā-saddena pattādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Avisade sati, visayabhūte vā. Kathaṃ bhāvanamanuyuttassa tāni visayoti? Antarantarā pavattanakacittuppādavasena evaṃ vuttaṃ. Te hi cittuppādā cittekaggatāya ijjhantiyāpi aparisuddhabhāvāya saṃvattanti. Cittacetasikesu nissayādipaccayabhūtesu. Ñāṇampīti pi-saddo sampiṇḍane. Tena na kevalaṃ taṃ vatthuyeva , atha kho tasmiṃ aparisuddhe ñāṇampi aparisuddhaṃ hotīti nissayāparisuddhiyā nissitāparisuddhi viya visayassa aparisuddhatāya visayīnaṃ aparisuddhiṃ dasseti anvayato byatirekato ca.
សមភាវករណំ កិច្ចតោ អនូនាធិកភាវករណំ។ យថាបច្ចយំ សទ្ធេយ្យវត្ថុស្មិំ អធិមោក្ខកិច្ចស្ស បដុតរភាវេន បញ្ញាយ អវិសទតាយ វីរិយាទីនញ្ច អនុពលប្បទានសិថិលតាទិនា សទ្ធិន្ទ្រិយំ ពលវំ ហោតិ។ តេនាហ ‘‘ឥតរានិ មន្ទានី’’តិ។ តតោតិ តស្មា សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស ពលវភាវតោ ឥតរេសញ្ច មន្ទត្តា។ កោសជ្ជបក្ខេ បតិតុំ អទត្វា សម្បយុត្តធម្មានំ បគ្គណ្ហនំ អនុពលប្បទានំ បគ្គហោ, បគ្គហកិច្ចំ កាតុំ ន សក្កោតីតិ សម្ពន្ធិតព្ពំ។ អារម្មណំ ឧបគន្ត្វា ឋានំ, អនិស្សជ្ជនំ វា ឧបដ្ឋានំ, វិក្ខេបបដិបក្ខោ។ យេន វា សម្បយុត្តា អវិក្ខិត្តា ហោន្តិ, សោ អវិក្ខេបោ។ រូបគតំ វិយ ចក្ខុនា យេន យាថាវតោ វិសយសភាវំ បស្សតិ, តំ ទស្សនកិច្ចំ កាតុំ ន សក្កោតិ ពលវតា សទ្ធិន្ទ្រិយេន អភិភូតត្តា។ សហជាតធម្មេសុ ហិ ឥន្ទដ្ឋំ ករោន្តានំ សហ បវត្តមានានំ ធម្មានំ ឯករសតាវសេនេវ អត្ថសិទ្ធិ, ន អញ្ញថា។ តស្មាតិ វុត្តមេវត្ថំ ការណភាវេន បច្ចាមសតិ។ តន្តិ សទ្ធិន្ទ្រិយំ។
Samabhāvakaraṇaṃ kiccato anūnādhikabhāvakaraṇaṃ. Yathāpaccayaṃ saddheyyavatthusmiṃ adhimokkhakiccassa paṭutarabhāvena paññāya avisadatāya vīriyādīnañca anubalappadānasithilatādinā saddhindriyaṃ balavaṃ hoti. Tenāha ‘‘itarāni mandānī’’ti. Tatoti tasmā saddhindriyassa balavabhāvato itaresañca mandattā. Kosajjapakkhe patituṃ adatvā sampayuttadhammānaṃ paggaṇhanaṃ anubalappadānaṃ paggaho, paggahakiccaṃ kātuṃ na sakkotīti sambandhitabbaṃ. Ārammaṇaṃ upagantvā ṭhānaṃ, anissajjanaṃ vā upaṭṭhānaṃ, vikkhepapaṭipakkho. Yena vā sampayuttā avikkhittā honti, so avikkhepo. Rūpagataṃ viya cakkhunā yena yāthāvato visayasabhāvaṃ passati, taṃ dassanakiccaṃ kātuṃ na sakkoti balavatā saddhindriyena abhibhūtattā. Sahajātadhammesu hi indaṭṭhaṃ karontānaṃ saha pavattamānānaṃ dhammānaṃ ekarasatāvaseneva atthasiddhi, na aññathā. Tasmāti vuttamevatthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati. Tanti saddhindriyaṃ.
ធម្មសភាវបច្ចវេក្ខណេនាតិ យស្ស សទ្ធេយ្យវត្ថុនោ ឧឡារតាទិគុណេ អធិមុច្ចនស្ស សាតិសយប្បវត្តិយា សទ្ធិន្ទ្រិយំ ពលវំ ជាតំ, តស្ស បច្ចយបច្ចយុប្បន្នតាទិវិភាគតោ យាថាវតោ វីមំសនេន។ ឯវញ្ហិ ឯវំធម្មតានយេន សភាវសរសតោ បរិគ្គយ្ហមានេ សវិប្ផារោ អធិមោក្ខោ ន ហោតិ – ‘‘អយំ ឥមេសំ ធម្មានំ សភាវោ’’តិ បញ្ញាព្យាបារស្ស សាតិសយត្តា។ ធុរិយធម្មេសុ ហិ យថា សទ្ធាយ ពលវភាវេ បញ្ញាយ មន្ទភាវោ ហោតិ, ឯវំ បញ្ញាយ ពលវភាវេ សទ្ធាយ មន្ទភាវោ ហោតិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘តំ ធម្មសភាវបច្ចវេក្ខណេន…បេ.… ហាបេតព្ព’’ន្តិ។ តថា អមនសិករណេនាតិ យេនាការេន ភាវនមនុយុញ្ជន្តស្ស សទ្ធិន្ទ្រិយំ ពលវំ ជាតំ, តេនាការេន ភាវនំ នានុយុញ្ជនេនាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឥធ ទុវិធេន សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស ពលវភាវោ អត្តនោ វា បច្ចយវិសេសេន កិច្ចុត្តរិយតោ វីរិយាទីនំ វា មន្ទកិច្ចតាយ។ តត្ថ បឋមវិកប្បេ ហាបនវិធិ ទស្សិតោ, ទុតិយវិកប្បេ បន យថា មនសិករោតោ វីរិយាទីនំ មន្ទកិច្ចតាយ សទ្ធិន្ទ្រិយំ ពលវំ ជាតំ, តថា អមនសិការេន វីរិយាទីនំ បដុតរភាវាវហេន មនសិការេន សទ្ធិន្ទ្រិយំ តេហិ សមតំ ករោន្តេន ហាបេតព្ពំ។ ឥមិនា នយេន សេសិន្ទ្រិយេសុបិ ហាបនវិធិ វេទិតព្ពោ។
Dhammasabhāvapaccavekkhaṇenāti yassa saddheyyavatthuno uḷāratādiguṇe adhimuccanassa sātisayappavattiyā saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tassa paccayapaccayuppannatādivibhāgato yāthāvato vīmaṃsanena. Evañhi evaṃdhammatānayena sabhāvasarasato pariggayhamāne savipphāro adhimokkho na hoti – ‘‘ayaṃ imesaṃ dhammānaṃ sabhāvo’’ti paññābyāpārassa sātisayattā. Dhuriyadhammesu hi yathā saddhāya balavabhāve paññāya mandabhāvo hoti, evaṃ paññāya balavabhāve saddhāya mandabhāvo hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘taṃ dhammasabhāvapaccavekkhaṇena…pe… hāpetabba’’nti. Tathā amanasikaraṇenāti yenākārena bhāvanamanuyuñjantassa saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tenākārena bhāvanaṃ nānuyuñjanenāti vuttaṃ hoti. Idha duvidhena saddhindriyassa balavabhāvo attano vā paccayavisesena kiccuttariyato vīriyādīnaṃ vā mandakiccatāya. Tattha paṭhamavikappe hāpanavidhi dassito, dutiyavikappe pana yathā manasikaroto vīriyādīnaṃ mandakiccatāya saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tathā amanasikārena vīriyādīnaṃ paṭutarabhāvāvahena manasikārena saddhindriyaṃ tehi samataṃ karontena hāpetabbaṃ. Iminā nayena sesindriyesupi hāpanavidhi veditabbo.
វក្កលិត្ថេរវត្ថូតិ សោ ហិ អាយស្មា សទ្ធាធិមុត្តោ តត្ថ ច កតាធិការោ សត្ថុ រូបកាយទស្សនេ បសុតោ ឯវ ហុត្វា វិហរន្តោ សត្ថារា – ‘‘កិំ តេ, វក្កលិ, ឥមិនា បូតិកាយេន ទិដ្ឋេន, យោ ខោ, វក្កលិ, ធម្មំ បស្សតិ, សោ មំ បស្សតី’’តិអាទិនា (សំ. និ. ៣.៨៧) ឱវទិយមានោ កម្មដ្ឋានេ និយោជិតោបិ តំ អននុយុញ្ជន្តោ បណាមិតោ អត្តានំ វិនិបាតេតុំ បបាតដ្ឋានំ អភិរុហិ។ អថ នំ សត្ថា យថានិសិន្នោវ ឱភាសវិស្សជ្ជនេន អត្តានំ ទស្សេត្វា –
Vakkalittheravatthūti so hi āyasmā saddhādhimutto tattha ca katādhikāro satthu rūpakāyadassane pasuto eva hutvā viharanto satthārā – ‘‘kiṃ te, vakkali, iminā pūtikāyena diṭṭhena, yo kho, vakkali, dhammaṃ passati, so maṃ passatī’’tiādinā (saṃ. ni. 3.87) ovadiyamāno kammaṭṭhāne niyojitopi taṃ ananuyuñjanto paṇāmito attānaṃ vinipātetuṃ papātaṭṭhānaṃ abhiruhi. Atha naṃ satthā yathānisinnova obhāsavissajjanena attānaṃ dassetvā –
‘‘បាមោជ្ជពហុលោ ភិក្ខុ, បសន្នោ ពុទ្ធសាសនេ;
‘‘Pāmojjabahulo bhikkhu, pasanno buddhasāsane;
អធិគច្ឆេ បទំ សន្តំ, សង្ខារូបសមំ សុខ’’ន្តិ។ (ធ. ប. ៣៨១) –
Adhigacche padaṃ santaṃ, saṅkhārūpasamaṃ sukha’’nti. (dha. pa. 381) –
គាថំ វត្វា ‘‘ឯហិ, វក្កលី’’តិ អាហ។ សោ តេន វចនេន អមតេនេវ អភិសិត្តោ ហដ្ឋតុដ្ឋោ ហុត្វា វិបស្សនំ បដ្ឋបេសិ, សទ្ធាយ ពហុលភាវតោ វិបស្សនាវីថិំ នារោហតិ។ តំ ញត្វា ភគវា ឥន្ទ្រិយសមត្តបដិបាទនាយ កម្មដ្ឋានំ សោធេត្វា អទាសិ។ សោ សត្ថារា ទិន្ននយេន វិបស្សនំ ឧស្សុក្កាបេត្វា មគ្គបដិបាដិយា អរហត្តំ បាបុណិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘វក្កលិត្ថេរវត្ថុ ចេត្ថ និទស្សន’’ន្តិ។ ឯត្ថាតិ សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស អធិមត្តភាវេ សេសិន្ទ្រិយានំ សកិច្ចាករណេ។
Gāthaṃ vatvā ‘‘ehi, vakkalī’’ti āha. So tena vacanena amateneva abhisitto haṭṭhatuṭṭho hutvā vipassanaṃ paṭṭhapesi, saddhāya bahulabhāvato vipassanāvīthiṃ nārohati. Taṃ ñatvā bhagavā indriyasamattapaṭipādanāya kammaṭṭhānaṃ sodhetvā adāsi. So satthārā dinnanayena vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ – ‘‘vakkalittheravatthu cettha nidassana’’nti. Etthāti saddhindriyassa adhimattabhāve sesindriyānaṃ sakiccākaraṇe.
ឥតរកិច្ចភេទន្តិ ឧបដ្ឋានាទិកិច្ចវិសេសំ។ បស្សទ្ធាទីតិ អាទិ-សទ្ទេន សមាធិឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គានំ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ ហាបេតព្ពន្តិ យថា សទ្ធិន្ទ្រិយស្ស ពលវភាវោ ធម្មសភាវបច្ចវេក្ខណេន ហាយតិ, ឯវំ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស អធិមត្តតា បស្សទ្ធិយាទិភាវនាយ ហាយតិ សមាធិបក្ខិកត្តា តស្សា។ តថា ហិ សមាធិន្ទ្រិយស្ស អធិមត្តតំ កោសជ្ជបាតតោ រក្ខន្តី វីរិយាទិភាវនា វិយ វីរិយិន្ទ្រិយស្ស អធិមត្តតំ ឧទ្ធច្ចបាតតោ រក្ខន្តី ឯកំសតោ ហាបេតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘បស្សទ្ធាទិភាវនាយ ហាបេតព្ព’’ន្តិ។ សោណត្ថេរស្ស វត្ថូតិ សុកុមារសោណត្ថេរស្ស វត្ថុ។ សោ ហិ អាយស្មាបិ សត្ថុ សន្តិកា កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា សីតវនេ វិហរន្តោ – ‘‘មម សរីរំ សុខុមាលំ, ន ច សក្កា សុខេនេវ សុខំ អធិគន្តុំ, កាយំ កិលមេត្វាបិ សមណធម្មោ កាតព្ពោ’’តិ ឋានចង្កមនមេវ អធិដ្ឋាយ បធានមនុយុញ្ជន្តោ បាទតលេសុ ផោដេសុ ឧដ្ឋិតេសុបិ វេទនំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា ទឡ្ហវីរិយំ ករោន្តោ អច្ចារទ្ធវីរិយតាយ វិសេសំ បវត្តេតុំ នាសក្ខិ។ សត្ថា តត្ថ គន្ត្វា វីណោបមោវាទេន ឱវទិត្វា វីរិយសមតាយោជនវិធិំ ទស្សេន្តោ កម្មដ្ឋានំ សោធេត្វា គិជ្ឈកូដំ គតោ។ ថេរោបិ សត្ថារា ទិន្ននយេន វីរិយសមតំ យាជេត្វា ភាវេន្តោ វិបស្សនំ ឧស្សុក្កាបេត្វា អរហត្តេវ បតិដ្ឋាសិ។ តេន វុត្តំ ‘‘សោណត្ថេរស្ស វត្ថុ ទស្សេតព្ព’’ន្តិ។ សេសេសុបីតិ សតិសមាធិបញ្ញិន្ទ្រិយេសុបិ។
Itarakiccabhedanti upaṭṭhānādikiccavisesaṃ. Passaddhādīti ādi-saddena samādhiupekkhāsambojjhaṅgānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Hāpetabbanti yathā saddhindriyassa balavabhāvo dhammasabhāvapaccavekkhaṇena hāyati, evaṃ vīriyindriyassa adhimattatā passaddhiyādibhāvanāya hāyati samādhipakkhikattā tassā. Tathā hi samādhindriyassa adhimattataṃ kosajjapātato rakkhantī vīriyādibhāvanā viya vīriyindriyassa adhimattataṃ uddhaccapātato rakkhantī ekaṃsato hāpeti. Tena vuttaṃ ‘‘passaddhādibhāvanāya hāpetabba’’nti. Soṇattherassa vatthūti sukumārasoṇattherassa vatthu. So hi āyasmāpi satthu santikā kammaṭṭhānaṃ gahetvā sītavane viharanto – ‘‘mama sarīraṃ sukhumālaṃ, na ca sakkā sukheneva sukhaṃ adhigantuṃ, kāyaṃ kilametvāpi samaṇadhammo kātabbo’’ti ṭhānacaṅkamanameva adhiṭṭhāya padhānamanuyuñjanto pādatalesu phoṭesu uṭṭhitesupi vedanaṃ ajjhupekkhitvā daḷhavīriyaṃ karonto accāraddhavīriyatāya visesaṃ pavattetuṃ nāsakkhi. Satthā tattha gantvā vīṇopamovādena ovaditvā vīriyasamatāyojanavidhiṃ dassento kammaṭṭhānaṃ sodhetvā gijjhakūṭaṃ gato. Theropi satthārā dinnanayena vīriyasamataṃ yājetvā bhāvento vipassanaṃ ussukkāpetvā arahatteva patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ ‘‘soṇattherassa vatthu dassetabba’’nti. Sesesupīti satisamādhipaññindriyesupi.
សមតន្តិ សទ្ធាបញ្ញានំ អញ្ញមញ្ញំ អនូនាធិកភាវំ, តថា សមាធិវីរិយានញ្ច។ យថា ហិ សទ្ធាបញ្ញានំ វិសុំ វិសុំ ធុរិយធម្មភូតានំ កិច្ចតោ អញ្ញមញ្ញនាតិវត្តនំ វិសេសតោ ឥច្ឆិតព្ពំ។ យតោ តេសំ សមធុរតាយ អប្បនា សម្បជ្ជតិ, ឯវំ សមាធិវីរិយានំ កោសជ្ជុទ្ធច្ចបក្ខិកានំ សមតាយ សតិ អញ្ញមញ្ញុបត្ថម្ភនតោ សម្បយុត្តធម្មានំ អន្តទ្វយបាតាភាវេន សម្មទេវ អប្បនា ឥជ្ឈតីតិ។ ពលវសទ្ធោតិអាទិ វុត្តស្សេវ អត្ថស្ស ព្យតិរេកមុខេន សមត្ថនំ។ តស្សត្ថោ – យោ ពលវតិយា សទ្ធាយ សមន្នាគតោ អវិសទញាណោ, សោ មុធប្បសន្នោ ហោតិ, ន អវេច្ចប្បសន្នោ។ តថា ហិ សោ អវត្ថុស្មិំ បសីទតិ, សេយ្យថាបិ តិត្ថិយសាវកា។ កេរាដិកបក្ខន្តិ សាឋេយ្យបក្ខំ ភជតិ។ សទ្ធាហីនាយ បញ្ញាយ អតិធាវន្តោ ‘‘ទេយ្យវត្ថុបរិច្ចាគេន វិនា ចិត្តុប្បាទមត្តេនបិ ទានមយំ បុញ្ញំ ហោតី’’តិអាទីនិ បរិកប្បេតិ ហេតុបតិរូបកេហិ វញ្ចិតោ, ឯវំភូតោ ច លូខតក្កវិលុត្តចិត្តោ បណ្ឌិតានំ វចនំ នាទិយតិ, សញ្ញត្តិំ ន គច្ឆតិ។ តេនាហ ‘‘ភេសជ្ជសមុដ្ឋិតោ វិយ រោគោ អតេកិច្ឆោ ហោតី’’តិ។ យថា ចេត្ថ សទ្ធាបញ្ញានំ អញ្ញមញ្ញំ សមភាវោ អត្ថាវហោ, វិសមភាវោ អនត្ថាវហោ, ឯវំ សមាធិវីរិយានំ អញ្ញមញ្ញំ សមភាវោ អត្ថាវហោ, ឥតរោ អនត្ថាវហោ, តថា សមភាវោ អវិក្ខេបាវហោ, ឥតរោ វិក្ខេបាវហោ។ កោសជ្ជំ អភិភវតិ, តេន អប្បនំ ន បាបុណាតីតិ អធិប្បាយោ។ ឯស នយោ ឧទ្ធច្ចំ អភិភវតីតិ ឯត្ថាបិ។ តទុភយន្តិ សទ្ធាបញ្ញាទ្វយំ សមាធិវីរិយទ្វយញ្ច។ សមំ កាតព្ពន្តិ សមតំ កាតព្ពំ។
Samatanti saddhāpaññānaṃ aññamaññaṃ anūnādhikabhāvaṃ, tathā samādhivīriyānañca. Yathā hi saddhāpaññānaṃ visuṃ visuṃ dhuriyadhammabhūtānaṃ kiccato aññamaññanātivattanaṃ visesato icchitabbaṃ. Yato tesaṃ samadhuratāya appanā sampajjati, evaṃ samādhivīriyānaṃ kosajjuddhaccapakkhikānaṃ samatāya sati aññamaññupatthambhanato sampayuttadhammānaṃ antadvayapātābhāvena sammadeva appanā ijjhatīti. Balavasaddhotiādi vuttasseva atthassa byatirekamukhena samatthanaṃ. Tassattho – yo balavatiyā saddhāya samannāgato avisadañāṇo, so mudhappasanno hoti, na aveccappasanno. Tathā hi so avatthusmiṃ pasīdati, seyyathāpi titthiyasāvakā. Kerāṭikapakkhanti sāṭheyyapakkhaṃ bhajati. Saddhāhīnāya paññāya atidhāvanto ‘‘deyyavatthupariccāgena vinā cittuppādamattenapi dānamayaṃ puññaṃ hotī’’tiādīni parikappeti hetupatirūpakehi vañcito, evaṃbhūto ca lūkhatakkaviluttacitto paṇḍitānaṃ vacanaṃ nādiyati, saññattiṃ na gacchati. Tenāha ‘‘bhesajjasamuṭṭhito viya rogo atekiccho hotī’’ti. Yathā cettha saddhāpaññānaṃ aññamaññaṃ samabhāvo atthāvaho, visamabhāvo anatthāvaho, evaṃ samādhivīriyānaṃ aññamaññaṃ samabhāvo atthāvaho, itaro anatthāvaho, tathā samabhāvo avikkhepāvaho, itaro vikkhepāvaho. Kosajjaṃ abhibhavati, tena appanaṃ na pāpuṇātīti adhippāyo. Esa nayo uddhaccaṃ abhibhavatīti etthāpi. Tadubhayanti saddhāpaññādvayaṃ samādhivīriyadvayañca. Samaṃ kātabbanti samataṃ kātabbaṃ.
សមាធិកម្មិកស្សាតិ សមថកម្មដ្ឋានិកស្ស។ ឯវន្តិ ឯវំ សន្តេ, សទ្ធាយ ថោកំ ពលវភាវេ សតីតិ អត្ថោ។ សទ្ទហន្តោតិ ‘‘បថវី បថវីតិ មនសិការមត្តេន កថំ ឈានុប្បត្តី’’តិ អចិន្តេត្វា ‘‘អទ្ធា សម្ពុទ្ធេន វុត្តវិធិ ឥជ្ឈតី’’តិ សទ្ទហន្តោ សទ្ធំ ជនេន្តោ។ ឱកប្បេន្តោតិ អារម្មណំ អនុបវិសិត្វា វិយ អធិមុច្ចនវសេន អវកប្បេន្តោ បក្ខន្ទន្តោ។ ឯកគ្គតា ពលវតី វដ្ដតិ សមាធិបធានត្តា ឈានស្ស។ ឧភិន្នន្តិ សមាធិបញ្ញានំ។ សមាធិកម្មិកស្ស សមាធិនោ អធិមត្តតាយ បញ្ញាយ អធិមត្តតាបិ ឥច្ឆិតព្ពាតិ អាហ ‘‘សមតាយបី’’តិ, សមភាវេនាបីតិ អត្ថោ។ អប្បនាតិ លោកិយអប្បនា។ តថា ហិ ‘‘ហោតិយេវា’’តិ សាសង្កំ វទតិ, លោកុត្តរប្បនា បន តេសំ សមភាវេនេវ ឥច្ឆិតា។ យថាហ ‘‘សមថវិបស្សនំ យុគនទ្ធំ ភាវេតី’’តិ (អ. និ. ៤.១៧០)។ យទិ វិសេសតោ សទ្ធាបញ្ញានំ សមាធិវីរិយានញ្ច សមានតំ ឥច្ឆតិ, កថំ សតីតិ អាហ – ‘‘សតិ បន សព្ពត្ថ ពលវតី វដ្ដតី’’តិ។ សព្ពត្ថាតិ លីនុទ្ធច្ចបក្ខិកេសុ បញ្ចិន្ទ្រិយេសុ។ ឧទ្ធច្ចបក្ខិកេកទេសេ គណ្ហន្តោ ‘‘សទ្ធាវីរិយបញ្ញាន’’ន្តិ អាហ។ អញ្ញថា បីតិ ច គហេតព្ពា សិយា។ តថា ហិ ‘‘កោសជ្ជបក្ខិកេន សមាធិនា’’ឥច្ចេវ វុត្តំ, ន ច ‘‘បស្សទ្ធិសមាធិឧបេក្ខាហី’’តិ។ សាតិ សតិ។ សព្ពេសុ រាជកម្មេសុ និយុត្តោតិ សព្ពកម្មិកោ។ តេនាតិ យេន ការណេន សព្ពត្ថ ឥច្ឆិតព្ពា, តេន អាហ អដ្ឋកថាយំ។ សព្ពត្ថ និយុត្តា សព្ពត្ថិកា , សព្ពេន វា លីនុទ្ធច្ចបក្ខិកេន ពោជ្ឈង្គេន អត្ថេតព្ពា សព្ពត្ថិយា, សព្ពត្ថិយាវ សព្ពត្ថិកា។ ចិត្តន្តិ កុសលចិត្តំ។ តស្ស ហិ សតិបដិសរណំ បរាយណំ អប្បត្តស្ស បត្តិយា អនធិគតស្ស អធិគមាយ។ តេនាហ – ‘‘អារក្ខបច្ចុបដ្ឋានា’’តិអាទិ។
Samādhikammikassāti samathakammaṭṭhānikassa. Evanti evaṃ sante, saddhāya thokaṃ balavabhāve satīti attho. Saddahantoti ‘‘pathavī pathavīti manasikāramattena kathaṃ jhānuppattī’’ti acintetvā ‘‘addhā sambuddhena vuttavidhi ijjhatī’’ti saddahanto saddhaṃ janento. Okappentoti ārammaṇaṃ anupavisitvā viya adhimuccanavasena avakappento pakkhandanto. Ekaggatā balavatī vaṭṭati samādhipadhānattā jhānassa. Ubhinnanti samādhipaññānaṃ. Samādhikammikassa samādhino adhimattatāya paññāya adhimattatāpi icchitabbāti āha ‘‘samatāyapī’’ti, samabhāvenāpīti attho. Appanāti lokiyaappanā. Tathā hi ‘‘hotiyevā’’ti sāsaṅkaṃ vadati, lokuttarappanā pana tesaṃ samabhāveneva icchitā. Yathāha ‘‘samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti (a. ni. 4.170). Yadi visesato saddhāpaññānaṃ samādhivīriyānañca samānataṃ icchati, kathaṃ satīti āha – ‘‘sati pana sabbattha balavatī vaṭṭatī’’ti. Sabbatthāti līnuddhaccapakkhikesu pañcindriyesu. Uddhaccapakkhikekadese gaṇhanto ‘‘saddhāvīriyapaññāna’’nti āha. Aññathā pīti ca gahetabbā siyā. Tathā hi ‘‘kosajjapakkhikena samādhinā’’icceva vuttaṃ, na ca ‘‘passaddhisamādhiupekkhāhī’’ti. Sāti sati. Sabbesu rājakammesu niyuttoti sabbakammiko. Tenāti yena kāraṇena sabbattha icchitabbā, tena āha aṭṭhakathāyaṃ. Sabbattha niyuttā sabbatthikā, sabbena vā līnuddhaccapakkhikena bojjhaṅgena atthetabbā sabbatthiyā, sabbatthiyāva sabbatthikā. Cittanti kusalacittaṃ. Tassa hi satipaṭisaraṇaṃ parāyaṇaṃ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya. Tenāha – ‘‘ārakkhapaccupaṭṭhānā’’tiādi.
ខន្ធាទិភេទេ អនោគាឡ្ហបញ្ញានន្តិ បរិយត្តិពាហុសច្ចវសេនបិ ខន្ធាយតនាទីសុ អប្បតិដ្ឋិតពុទ្ធីនំ។ ពហុស្សុតសេវនា ហិ សុតមយញាណាវហា។ តរុណវិបស្សនាសមង្គីបិ ភាវនាមយញាណេ ឋិតត្តា ឯកំសតោ បញ្ញវា ឯវ នាម ហោតីតិ អាហ – ‘‘សមបញ្ញាស…បេ.… បុគ្គលសេវនា’’តិ។ ញេយ្យធម្មស្ស គម្ភីរភាវវសេន តប្បរិច្ឆេទកញាណស្ស គម្ភីរភាវគហណន្តិ អាហ – ‘‘គម្ភីរេសុ ខន្ធាទីសុ បវត្តាយ គម្ភីរបញ្ញាយា’’តិ។ តញ្ហិ ញេយ្យំ តាទិសាយ បញ្ញាយ ចរិតព្ពតោ គម្ភីរញាណចរិយំ, តស្សា វា បញ្ញាយ តត្ថ បភេទតោ បវត្តិ គម្ភីរញាណចរិយា, តស្សា បច្ចវេក្ខណាតិ អាហ ‘‘គម្ភីរបញ្ញាយ បភេទបច្ចវេក្ខណា’’តិ។ យថា សតិវេបុល្លប្បត្តោ នាម អរហា ឯវ, ឯវំ សោ ឯវ បញ្ញាវេបុល្លប្បត្តោបីតិ អាហ ‘‘អរហត្តមគ្គេន ភាវនាបារិបូរី ហោតី’’តិ។ វីរិយាទីសុបិ ឯសេវ នយោតិ។
Khandhādibhede anogāḷhapaññānanti pariyattibāhusaccavasenapi khandhāyatanādīsu appatiṭṭhitabuddhīnaṃ. Bahussutasevanā hi sutamayañāṇāvahā. Taruṇavipassanāsamaṅgīpi bhāvanāmayañāṇe ṭhitattā ekaṃsato paññavā eva nāma hotīti āha – ‘‘samapaññāsa…pe… puggalasevanā’’ti. Ñeyyadhammassa gambhīrabhāvavasena tapparicchedakañāṇassa gambhīrabhāvagahaṇanti āha – ‘‘gambhīresu khandhādīsu pavattāya gambhīrapaññāyā’’ti. Tañhi ñeyyaṃ tādisāya paññāya caritabbato gambhīrañāṇacariyaṃ, tassā vā paññāya tattha pabhedato pavatti gambhīrañāṇacariyā, tassā paccavekkhaṇāti āha ‘‘gambhīrapaññāya pabhedapaccavekkhaṇā’’ti. Yathā sativepullappatto nāma arahā eva, evaṃ so eva paññāvepullappattopīti āha ‘‘arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotī’’ti. Vīriyādīsupi eseva nayoti.
‘‘តត្តំ អយោខិលំ ហត្ថេ គមេន្តី’’តិអាទិនា វុត្តបញ្ចវិធពន្ធនកម្មការណា និរយេ និព្ពត្តសត្តស្ស សព្ពបឋមំ ករោន្តីតិ ទេវទូតសុត្តាទីសុ (ម. និ. ៣.២៥០), តស្សា អាទិតោ វុត្តត្តា ច អាហ – ‘‘បញ្ចវិធពន្ធនកម្មការណតោ បដ្ឋាយា’’តិ។ សកដវហនាទិកាលេតិ អាទិ-សទ្ទេន តទញ្ញមនុស្សេហិ តិរច្ឆានេហិ ច វិពាធនីយកាលំ សង្គណ្ហាតិ។ ឯកំ ពុទ្ធន្តរន្តិ ឥទំ អបរាបរំ បេតេសុ ឯវ ឧប្បជ្ជនកសត្តវសេន វុត្តំ, ឯកច្ចានំ វា បេតានំ, ឯកច្ចតិរច្ឆានានំ វិយ តថា ទីឃាយុកតាបិ សិយាតិ តថា វុត្តំ។ តថា ហិ កាលោ នាគរាជា ចតុន្នំ ពុទ្ធានំ រូបទស្សាវី។
‘‘Tattaṃ ayokhilaṃ hatthe gamentī’’tiādinā vuttapañcavidhabandhanakammakāraṇā niraye nibbattasattassa sabbapaṭhamaṃ karontīti devadūtasuttādīsu (ma. ni. 3.250), tassā ādito vuttattā ca āha – ‘‘pañcavidhabandhanakammakāraṇato paṭṭhāyā’’ti. Sakaṭavahanādikāleti ādi-saddena tadaññamanussehi tiracchānehi ca vibādhanīyakālaṃ saṅgaṇhāti. Ekaṃ buddhantaranti idaṃ aparāparaṃ petesu eva uppajjanakasattavasena vuttaṃ, ekaccānaṃ vā petānaṃ, ekaccatiracchānānaṃ viya tathā dīghāyukatāpi siyāti tathā vuttaṃ. Tathā hi kālo nāgarājā catunnaṃ buddhānaṃ rūpadassāvī.
ឯវំ អានិសំសទស្សាវិនោតិ ‘‘វីរិយាយត្តោ ឯវ សកលលោកិយលោកុត្តរវិសេសាធិគមោ’’តិ ឯវំ អានិសំសទស្សនសីលស្ស។ គមនវីថិន្តិ សបុព្ពភាគំ និព្ពានគាមិនិំ បដិបទំ។ សហ វិបស្សនាយ អរិយមគ្គបដិបាដិ, សត្តវិសុទ្ធិបរម្បរា វា។ សា ហិ វដ្ដតោ និយ្យានាយ គន្តព្ពា បដិបទាតិ កត្វា គមនវីថិ នាម។
Evaṃ ānisaṃsadassāvinoti ‘‘vīriyāyatto eva sakalalokiyalokuttaravisesādhigamo’’ti evaṃ ānisaṃsadassanasīlassa. Gamanavīthinti sapubbabhāgaṃ nibbānagāminiṃ paṭipadaṃ. Saha vipassanāya ariyamaggapaṭipāṭi, sattavisuddhiparamparā vā. Sā hi vaṭṭato niyyānāya gantabbā paṭipadāti katvā gamanavīthi nāma.
កាយទឡ្ហីពហុលោតិ កាយស្ស បោសនបសុតោ។ បិណ្ឌន្តិ រដ្ឋបិណ្ឌំ។ បច្ចយទាយកានំ អត្តនិ ការស្ស អត្តនោ សម្មាបដិបត្តិយា មហប្ផលភាវស្ស ករណេន បិណ្ឌាយ ភិក្ខាយ បដិបូជនា បិណ្ឌាបចាយនា។ នីហរន្តោតិ បត្តត្ថវិកតោ នីហរន្តោ។ តំ សទ្ទំ សុត្វាតិ តំ ឧបាសិកាយ វចនំ បណ្ណសាលទ្វារេ ឋិតោវ បញ្ចាភិញ្ញតាយ ទិព្ពសោតេន សុត្វាតិ វទន្តិ។ មនុស្សសម្បត្តិ, ទិព្ពសម្បត្តិ , អន្តេ និព្ពានសម្បត្តីតិ តិស្សោ សម្បត្តិយោ។ សិតំ ករោន្តោវាតិ ‘‘អកិច្ឆេនេវ មយា វដ្ដទុក្ខំ សមតិក្កន្ត’’ន្តិ បច្ចវេក្ខណាវសានេ សញ្ជាតបាមោជ្ជវសេន សិតំ ករោន្តោ ឯវ។
Kāyadaḷhībahuloti kāyassa posanapasuto. Piṇḍanti raṭṭhapiṇḍaṃ. Paccayadāyakānaṃ attani kārassa attano sammāpaṭipattiyā mahapphalabhāvassa karaṇena piṇḍāya bhikkhāya paṭipūjanā piṇḍāpacāyanā. Nīharantoti pattatthavikato nīharanto. Taṃ saddaṃ sutvāti taṃ upāsikāya vacanaṃ paṇṇasāladvāre ṭhitova pañcābhiññatāya dibbasotena sutvāti vadanti. Manussasampatti, dibbasampatti , ante nibbānasampattīti tisso sampattiyo. Sitaṃ karontovāti ‘‘akiccheneva mayā vaṭṭadukkhaṃ samatikkanta’’nti paccavekkhaṇāvasāne sañjātapāmojjavasena sitaṃ karonto eva.
អលសានំ ភាវនាយ នាមមត្តម្បិ អជានន្តានំ កាយស្ស បោសនពហុលានំ យាវទត្ថំ បរិភុញ្ជិត្វា សេយ្យសុខាទិំ អនុយុញ្ជន្តានំ តិរច្ឆានកថិកានំ ទូរតោវ វជ្ជនំ កុសីតបុគ្គលបរិវជ្ជនា។ ‘‘ទិវសំ ចង្កមេន និសជ្ជាយា’’តិអាទិនា ភាវនារម្ភវសេន អារទ្ធវីរិយានំ ទឡ្ហបរក្កមានំ កាលេនកាលំ ឧបសង្កមនា អារទ្ធវីរិយបុគ្គលសេវនា។ តេនាហ ‘‘កុច្ឆិំ បូរេត្វា’’តិអាទិ។
Alasānaṃ bhāvanāya nāmamattampi ajānantānaṃ kāyassa posanabahulānaṃ yāvadatthaṃ paribhuñjitvā seyyasukhādiṃ anuyuñjantānaṃ tiracchānakathikānaṃ dūratova vajjanaṃ kusītapuggalaparivajjanā. ‘‘Divasaṃ caṅkamena nisajjāyā’’tiādinā bhāvanārambhavasena āraddhavīriyānaṃ daḷhaparakkamānaṃ kālenakālaṃ upasaṅkamanā āraddhavīriyapuggalasevanā. Tenāha ‘‘kucchiṃ pūretvā’’tiādi.
វិសុទ្ធិមគ្គេ បន ‘‘ជាតិមហត្តបច្ចវេក្ខណា, សព្រហ្មចារិមហត្តបច្ចវេក្ខណា’’តិ ឥទំ ទ្វយំ ន គហិតំ, ‘‘ថិនមិទ្ធវិនោទនតា, សម្មប្បធានបច្ចវេក្ខណា’’តិ ឥទំ ទ្វយំ គហិតំ។ តត្ថ អានិសំសទស្សាវិតាយ ឯវ សម្មប្បធានបច្ចវេក្ខណា គហិតា លោកិយលោកុត្តរវិសេសាធិគមស្ស វីរិយាយត្តតាទស្សនភាវតោ។ ថិនមិទ្ធវិនោទនំ តទធិមុត្តតាយ គហិតំ, វីរិយុប្បាទនេ យុត្តបយុត្តស្ស ថិនមិទ្ធវិនោទនំ អត្ថតោ សិទ្ធមេវ។ តត្ថ ថិនមិទ្ធវិនោទនំ កុសីតបុគ្គលបរិវជ្ជន-អារទ្ធវីរិយបុគ្គល-សេវន- តទធិមុត្តតាបដិបក្ខវិធមន-បច្ចយូបសំហារវសេន, អបាយភយបច្ចវេក្ខណាទយោ សមុត្តេជនវសេន វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទកាតិ ទដ្ឋព្ពា។
Visuddhimagge pana ‘‘jātimahattapaccavekkhaṇā, sabrahmacārimahattapaccavekkhaṇā’’ti idaṃ dvayaṃ na gahitaṃ, ‘‘thinamiddhavinodanatā, sammappadhānapaccavekkhaṇā’’ti idaṃ dvayaṃ gahitaṃ. Tattha ānisaṃsadassāvitāya eva sammappadhānapaccavekkhaṇā gahitā lokiyalokuttaravisesādhigamassa vīriyāyattatādassanabhāvato. Thinamiddhavinodanaṃ tadadhimuttatāya gahitaṃ, vīriyuppādane yuttapayuttassa thinamiddhavinodanaṃ atthato siddhameva. Tattha thinamiddhavinodanaṃ kusītapuggalaparivajjana-āraddhavīriyapuggala-sevana- tadadhimuttatāpaṭipakkhavidhamana-paccayūpasaṃhāravasena, apāyabhayapaccavekkhaṇādayo samuttejanavasena vīriyasambojjhaṅgassa uppādakāti daṭṭhabbā.
ពុទ្ធានុស្សតិយា ឧបចារសមាធិនិដ្ឋត្តា វុត្តំ ‘‘យាវ ឧបចារា’’តិ។ សកលសរីរំ ផរមានោតិ បីតិសមុដ្ឋានេហិ បណីតរូបេហិ សកលសរីរំ ផរមានោ។ ធម្មសង្ឃគុណេ អនុស្សរន្តស្សបិ យាវ ឧបចារា សកលសរីរំ ផរមានោ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គោ ឧប្បជ្ជតីតិ យោជនា។ ឯវំ សេសអនុស្សតីសុ បសាទនីយសុត្តន្តបច្ចវេក្ខណាយ ច យោជេតព្ពំ តស្សាបិ វិមុត្តាយតនភាវេន តគ្គតិកត្តា។ ឯវរូបេ កាលេតិ ទុព្ភិក្ខភយាទីសូតិ វុត្តកាលេ។ សមាបត្តិយា…បេ.… ន សមុទាចរន្តីតិ ឥទំ ឧបសមានុស្សតិយា វសេន វុត្តំ។ សង្ខារានញ្ហិ សប្បទេសវូបសមេបិ និប្បទេសវូបសមេ វិយ តត្ថ សបញ្ញាយ បវត្តនតោ ភាវនាមនសិការោ កិលេសវិក្ខម្ភនសមត្ថោ ហុត្វា ឧបចារសមាធិំ អាវហន្តោ តថារូបបីតិសោមនស្សសមន្នាគតោ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទាយ ហោតីតិ។ បសាទនីយេសុ ឋានេសុ បសាទសិនេហាភាវេន សំសូចិតហទយតា លូខតា។ សា ច តត្ថ អាទរគារវាករណេន វិញ្ញាយតីតិ អាហ ‘‘អសក្កច្ចកិរិយាយ សំសូចិតលូខភាវេ’’តិ។
Buddhānussatiyā upacārasamādhiniṭṭhattā vuttaṃ ‘‘yāva upacārā’’ti. Sakalasarīraṃ pharamānoti pītisamuṭṭhānehi paṇītarūpehi sakalasarīraṃ pharamāno. Dhammasaṅghaguṇe anussarantassapi yāva upacārā sakalasarīraṃ pharamāno pītisambojjhaṅgo uppajjatīti yojanā. Evaṃ sesaanussatīsu pasādanīyasuttantapaccavekkhaṇāya ca yojetabbaṃ tassāpi vimuttāyatanabhāvena taggatikattā. Evarūpe kāleti dubbhikkhabhayādīsūti vuttakāle. Samāpattiyā…pe… na samudācarantīti idaṃ upasamānussatiyā vasena vuttaṃ. Saṅkhārānañhi sappadesavūpasamepi nippadesavūpasame viya tattha sapaññāya pavattanato bhāvanāmanasikāro kilesavikkhambhanasamattho hutvā upacārasamādhiṃ āvahanto tathārūpapītisomanassasamannāgato pītisambojjhaṅgassa uppādāya hotīti. Pasādanīyesu ṭhānesu pasādasinehābhāvena saṃsūcitahadayatā lūkhatā. Sā ca tattha ādaragāravākaraṇena viññāyatīti āha ‘‘asakkaccakiriyāya saṃsūcitalūkhabhāve’’ti.
កាយចិត្តទរថវូបសមលក្ខណា បស្សទ្ធិ ឯវ យថាវុត្តពោធិអង្គភូតោ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គោ, តស្ស បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស។ បណីតភោជនសេវនតាតិ បណីតសប្បាយភោជនសេវនតា។ ឧតុឥរិយាបថសុខគ្គហណេហិ សប្បាយឧតុឥរិយាបថំ គហិតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ តញ្ហិ តិវិធម្បិ សប្បាយំ សេវិយមានំ កាយស្ស កល្លតាបាទនវសេន ចិត្តស្ស កល្លតំ អាវហន្តំ ទុវិធាយបិ បស្សទ្ធិយា ការណំ ហោតិ។ សត្តេសុ លព្ភមានំ សុខទុក្ខំ អហេតុកន្តិ អយមេកោ អន្តោ, ឥស្សរាទិវិសមហេតុកន្តិ អយំ ទុតិយោ, ឯតេ ឧភោ អន្តេ អនុបគម្ម យថាសកំ កម្មុនា ហោតីតិ អយំ មជ្ឈិមា បដិបត្តិ។ មជ្ឈត្តោ បយោគោ យស្ស សោ មជ្ឈត្តបយោគោ, តស្ស ភាវោ មជ្ឈត្តបយោគតា។ អយញ្ហិ បហានសារទ្ធកាយតា-សង្ខាតបស្សទ្ធកាយតាយ ការណំ ហោន្តី បស្សទ្ធិទ្វយំ អាវហតិ។ ឯតេនេវ សារទ្ធកាយបុគ្គលបរិវជ្ជន-បស្សទ្ធកាយបុគ្គលសេវនានំ តទាវហនតា សំវណ្ណិតាតិ ទដ្ឋព្ពំ។
Kāyacittadarathavūpasamalakkhaṇā passaddhi eva yathāvuttabodhiaṅgabhūto passaddhisambojjhaṅgo, tassa passaddhisambojjhaṅgassa. Paṇītabhojanasevanatāti paṇītasappāyabhojanasevanatā. Utuiriyāpathasukhaggahaṇehi sappāyautuiriyāpathaṃ gahitanti daṭṭhabbaṃ. Tañhi tividhampi sappāyaṃ seviyamānaṃ kāyassa kallatāpādanavasena cittassa kallataṃ āvahantaṃ duvidhāyapi passaddhiyā kāraṇaṃ hoti. Sattesu labbhamānaṃ sukhadukkhaṃ ahetukanti ayameko anto, issarādivisamahetukanti ayaṃ dutiyo, ete ubho ante anupagamma yathāsakaṃ kammunā hotīti ayaṃ majjhimā paṭipatti. Majjhatto payogo yassa so majjhattapayogo, tassa bhāvo majjhattapayogatā. Ayañhi pahānasāraddhakāyatā-saṅkhātapassaddhakāyatāya kāraṇaṃ hontī passaddhidvayaṃ āvahati. Eteneva sāraddhakāyapuggalaparivajjana-passaddhakāyapuggalasevanānaṃ tadāvahanatā saṃvaṇṇitāti daṭṭhabbaṃ.
វត្ថុវិសទកិរិយា ឥន្ទ្រិយសមត្តបដិបាទនា ច ‘‘បញ្ញាវហា’’តិ វុត្តា។ សមថាវហាបិ តា ហោន្តិ សមថាវហភាវេនេវ បញ្ញាវហត្តាតិ វុត្តំ ‘‘វត្ថុវិសទ…បេ.… វេទិតព្ពា’’តិ។
Vatthuvisadakiriyā indriyasamattapaṭipādanā ca ‘‘paññāvahā’’ti vuttā. Samathāvahāpi tā honti samathāvahabhāveneva paññāvahattāti vuttaṃ ‘‘vatthuvisada…pe… veditabbā’’ti.
ករណកោសល្លភាវនាកោសល្លានំ នានន្តរិយភាវតោ រក្ខណកោសល្លស្ស ច តំមូលកត្តា ‘‘និមិត្តកុសលតា នាម កសិណនិមិត្តស្ស ឧគ្គហណកុសលតា’’ឥច្ចេវ វុត្តំ។ អតិសិថិលវីរិយតាទីហីតិ អាទិ-សទ្ទេន បញ្ញាបយោគមន្ទតំ អប្បមាទវេកល្លញ្ច សង្គណ្ហាតិ។ តស្ស បគ្គណ្ហនន្តិ តស្ស លីនស្ស ចិត្តស្ស ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គាទិសមុដ្ឋាបនេន លយាបត្តិតោ សមុដ្ឋាបនំ។ វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា –
Karaṇakosallabhāvanākosallānaṃ nānantariyabhāvato rakkhaṇakosallassa ca taṃmūlakattā ‘‘nimittakusalatā nāma kasiṇanimittassa uggahaṇakusalatā’’icceva vuttaṃ. Atisithilavīriyatādīhīti ādi-saddena paññāpayogamandataṃ appamādavekallañca saṅgaṇhāti. Tassa paggaṇhananti tassa līnassa cittassa dhammavicayasambojjhaṅgādisamuṭṭhāpanena layāpattito samuṭṭhāpanaṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘យស្មិញ្ច ខោ, ភិក្ខវេ, សមយេ លីនំ ចិត្តំ ហោតិ, កាលោ តស្មិំ សមយេ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ, កាលោ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ, កាលោ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ។ តំ កិស្ស ហេតុ? លីនំ, ភិក្ខវេ, ចិត្តំ, តំ ឯតេហិ ធម្មេហិ សុសមុដ្ឋាបយំ ហោតិ។ សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ បរិត្តំ អគ្គិំ ឧជ្ជាលេតុកាមោ អស្ស, សោ តត្ថ សុក្ខានិ ចេវ តិណានិ បក្ខិបេយ្យ, សុក្ខានិ គោមយានិ បក្ខិបេយ្យ, សុក្ខានិ កដ្ឋានិ បក្ខិបេយ្យ, មុខវាតញ្ច ទទេយ្យ, ន ច បំសុកេន ឱកិរេយ្យ, ភព្ពោ នុ ខោ សោ បុរិសោ បរិត្តំ អគ្គិំ ឧជ្ជាលេតុន្តិ។ ឯវំ, ភន្តេ’’តិ (សំ. និ. ៥.២៣៤)។
‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye līnaṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo vīriyasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo pītisambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Līnaṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi susamuṭṭhāpayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso parittaṃ aggiṃ ujjāletukāmo assa, so tattha sukkhāni ceva tiṇāni pakkhipeyya, sukkhāni gomayāni pakkhipeyya, sukkhāni kaṭṭhāni pakkhipeyya, mukhavātañca dadeyya, na ca paṃsukena okireyya, bhabbo nu kho so puriso parittaṃ aggiṃ ujjāletunti. Evaṃ, bhante’’ti (saṃ. ni. 5.234).
ឯត្ថ ច យថាសកំ អាហារវសេន ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គាទីនំ ភាវនា សមុដ្ឋាបនាតិ វេទិតព្ពា, សា អនន្តរំ វិភាវិតា ឯវ។
Ettha ca yathāsakaṃ āhāravasena dhammavicayasambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā samuṭṭhāpanāti veditabbā, sā anantaraṃ vibhāvitā eva.
អច្ចារទ្ធវីរិយតាទីហីតិ អាទិ-សទ្ទេន បញ្ញាបយោគពលវតំ បមោទុប្បិលាវនញ្ច សង្គណ្ហាតិ។ តស្ស និគ្គណ្ហនន្តិ តស្ស ឧទ្ធតស្ស ចិត្តស្ស សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គាទិសមុដ្ឋាបនេន ឧទ្ធតាបត្តិតោ និសេធនំ។ វុត្តម្បិ ចេតំ ភគវតា –
Accāraddhavīriyatādīhīti ādi-saddena paññāpayogabalavataṃ pamoduppilāvanañca saṅgaṇhāti. Tassa niggaṇhananti tassa uddhatassa cittassa samādhisambojjhaṅgādisamuṭṭhāpanena uddhatāpattito nisedhanaṃ. Vuttampi cetaṃ bhagavatā –
‘‘យស្មិញ្ច ខោ, ភិក្ខវេ, សមយេ ឧទ្ធតំ ចិត្តំ ហោតិ, កាលោ តស្មិំ សមយេ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ, កាលោ សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ, កាលោ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ឧទ្ធតំ, ភិក្ខវេ, ចិត្តំ, តំ ឯតេហិ ធម្មេហិ សុវូបសមយំ ហោតិ។ សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បុរិសោ មហន្តំ អគ្គិក្ខន្ធំ និព្ពាបេតុកាមោ អស្ស, សោ តត្ថ អល្លានិ ចេវ តិណានិ….បេ.… បំសុកេន ច ឱកិរេយ្យ, ភព្ពោ នុ ខោ សោ បុរិសោ មហន្តំ អគ្គិក្ខន្ធំ និព្ពាបេតុន្តិ។ ឯវំ, ភន្តេ’’តិ (សំ. និ. ៥.២៣៤)។
‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye uddhataṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo samādhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Uddhataṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi suvūpasamayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetukāmo assa, so tattha allāni ceva tiṇāni….pe… paṃsukena ca okireyya, bhabbo nu kho so puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetunti. Evaṃ, bhante’’ti (saṃ. ni. 5.234).
ឯត្ថាបិ យថាសកំ អាហារវសេន បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គាទីនំ ភាវនា សមុដ្ឋាបនាតិ វេទិតព្ពា។ តត្ថ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនា វុត្តា ឯវ, សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស វុច្ចមានា, ឥតរស្ស អនន្តរំ វក្ខតិ។ បញ្ញាបយោគមន្ទតាយាតិ បញ្ញាព្យាបារស្ស អប្បភាវេន។ យថា ហិ ទានំ អលោភប្បធានំ, សីលំ អទោសប្បធានំ, ឯវំ ភាវនា អមោហប្បធានា។ តត្ថ យទា បញ្ញា ន ពលវតី ហោតិ, តទា ភាវនា បុព្ពេនាបរំ វិសេសាវហា ន ហោតិ, អនភិសង្ខតោ វិយ អាហារោ បុរិសស្ស យោគិនោ ចិត្តស្ស អភិរុចិំ ន ឧប្បាទេតិ, តេន តំ និរស្សាទំ ហោតិ។ តថា ភាវនាយ សម្មទេវ វីថិបដិបត្តិយា អភាវេន ឧបសមសុខំ ន វិន្ទតិ, តេនបិ ចិត្តំ និរស្សាទំ ហោតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘បញ្ញាបយោគ…បេ.… និរស្សាទំ ហោតី’’តិ។
Etthāpi yathāsakaṃ āhāravasena passaddhisambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā samuṭṭhāpanāti veditabbā. Tattha passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanā vuttā eva, samādhisambojjhaṅgassa vuccamānā, itarassa anantaraṃ vakkhati. Paññāpayogamandatāyāti paññābyāpārassa appabhāvena. Yathā hi dānaṃ alobhappadhānaṃ, sīlaṃ adosappadhānaṃ, evaṃ bhāvanā amohappadhānā. Tattha yadā paññā na balavatī hoti, tadā bhāvanā pubbenāparaṃ visesāvahā na hoti, anabhisaṅkhato viya āhāro purisassa yogino cittassa abhiruciṃ na uppādeti, tena taṃ nirassādaṃ hoti. Tathā bhāvanāya sammadeva vīthipaṭipattiyā abhāvena upasamasukhaṃ na vindati, tenapi cittaṃ nirassādaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘paññāpayoga…pe… nirassādaṃ hotī’’ti.
តស្ស សំវេគុប្បាទនញ្ច បសាទុប្បាទនញ្ច តិកិច្ឆនន្តិ តំ ទស្សេន្តោ ‘‘អដ្ឋ សំវេគវត្ថូនី’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ជាតិជរាព្យាធិមរណានិ យថារហំ សុគតិយំ ទុគ្គតិយញ្ច ហោន្តីតិ តទញ្ញមេវ បញ្ចវិធពន្ធនាទិខុប្បិបាសាទិអញ្ញមញ្ញវិពាធនាទិហេតុកំ អបាយទុក្ខំ ទដ្ឋព្ពំ។ តយិទំ សព្ពំ តេសំ តេសំ សត្តានំ បច្ចុប្បន្នភវនិស្សិតំ គហិតន្តិ អតីតេ អនាគតេ ច កាលេ វដ្ដមូលកទុក្ខានិ វិសុំ គហិតានិយេវ។ យេ បន សត្តា អាហារូបជីវិនោ តត្ថ ច ឧដ្ឋានផលូបជីវិនោ, តេសំ អញ្ញេហិ អសាធារណំ ជីវិកទុក្ខំ អដ្ឋមំ សំវេគវត្ថុ គហិតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ អយំ វុច្ចតិ សមយេ សម្បហំសនាតិ អយំ សម្បហំសិតព្ពសមយេ វុត្តនយេន សំវេគជននវសេន ចេវ បសាទុប្បាទនវសេន ច សម្មទេវ បហំសនា, សំវេគជននបុព្ពកបសាទុប្បាទនេន ភាវនាចិត្តស្ស តោសនាតិអត្ថោ។
Tassa saṃveguppādanañca pasāduppādanañca tikicchananti taṃ dassento ‘‘aṭṭha saṃvegavatthūnī’’tiādimāha. Tattha jātijarābyādhimaraṇāni yathārahaṃ sugatiyaṃ duggatiyañca hontīti tadaññameva pañcavidhabandhanādikhuppipāsādiaññamaññavibādhanādihetukaṃ apāyadukkhaṃ daṭṭhabbaṃ. Tayidaṃ sabbaṃ tesaṃ tesaṃ sattānaṃ paccuppannabhavanissitaṃ gahitanti atīte anāgate ca kāle vaṭṭamūlakadukkhāni visuṃ gahitāniyeva. Ye pana sattā āhārūpajīvino tattha ca uṭṭhānaphalūpajīvino, tesaṃ aññehi asādhāraṇaṃ jīvikadukkhaṃ aṭṭhamaṃ saṃvegavatthu gahitanti daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ vuccati samaye sampahaṃsanāti ayaṃ sampahaṃsitabbasamaye vuttanayena saṃvegajananavasena ceva pasāduppādanavasena ca sammadeva pahaṃsanā, saṃvegajananapubbakapasāduppādanena bhāvanācittassa tosanātiattho.
សម្មាបដិបត្តិំ អាគម្មាតិ លីនុទ្ធច្ចវិរហេន សមថវីថិបដិបត្តិយា ច សម្មទេវ ភាវនាបដិបត្តិំ អាគម្ម។
Sammāpaṭipattiṃāgammāti līnuddhaccavirahena samathavīthipaṭipattiyā ca sammadeva bhāvanāpaṭipattiṃ āgamma.
អលីនន្តិអាទីសុ កោសជ្ជបក្ខិកានំ ធម្មានំ អនធិមត្តតាយ អលីនំ, ឧទ្ធច្ចបក្ខិកានំ អនធិមត្តតាយ អនុទ្ធតំ, បញ្ញាបយោគសម្បត្តិយា ឧបសមសុខាធិគមេន ច អនិរស្សាទំ, តតោ ឯវ អារម្មណេ សមប្បវត្តំ សមថវីថិបដិបន្នញ្ច។ តត្ថ អលីនតាយ បគ្គហេ, អនុទ្ធតាយ ច និគ្គហេ, អនិរស្សាទតាយ សម្បហំសនេ ន ព្យាបារំ អាបជ្ជតិ។ អលីនានុទ្ធច្ចតាហិ អារម្មណេ សមប្បវត្តំ, អនិរស្សាទតាយ សមថវីថិបដិបន្នំ, សមប្បវត្តិយា វា អលីនំ អនុទ្ធតំ, សមថវីថិបដិបត្តិយា អនិរស្សាទន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ អយំ វុច្ចតិ សមយេ អជ្ឈុបេក្ខនតាតិ អយំ អជ្ឈុបេក្ខិតព្ពសមយេ ចិត្តស្ស បគ្គហនិគ្គហសម្បហំសនេសុ ព្យាវដតាសង្ខាតំ បដិបក្ខំ អភិភុយ្យ ឧបេក្ខនា វុច្ចតិ។ ឯសាតិ សមាធិពោជ្ឈង្គោ អនុប្បន្នោ ឧប្បជ្ជតិ។ អរហត្តមគ្គេន ភាវនាបារិបូរី ហោតីតិ ឯតេន និប្បរិយាយតោ សមាធិវេបុល្លប្បត្តោបិ អរហា ឯវាតិ ទស្សេតិ។
Alīnantiādīsu kosajjapakkhikānaṃ dhammānaṃ anadhimattatāya alīnaṃ, uddhaccapakkhikānaṃ anadhimattatāya anuddhataṃ, paññāpayogasampattiyā upasamasukhādhigamena ca anirassādaṃ, tato eva ārammaṇe samappavattaṃ samathavīthipaṭipannañca. Tattha alīnatāya paggahe, anuddhatāya ca niggahe, anirassādatāya sampahaṃsane na byāpāraṃ āpajjati. Alīnānuddhaccatāhi ārammaṇe samappavattaṃ, anirassādatāya samathavīthipaṭipannaṃ, samappavattiyā vā alīnaṃ anuddhataṃ, samathavīthipaṭipattiyā anirassādanti daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ vuccati samaye ajjhupekkhanatāti ayaṃ ajjhupekkhitabbasamaye cittassa paggahaniggahasampahaṃsanesu byāvaṭatāsaṅkhātaṃ paṭipakkhaṃ abhibhuyya upekkhanā vuccati. Esāti samādhibojjhaṅgo anuppanno uppajjati. Arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotīti etena nippariyāyato samādhivepullappattopi arahā evāti dasseti.
អនុរោធវិរោធបហានវសេន មជ្ឈត្តភាវោ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ការណំ តស្មិំ សតិ សិជ្ឈនតោ, អសតិ ច អសិជ្ឈនតោ, សោ ច មជ្ឈត្តភាវោ វិសយវសេន ទុវិធោតិ អាហ ‘‘សត្តមជ្ឈត្តតា សង្ខារមជ្ឈត្តតា’’តិ។ តទុភយវសេន ចស្ស វិរុជ្ឈនំ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ ឯវ ទូរីកតន្តិ អនុរុជ្ឈនស្សេវ បហានវិធិំ ទស្សេន្តោ ‘‘សត្តមជ្ឈត្តតា’’តិអាទិមាហ។ តថា ហិស្ស សត្តសង្ខារកេលាយនបុគ្គលបរិវជ្ជនំ ‘‘ឧប្បត្តិយា ការណ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ ឧបេក្ខាយ ហិ វិសេសតោ រាគោ បដិបក្ខោ, តតោ រាគពហុលស្ស បុគ្គលស្ស ឧបេក្ខា ‘‘វិសុទ្ធិមគ្គោ’’តិ វុច្ចតិ។ ទ្វីហាការេហីតិ កម្មស្សកតាបច្ចវេក្ខណំ អត្តសុញ្ញតាបច្ចវេក្ខណន្តិ ឥមេហិ ទ្វីហិ ការណេហិ។ ទ្វីហេវាតិ អវធារណំ សង្ខារសហិតាយ សង្ខ្យាសមានតាយ ទស្សនត្ថំ។ សង្ខ្យា ឯវ ហេត្ថ សមានំ, ន សង្ខ្យេយ្យំ សព្ពថា សមានន្តិ។ អស្សាមិកភាវោ អនត្តនិយតា។ សតិ ហិ អត្តនិ តស្ស កិញ្ចនភាវេន ចីវរំ អញ្ញំ វា កិញ្ចិ អត្តនិយំ នាម សិយា, សោ បន កោចិ នត្ថេវាតិ អធិប្បាយោ។ អនទ្ធនិយន្តិ, ន អទ្ធានក្ខមំ, ន ចិរដ្ឋាយិ ឥត្តរំ អនិច្ចន្តិ អត្ថោ។ តាវកាលិកន្តិ តស្សេវ វេវចនំ។
Anurodhavirodhapahānavasena majjhattabhāvo upekkhāsambojjhaṅgassa kāraṇaṃ tasmiṃ sati sijjhanato, asati ca asijjhanato, so ca majjhattabhāvo visayavasena duvidhoti āha ‘‘sattamajjhattatā saṅkhāramajjhattatā’’ti. Tadubhayavasena cassa virujjhanaṃ passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya eva dūrīkatanti anurujjhanasseva pahānavidhiṃ dassento ‘‘sattamajjhattatā’’tiādimāha. Tathā hissa sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanaṃ ‘‘uppattiyā kāraṇa’’nti vuccati. Upekkhāya hi visesato rāgo paṭipakkho, tato rāgabahulassa puggalassa upekkhā ‘‘visuddhimaggo’’ti vuccati. Dvīhākārehīti kammassakatāpaccavekkhaṇaṃ attasuññatāpaccavekkhaṇanti imehi dvīhi kāraṇehi. Dvīhevāti avadhāraṇaṃ saṅkhārasahitāya saṅkhyāsamānatāya dassanatthaṃ. Saṅkhyā eva hettha samānaṃ, na saṅkhyeyyaṃ sabbathā samānanti. Assāmikabhāvo anattaniyatā. Sati hi attani tassa kiñcanabhāvena cīvaraṃ aññaṃ vā kiñci attaniyaṃ nāma siyā, so pana koci natthevāti adhippāyo. Anaddhaniyanti, na addhānakkhamaṃ, na ciraṭṭhāyi ittaraṃ aniccanti attho. Tāvakālikanti tasseva vevacanaṃ.
មមាយតីតិ មមត្តំ ករោតិ។ មមាតិ តណ្ហាយ បរិគ្គយ្ហ តិដ្ឋតិ។ ធនាយន្តាតិ ធនំ ទព្ពំ ករោន្តា។ អស្សាតិ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គស្ស អរហត្តមគ្គេន ភាវនាបារិបូរី ហោតិ។ តថា ហិ អរហតោ ឯវ ឆឡង្គុបេក្ខានិប្ផត្តិ។
Mamāyatīti mamattaṃ karoti. Mamāti taṇhāya pariggayha tiṭṭhati. Dhanāyantāti dhanaṃ dabbaṃ karontā. Assāti upekkhāsambojjhaṅgassa arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hoti. Tathā hi arahato eva chaḷaṅgupekkhānipphatti.
អសុភារម្មណា ធម្មាតិ អសុភប្បការា អសុភឈានស្ស អារម្មណភូតា ធម្មា។ កាមំ ឥន្ទ្រិយពទ្ធាបិ កេសាទយោ អសុភប្បការា ឯវ, វិសេសតោ បន ជិគុច្ឆិតព្ពេ ជិគុច្ឆាវហេ គណ្ហន្តោ ‘‘ទសា’’តិ អាហ។ យថា មនសិករោតោ សភាវសរសតោ តត្ថ អសុភសញ្ញា សន្តិដ្ឋតិ, តថា បវត្តោ មនសិការោ ឧបាយមនសិការោ។ អសុភេ អសុភបដិក្កូលាការស្ស ឧគ្គណ្ហនំ, យថា វា តត្ថ ឧគ្គហនិមិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ, តថា មនសិការោ អសុភនិមិត្តស្ស ឧគ្គហោ។ ឧបចារប្បនាវហាយ អសុភភាវនាយ អនុយុញ្ជនា អសុភភាវនានុយោគោ។
Asubhārammaṇādhammāti asubhappakārā asubhajhānassa ārammaṇabhūtā dhammā. Kāmaṃ indriyabaddhāpi kesādayo asubhappakārā eva, visesato pana jigucchitabbe jigucchāvahe gaṇhanto ‘‘dasā’’ti āha. Yathā manasikaroto sabhāvasarasato tattha asubhasaññā santiṭṭhati, tathā pavatto manasikāro upāyamanasikāro. Asubhe asubhapaṭikkūlākārassa uggaṇhanaṃ, yathā vā tattha uggahanimittaṃ uppajjati, tathā manasikāro asubhanimittassa uggaho. Upacārappanāvahāya asubhabhāvanāya anuyuñjanā asubhabhāvanānuyogo.
មនច្ឆដ្ឋានំ ឥន្ទ្រិយានំ សុដ្ឋុ សុសំវរណេ សតិ អវសរំ អលភន្តោ កាមច្ឆន្ទោ បហីយតេវ, តថា ភោជនេ មត្តញ្ញុនោ មិតាហារស្ស ថិនមិទ្ធាភិភវាភាវា ឱតារំ អលភមានោ កាមច្ឆន្ទោ បហីយតិ។ យោ បន អាហារេ បដិក្កូលសញ្ញំ តព្ពិបរិណាមស្ស តទាធារស្ស តស្ស ច ឧទរិយភូតស្ស អតិវិយ ជេគុច្ឆតំ, កាយស្ស ច អាហារតិដ្ឋកតំ សម្មទេវ ជានាតិ, សោ សព្ពសោ ភោជនេ បមាណស្ស ជាននេន វិសេសតោ ភោជនេ មត្តញ្ញូ នាម។ តស្ស កាមច្ឆន្ទោ បហីយតេវ, អដ្ឋកថាយំ បន អប្បាហារតំយេវ ទស្សេតុំ ‘‘ចតុន្ន’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។ អសុភកម្មិកតិស្សត្ថេរោ ទន្តដ្ឋិទស្សាវី។ បហីនស្សាតិ វិក្ខម្ភនវសេន បហីនស្ស។ អភិធម្មបរិយាយេន សព្ពោបិ លោភោ កាមច្ឆន្ទនីវរណន្តិ ‘‘អរហត្តមគ្គេន អាយតិំ អនុប្បាទោ’’តិ វុត្តំ។
Manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ suṭṭhu susaṃvaraṇe sati avasaraṃ alabhanto kāmacchando pahīyateva, tathā bhojane mattaññuno mitāhārassa thinamiddhābhibhavābhāvā otāraṃ alabhamāno kāmacchando pahīyati. Yo pana āhāre paṭikkūlasaññaṃ tabbipariṇāmassa tadādhārassa tassa ca udariyabhūtassa ativiya jegucchataṃ, kāyassa ca āhāratiṭṭhakataṃ sammadeva jānāti, so sabbaso bhojane pamāṇassa jānanena visesato bhojane mattaññū nāma. Tassa kāmacchando pahīyateva, aṭṭhakathāyaṃ pana appāhārataṃyeva dassetuṃ ‘‘catunna’’ntiādi vuttaṃ. Asubhakammikatissatthero dantaṭṭhidassāvī. Pahīnassāti vikkhambhanavasena pahīnassa. Abhidhammapariyāyena sabbopi lobho kāmacchandanīvaraṇanti ‘‘arahattamaggena āyatiṃ anuppādo’’ti vuttaṃ.
មេជ្ជតិ ហិតផរណវសេន សិនិយ្ហតីតិ មិត្តោ, ហិតេសី បុគ្គលោ, តស្មិំ មិត្តេ ភវា, មិត្តស្ស វា ឯសាតិ មេត្តា, ហិតេសិតា។ សា ឯវ បដិបក្ខតោ ចេតសោ វិមុត្តីតិ មេត្តាចេតោវិមុត្តិ។ តត្ថ មេត្តាយនស្ស សត្តេសុ ហិតផរណស្ស ឧប្បាទនំ បវត្តនំ មេត្តានិមិត្តស្ស ឧគ្គហោ។ តេនាហ ‘‘ឱទិស្សកា’’តិអាទិ។
Mejjati hitapharaṇavasena siniyhatīti mitto, hitesī puggalo, tasmiṃ mitte bhavā, mittassa vā esāti mettā, hitesitā. Sā eva paṭipakkhato cetaso vimuttīti mettācetovimutti. Tattha mettāyanassa sattesu hitapharaṇassa uppādanaṃ pavattanaṃ mettānimittassa uggaho. Tenāha ‘‘odissakā’’tiādi.
តត្ថ អត្តបិយសហាយមជ្ឈត្តវេរិវសេន ឱទិស្សកតា។ សីមាសម្ភេទេ កតេ អនោទិស្សកតា។ ឯកាទិទិសាផរណវសេន ទិសាផរណតា មេត្តាយ ឧគ្គណ្ហនេ វេទិតព្ពា។ ឧគ្គហោ យាវ ឧបចារា ទដ្ឋព្ពោ។ ឧគ្គហិតាយ អាសេវនា ភាវនា, សព្ពា ឥត្ថិយោ បុរិសា អរិយា អនរិយា ទេវា មនុស្សា វិនិបាតិកាតិ សត្តោធិករណវសេន បវត្តា សត្តវិធា, អដ្ឋវីសតិវិធា វា, ទសហិ ទិសាហិ ទិសោធិករណវសេន បវត្តា ទសវិធា, ឯកេកាយ ទិសាយ សត្តាទិឥត្ថាទិអវេរាទិភេទេន អសីតាធិកចតុសតប្បភេទា ច ឱធិសោផរណមេត្តា។ សព្ពេ សត្តា, បាណា, ភូតា, បុគ្គលា, អត្តភាវបរិយាបន្នាតិ ឯតេសំ វសេន បញ្ចវិធា។ ឯកេកស្មិំ អវេរា ហោន្តុ, អព្យាបជ្ជា, អនីឃា, សុខី អត្តានំ បរិហរន្តូតិ ចតុធា បវត្តិយា វីសតិវិធា អនោធិសោផរណមេត្តា, តំ សន្ធាយាហ – ‘‘ឱធិសោ…បេ.… ភាវេន្តស្សបី’’តិ។ ត្វំ ឯតស្សាតិអាទិនា កម្មស្សកតាបច្ចវេក្ខណំ ទស្សេតិ ។ បដិសង្ខានេ ឋិតស្សាតិ កោធេ យថាវុត្តស្ស អាទីនវស្ស តប្បដិបក្ខតោ អកោធេ មេត្តាយ អានិសំសស្ស ច បដិសង្ខានេ សម្មទេវ ជាននេ។ សេវន្តស្សាតិ ភជន្តស្ស ព្យាបាទោ បហីយតិ។
Tattha attapiyasahāyamajjhattaverivasena odissakatā. Sīmāsambhede kate anodissakatā. Ekādidisāpharaṇavasena disāpharaṇatā mettāya uggaṇhane veditabbā. Uggaho yāva upacārā daṭṭhabbo. Uggahitāya āsevanā bhāvanā, sabbā itthiyo purisā ariyā anariyā devā manussā vinipātikāti sattodhikaraṇavasena pavattā sattavidhā, aṭṭhavīsatividhā vā, dasahi disāhi disodhikaraṇavasena pavattā dasavidhā, ekekāya disāya sattādiitthādiaverādibhedena asītādhikacatusatappabhedā ca odhisopharaṇamettā. Sabbe sattā, pāṇā, bhūtā, puggalā, attabhāvapariyāpannāti etesaṃ vasena pañcavidhā. Ekekasmiṃ averā hontu, abyāpajjā, anīghā, sukhī attānaṃ pariharantūti catudhā pavattiyā vīsatividhā anodhisopharaṇamettā, taṃ sandhāyāha – ‘‘odhiso…pe… bhāventassapī’’ti. Tvaṃ etassātiādinā kammassakatāpaccavekkhaṇaṃ dasseti . Paṭisaṅkhāne ṭhitassāti kodhe yathāvuttassa ādīnavassa tappaṭipakkhato akodhe mettāya ānisaṃsassa ca paṭisaṅkhāne sammadeva jānane. Sevantassāti bhajantassa byāpādo pahīyati.
អតិភោជនេ និមិត្តគ្គាហោតិ អាហារស្ស អធិកភោជនេ ថិនមិទ្ធស្ស និមិត្តគ្គាហោ, ‘‘ឯត្តកេ ភុត្តេ ថិនមិទ្ធំ ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្តកេ នោ’’តិ ថិនមិទ្ធស្ស ការណាការណគ្គាហោតិ អត្ថោ។ ទិវា សូរិយាលោកន្តិ ទិវា គហិតនិមិត្តំ សូរិយាលោកំ, រត្តិយំ មនសិករោន្តស្សបីតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ធុតង្គានំ វីរិយនិស្សិតត្តា វុត្តំ ‘‘ធុតង្គនិស្សិតសប្បាយកថាយបី’’តិ។
Atibhojane nimittaggāhoti āhārassa adhikabhojane thinamiddhassa nimittaggāho, ‘‘ettake bhutte thinamiddhaṃ uppajjati, ettake no’’ti thinamiddhassa kāraṇākāraṇaggāhoti attho. Divā sūriyālokanti divā gahitanimittaṃ sūriyālokaṃ, rattiyaṃ manasikarontassapīti evamettha attho veditabbo. Dhutaṅgānaṃ vīriyanissitattā vuttaṃ ‘‘dhutaṅganissitasappāyakathāyapī’’ti.
កុក្កុច្ចម្បិ កតាកតានុសោចនវសេន បវត្តមានំ ចេតសោ អវូបសមាវហតាយ ឧទ្ធច្ចេន សមានលក្ខណមេវាតិ តទុភយស្ស បហានការណំ ទស្សេន្តោ ភគវា – ‘‘អត្ថិ, ភិក្ខវេ, ចេតសោ វូបសមោ’’តិអាទិមាហ។ តស្មា ពាហុសច្ចាទិ តស្ស បហានការណន្តិ ទស្សេតុំ ‘‘អបិច ឆ ធម្មា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ពហុស្សុតស្ស គន្ថតោ, អត្ថតោ ធម្មំ វិចារេន្តស្ស អត្តវេទាទិបដិលាភសម្ភវតោ វិក្ខេបោ ន ហោតិ។ យថាវិហិតបដិបត្តិយា យថាធម្មបដិការប្បត្តិយា ច វិប្បដិសារោ អនវសរោវាតិ ‘‘ពាហុសច្ចេនបិ…បេ.… ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចំ បហីយតី’’តិ វុត្តំ។ យទគ្គេន ពហុស្សុតស្ស បដិសង្ខានវតោ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចំ បហីយតិ, តទគ្គេន បរិបុច្ឆកតាវិនយបកតញ្ញុតាហិបិ តំ បហីយតីតិ ទដ្ឋព្ពំ។ វុទ្ធសេវិតា ច វុទ្ធសីលិតំ អាវហតីតិ ចេតសោ វូបសមករត្តា ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចស្ស បហានការី វុត្តា, វុទ្ធភាវំ បន អនបេក្ខិត្វា វិនយធរា កុក្កុច្ចវិនោទកា កល្យាណមិត្តាតិ ទដ្ឋព្ពា។ វិក្ខេបោ ច ភិក្ខូនំ យេភុយ្យេន កុក្កុច្ចហេតុកោ ហោតីតិ ‘‘កប្បិយាកប្បិយបរិបុច្ឆាពហុលស្សា’’តិអាទិនា វិនយនយេនេវ បរិបុច្ឆកតាទយោ និទ្ទិដ្ឋា។ បហីនេ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចេតិ និទ្ធារណេ ភុម្មំ។ កុក្កុច្ចស្ស ទោមនស្សសហគតត្តា អនាគាមិមគ្គេន អាយតិំ អនុប្បាទោ វុត្តោ។
Kukkuccampi katākatānusocanavasena pavattamānaṃ cetaso avūpasamāvahatāya uddhaccena samānalakkhaṇamevāti tadubhayassa pahānakāraṇaṃ dassento bhagavā – ‘‘atthi, bhikkhave, cetaso vūpasamo’’tiādimāha. Tasmā bāhusaccādi tassa pahānakāraṇanti dassetuṃ ‘‘apica cha dhammā’’tiādimāha. Tattha bahussutassa ganthato, atthato dhammaṃ vicārentassa attavedādipaṭilābhasambhavato vikkhepo na hoti. Yathāvihitapaṭipattiyā yathādhammapaṭikārappattiyā ca vippaṭisāro anavasarovāti ‘‘bāhusaccenapi…pe… uddhaccakukkuccaṃ pahīyatī’’ti vuttaṃ. Yadaggena bahussutassa paṭisaṅkhānavato uddhaccakukkuccaṃ pahīyati, tadaggena paripucchakatāvinayapakataññutāhipi taṃ pahīyatīti daṭṭhabbaṃ. Vuddhasevitā ca vuddhasīlitaṃ āvahatīti cetaso vūpasamakarattā uddhaccakukkuccassa pahānakārī vuttā, vuddhabhāvaṃ pana anapekkhitvā vinayadharā kukkuccavinodakā kalyāṇamittāti daṭṭhabbā. Vikkhepo ca bhikkhūnaṃ yebhuyyena kukkuccahetuko hotīti ‘‘kappiyākappiyaparipucchābahulassā’’tiādinā vinayanayeneva paripucchakatādayo niddiṭṭhā. Pahīne uddhaccakukkucceti niddhāraṇe bhummaṃ. Kukkuccassa domanassasahagatattā anāgāmimaggena āyatiṃ anuppādo vutto.
កុសលាកុសលា ធម្មាតិអាទីសុ យំ វត្តព្ពំ, តំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ។ កាមំ ពាហុសច្ចបរិបុច្ឆកតាហិ អដ្ឋវត្ថុកាបិ វិចិកិច្ឆា បហីយតិ, តថាបិ រតនត្តយវិចិកិច្ឆាមូលិកា សេសវិចិកិច្ឆាតិ កត្វា វុត្តំ ‘‘តីណិ រតនានិ អារព្ភា’’តិអាទិ។ វិនយេ បកតញ្ញុតាយ ច សតិ សិក្ខាយ កង្ខាយ អសម្ភវោ ឯវ, តថា រតនត្តយគុណាវពោធេ សតិ បុព្ពន្តាទីសុ សំសយស្សាតិ អាហ – ‘‘វិនយេ’’តិអាទិ។ ឱកប្បនីយសទ្ធា សទ្ធេយ្យវត្ថុំ អនុបវិសិត្វា វិយ អធិមុច្ចនំ, តញ្ច តថា អធិមោក្ខុប្បាទនមេវ។ សទ្ធាយ និន្នបោណបព្ភារតា អធិមុត្តិ។ អរហត្តេន កូដំ គណ្ហិ សត្តបិ ពោជ្ឈង្គេ វិត្ថារេត្វា ទេសនាយ ឱសាបិតត្តា។
Kusalākusalā dhammātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Kāmaṃ bāhusaccaparipucchakatāhi aṭṭhavatthukāpi vicikicchā pahīyati, tathāpi ratanattayavicikicchāmūlikā sesavicikicchāti katvā vuttaṃ ‘‘tīṇi ratanāni ārabbhā’’tiādi. Vinaye pakataññutāya ca sati sikkhāya kaṅkhāya asambhavo eva, tathā ratanattayaguṇāvabodhe sati pubbantādīsu saṃsayassāti āha – ‘‘vinaye’’tiādi. Okappanīyasaddhā saddheyyavatthuṃ anupavisitvā viya adhimuccanaṃ, tañca tathā adhimokkhuppādanameva. Saddhāya ninnapoṇapabbhāratā adhimutti. Arahattena kūṭaṃ gaṇhi sattapi bojjhaṅge vitthāretvā desanāya osāpitattā.
អាហារសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Āhārasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ១. អាហារសុត្តំ • 1. Āhārasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ១. អាហារសុត្តវណ្ណនា • 1. Āhārasuttavaṇṇanā
