Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
੬. ਸਾਕਚ੍ਛવਗ੍ਗੋ
6. Sākacchavaggo
੧. ਆਹਾਰਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
1. Āhārasuttavaṇṇanā
੨੩੨. ਪੁਰਿਮਨਯਤੋਤਿ ‘‘ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਟ੍ਠਾਨੀਯਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਗਤਨਯਤੋ। ਏવਨ੍ਤਿ ਇਦਾਨਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾਕਾਰੇਨ। ਸਤਿ ਚ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਞ੍ਚ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ। ਸਤਿਪਧਾਨਂ વਾ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾਦੀਸੁ ਸਤ੍ਥਕਭਾવਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਕਞਾਣਂ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ। ਤਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਤੋਕਾਰੀਭਾવਾવਹਤ੍ਤਾ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮਪ੍ਪਹਾਨਂ ਅਨੁਰੂਪਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਸਤਿਰਹਿਤਪੁਗ੍ਗਲવਜ੍ਜਨਾ ਸਤੋਕਾਰੀਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਾ ਚ ਤਤ੍ਥ ਚ ਯੁਤ੍ਤਪਯੁਤ੍ਤਤਾ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਹੋਤੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ। ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰੀ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਅਰਹਾવ ‘‘ਸਤਿવੇਪੁਲ੍ਲਪ੍ਪਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
232.Purimanayatoti ‘‘satisambojjhaṅgaṭṭhānīyānaṃ dhammāna’’ntiādinā āgatanayato. Evanti idāni vuccamānākārena. Sati ca sampajaññañca satisampajaññaṃ. Satipadhānaṃ vā abhikkantādīsu satthakabhāvapariggaṇhakañāṇaṃ satisampajaññaṃ. Taṃ sabbattha satokārībhāvāvahattā satisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattati. Yathā ca paccanīkadhammappahānaṃ anurūpadhammadesanā ca anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya hoti, evaṃ satirahitapuggalavajjanā satokārīpuggalasevanā ca tattha ca yuttapayuttatā satisambojjhaṅgassa uppādāya hotīti imamatthaṃ dasseti ‘‘satisampajañña’’ntiādinā. Arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hoti. Tathā hi arahāva ‘‘sativepullappatto’’ti vuccati.
ਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਾ વਿਚਯੋ, ਸੋ ਏવ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ। ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਕਤਾਤਿ ਆਚਰਿਯਂ ਪਯਿਰੁਪਾਸਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਪਿ ਨਿਕਾਯੇ ਸਹਟ੍ਠਕਥਾਯ ਪਰਿਯੋਗਾਹੇਤ੍વਾ ਯਂ ਯਂ ਤਤ੍ਥ ਗਣ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ‘‘ਇਦਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਥਂ ਇਮਸ੍ਸ ਕੋ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ਅਤ੍ਥਪੁਚ੍ਛਕਭਾવੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਖਨ੍ਧ…ਪੇ॰… ਬਹੁਲਤਾ’’ਤਿ।
Dhammānaṃ, dhammesu vā vicayo, so eva heṭṭhā vuttanayena sambojjhaṅgo, tassa dhammavicayasambojjhaṅgassa. Paripucchakatāti ācariyaṃ payirupāsitvā pañcapi nikāye sahaṭṭhakathāya pariyogāhetvā yaṃ yaṃ tattha gaṇṭhiṭṭhānaṃ, tassa tassa ‘‘idaṃ, bhante, kathaṃ imassa ko attho’’ti evaṃ khandhādīsu atthapucchakabhāvo. Tenāha ‘‘khandha…pe… bahulatā’’ti.
વਤ੍ਥੁવਿਸਦਕਿਰਿਯਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ ਸਰੀਰਂ ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਾਨਿ ਚ ਚੀવਰਾਦੀਨਿ ਇਧ ‘‘વਤ੍ਥੂਨੀ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਯਥਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਖਾવਹਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਕਰਣਂ ਤੇਸਂ વਿਸਦਭਾવਕਰਣਂ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਦੋਸਨ੍ਤਿ વਾਤਾਦਿਉਸ੍ਸਨ੍ਨਦੋਸਂ। ਸੇਦਮਲਮਕ੍ਖਿਤਨ੍ਤਿ ਸੇਦੇਨ ਚੇવ ਜਲ੍ਲਿਕਾਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਰੀਰਮਲੇਨ ਚ ਮਕ੍ਖਿਤਂ। ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਚ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਪੀਲ਼ਾવਹਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਸੇਨਾਸਨਂ વਾਤਿ વਾ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅવਿਸਦੇ ਸਤਿ, વਿਸਯਭੂਤੇ વਾ। ਕਥਂ ਭਾવਨਮਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤਾਨਿ વਿਸਯੋਤਿ? ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ ਪવਤ੍ਤਨਕਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦવਸੇਨ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਯ ਇਜ੍ਝਨ੍ਤਿਯਾਪਿ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਭਾવਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕੇਸੁ ਨਿਸ੍ਸਯਾਦਿਪਚ੍ਚਯਭੂਤੇਸੁ। ਞਾਣਮ੍ਪੀਤਿ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨੇ। ਤੇਨ ਨ ਕੇવਲਂ ਤਂ વਤ੍ਥੁਯੇવ , ਅਥ ਖੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧੇ ਞਾਣਮ੍ਪਿ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਹੋਤੀਤਿ ਨਿਸ੍ਸਯਾਪਰਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਨਿਸ੍ਸਿਤਾਪਰਿਸੁਦ੍ਧਿ વਿਯ વਿਸਯਸ੍ਸ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਾਯ વਿਸਯੀਨਂ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਅਨ੍વਯਤੋ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਤੋ ਚ।
Vatthuvisadakiriyāti cittacetasikānaṃ pavattiṭṭhānabhāvato sarīraṃ tappaṭibaddhāni ca cīvarādīni idha ‘‘vatthūnī’’ti adhippetāni, tāni yathā cittassa sukhāvahāni honti, tathā karaṇaṃ tesaṃ visadabhāvakaraṇaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘ajjhattikabāhirāna’’ntiādi. Ussannadosanti vātādiussannadosaṃ. Sedamalamakkhitanti sedena ceva jallikāsaṅkhātena sarīramalena ca makkhitaṃ. Ca-saddena aññampi sarīrassa ca cittassa ca pīḷāvahaṃ saṅgaṇhāti. Senāsanaṃ vāti vā-saddena pattādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Avisade sati, visayabhūte vā. Kathaṃ bhāvanamanuyuttassa tāni visayoti? Antarantarā pavattanakacittuppādavasena evaṃ vuttaṃ. Te hi cittuppādā cittekaggatāya ijjhantiyāpi aparisuddhabhāvāya saṃvattanti. Cittacetasikesu nissayādipaccayabhūtesu. Ñāṇampīti pi-saddo sampiṇḍane. Tena na kevalaṃ taṃ vatthuyeva , atha kho tasmiṃ aparisuddhe ñāṇampi aparisuddhaṃ hotīti nissayāparisuddhiyā nissitāparisuddhi viya visayassa aparisuddhatāya visayīnaṃ aparisuddhiṃ dasseti anvayato byatirekato ca.
ਸਮਭਾવਕਰਣਂ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਅਨੂਨਾਧਿਕਭਾવਕਰਣਂ। ਯਥਾਪਚ੍ਚਯਂ ਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਟੁਤਰਭਾવੇਨ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅવਿਸਦਤਾਯ વੀਰਿਯਾਦੀਨਞ੍ਚ ਅਨੁਬਲਪ੍ਪਦਾਨਸਿਥਿਲਤਾਦਿਨਾ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਬਲવਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਤਰਾਨਿ ਮਨ੍ਦਾਨੀ’’ਤਿ। ਤਤੋਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਬਲવਭਾવਤੋ ਇਤਰੇਸਞ੍ਚ ਮਨ੍ਦਤ੍ਤਾ। ਕੋਸਜ੍ਜਪਕ੍ਖੇ ਪਤਿਤੁਂ ਅਦਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਨਂ ਅਨੁਬਲਪ੍ਪਦਾਨਂ ਪਗ੍ਗਹੋ, ਪਗ੍ਗਹਕਿਚ੍ਚਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ। ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਠਾਨਂ, ਅਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ, વਿਕ੍ਖੇਪਪਟਿਪਕ੍ਖੋ। ਯੇਨ વਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਅવਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਅવਿਕ੍ਖੇਪੋ। ਰੂਪਗਤਂ વਿਯ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਯੇਨ ਯਾਥਾવਤੋ વਿਸਯਸਭਾવਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਕਿਚ੍ਚਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਬਲવਤਾ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨ ਅਭਿਭੂਤਤ੍ਤਾ। ਸਹਜਾਤਧਮ੍ਮੇਸੁ ਹਿ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾਨਂ ਸਹ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਏਕਰਸਤਾવਸੇਨੇવ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਕਾਰਣਭਾવੇਨ ਪਚ੍ਚਾਮਸਤਿ। ਤਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ।
Samabhāvakaraṇaṃ kiccato anūnādhikabhāvakaraṇaṃ. Yathāpaccayaṃ saddheyyavatthusmiṃ adhimokkhakiccassa paṭutarabhāvena paññāya avisadatāya vīriyādīnañca anubalappadānasithilatādinā saddhindriyaṃ balavaṃ hoti. Tenāha ‘‘itarāni mandānī’’ti. Tatoti tasmā saddhindriyassa balavabhāvato itaresañca mandattā. Kosajjapakkhe patituṃ adatvā sampayuttadhammānaṃ paggaṇhanaṃ anubalappadānaṃ paggaho, paggahakiccaṃ kātuṃ na sakkotīti sambandhitabbaṃ. Ārammaṇaṃ upagantvā ṭhānaṃ, anissajjanaṃ vā upaṭṭhānaṃ, vikkhepapaṭipakkho. Yena vā sampayuttā avikkhittā honti, so avikkhepo. Rūpagataṃ viya cakkhunā yena yāthāvato visayasabhāvaṃ passati, taṃ dassanakiccaṃ kātuṃ na sakkoti balavatā saddhindriyena abhibhūtattā. Sahajātadhammesu hi indaṭṭhaṃ karontānaṃ saha pavattamānānaṃ dhammānaṃ ekarasatāvaseneva atthasiddhi, na aññathā. Tasmāti vuttamevatthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati. Tanti saddhindriyaṃ.
ਧਮ੍ਮਸਭਾવਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣੇਨਾਤਿ ਯਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੁਨੋ ਉਲ਼ਾਰਤਾਦਿਗੁਣੇ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਸ੍ਸ ਸਾਤਿਸਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਬਲવਂ ਜਾਤਂ, ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾਦਿવਿਭਾਗਤੋ ਯਾਥਾવਤੋ વੀਮਂਸਨੇਨ। ਏવਞ੍ਹਿ ਏવਂਧਮ੍ਮਤਾਨਯੇਨ ਸਭਾવਸਰਸਤੋ ਪਰਿਗ੍ਗਯ੍ਹਮਾਨੇ ਸવਿਪ੍ਫਾਰੋ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੋ ਨ ਹੋਤਿ – ‘‘ਅਯਂ ਇਮੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਭਾવੋ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਬ੍ਯਾਪਾਰਸ੍ਸ ਸਾਤਿਸਯਤ੍ਤਾ। ਧੁਰਿਯਧਮ੍ਮੇਸੁ ਹਿ ਯਥਾ ਸਦ੍ਧਾਯ ਬਲવਭਾવੇ ਪਞ੍ਞਾਯ ਮਨ੍ਦਭਾવੋ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਪਞ੍ਞਾਯ ਬਲવਭਾવੇ ਸਦ੍ਧਾਯ ਮਨ੍ਦਭਾવੋ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਤਂ ਧਮ੍ਮਸਭਾવਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣੇਨ…ਪੇ॰… ਹਾਪੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਅਮਨਸਿਕਰਣੇਨਾਤਿ ਯੇਨਾਕਾਰੇਨ ਭਾવਨਮਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਬਲવਂ ਜਾਤਂ, ਤੇਨਾਕਾਰੇਨ ਭਾવਨਂ ਨਾਨੁਯੁਞ੍ਜਨੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਇਧ ਦੁવਿਧੇਨ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਬਲવਭਾવੋ ਅਤ੍ਤਨੋ વਾ ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸੇਨ ਕਿਚ੍ਚੁਤ੍ਤਰਿਯਤੋ વੀਰਿਯਾਦੀਨਂ વਾ ਮਨ੍ਦਕਿਚ੍ਚਤਾਯ। ਤਤ੍ਥ ਪਠਮવਿਕਪ੍ਪੇ ਹਾਪਨવਿਧਿ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਦੁਤਿਯવਿਕਪ੍ਪੇ ਪਨ ਯਥਾ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ વੀਰਿਯਾਦੀਨਂ ਮਨ੍ਦਕਿਚ੍ਚਤਾਯ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਬਲવਂ ਜਾਤਂ, ਤਥਾ ਅਮਨਸਿਕਾਰੇਨ વੀਰਿਯਾਦੀਨਂ ਪਟੁਤਰਭਾવਾવਹੇਨ ਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਤੇਹਿ ਸਮਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਹਾਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸੇਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁਪਿ ਹਾਪਨવਿਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Dhammasabhāvapaccavekkhaṇenāti yassa saddheyyavatthuno uḷāratādiguṇe adhimuccanassa sātisayappavattiyā saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tassa paccayapaccayuppannatādivibhāgato yāthāvato vīmaṃsanena. Evañhi evaṃdhammatānayena sabhāvasarasato pariggayhamāne savipphāro adhimokkho na hoti – ‘‘ayaṃ imesaṃ dhammānaṃ sabhāvo’’ti paññābyāpārassa sātisayattā. Dhuriyadhammesu hi yathā saddhāya balavabhāve paññāya mandabhāvo hoti, evaṃ paññāya balavabhāve saddhāya mandabhāvo hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘taṃ dhammasabhāvapaccavekkhaṇena…pe… hāpetabba’’nti. Tathā amanasikaraṇenāti yenākārena bhāvanamanuyuñjantassa saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tenākārena bhāvanaṃ nānuyuñjanenāti vuttaṃ hoti. Idha duvidhena saddhindriyassa balavabhāvo attano vā paccayavisesena kiccuttariyato vīriyādīnaṃ vā mandakiccatāya. Tattha paṭhamavikappe hāpanavidhi dassito, dutiyavikappe pana yathā manasikaroto vīriyādīnaṃ mandakiccatāya saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tathā amanasikārena vīriyādīnaṃ paṭutarabhāvāvahena manasikārena saddhindriyaṃ tehi samataṃ karontena hāpetabbaṃ. Iminā nayena sesindriyesupi hāpanavidhi veditabbo.
વਕ੍ਕਲਿਤ੍ਥੇਰવਤ੍ਥੂਤਿ ਸੋ ਹਿ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਦ੍ਧਾਧਿਮੁਤ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਚ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਸਤ੍ਥੁ ਰੂਪਕਾਯਦਸ੍ਸਨੇ ਪਸੁਤੋ ਏવ ਹੁਤ੍વਾ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾਰਾ – ‘‘ਕਿਂ ਤੇ, વਕ੍ਕਲਿ, ਇਮਿਨਾ ਪੂਤਿਕਾਯੇਨ ਦਿਟ੍ਠੇਨ, ਯੋ ਖੋ, વਕ੍ਕਲਿ, ਧਮ੍ਮਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ ਮਂ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੭) ਓવਦਿਯਮਾਨੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਯੋਜਿਤੋਪਿ ਤਂ ਅਨਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ਪਣਾਮਿਤੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ વਿਨਿਪਾਤੇਤੁਂ ਪਪਾਤਟ੍ਠਾਨਂ ਅਭਿਰੁਹਿ। ਅਥ ਨਂ ਸਤ੍ਥਾ ਯਥਾਨਿਸਿਨ੍ਨੋવ ਓਭਾਸવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਨ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ –
Vakkalittheravatthūti so hi āyasmā saddhādhimutto tattha ca katādhikāro satthu rūpakāyadassane pasuto eva hutvā viharanto satthārā – ‘‘kiṃ te, vakkali, iminā pūtikāyena diṭṭhena, yo kho, vakkali, dhammaṃ passati, so maṃ passatī’’tiādinā (saṃ. ni. 3.87) ovadiyamāno kammaṭṭhāne niyojitopi taṃ ananuyuñjanto paṇāmito attānaṃ vinipātetuṃ papātaṭṭhānaṃ abhiruhi. Atha naṃ satthā yathānisinnova obhāsavissajjanena attānaṃ dassetvā –
‘‘ਪਾਮੋਜ੍ਜਬਹੁਲੋ ਭਿਕ੍ਖੁ, ਪਸਨ੍ਨੋ ਬੁਦ੍ਧਸਾਸਨੇ।
‘‘Pāmojjabahulo bhikkhu, pasanno buddhasāsane;
ਅਧਿਗਚ੍ਛੇ ਪਦਂ ਸਨ੍ਤਂ, ਸਙ੍ਖਾਰੂਪਸਮਂ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੮੧) –
Adhigacche padaṃ santaṃ, saṅkhārūpasamaṃ sukha’’nti. (dha. pa. 381) –
ਗਾਥਂ વਤ੍વਾ ‘‘ਏਹਿ, વਕ੍ਕਲੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਸੋ ਤੇਨ વਚਨੇਨ ਅਮਤੇਨੇવ ਅਭਿਸਿਤ੍ਤੋ ਹਟ੍ਠਤੁਟ੍ਠੋ ਹੁਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਸਿ, ਸਦ੍ਧਾਯ ਬਹੁਲਭਾવਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾવੀਥਿਂ ਨਾਰੋਹਤਿ। ਤਂ ਞਤ੍વਾ ਭਗવਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮਤ੍ਤਪਟਿਪਾਦਨਾਯ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਸੋਧੇਤ੍વਾ ਅਦਾਸਿ। ਸੋ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਦਿਨ੍ਨਨਯੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘વਕ੍ਕਲਿਤ੍ਥੇਰવਤ੍ਥੁ ਚੇਤ੍ਥ ਨਿਦਸ੍ਸਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਅਧਿਮਤ੍ਤਭਾવੇ ਸੇਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਸਕਿਚ੍ਚਾਕਰਣੇ।
Gāthaṃ vatvā ‘‘ehi, vakkalī’’ti āha. So tena vacanena amateneva abhisitto haṭṭhatuṭṭho hutvā vipassanaṃ paṭṭhapesi, saddhāya bahulabhāvato vipassanāvīthiṃ nārohati. Taṃ ñatvā bhagavā indriyasamattapaṭipādanāya kammaṭṭhānaṃ sodhetvā adāsi. So satthārā dinnanayena vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ – ‘‘vakkalittheravatthu cettha nidassana’’nti. Etthāti saddhindriyassa adhimattabhāve sesindriyānaṃ sakiccākaraṇe.
ਇਤਰਕਿਚ੍ਚਭੇਦਨ੍ਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿਕਿਚ੍ਚવਿਸੇਸਂ। ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮਾਧਿਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਹਾਪੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਬਲવਭਾવੋ ਧਮ੍ਮਸਭਾવਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣੇਨ ਹਾਯਤਿ, ਏવਂ વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤਾ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਾਦਿਭਾવਨਾਯ ਹਾਯਤਿ ਸਮਾਧਿਪਕ੍ਖਿਕਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤਂ ਕੋਸਜ੍ਜਪਾਤਤੋ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤੀ વੀਰਿਯਾਦਿਭਾવਨਾ વਿਯ વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਪਾਤਤੋ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤੀ ਏਕਂਸਤੋ ਹਾਪੇਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾਦਿਭਾવਨਾਯ ਹਾਪੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋਣਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ વਤ੍ਥੂਤਿ ਸੁਕੁਮਾਰਸੋਣਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ। ਸੋ ਹਿ ਆਯਸ੍ਮਾਪਿ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸੀਤવਨੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ – ‘‘ਮਮ ਸਰੀਰਂ ਸੁਖੁਮਾਲਂ, ਨ ਚ ਸਕ੍ਕਾ ਸੁਖੇਨੇવ ਸੁਖਂ ਅਧਿਗਨ੍ਤੁਂ, ਕਾਯਂ ਕਿਲਮੇਤ੍વਾਪਿ ਸਮਣਧਮ੍ਮੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਠਾਨਚਙ੍ਕਮਨਮੇવ ਅਧਿਟ੍ਠਾਯ ਪਧਾਨਮਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ਪਾਦਤਲੇਸੁ ਫੋਟੇਸੁ ਉਟ੍ਠਿਤੇਸੁਪਿ વੇਦਨਂ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਦਲ਼੍ਹવੀਰਿਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਚ੍ਚਾਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਤਾਯ વਿਸੇਸਂ ਪવਤ੍ਤੇਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿ। ਸਤ੍ਥਾ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વੀਣੋਪਮੋવਾਦੇਨ ਓવਦਿਤ੍વਾ વੀਰਿਯਸਮਤਾਯੋਜਨવਿਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਸੋਧੇਤ੍વਾ ਗਿਜ੍ਝਕੂਟਂ ਗਤੋ। ਥੇਰੋਪਿ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਦਿਨ੍ਨਨਯੇਨ વੀਰਿਯਸਮਤਂ ਯਾਜੇਤ੍વਾ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤੇવ ਪਤਿਟ੍ਠਾਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੋਣਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੇਸੇਸੁਪੀਤਿ ਸਤਿਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁਪਿ।
Itarakiccabhedanti upaṭṭhānādikiccavisesaṃ. Passaddhādīti ādi-saddena samādhiupekkhāsambojjhaṅgānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Hāpetabbanti yathā saddhindriyassa balavabhāvo dhammasabhāvapaccavekkhaṇena hāyati, evaṃ vīriyindriyassa adhimattatā passaddhiyādibhāvanāya hāyati samādhipakkhikattā tassā. Tathā hi samādhindriyassa adhimattataṃ kosajjapātato rakkhantī vīriyādibhāvanā viya vīriyindriyassa adhimattataṃ uddhaccapātato rakkhantī ekaṃsato hāpeti. Tena vuttaṃ ‘‘passaddhādibhāvanāya hāpetabba’’nti. Soṇattherassa vatthūti sukumārasoṇattherassa vatthu. So hi āyasmāpi satthu santikā kammaṭṭhānaṃ gahetvā sītavane viharanto – ‘‘mama sarīraṃ sukhumālaṃ, na ca sakkā sukheneva sukhaṃ adhigantuṃ, kāyaṃ kilametvāpi samaṇadhammo kātabbo’’ti ṭhānacaṅkamanameva adhiṭṭhāya padhānamanuyuñjanto pādatalesu phoṭesu uṭṭhitesupi vedanaṃ ajjhupekkhitvā daḷhavīriyaṃ karonto accāraddhavīriyatāya visesaṃ pavattetuṃ nāsakkhi. Satthā tattha gantvā vīṇopamovādena ovaditvā vīriyasamatāyojanavidhiṃ dassento kammaṭṭhānaṃ sodhetvā gijjhakūṭaṃ gato. Theropi satthārā dinnanayena vīriyasamataṃ yājetvā bhāvento vipassanaṃ ussukkāpetvā arahatteva patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ ‘‘soṇattherassa vatthu dassetabba’’nti. Sesesupīti satisamādhipaññindriyesupi.
ਸਮਤਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਞਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਨੂਨਾਧਿਕਭਾવਂ, ਤਥਾ ਸਮਾਧਿવੀਰਿਯਾਨਞ੍ਚ। ਯਥਾ ਹਿ ਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਞਾਨਂ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਧੁਰਿਯਧਮ੍ਮਭੂਤਾਨਂ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਾਤਿવਤ੍ਤਨਂ વਿਸੇਸਤੋ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਤੋ ਤੇਸਂ ਸਮਧੁਰਤਾਯ ਅਪ੍ਪਨਾ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏવਂ ਸਮਾਧਿવੀਰਿਯਾਨਂ ਕੋਸਜ੍ਜੁਦ੍ਧਚ੍ਚਪਕ੍ਖਿਕਾਨਂ ਸਮਤਾਯ ਸਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਤੋ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨ੍ਤਦ੍વਯਪਾਤਾਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਅਪ੍ਪਨਾ ਇਜ੍ਝਤੀਤਿ। ਬਲવਸਦ੍ਧੋਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਮੁਖੇਨ ਸਮਤ੍ਥਨਂ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯੋ ਬਲવਤਿਯਾ ਸਦ੍ਧਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅવਿਸਦਞਾਣੋ, ਸੋ ਮੁਧਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਅવੇਚ੍ਚਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਸੋ ਅવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਪਸੀਦਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਤਿਤ੍ਥਿਯਸਾવਕਾ। ਕੇਰਾਟਿਕਪਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਸਾਠੇਯ੍ਯਪਕ੍ਖਂ ਭਜਤਿ। ਸਦ੍ਧਾਹੀਨਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਤਿਧਾવਨ੍ਤੋ ‘‘ਦੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੁਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਨ વਿਨਾ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਮਤ੍ਤੇਨਪਿ ਦਾਨਮਯਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ਪਰਿਕਪ੍ਪੇਤਿ ਹੇਤੁਪਤਿਰੂਪਕੇਹਿ વਞ੍ਚਿਤੋ, ਏવਂਭੂਤੋ ਚ ਲੂਖਤਕ੍ਕવਿਲੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ વਚਨਂ ਨਾਦਿਯਤਿ, ਸਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਭੇਸਜ੍ਜਸਮੁਟ੍ਠਿਤੋ વਿਯ ਰੋਗੋ ਅਤੇਕਿਚ੍ਛੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਯਥਾ ਚੇਤ੍ਥ ਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਞਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਮਭਾવੋ ਅਤ੍ਥਾવਹੋ, વਿਸਮਭਾવੋ ਅਨਤ੍ਥਾવਹੋ, ਏવਂ ਸਮਾਧਿવੀਰਿਯਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਮਭਾવੋ ਅਤ੍ਥਾવਹੋ, ਇਤਰੋ ਅਨਤ੍ਥਾવਹੋ, ਤਥਾ ਸਮਭਾવੋ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਾવਹੋ, ਇਤਰੋ વਿਕ੍ਖੇਪਾવਹੋ। ਕੋਸਜ੍ਜਂ ਅਭਿਭવਤਿ, ਤੇਨ ਅਪ੍ਪਨਂ ਨ ਪਾਪੁਣਾਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਭਿਭવਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ। ਤਦੁਭਯਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਞਾਦ੍વਯਂ ਸਮਾਧਿવੀਰਿਯਦ੍વਯਞ੍ਚ। ਸਮਂ ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਸਮਤਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ।
Samatanti saddhāpaññānaṃ aññamaññaṃ anūnādhikabhāvaṃ, tathā samādhivīriyānañca. Yathā hi saddhāpaññānaṃ visuṃ visuṃ dhuriyadhammabhūtānaṃ kiccato aññamaññanātivattanaṃ visesato icchitabbaṃ. Yato tesaṃ samadhuratāya appanā sampajjati, evaṃ samādhivīriyānaṃ kosajjuddhaccapakkhikānaṃ samatāya sati aññamaññupatthambhanato sampayuttadhammānaṃ antadvayapātābhāvena sammadeva appanā ijjhatīti. Balavasaddhotiādi vuttasseva atthassa byatirekamukhena samatthanaṃ. Tassattho – yo balavatiyā saddhāya samannāgato avisadañāṇo, so mudhappasanno hoti, na aveccappasanno. Tathā hi so avatthusmiṃ pasīdati, seyyathāpi titthiyasāvakā. Kerāṭikapakkhanti sāṭheyyapakkhaṃ bhajati. Saddhāhīnāya paññāya atidhāvanto ‘‘deyyavatthupariccāgena vinā cittuppādamattenapi dānamayaṃ puññaṃ hotī’’tiādīni parikappeti hetupatirūpakehi vañcito, evaṃbhūto ca lūkhatakkaviluttacitto paṇḍitānaṃ vacanaṃ nādiyati, saññattiṃ na gacchati. Tenāha ‘‘bhesajjasamuṭṭhito viya rogo atekiccho hotī’’ti. Yathā cettha saddhāpaññānaṃ aññamaññaṃ samabhāvo atthāvaho, visamabhāvo anatthāvaho, evaṃ samādhivīriyānaṃ aññamaññaṃ samabhāvo atthāvaho, itaro anatthāvaho, tathā samabhāvo avikkhepāvaho, itaro vikkhepāvaho. Kosajjaṃ abhibhavati, tena appanaṃ na pāpuṇātīti adhippāyo. Esa nayo uddhaccaṃ abhibhavatīti etthāpi. Tadubhayanti saddhāpaññādvayaṃ samādhivīriyadvayañca. Samaṃ kātabbanti samataṃ kātabbaṃ.
ਸਮਾਧਿਕਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮਥਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਿਕਸ੍ਸ। ਏવਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ, ਸਦ੍ਧਾਯ ਥੋਕਂ ਬਲવਭਾવੇ ਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਪਥવੀ ਪਥવੀਤਿ ਮਨਸਿਕਾਰਮਤ੍ਤੇਨ ਕਥਂ ਝਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਅਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਦ੍ਧਾ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਨ વੁਤ੍ਤવਿਧਿ ਇਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੋ ਸਦ੍ਧਂ ਜਨੇਨ੍ਤੋ। ਓਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤੋਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਨੁਪવਿਸਿਤ੍વਾ વਿਯ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨવਸੇਨ ਅવਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤੋ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨ੍ਤੋ। ਏਕਗ੍ਗਤਾ ਬਲવਤੀ વਟ੍ਟਤਿ ਸਮਾਧਿਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ਝਾਨਸ੍ਸ। ਉਭਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਨਂ। ਸਮਾਧਿਕਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਨੋ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਧਿਮਤ੍ਤਤਾਪਿ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮਤਾਯਪੀ’’ਤਿ, ਸਮਭਾવੇਨਾਪੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪ੍ਪਨਾਤਿ ਲੋਕਿਯਅਪ੍ਪਨਾ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਹੋਤਿਯੇવਾ’’ਤਿ ਸਾਸਙ੍ਕਂ વਦਤਿ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਪ੍ਪਨਾ ਪਨ ਤੇਸਂ ਸਮਭਾવੇਨੇવ ਇਚ੍ਛਿਤਾ। ਯਥਾਹ ‘‘ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਂ ਯੁਗਨਦ੍ਧਂ ਭਾવੇਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੭੦)। ਯਦਿ વਿਸੇਸਤੋ ਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਞਾਨਂ ਸਮਾਧਿવੀਰਿਯਾਨਞ੍ਚ ਸਮਾਨਤਂ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਕਥਂ ਸਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਸਤਿ ਪਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਬਲવਤੀ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਲੀਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚਪਕ੍ਖਿਕੇਸੁ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ। ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਪਕ੍ਖਿਕੇਕਦੇਸੇ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਦ੍ਧਾવੀਰਿਯਪਞ੍ਞਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਪੀਤਿ ਚ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯਾ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਕੋਸਜ੍ਜਪਕ੍ਖਿਕੇਨ ਸਮਾਧਿਨਾ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਚ ‘‘ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮਾਧਿਉਪੇਕ੍ਖਾਹੀ’’ਤਿ। ਸਾਤਿ ਸਤਿ। ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਰਾਜਕਮ੍ਮੇਸੁ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸਬ੍ਬਕਮ੍ਮਿਕੋ। ਤੇਨਾਤਿ ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ, ਤੇਨ ਆਹ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਿਕਾ , ਸਬ੍ਬੇਨ વਾ ਲੀਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚਪਕ੍ਖਿਕੇਨ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇਨ ਅਤ੍ਥੇਤਬ੍ਬਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਿਯਾ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਿਯਾવ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਿਕਾ। ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਸਤਿਪਟਿਸਰਣਂ ਪਰਾਯਣਂ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਧਿਗਤਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਯ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਆਰਕ੍ਖਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ’’ਤਿਆਦਿ।
Samādhikammikassāti samathakammaṭṭhānikassa. Evanti evaṃ sante, saddhāya thokaṃ balavabhāve satīti attho. Saddahantoti ‘‘pathavī pathavīti manasikāramattena kathaṃ jhānuppattī’’ti acintetvā ‘‘addhā sambuddhena vuttavidhi ijjhatī’’ti saddahanto saddhaṃ janento. Okappentoti ārammaṇaṃ anupavisitvā viya adhimuccanavasena avakappento pakkhandanto. Ekaggatā balavatī vaṭṭati samādhipadhānattā jhānassa. Ubhinnanti samādhipaññānaṃ. Samādhikammikassa samādhino adhimattatāya paññāya adhimattatāpi icchitabbāti āha ‘‘samatāyapī’’ti, samabhāvenāpīti attho. Appanāti lokiyaappanā. Tathā hi ‘‘hotiyevā’’ti sāsaṅkaṃ vadati, lokuttarappanā pana tesaṃ samabhāveneva icchitā. Yathāha ‘‘samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti (a. ni. 4.170). Yadi visesato saddhāpaññānaṃ samādhivīriyānañca samānataṃ icchati, kathaṃ satīti āha – ‘‘sati pana sabbattha balavatī vaṭṭatī’’ti. Sabbatthāti līnuddhaccapakkhikesu pañcindriyesu. Uddhaccapakkhikekadese gaṇhanto ‘‘saddhāvīriyapaññāna’’nti āha. Aññathā pīti ca gahetabbā siyā. Tathā hi ‘‘kosajjapakkhikena samādhinā’’icceva vuttaṃ, na ca ‘‘passaddhisamādhiupekkhāhī’’ti. Sāti sati. Sabbesu rājakammesu niyuttoti sabbakammiko. Tenāti yena kāraṇena sabbattha icchitabbā, tena āha aṭṭhakathāyaṃ. Sabbattha niyuttā sabbatthikā, sabbena vā līnuddhaccapakkhikena bojjhaṅgena atthetabbā sabbatthiyā, sabbatthiyāva sabbatthikā. Cittanti kusalacittaṃ. Tassa hi satipaṭisaraṇaṃ parāyaṇaṃ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya. Tenāha – ‘‘ārakkhapaccupaṭṭhānā’’tiādi.
ਖਨ੍ਧਾਦਿਭੇਦੇ ਅਨੋਗਾਲ਼੍ਹਪਞ੍ਞਾਨਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਬਾਹੁਸਚ੍ਚવਸੇਨਪਿ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦੀਸੁ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਬੁਦ੍ਧੀਨਂ। ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਸੇવਨਾ ਹਿ ਸੁਤਮਯਞਾਣਾવਹਾ। ਤਰੁਣવਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮਙ੍ਗੀਪਿ ਭਾવਨਾਮਯਞਾਣੇ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਏਕਂਸਤੋ ਪਞ੍ਞવਾ ਏવ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਸਮਪਞ੍ਞਾਸ…ਪੇ॰… ਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਾ’’ਤਿ। ਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਭਾવવਸੇਨ ਤਪ੍ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਞਾਣਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਭਾવਗਹਣਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਗਮ੍ਭੀਰੇਸੁ ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਗਮ੍ਭੀਰਪਞ੍ਞਾਯਾ’’ਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਞੇਯ੍ਯਂ ਤਾਦਿਸਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਚਰਿਤਬ੍ਬਤੋ ਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣਚਰਿਯਂ, ਤਸ੍ਸਾ વਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਤਤ੍ਥ ਪਭੇਦਤੋ ਪવਤ੍ਤਿ ਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣਚਰਿਯਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਗਮ੍ਭੀਰਪਞ੍ਞਾਯ ਪਭੇਦਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ’’ਤਿ। ਯਥਾ ਸਤਿવੇਪੁਲ੍ਲਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਅਰਹਾ ਏવ, ਏવਂ ਸੋ ਏવ ਪਞ੍ਞਾવੇਪੁਲ੍ਲਪ੍ਪਤ੍ਤੋਪੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰੀ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। વੀਰਿਯਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋਤਿ।
Khandhādibhede anogāḷhapaññānanti pariyattibāhusaccavasenapi khandhāyatanādīsu appatiṭṭhitabuddhīnaṃ. Bahussutasevanā hi sutamayañāṇāvahā. Taruṇavipassanāsamaṅgīpi bhāvanāmayañāṇe ṭhitattā ekaṃsato paññavā eva nāma hotīti āha – ‘‘samapaññāsa…pe… puggalasevanā’’ti. Ñeyyadhammassa gambhīrabhāvavasena tapparicchedakañāṇassa gambhīrabhāvagahaṇanti āha – ‘‘gambhīresu khandhādīsu pavattāya gambhīrapaññāyā’’ti. Tañhi ñeyyaṃ tādisāya paññāya caritabbato gambhīrañāṇacariyaṃ, tassā vā paññāya tattha pabhedato pavatti gambhīrañāṇacariyā, tassā paccavekkhaṇāti āha ‘‘gambhīrapaññāya pabhedapaccavekkhaṇā’’ti. Yathā sativepullappatto nāma arahā eva, evaṃ so eva paññāvepullappattopīti āha ‘‘arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotī’’ti. Vīriyādīsupi eseva nayoti.
‘‘ਤਤ੍ਤਂ ਅਯੋਖਿਲਂ ਹਤ੍ਥੇ ਗਮੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਪਞ੍ਚવਿਧਬਨ੍ਧਨਕਮ੍ਮਕਾਰਣਾ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਪਠਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਦੇવਦੂਤਸੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੫੦), ਤਸ੍ਸਾ ਆਦਿਤੋ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ ਆਹ – ‘‘ਪਞ੍ਚવਿਧਬਨ੍ਧਨਕਮ੍ਮਕਾਰਣਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯਾ’’ਤਿ। ਸਕਟવਹਨਾਦਿਕਾਲੇਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਤਦਞ੍ਞਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨੇਹਿ ਚ વਿਬਾਧਨੀਯਕਾਲਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਏਕਂ ਬੁਦ੍ਧਨ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਅਪਰਾਪਰਂ ਪੇਤੇਸੁ ਏવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਸਤ੍ਤવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ વਾ ਪੇਤਾਨਂ, ਏਕਚ੍ਚਤਿਰਚ੍ਛਾਨਾਨਂ વਿਯ ਤਥਾ ਦੀਘਾਯੁਕਤਾਪਿ ਸਿਯਾਤਿ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਕਾਲੋ ਨਾਗਰਾਜਾ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਰੂਪਦਸ੍ਸਾવੀ।
‘‘Tattaṃ ayokhilaṃ hatthe gamentī’’tiādinā vuttapañcavidhabandhanakammakāraṇā niraye nibbattasattassa sabbapaṭhamaṃ karontīti devadūtasuttādīsu (ma. ni. 3.250), tassā ādito vuttattā ca āha – ‘‘pañcavidhabandhanakammakāraṇato paṭṭhāyā’’ti. Sakaṭavahanādikāleti ādi-saddena tadaññamanussehi tiracchānehi ca vibādhanīyakālaṃ saṅgaṇhāti. Ekaṃ buddhantaranti idaṃ aparāparaṃ petesu eva uppajjanakasattavasena vuttaṃ, ekaccānaṃ vā petānaṃ, ekaccatiracchānānaṃ viya tathā dīghāyukatāpi siyāti tathā vuttaṃ. Tathā hi kālo nāgarājā catunnaṃ buddhānaṃ rūpadassāvī.
ਏવਂ ਆਨਿਸਂਸਦਸ੍ਸਾવਿਨੋਤਿ ‘‘વੀਰਿਯਾਯਤ੍ਤੋ ਏવ ਸਕਲਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਿਸੇਸਾਧਿਗਮੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਆਨਿਸਂਸਦਸ੍ਸਨਸੀਲਸ੍ਸ। ਗਮਨવੀਥਿਨ੍ਤਿ ਸਪੁਬ੍ਬਭਾਗਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ। ਸਹ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿ, ਸਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿਪਰਮ੍ਪਰਾ વਾ। ਸਾ ਹਿ વਟ੍ਟਤੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਾਯ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਾ ਪਟਿਪਦਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਗਮਨવੀਥਿ ਨਾਮ।
Evaṃ ānisaṃsadassāvinoti ‘‘vīriyāyatto eva sakalalokiyalokuttaravisesādhigamo’’ti evaṃ ānisaṃsadassanasīlassa. Gamanavīthinti sapubbabhāgaṃ nibbānagāminiṃ paṭipadaṃ. Saha vipassanāya ariyamaggapaṭipāṭi, sattavisuddhiparamparā vā. Sā hi vaṭṭato niyyānāya gantabbā paṭipadāti katvā gamanavīthi nāma.
ਕਾਯਦਲ਼੍ਹੀਬਹੁਲੋਤਿ ਕਾਯਸ੍ਸ ਪੋਸਨਪਸੁਤੋ। ਪਿਣ੍ਡਨ੍ਤਿ ਰਟ੍ਠਪਿਣ੍ਡਂ। ਪਚ੍ਚਯਦਾਯਕਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਕਾਰਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮਹਪ੍ਫਲਭਾવਸ੍ਸ ਕਰਣੇਨ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਭਿਕ੍ਖਾਯ ਪਟਿਪੂਜਨਾ ਪਿਣ੍ਡਾਪਚਾਯਨਾ। ਨੀਹਰਨ੍ਤੋਤਿ ਪਤ੍ਤਤ੍ਥવਿਕਤੋ ਨੀਹਰਨ੍ਤੋ। ਤਂ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾਤਿ ਤਂ ਉਪਾਸਿਕਾਯ વਚਨਂ ਪਣ੍ਣਸਾਲਦ੍વਾਰੇ ਠਿਤੋવ ਪਞ੍ਚਾਭਿਞ੍ਞਤਾਯ ਦਿਬ੍ਬਸੋਤੇਨ ਸੁਤ੍વਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਦਿਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ , ਅਨ੍ਤੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ। ਸਿਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋવਾਤਿ ‘‘ਅਕਿਚ੍ਛੇਨੇવ ਮਯਾ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾવਸਾਨੇ ਸਞ੍ਜਾਤਪਾਮੋਜ੍ਜવਸੇਨ ਸਿਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਏવ।
Kāyadaḷhībahuloti kāyassa posanapasuto. Piṇḍanti raṭṭhapiṇḍaṃ. Paccayadāyakānaṃ attani kārassa attano sammāpaṭipattiyā mahapphalabhāvassa karaṇena piṇḍāya bhikkhāya paṭipūjanā piṇḍāpacāyanā. Nīharantoti pattatthavikato nīharanto. Taṃ saddaṃ sutvāti taṃ upāsikāya vacanaṃ paṇṇasāladvāre ṭhitova pañcābhiññatāya dibbasotena sutvāti vadanti. Manussasampatti, dibbasampatti , ante nibbānasampattīti tisso sampattiyo. Sitaṃ karontovāti ‘‘akiccheneva mayā vaṭṭadukkhaṃ samatikkanta’’nti paccavekkhaṇāvasāne sañjātapāmojjavasena sitaṃ karonto eva.
ਅਲਸਾਨਂ ਭਾવਨਾਯ ਨਾਮਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਜਾਨਨ੍ਤਾਨਂ ਕਾਯਸ੍ਸ ਪੋਸਨਬਹੁਲਾਨਂ ਯਾવਦਤ੍ਥਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸੇਯ੍ਯਸੁਖਾਦਿਂ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤਾਨਂ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਕਥਿਕਾਨਂ ਦੂਰਤੋવ વਜ੍ਜਨਂ ਕੁਸੀਤਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਾ। ‘‘ਦਿવਸਂ ਚਙ੍ਕਮੇਨ ਨਿਸਜ੍ਜਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਭਾવਨਾਰਮ੍ਭવਸੇਨ ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਾਨਂ ਦਲ਼੍ਹਪਰਕ੍ਕਮਾਨਂ ਕਾਲੇਨਕਾਲਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਾ ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕੁਚ੍ਛਿਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ।
Alasānaṃ bhāvanāya nāmamattampi ajānantānaṃ kāyassa posanabahulānaṃ yāvadatthaṃ paribhuñjitvā seyyasukhādiṃ anuyuñjantānaṃ tiracchānakathikānaṃ dūratova vajjanaṃ kusītapuggalaparivajjanā. ‘‘Divasaṃ caṅkamena nisajjāyā’’tiādinā bhāvanārambhavasena āraddhavīriyānaṃ daḷhaparakkamānaṃ kālenakālaṃ upasaṅkamanā āraddhavīriyapuggalasevanā. Tenāha ‘‘kucchiṃ pūretvā’’tiādi.
વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ ਪਨ ‘‘ਜਾਤਿਮਹਤ੍ਤਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ, ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰਿਮਹਤ੍ਤਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਦ੍વਯਂ ਨ ਗਹਿਤਂ, ‘‘ਥਿਨਮਿਦ੍ਧવਿਨੋਦਨਤਾ, ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਦ੍વਯਂ ਗਹਿਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਆਨਿਸਂਸਦਸ੍ਸਾવਿਤਾਯ ਏવ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਗਹਿਤਾ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਿਸੇਸਾਧਿਗਮਸ੍ਸ વੀਰਿਯਾਯਤ੍ਤਤਾਦਸ੍ਸਨਭਾવਤੋ। ਥਿਨਮਿਦ੍ਧવਿਨੋਦਨਂ ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਯ ਗਹਿਤਂ, વੀਰਿਯੁਪ੍ਪਾਦਨੇ ਯੁਤ੍ਤਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧવਿਨੋਦਨਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਿਦ੍ਧਮੇવ। ਤਤ੍ਥ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧવਿਨੋਦਨਂ ਕੁਸੀਤਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨ-ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲ-ਸੇવਨ- ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਪਟਿਪਕ੍ਖવਿਧਮਨ-ਪਚ੍ਚਯੂਪਸਂਹਾਰવਸੇਨ, ਅਪਾਯਭਯਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਦਯੋ ਸਮੁਤ੍ਤੇਜਨવਸੇਨ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।
Visuddhimagge pana ‘‘jātimahattapaccavekkhaṇā, sabrahmacārimahattapaccavekkhaṇā’’ti idaṃ dvayaṃ na gahitaṃ, ‘‘thinamiddhavinodanatā, sammappadhānapaccavekkhaṇā’’ti idaṃ dvayaṃ gahitaṃ. Tattha ānisaṃsadassāvitāya eva sammappadhānapaccavekkhaṇā gahitā lokiyalokuttaravisesādhigamassa vīriyāyattatādassanabhāvato. Thinamiddhavinodanaṃ tadadhimuttatāya gahitaṃ, vīriyuppādane yuttapayuttassa thinamiddhavinodanaṃ atthato siddhameva. Tattha thinamiddhavinodanaṃ kusītapuggalaparivajjana-āraddhavīriyapuggala-sevana- tadadhimuttatāpaṭipakkhavidhamana-paccayūpasaṃhāravasena, apāyabhayapaccavekkhaṇādayo samuttejanavasena vīriyasambojjhaṅgassa uppādakāti daṭṭhabbā.
ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿਯਾ ਉਪਚਾਰਸਮਾਧਿਨਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਾવ ਉਪਚਾਰਾ’’ਤਿ। ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਫਰਮਾਨੋਤਿ ਪੀਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨੇਹਿ ਪਣੀਤਰੂਪੇਹਿ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਫਰਮਾਨੋ। ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਘਗੁਣੇ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਯਾવ ਉਪਚਾਰਾ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਫਰਮਾਨੋ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਏવਂ ਸੇਸਅਨੁਸ੍ਸਤੀਸੁ ਪਸਾਦਨੀਯਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਯ ਚ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ ਤਸ੍ਸਾਪਿ વਿਮੁਤ੍ਤਾਯਤਨਭਾવੇਨ ਤਗ੍ਗਤਿਕਤ੍ਤਾ। ਏવਰੂਪੇ ਕਾਲੇਤਿ ਦੁਬ੍ਭਿਕ੍ਖਭਯਾਦੀਸੂਤਿ વੁਤ੍ਤਕਾਲੇ। ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ…ਪੇ॰… ਨ ਸਮੁਦਾਚਰਨ੍ਤੀਤਿ ਇਦਂ ਉਪਸਮਾਨੁਸ੍ਸਤਿਯਾ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਞ੍ਹਿ ਸਪ੍ਪਦੇਸવੂਪਸਮੇਪਿ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸવੂਪਸਮੇ વਿਯ ਤਤ੍ਥ ਸਪਞ੍ਞਾਯ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਭਾવਨਾਮਨਸਿਕਾਰੋ ਕਿਲੇਸવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਸਮਤ੍ਥੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਚਾਰਸਮਾਧਿਂ ਆવਹਨ੍ਤੋ ਤਥਾਰੂਪਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਹੋਤੀਤਿ। ਪਸਾਦਨੀਯੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਪਸਾਦਸਿਨੇਹਾਭਾવੇਨ ਸਂਸੂਚਿਤਹਦਯਤਾ ਲੂਖਤਾ। ਸਾ ਚ ਤਤ੍ਥ ਆਦਰਗਾਰવਾਕਰਣੇਨ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਸਕ੍ਕਚ੍ਚਕਿਰਿਯਾਯ ਸਂਸੂਚਿਤਲੂਖਭਾવੇ’’ਤਿ।
Buddhānussatiyā upacārasamādhiniṭṭhattā vuttaṃ ‘‘yāva upacārā’’ti. Sakalasarīraṃ pharamānoti pītisamuṭṭhānehi paṇītarūpehi sakalasarīraṃ pharamāno. Dhammasaṅghaguṇe anussarantassapi yāva upacārā sakalasarīraṃ pharamāno pītisambojjhaṅgo uppajjatīti yojanā. Evaṃ sesaanussatīsu pasādanīyasuttantapaccavekkhaṇāya ca yojetabbaṃ tassāpi vimuttāyatanabhāvena taggatikattā. Evarūpe kāleti dubbhikkhabhayādīsūti vuttakāle. Samāpattiyā…pe… na samudācarantīti idaṃ upasamānussatiyā vasena vuttaṃ. Saṅkhārānañhi sappadesavūpasamepi nippadesavūpasame viya tattha sapaññāya pavattanato bhāvanāmanasikāro kilesavikkhambhanasamattho hutvā upacārasamādhiṃ āvahanto tathārūpapītisomanassasamannāgato pītisambojjhaṅgassa uppādāya hotīti. Pasādanīyesu ṭhānesu pasādasinehābhāvena saṃsūcitahadayatā lūkhatā. Sā ca tattha ādaragāravākaraṇena viññāyatīti āha ‘‘asakkaccakiriyāya saṃsūcitalūkhabhāve’’ti.
ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਦਰਥવੂਪਸਮਲਕ੍ਖਣਾ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ ਏવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਬੋਧਿਅਙ੍ਗਭੂਤੋ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਤਸ੍ਸ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ। ਪਣੀਤਭੋਜਨਸੇવਨਤਾਤਿ ਪਣੀਤਸਪ੍ਪਾਯਭੋਜਨਸੇવਨਤਾ। ਉਤੁਇਰਿਯਾਪਥਸੁਖਗ੍ਗਹਣੇਹਿ ਸਪ੍ਪਾਯਉਤੁਇਰਿਯਾਪਥਂ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਤਿવਿਧਮ੍ਪਿ ਸਪ੍ਪਾਯਂ ਸੇવਿਯਮਾਨਂ ਕਾਯਸ੍ਸ ਕਲ੍ਲਤਾਪਾਦਨવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਲ੍ਲਤਂ ਆવਹਨ੍ਤਂ ਦੁવਿਧਾਯਪਿ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਾ ਕਾਰਣਂ ਹੋਤਿ। ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਲਬ੍ਭਮਾਨਂ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਂ ਅਹੇਤੁਕਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇਕੋ ਅਨ੍ਤੋ, ਇਸ੍ਸਰਾਦਿવਿਸਮਹੇਤੁਕਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਦੁਤਿਯੋ, ਏਤੇ ਉਭੋ ਅਨ੍ਤੇ ਅਨੁਪਗਮ੍ਮ ਯਥਾਸਕਂ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਹੋਤੀਤਿ ਅਯਂ ਮਜ੍ਝਿਮਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ। ਮਜ੍ਝਤ੍ਤੋ ਪਯੋਗੋ ਯਸ੍ਸ ਸੋ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਪਯੋਗੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਪਯੋਗਤਾ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਪਹਾਨਸਾਰਦ੍ਧਕਾਯਤਾ-ਸਙ੍ਖਾਤਪਸ੍ਸਦ੍ਧਕਾਯਤਾਯ ਕਾਰਣਂ ਹੋਨ੍ਤੀ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਦ੍વਯਂ ਆવਹਤਿ। ਏਤੇਨੇવ ਸਾਰਦ੍ਧਕਾਯਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨ-ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਕਾਯਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਾਨਂ ਤਦਾવਹਨਤਾ ਸਂવਣ੍ਣਿਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Kāyacittadarathavūpasamalakkhaṇā passaddhi eva yathāvuttabodhiaṅgabhūto passaddhisambojjhaṅgo, tassa passaddhisambojjhaṅgassa. Paṇītabhojanasevanatāti paṇītasappāyabhojanasevanatā. Utuiriyāpathasukhaggahaṇehi sappāyautuiriyāpathaṃ gahitanti daṭṭhabbaṃ. Tañhi tividhampi sappāyaṃ seviyamānaṃ kāyassa kallatāpādanavasena cittassa kallataṃ āvahantaṃ duvidhāyapi passaddhiyā kāraṇaṃ hoti. Sattesu labbhamānaṃ sukhadukkhaṃ ahetukanti ayameko anto, issarādivisamahetukanti ayaṃ dutiyo, ete ubho ante anupagamma yathāsakaṃ kammunā hotīti ayaṃ majjhimā paṭipatti. Majjhatto payogo yassa so majjhattapayogo, tassa bhāvo majjhattapayogatā. Ayañhi pahānasāraddhakāyatā-saṅkhātapassaddhakāyatāya kāraṇaṃ hontī passaddhidvayaṃ āvahati. Eteneva sāraddhakāyapuggalaparivajjana-passaddhakāyapuggalasevanānaṃ tadāvahanatā saṃvaṇṇitāti daṭṭhabbaṃ.
વਤ੍ਥੁવਿਸਦਕਿਰਿਯਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮਤ੍ਤਪਟਿਪਾਦਨਾ ਚ ‘‘ਪਞ੍ਞਾવਹਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਮਥਾવਹਾਪਿ ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸਮਥਾવਹਭਾવੇਨੇવ ਪਞ੍ਞਾવਹਤ੍ਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਤ੍ਥੁવਿਸਦ…ਪੇ॰… વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ।
Vatthuvisadakiriyā indriyasamattapaṭipādanā ca ‘‘paññāvahā’’ti vuttā. Samathāvahāpi tā honti samathāvahabhāveneva paññāvahattāti vuttaṃ ‘‘vatthuvisada…pe… veditabbā’’ti.
ਕਰਣਕੋਸਲ੍ਲਭਾવਨਾਕੋਸਲ੍ਲਾਨਂ ਨਾਨਨ੍ਤਰਿਯਭਾવਤੋ ਰਕ੍ਖਣਕੋਸਲ੍ਲਸ੍ਸ ਚ ਤਂਮੂਲਕਤ੍ਤਾ ‘‘ਨਿਮਿਤ੍ਤਕੁਸਲਤਾ ਨਾਮ ਕਸਿਣਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਹਣਕੁਸਲਤਾ’’ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਤਿਸਿਥਿਲવੀਰਿਯਤਾਦੀਹੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਞ੍ਞਾਪਯੋਗਮਨ੍ਦਤਂ ਅਪ੍ਪਮਾਦવੇਕਲ੍ਲਞ੍ਚ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਨਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਲੀਨਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦਿਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨੇਨ ਲਯਾਪਤ੍ਤਿਤੋ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ –
Karaṇakosallabhāvanākosallānaṃ nānantariyabhāvato rakkhaṇakosallassa ca taṃmūlakattā ‘‘nimittakusalatā nāma kasiṇanimittassa uggahaṇakusalatā’’icceva vuttaṃ. Atisithilavīriyatādīhīti ādi-saddena paññāpayogamandataṃ appamādavekallañca saṅgaṇhāti. Tassa paggaṇhananti tassa līnassa cittassa dhammavicayasambojjhaṅgādisamuṭṭhāpanena layāpattito samuṭṭhāpanaṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਯੇ ਲੀਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਕਾਲੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ, ਕਾਲੋ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ, ਕਾਲੋ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਲੀਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਏਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸੁਸਮੁਟ੍ਠਾਪਯਂ ਹੋਤਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਰਿਸੋ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਂ ਉਜ੍ਜਾਲੇਤੁਕਾਮੋ ਅਸ੍ਸ, ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਸੁਕ੍ਖਾਨਿ ਚੇવ ਤਿਣਾਨਿ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਸੁਕ੍ਖਾਨਿ ਗੋਮਯਾਨਿ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਸੁਕ੍ਖਾਨਿ ਕਟ੍ਠਾਨਿ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਮੁਖવਾਤਞ੍ਚ ਦਦੇਯ੍ਯ, ਨ ਚ ਪਂਸੁਕੇਨ ਓਕਿਰੇਯ੍ਯ, ਭਬ੍ਬੋ ਨੁ ਖੋ ਸੋ ਪੁਰਿਸੋ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਂ ਉਜ੍ਜਾਲੇਤੁਨ੍ਤਿ। ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੩੪)।
‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye līnaṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo vīriyasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo pītisambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Līnaṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi susamuṭṭhāpayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso parittaṃ aggiṃ ujjāletukāmo assa, so tattha sukkhāni ceva tiṇāni pakkhipeyya, sukkhāni gomayāni pakkhipeyya, sukkhāni kaṭṭhāni pakkhipeyya, mukhavātañca dadeyya, na ca paṃsukena okireyya, bhabbo nu kho so puriso parittaṃ aggiṃ ujjāletunti. Evaṃ, bhante’’ti (saṃ. ni. 5.234).
ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਥਾਸਕਂ ਆਹਾਰવਸੇਨ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦੀਨਂ ਭਾવਨਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਸਾ ਅਨਨ੍ਤਰਂ વਿਭਾવਿਤਾ ਏવ।
Ettha ca yathāsakaṃ āhāravasena dhammavicayasambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā samuṭṭhāpanāti veditabbā, sā anantaraṃ vibhāvitā eva.
ਅਚ੍ਚਾਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਤਾਦੀਹੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਞ੍ਞਾਪਯੋਗਬਲવਤਂ ਪਮੋਦੁਪ੍ਪਿਲਾવਨਞ੍ਚ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦਿਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨੇਨ ਉਦ੍ਧਤਾਪਤ੍ਤਿਤੋ ਨਿਸੇਧਨਂ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਭਗવਤਾ –
Accāraddhavīriyatādīhīti ādi-saddena paññāpayogabalavataṃ pamoduppilāvanañca saṅgaṇhāti. Tassa niggaṇhananti tassa uddhatassa cittassa samādhisambojjhaṅgādisamuṭṭhāpanena uddhatāpattito nisedhanaṃ. Vuttampi cetaṃ bhagavatā –
‘‘ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਯੇ ਉਦ੍ਧਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਕਾਲੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ, ਕਾਲੋ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ, ਕਾਲੋ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਉਦ੍ਧਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਏਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸੁવੂਪਸਮਯਂ ਹੋਤਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਰਿਸੋ ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਨਿਬ੍ਬਾਪੇਤੁਕਾਮੋ ਅਸ੍ਸ, ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਅਲ੍ਲਾਨਿ ਚੇવ ਤਿਣਾਨਿ….ਪੇ॰… ਪਂਸੁਕੇਨ ਚ ਓਕਿਰੇਯ੍ਯ, ਭਬ੍ਬੋ ਨੁ ਖੋ ਸੋ ਪੁਰਿਸੋ ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਨਿਬ੍ਬਾਪੇਤੁਨ੍ਤਿ। ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੩੪)।
‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye uddhataṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo samādhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Uddhataṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi suvūpasamayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetukāmo assa, so tattha allāni ceva tiṇāni….pe… paṃsukena ca okireyya, bhabbo nu kho so puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetunti. Evaṃ, bhante’’ti (saṃ. ni. 5.234).
ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਯਥਾਸਕਂ ਆਹਾਰવਸੇਨ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦੀਨਂ ਭਾવਨਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾ વੁਤ੍ਤਾ ਏવ, ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾ, ਇਤਰਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਂ વਕ੍ਖਤਿ। ਪਞ੍ਞਾਪਯੋਗਮਨ੍ਦਤਾਯਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਬ੍ਯਾਪਾਰਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਭਾવੇਨ। ਯਥਾ ਹਿ ਦਾਨਂ ਅਲੋਭਪ੍ਪਧਾਨਂ, ਸੀਲਂ ਅਦੋਸਪ੍ਪਧਾਨਂ, ਏવਂ ਭਾવਨਾ ਅਮੋਹਪ੍ਪਧਾਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਯਦਾ ਪਞ੍ਞਾ ਨ ਬਲવਤੀ ਹੋਤਿ, ਤਦਾ ਭਾવਨਾ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ વਿਸੇਸਾવਹਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਅਨਭਿਸਙ੍ਖਤੋ વਿਯ ਆਹਾਰੋ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਯੋਗਿਨੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਰੁਚਿਂ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ, ਤੇਨ ਤਂ ਨਿਰਸ੍ਸਾਦਂ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਭਾવਨਾਯ ਸਮ੍ਮਦੇવ વੀਥਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવੇਨ ਉਪਸਮਸੁਖਂ ਨ વਿਨ੍ਦਤਿ, ਤੇਨਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਰਸ੍ਸਾਦਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਯੋਗ…ਪੇ॰… ਨਿਰਸ੍ਸਾਦਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।
Etthāpi yathāsakaṃ āhāravasena passaddhisambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā samuṭṭhāpanāti veditabbā. Tattha passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanā vuttā eva, samādhisambojjhaṅgassa vuccamānā, itarassa anantaraṃ vakkhati. Paññāpayogamandatāyāti paññābyāpārassa appabhāvena. Yathā hi dānaṃ alobhappadhānaṃ, sīlaṃ adosappadhānaṃ, evaṃ bhāvanā amohappadhānā. Tattha yadā paññā na balavatī hoti, tadā bhāvanā pubbenāparaṃ visesāvahā na hoti, anabhisaṅkhato viya āhāro purisassa yogino cittassa abhiruciṃ na uppādeti, tena taṃ nirassādaṃ hoti. Tathā bhāvanāya sammadeva vīthipaṭipattiyā abhāvena upasamasukhaṃ na vindati, tenapi cittaṃ nirassādaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘paññāpayoga…pe… nirassādaṃ hotī’’ti.
ਤਸ੍ਸ ਸਂવੇਗੁਪ੍ਪਾਦਨਞ੍ਚ ਪਸਾਦੁਪ੍ਪਾਦਨਞ੍ਚ ਤਿਕਿਚ੍ਛਨਨ੍ਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਟ੍ਠ ਸਂવੇਗવਤ੍ਥੂਨੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਜਾਤਿਜਰਾਬ੍ਯਾਧਿਮਰਣਾਨਿ ਯਥਾਰਹਂ ਸੁਗਤਿਯਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਯਞ੍ਚ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਤਦਞ੍ਞਮੇવ ਪਞ੍ਚવਿਧਬਨ੍ਧਨਾਦਿਖੁਪ੍ਪਿਪਾਸਾਦਿਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਬਾਧਨਾਦਿਹੇਤੁਕਂ ਅਪਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਯਿਦਂ ਸਬ੍ਬਂ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭવਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤੀਤੇ ਅਨਾਗਤੇ ਚ ਕਾਲੇ વਟ੍ਟਮੂਲਕਦੁਕ੍ਖਾਨਿ વਿਸੁਂ ਗਹਿਤਾਨਿਯੇવ। ਯੇ ਪਨ ਸਤ੍ਤਾ ਆਹਾਰੂਪਜੀવਿਨੋ ਤਤ੍ਥ ਚ ਉਟ੍ਠਾਨਫਲੂਪਜੀવਿਨੋ, ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਂ ਜੀવਿਕਦੁਕ੍ਖਂ ਅਟ੍ਠਮਂ ਸਂવੇਗવਤ੍ਥੁ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਮਯੇ ਸਮ੍ਪਹਂਸਨਾਤਿ ਅਯਂ ਸਮ੍ਪਹਂਸਿਤਬ੍ਬਸਮਯੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਂવੇਗਜਨਨવਸੇਨ ਚੇવ ਪਸਾਦੁਪ੍ਪਾਦਨવਸੇਨ ਚ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਪਹਂਸਨਾ, ਸਂવੇਗਜਨਨਪੁਬ੍ਬਕਪਸਾਦੁਪ੍ਪਾਦਨੇਨ ਭਾવਨਾਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤੋਸਨਾਤਿਅਤ੍ਥੋ।
Tassa saṃveguppādanañca pasāduppādanañca tikicchananti taṃ dassento ‘‘aṭṭha saṃvegavatthūnī’’tiādimāha. Tattha jātijarābyādhimaraṇāni yathārahaṃ sugatiyaṃ duggatiyañca hontīti tadaññameva pañcavidhabandhanādikhuppipāsādiaññamaññavibādhanādihetukaṃ apāyadukkhaṃ daṭṭhabbaṃ. Tayidaṃ sabbaṃ tesaṃ tesaṃ sattānaṃ paccuppannabhavanissitaṃ gahitanti atīte anāgate ca kāle vaṭṭamūlakadukkhāni visuṃ gahitāniyeva. Ye pana sattā āhārūpajīvino tattha ca uṭṭhānaphalūpajīvino, tesaṃ aññehi asādhāraṇaṃ jīvikadukkhaṃ aṭṭhamaṃ saṃvegavatthu gahitanti daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ vuccati samaye sampahaṃsanāti ayaṃ sampahaṃsitabbasamaye vuttanayena saṃvegajananavasena ceva pasāduppādanavasena ca sammadeva pahaṃsanā, saṃvegajananapubbakapasāduppādanena bhāvanācittassa tosanātiattho.
ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਆਗਮ੍ਮਾਤਿ ਲੀਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚવਿਰਹੇਨ ਸਮਥવੀਥਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਭਾવਨਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਆਗਮ੍ਮ।
Sammāpaṭipattiṃāgammāti līnuddhaccavirahena samathavīthipaṭipattiyā ca sammadeva bhāvanāpaṭipattiṃ āgamma.
ਅਲੀਨਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਕੋਸਜ੍ਜਪਕ੍ਖਿਕਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨਧਿਮਤ੍ਤਤਾਯ ਅਲੀਨਂ, ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਪਕ੍ਖਿਕਾਨਂ ਅਨਧਿਮਤ੍ਤਤਾਯ ਅਨੁਦ੍ਧਤਂ, ਪਞ੍ਞਾਪਯੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਸਮਸੁਖਾਧਿਗਮੇਨ ਚ ਅਨਿਰਸ੍ਸਾਦਂ, ਤਤੋ ਏવ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ ਸਮਥવੀਥਿਪਟਿਪਨ੍ਨਞ੍ਚ। ਤਤ੍ਥ ਅਲੀਨਤਾਯ ਪਗ੍ਗਹੇ, ਅਨੁਦ੍ਧਤਾਯ ਚ ਨਿਗ੍ਗਹੇ, ਅਨਿਰਸ੍ਸਾਦਤਾਯ ਸਮ੍ਪਹਂਸਨੇ ਨ ਬ੍ਯਾਪਾਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਲੀਨਾਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚਤਾਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ, ਅਨਿਰਸ੍ਸਾਦਤਾਯ ਸਮਥવੀਥਿਪਟਿਪਨ੍ਨਂ, ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ વਾ ਅਲੀਨਂ ਅਨੁਦ੍ਧਤਂ, ਸਮਥવੀਥਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਿਰਸ੍ਸਾਦਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਮਯੇ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਨਤਾਤਿ ਅਯਂ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਗ੍ਗਹਨਿਗ੍ਗਹਸਮ੍ਪਹਂਸਨੇਸੁ ਬ੍ਯਾવਟਤਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਂ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਉਪੇਕ੍ਖਨਾ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏਸਾਤਿ ਸਮਾਧਿਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰੀ ਹੋਤੀਤਿ ਏਤੇਨ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਸਮਾਧਿવੇਪੁਲ੍ਲਪ੍ਪਤ੍ਤੋਪਿ ਅਰਹਾ ਏવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Alīnantiādīsu kosajjapakkhikānaṃ dhammānaṃ anadhimattatāya alīnaṃ, uddhaccapakkhikānaṃ anadhimattatāya anuddhataṃ, paññāpayogasampattiyā upasamasukhādhigamena ca anirassādaṃ, tato eva ārammaṇe samappavattaṃ samathavīthipaṭipannañca. Tattha alīnatāya paggahe, anuddhatāya ca niggahe, anirassādatāya sampahaṃsane na byāpāraṃ āpajjati. Alīnānuddhaccatāhi ārammaṇe samappavattaṃ, anirassādatāya samathavīthipaṭipannaṃ, samappavattiyā vā alīnaṃ anuddhataṃ, samathavīthipaṭipattiyā anirassādanti daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ vuccati samaye ajjhupekkhanatāti ayaṃ ajjhupekkhitabbasamaye cittassa paggahaniggahasampahaṃsanesu byāvaṭatāsaṅkhātaṃ paṭipakkhaṃ abhibhuyya upekkhanā vuccati. Esāti samādhibojjhaṅgo anuppanno uppajjati. Arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotīti etena nippariyāyato samādhivepullappattopi arahā evāti dasseti.
ਅਨੁਰੋਧવਿਰੋਧਪਹਾਨવਸੇਨ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਭਾવੋ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਤਿ ਸਿਜ੍ਝਨਤੋ, ਅਸਤਿ ਚ ਅਸਿਜ੍ਝਨਤੋ, ਸੋ ਚ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਭਾવੋ વਿਸਯવਸੇਨ ਦੁવਿਧੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਤ੍ਤਮਜ੍ਝਤ੍ਤਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤਤਾ’’ਤਿ। ਤਦੁਭਯવਸੇਨ ਚਸ੍ਸ વਿਰੁਜ੍ਝਨਂ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਏવ ਦੂਰੀਕਤਨ੍ਤਿ ਅਨੁਰੁਜ੍ਝਨਸ੍ਸੇવ ਪਹਾਨવਿਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਤ੍ਤਮਜ੍ਝਤ੍ਤਤਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਕੇਲਾਯਨਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਂ ‘‘ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਉਪੇਕ੍ਖਾਯ ਹਿ વਿਸੇਸਤੋ ਰਾਗੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ, ਤਤੋ ਰਾਗਬਹੁਲਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਉਪੇਕ੍ਖਾ ‘‘વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਦ੍વੀਹਾਕਾਰੇਹੀਤਿ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਂ ਅਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਤਾਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਇਮੇਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ। ਦ੍વੀਹੇવਾਤਿ ਅવਧਾਰਣਂ ਸਙ੍ਖਾਰਸਹਿਤਾਯ ਸਙ੍ਖ੍ਯਾਸਮਾਨਤਾਯ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਸਙ੍ਖ੍ਯਾ ਏવ ਹੇਤ੍ਥ ਸਮਾਨਂ, ਨ ਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਂ ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਮਾਨਨ੍ਤਿ। ਅਸ੍ਸਾਮਿਕਭਾવੋ ਅਨਤ੍ਤਨਿਯਤਾ। ਸਤਿ ਹਿ ਅਤ੍ਤਨਿ ਤਸ੍ਸ ਕਿਞ੍ਚਨਭਾવੇਨ ਚੀવਰਂ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਤਨਿਯਂ ਨਾਮ ਸਿਯਾ, ਸੋ ਪਨ ਕੋਚਿ ਨਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਨਦ੍ਧਨਿਯਨ੍ਤਿ, ਨ ਅਦ੍ਧਾਨਕ੍ਖਮਂ, ਨ ਚਿਰਟ੍ਠਾਯਿ ਇਤ੍ਤਰਂ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਾવਕਾਲਿਕਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ।
Anurodhavirodhapahānavasena majjhattabhāvo upekkhāsambojjhaṅgassa kāraṇaṃ tasmiṃ sati sijjhanato, asati ca asijjhanato, so ca majjhattabhāvo visayavasena duvidhoti āha ‘‘sattamajjhattatā saṅkhāramajjhattatā’’ti. Tadubhayavasena cassa virujjhanaṃ passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya eva dūrīkatanti anurujjhanasseva pahānavidhiṃ dassento ‘‘sattamajjhattatā’’tiādimāha. Tathā hissa sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanaṃ ‘‘uppattiyā kāraṇa’’nti vuccati. Upekkhāya hi visesato rāgo paṭipakkho, tato rāgabahulassa puggalassa upekkhā ‘‘visuddhimaggo’’ti vuccati. Dvīhākārehīti kammassakatāpaccavekkhaṇaṃ attasuññatāpaccavekkhaṇanti imehi dvīhi kāraṇehi. Dvīhevāti avadhāraṇaṃ saṅkhārasahitāya saṅkhyāsamānatāya dassanatthaṃ. Saṅkhyā eva hettha samānaṃ, na saṅkhyeyyaṃ sabbathā samānanti. Assāmikabhāvo anattaniyatā. Sati hi attani tassa kiñcanabhāvena cīvaraṃ aññaṃ vā kiñci attaniyaṃ nāma siyā, so pana koci natthevāti adhippāyo. Anaddhaniyanti, na addhānakkhamaṃ, na ciraṭṭhāyi ittaraṃ aniccanti attho. Tāvakālikanti tasseva vevacanaṃ.
ਮਮਾਯਤੀਤਿ ਮਮਤ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ। ਮਮਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਰਿਗ੍ਗਯ੍ਹ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਧਨਾਯਨ੍ਤਾਤਿ ਧਨਂ ਦਬ੍ਬਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰੀ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਅਰਹਤੋ ਏવ ਛਲ਼ਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿ।
Mamāyatīti mamattaṃ karoti. Mamāti taṇhāya pariggayha tiṭṭhati. Dhanāyantāti dhanaṃ dabbaṃ karontā. Assāti upekkhāsambojjhaṅgassa arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hoti. Tathā hi arahato eva chaḷaṅgupekkhānipphatti.
ਅਸੁਭਾਰਮ੍ਮਣਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਅਸੁਭਪ੍ਪਕਾਰਾ ਅਸੁਭਝਾਨਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਕਾਮਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਦ੍ਧਾਪਿ ਕੇਸਾਦਯੋ ਅਸੁਭਪ੍ਪਕਾਰਾ ਏવ, વਿਸੇਸਤੋ ਪਨ ਜਿਗੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੇ ਜਿਗੁਚ੍ਛਾવਹੇ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ‘‘ਦਸਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਯਥਾ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ ਸਭਾવਸਰਸਤੋ ਤਤ੍ਥ ਅਸੁਭਸਞ੍ਞਾ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਉਪਾਯਮਨਸਿਕਾਰੋ। ਅਸੁਭੇ ਅਸੁਭਪਟਿਕ੍ਕੂਲਾਕਾਰਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨਂ, ਯਥਾ વਾ ਤਤ੍ਥ ਉਗ੍ਗਹਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਥਾ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਅਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਹੋ। ਉਪਚਾਰਪ੍ਪਨਾવਹਾਯ ਅਸੁਭਭਾવਨਾਯ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਨਾ ਅਸੁਭਭਾવਨਾਨੁਯੋਗੋ।
Asubhārammaṇādhammāti asubhappakārā asubhajhānassa ārammaṇabhūtā dhammā. Kāmaṃ indriyabaddhāpi kesādayo asubhappakārā eva, visesato pana jigucchitabbe jigucchāvahe gaṇhanto ‘‘dasā’’ti āha. Yathā manasikaroto sabhāvasarasato tattha asubhasaññā santiṭṭhati, tathā pavatto manasikāro upāyamanasikāro. Asubhe asubhapaṭikkūlākārassa uggaṇhanaṃ, yathā vā tattha uggahanimittaṃ uppajjati, tathā manasikāro asubhanimittassa uggaho. Upacārappanāvahāya asubhabhāvanāya anuyuñjanā asubhabhāvanānuyogo.
ਮਨਚ੍ਛਟ੍ਠਾਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸੁਸਂવਰਣੇ ਸਤਿ ਅવਸਰਂ ਅਲਭਨ੍ਤੋ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਪਹੀਯਤੇવ, ਤਥਾ ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਨੋ ਮਿਤਾਹਾਰਸ੍ਸ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਭਿਭવਾਭਾવਾ ਓਤਾਰਂ ਅਲਭਮਾਨੋ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਪਹੀਯਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਆਹਾਰੇ ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਸਞ੍ਞਂ ਤਬ੍ਬਿਪਰਿਣਾਮਸ੍ਸ ਤਦਾਧਾਰਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਚ ਉਦਰਿਯਭੂਤਸ੍ਸ ਅਤਿવਿਯ ਜੇਗੁਚ੍ਛਤਂ, ਕਾਯਸ੍ਸ ਚ ਆਹਾਰਤਿਟ੍ਠਕਤਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਜਾਨਾਤਿ, ਸੋ ਸਬ੍ਬਸੋ ਭੋਜਨੇ ਪਮਾਣਸ੍ਸ ਜਾਨਨੇਨ વਿਸੇਸਤੋ ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੂ ਨਾਮ। ਤਸ੍ਸ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਪਹੀਯਤੇવ, ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਅਪ੍ਪਾਹਾਰਤਂਯੇવ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਚਤੁਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਸੁਭਕਮ੍ਮਿਕਤਿਸ੍ਸਤ੍ਥੇਰੋ ਦਨ੍ਤਟ੍ਠਿਦਸ੍ਸਾવੀ। ਪਹੀਨਸ੍ਸਾਤਿ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਪਹੀਨਸ੍ਸ। ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਲੋਭੋ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਨੀવਰਣਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ suṭṭhu susaṃvaraṇe sati avasaraṃ alabhanto kāmacchando pahīyateva, tathā bhojane mattaññuno mitāhārassa thinamiddhābhibhavābhāvā otāraṃ alabhamāno kāmacchando pahīyati. Yo pana āhāre paṭikkūlasaññaṃ tabbipariṇāmassa tadādhārassa tassa ca udariyabhūtassa ativiya jegucchataṃ, kāyassa ca āhāratiṭṭhakataṃ sammadeva jānāti, so sabbaso bhojane pamāṇassa jānanena visesato bhojane mattaññū nāma. Tassa kāmacchando pahīyateva, aṭṭhakathāyaṃ pana appāhārataṃyeva dassetuṃ ‘‘catunna’’ntiādi vuttaṃ. Asubhakammikatissatthero dantaṭṭhidassāvī. Pahīnassāti vikkhambhanavasena pahīnassa. Abhidhammapariyāyena sabbopi lobho kāmacchandanīvaraṇanti ‘‘arahattamaggena āyatiṃ anuppādo’’ti vuttaṃ.
ਮੇਜ੍ਜਤਿ ਹਿਤਫਰਣવਸੇਨ ਸਿਨਿਯ੍ਹਤੀਤਿ ਮਿਤ੍ਤੋ, ਹਿਤੇਸੀ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਮਿਤ੍ਤੇ ਭવਾ, ਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਾ ਏਸਾਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾ, ਹਿਤੇਸਿਤਾ। ਸਾ ਏવ ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਚੇਤਸੋ વਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਮੇਤ੍ਤਾਯਨਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਹਿਤਫਰਣਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਨਂ ਪવਤ੍ਤਨਂ ਮੇਤ੍ਤਾਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਹੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਓਦਿਸ੍ਸਕਾ’’ਤਿਆਦਿ।
Mejjati hitapharaṇavasena siniyhatīti mitto, hitesī puggalo, tasmiṃ mitte bhavā, mittassa vā esāti mettā, hitesitā. Sā eva paṭipakkhato cetaso vimuttīti mettācetovimutti. Tattha mettāyanassa sattesu hitapharaṇassa uppādanaṃ pavattanaṃ mettānimittassa uggaho. Tenāha ‘‘odissakā’’tiādi.
ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਪਿਯਸਹਾਯਮਜ੍ਝਤ੍ਤવੇਰਿવਸੇਨ ਓਦਿਸ੍ਸਕਤਾ। ਸੀਮਾਸਮ੍ਭੇਦੇ ਕਤੇ ਅਨੋਦਿਸ੍ਸਕਤਾ। ਏਕਾਦਿਦਿਸਾਫਰਣવਸੇਨ ਦਿਸਾਫਰਣਤਾ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨੇ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਉਗ੍ਗਹੋ ਯਾવ ਉਪਚਾਰਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਉਗ੍ਗਹਿਤਾਯ ਆਸੇવਨਾ ਭਾવਨਾ, ਸਬ੍ਬਾ ਇਤ੍ਥਿਯੋ ਪੁਰਿਸਾ ਅਰਿਯਾ ਅਨਰਿਯਾ ਦੇવਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ વਿਨਿਪਾਤਿਕਾਤਿ ਸਤ੍ਤੋਧਿਕਰਣવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤવਿਧਾ, ਅਟ੍ਠવੀਸਤਿવਿਧਾ વਾ, ਦਸਹਿ ਦਿਸਾਹਿ ਦਿਸੋਧਿਕਰਣવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਦਸવਿਧਾ, ਏਕੇਕਾਯ ਦਿਸਾਯ ਸਤ੍ਤਾਦਿਇਤ੍ਥਾਦਿਅવੇਰਾਦਿਭੇਦੇਨ ਅਸੀਤਾਧਿਕਚਤੁਸਤਪ੍ਪਭੇਦਾ ਚ ਓਧਿਸੋਫਰਣਮੇਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ, ਪਾਣਾ, ਭੂਤਾ, ਪੁਗ੍ਗਲਾ, ਅਤ੍ਤਭਾવਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਤਿ ਏਤੇਸਂ વਸੇਨ ਪਞ੍ਚવਿਧਾ। ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਅવੇਰਾ ਹੋਨ੍ਤੁ, ਅਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਾ, ਅਨੀਘਾ, ਸੁਖੀ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤੂਤਿ ਚਤੁਧਾ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ વੀਸਤਿવਿਧਾ ਅਨੋਧਿਸੋਫਰਣਮੇਤ੍ਤਾ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ – ‘‘ਓਧਿਸੋ…ਪੇ॰… ਭਾવੇਨ੍ਤਸ੍ਸਪੀ’’ਤਿ। ਤ੍વਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿਆਦਿਨਾ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ । ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੇ ਠਿਤਸ੍ਸਾਤਿ ਕੋਧੇ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਦੀਨવਸ੍ਸ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਅਕੋਧੇ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਆਨਿਸਂਸਸ੍ਸ ਚ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੇ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਜਾਨਨੇ। ਸੇવਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਭਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਪਹੀਯਤਿ।
Tattha attapiyasahāyamajjhattaverivasena odissakatā. Sīmāsambhede kate anodissakatā. Ekādidisāpharaṇavasena disāpharaṇatā mettāya uggaṇhane veditabbā. Uggaho yāva upacārā daṭṭhabbo. Uggahitāya āsevanā bhāvanā, sabbā itthiyo purisā ariyā anariyā devā manussā vinipātikāti sattodhikaraṇavasena pavattā sattavidhā, aṭṭhavīsatividhā vā, dasahi disāhi disodhikaraṇavasena pavattā dasavidhā, ekekāya disāya sattādiitthādiaverādibhedena asītādhikacatusatappabhedā ca odhisopharaṇamettā. Sabbe sattā, pāṇā, bhūtā, puggalā, attabhāvapariyāpannāti etesaṃ vasena pañcavidhā. Ekekasmiṃ averā hontu, abyāpajjā, anīghā, sukhī attānaṃ pariharantūti catudhā pavattiyā vīsatividhā anodhisopharaṇamettā, taṃ sandhāyāha – ‘‘odhiso…pe… bhāventassapī’’ti. Tvaṃ etassātiādinā kammassakatāpaccavekkhaṇaṃ dasseti . Paṭisaṅkhāne ṭhitassāti kodhe yathāvuttassa ādīnavassa tappaṭipakkhato akodhe mettāya ānisaṃsassa ca paṭisaṅkhāne sammadeva jānane. Sevantassāti bhajantassa byāpādo pahīyati.
ਅਤਿਭੋਜਨੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੋਤਿ ਆਹਾਰਸ੍ਸ ਅਧਿਕਭੋਜਨੇ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੋ, ‘‘ਏਤ੍ਤਕੇ ਭੁਤ੍ਤੇ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏਤ੍ਤਕੇ ਨੋ’’ਤਿ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਕਾਰਣਾਕਾਰਣਗ੍ਗਾਹੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦਿવਾ ਸੂਰਿਯਾਲੋਕਨ੍ਤਿ ਦਿવਾ ਗਹਿਤਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਸੂਰਿਯਾਲੋਕਂ, ਰਤ੍ਤਿਯਂ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸਪੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਧੁਤਙ੍ਗਾਨਂ વੀਰਿਯਨਿਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਧੁਤਙ੍ਗਨਿਸ੍ਸਿਤਸਪ੍ਪਾਯਕਥਾਯਪੀ’’ਤਿ।
Atibhojane nimittaggāhoti āhārassa adhikabhojane thinamiddhassa nimittaggāho, ‘‘ettake bhutte thinamiddhaṃ uppajjati, ettake no’’ti thinamiddhassa kāraṇākāraṇaggāhoti attho. Divā sūriyālokanti divā gahitanimittaṃ sūriyālokaṃ, rattiyaṃ manasikarontassapīti evamettha attho veditabbo. Dhutaṅgānaṃ vīriyanissitattā vuttaṃ ‘‘dhutaṅganissitasappāyakathāyapī’’ti.
ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਮ੍ਪਿ ਕਤਾਕਤਾਨੁਸੋਚਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਚੇਤਸੋ ਅવੂਪਸਮਾવਹਤਾਯ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇਨ ਸਮਾਨਲਕ੍ਖਣਮੇવਾਤਿ ਤਦੁਭਯਸ੍ਸ ਪਹਾਨਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ – ‘‘ਅਤ੍ਥਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚੇਤਸੋ વੂਪਸਮੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਸ੍ਮਾ ਬਾਹੁਸਚ੍ਚਾਦਿ ਤਸ੍ਸ ਪਹਾਨਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚ ਛ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਸ੍ਸ ਗਨ੍ਥਤੋ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਧਮ੍ਮਂ વਿਚਾਰੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤવੇਦਾਦਿਪਟਿਲਾਭਸਮ੍ਭવਤੋ વਿਕ੍ਖੇਪੋ ਨ ਹੋਤਿ। ਯਥਾવਿਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਯਥਾਧਮ੍ਮਪਟਿਕਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ ਅਨવਸਰੋવਾਤਿ ‘‘ਬਾਹੁਸਚ੍ਚੇਨਪਿ…ਪੇ॰… ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ਪਹੀਯਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਦਗ੍ਗੇਨ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨવਤੋ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ਪਹੀਯਤਿ, ਤਦਗ੍ਗੇਨ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਕਤਾવਿਨਯਪਕਤਞ੍ਞੁਤਾਹਿਪਿ ਤਂ ਪਹੀਯਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વੁਦ੍ਧਸੇવਿਤਾ ਚ વੁਦ੍ਧਸੀਲਿਤਂ ਆવਹਤੀਤਿ ਚੇਤਸੋ વੂਪਸਮਕਰਤ੍ਤਾ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਹਾਨਕਾਰੀ વੁਤ੍ਤਾ, વੁਦ੍ਧਭਾવਂ ਪਨ ਅਨਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ વਿਨਯਧਰਾ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚવਿਨੋਦਕਾ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। વਿਕ੍ਖੇਪੋ ਚ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਹੇਤੁਕੋ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਕਪ੍ਪਿਯਾਕਪ੍ਪਿਯਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਬਹੁਲਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਨਯਨਯੇਨੇવ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਕਤਾਦਯੋ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ। ਪਹੀਨੇ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚੇਤਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇ ਭੁਮ੍ਮਂ। ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਸ੍ਸ ਦੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਤ੍ਤਾ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ વੁਤ੍ਤੋ।
Kukkuccampi katākatānusocanavasena pavattamānaṃ cetaso avūpasamāvahatāya uddhaccena samānalakkhaṇamevāti tadubhayassa pahānakāraṇaṃ dassento bhagavā – ‘‘atthi, bhikkhave, cetaso vūpasamo’’tiādimāha. Tasmā bāhusaccādi tassa pahānakāraṇanti dassetuṃ ‘‘apica cha dhammā’’tiādimāha. Tattha bahussutassa ganthato, atthato dhammaṃ vicārentassa attavedādipaṭilābhasambhavato vikkhepo na hoti. Yathāvihitapaṭipattiyā yathādhammapaṭikārappattiyā ca vippaṭisāro anavasarovāti ‘‘bāhusaccenapi…pe… uddhaccakukkuccaṃ pahīyatī’’ti vuttaṃ. Yadaggena bahussutassa paṭisaṅkhānavato uddhaccakukkuccaṃ pahīyati, tadaggena paripucchakatāvinayapakataññutāhipi taṃ pahīyatīti daṭṭhabbaṃ. Vuddhasevitā ca vuddhasīlitaṃ āvahatīti cetaso vūpasamakarattā uddhaccakukkuccassa pahānakārī vuttā, vuddhabhāvaṃ pana anapekkhitvā vinayadharā kukkuccavinodakā kalyāṇamittāti daṭṭhabbā. Vikkhepo ca bhikkhūnaṃ yebhuyyena kukkuccahetuko hotīti ‘‘kappiyākappiyaparipucchābahulassā’’tiādinā vinayanayeneva paripucchakatādayo niddiṭṭhā. Pahīne uddhaccakukkucceti niddhāraṇe bhummaṃ. Kukkuccassa domanassasahagatattā anāgāmimaggena āyatiṃ anuppādo vutto.
ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿਆਦੀਸੁ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਕਾਮਂ ਬਾਹੁਸਚ੍ਚਪਰਿਪੁਚ੍ਛਕਤਾਹਿ ਅਟ੍ਠવਤ੍ਥੁਕਾਪਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਰਤਨਤ੍ਤਯવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਮੂਲਿਕਾ ਸੇਸવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤੀਣਿ ਰਤਨਾਨਿ ਆਰਬ੍ਭਾ’’ਤਿਆਦਿ। વਿਨਯੇ ਪਕਤਞ੍ਞੁਤਾਯ ਚ ਸਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਯ ਕਙ੍ਖਾਯ ਅਸਮ੍ਭવੋ ਏવ, ਤਥਾ ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਾવਬੋਧੇ ਸਤਿ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਦੀਸੁ ਸਂਸਯਸ੍ਸਾਤਿ ਆਹ – ‘‘વਿਨਯੇ’’ਤਿਆਦਿ। ਓਕਪ੍ਪਨੀਯਸਦ੍ਧਾ ਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੁਂ ਅਨੁਪવਿਸਿਤ੍વਾ વਿਯ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਂ, ਤਞ੍ਚ ਤਥਾ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੁਪ੍ਪਾਦਨਮੇવ। ਸਦ੍ਧਾਯ ਨਿਨ੍ਨਪੋਣਪਬ੍ਭਾਰਤਾ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿ। ਅਰਹਤ੍ਤੇਨ ਕੂਟਂ ਗਣ੍ਹਿ ਸਤ੍ਤਪਿ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ ਦੇਸਨਾਯ ਓਸਾਪਿਤਤ੍ਤਾ।
Kusalākusalā dhammātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Kāmaṃ bāhusaccaparipucchakatāhi aṭṭhavatthukāpi vicikicchā pahīyati, tathāpi ratanattayavicikicchāmūlikā sesavicikicchāti katvā vuttaṃ ‘‘tīṇi ratanāni ārabbhā’’tiādi. Vinaye pakataññutāya ca sati sikkhāya kaṅkhāya asambhavo eva, tathā ratanattayaguṇāvabodhe sati pubbantādīsu saṃsayassāti āha – ‘‘vinaye’’tiādi. Okappanīyasaddhā saddheyyavatthuṃ anupavisitvā viya adhimuccanaṃ, tañca tathā adhimokkhuppādanameva. Saddhāya ninnapoṇapabbhāratā adhimutti. Arahattena kūṭaṃ gaṇhi sattapi bojjhaṅge vitthāretvā desanāya osāpitattā.
ਆਹਾਰਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Āhārasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ • Saṃyuttanikāya / ੧. ਆਹਾਰਸੁਤ੍ਤਂ • 1. Āhārasuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ੧. ਆਹਾਰਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 1. Āhārasuttavaṇṇanā