Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / സംയുത്തനികായ (ടീകാ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā)

    ൬. സാകച്ഛവഗ്ഗോ

    6. Sākacchavaggo

    ൧. ആഹാരസുത്തവണ്ണനാ

    1. Āhārasuttavaṇṇanā

    ൨൩൨. പുരിമനയതോതി ‘‘സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗട്ഠാനീയാനം ധമ്മാന’’ന്തിആദിനാ ആഗതനയതോ. ഏവന്തി ഇദാനി വുച്ചമാനാകാരേന. സതി ച സമ്പജഞ്ഞഞ്ച സതിസമ്പജഞ്ഞം. സതിപധാനം വാ അഭിക്കന്താദീസു സത്ഥകഭാവപരിഗ്ഗണ്ഹകഞാണം സതിസമ്പജഞ്ഞം. തം സബ്ബത്ഥ സതോകാരീഭാവാവഹത്താ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഉപ്പാദായ സംവത്തതി. യഥാ ച പച്ചനീകധമ്മപ്പഹാനം അനുരൂപധമ്മദേസനാ ച അനുപ്പന്നാനം കുസലാനം ധമ്മാനം ഉപ്പാദായ ഹോതി, ഏവം സതിരഹിതപുഗ്ഗലവജ്ജനാ സതോകാരീപുഗ്ഗലസേവനാ ച തത്ഥ ച യുത്തപയുത്തതാ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഉപ്പാദായ ഹോതീതി ഇമമത്ഥം ദസ്സേതി ‘‘സതിസമ്പജഞ്ഞ’’ന്തിആദിനാ. അരഹത്തമഗ്ഗേന ഭാവനാപാരിപൂരീ ഹോതി. തഥാ ഹി അരഹാവ ‘‘സതിവേപുല്ലപ്പത്തോ’’തി വുച്ചതി.

    232.Purimanayatoti ‘‘satisambojjhaṅgaṭṭhānīyānaṃ dhammāna’’ntiādinā āgatanayato. Evanti idāni vuccamānākārena. Sati ca sampajaññañca satisampajaññaṃ. Satipadhānaṃ vā abhikkantādīsu satthakabhāvapariggaṇhakañāṇaṃ satisampajaññaṃ. Taṃ sabbattha satokārībhāvāvahattā satisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattati. Yathā ca paccanīkadhammappahānaṃ anurūpadhammadesanā ca anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya hoti, evaṃ satirahitapuggalavajjanā satokārīpuggalasevanā ca tattha ca yuttapayuttatā satisambojjhaṅgassa uppādāya hotīti imamatthaṃ dasseti ‘‘satisampajañña’’ntiādinā. Arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hoti. Tathā hi arahāva ‘‘sativepullappatto’’ti vuccati.

    ധമ്മാനം, ധമ്മേസു വാ വിചയോ, സോ ഏവ ഹേട്ഠാ വുത്തനയേന സമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ, തസ്സ ധമ്മവിചയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ. പരിപുച്ഛകതാതി ആചരിയം പയിരുപാസിത്വാ പഞ്ചപി നികായേ സഹട്ഠകഥായ പരിയോഗാഹേത്വാ യം യം തത്ഥ ഗണ്ഠിട്ഠാനം, തസ്സ തസ്സ ‘‘ഇദം, ഭന്തേ, കഥം ഇമസ്സ കോ അത്ഥോ’’തി ഏവം ഖന്ധാദീസു അത്ഥപുച്ഛകഭാവോ. തേനാഹ ‘‘ഖന്ധ…പേ॰… ബഹുലതാ’’തി.

    Dhammānaṃ, dhammesu vā vicayo, so eva heṭṭhā vuttanayena sambojjhaṅgo, tassa dhammavicayasambojjhaṅgassa. Paripucchakatāti ācariyaṃ payirupāsitvā pañcapi nikāye sahaṭṭhakathāya pariyogāhetvā yaṃ yaṃ tattha gaṇṭhiṭṭhānaṃ, tassa tassa ‘‘idaṃ, bhante, kathaṃ imassa ko attho’’ti evaṃ khandhādīsu atthapucchakabhāvo. Tenāha ‘‘khandha…pe… bahulatā’’ti.

    വത്ഥുവിസദകിരിയാതി ചിത്തചേതസികാനം പവത്തിട്ഠാനഭാവതോ സരീരം തപ്പടിബദ്ധാനി ച ചീവരാദീനി ഇധ ‘‘വത്ഥൂനീ’’തി അധിപ്പേതാനി, താനി യഥാ ചിത്തസ്സ സുഖാവഹാനി ഹോന്തി, തഥാ കരണം തേസം വിസദഭാവകരണം. തേന വുത്തം ‘‘അജ്ഝത്തികബാഹിരാന’’ന്തിആദി. ഉസ്സന്നദോസന്തി വാതാദിഉസ്സന്നദോസം. സേദമലമക്ഖിതന്തി സേദേന ചേവ ജല്ലികാസങ്ഖാതേന സരീരമലേന ച മക്ഖിതം. -സദ്ദേന അഞ്ഞമ്പി സരീരസ്സ ച ചിത്തസ്സ ച പീളാവഹം സങ്ഗണ്ഹാതി. സേനാസനം വാതി വാ-സദ്ദേന പത്താദീനം സങ്ഗഹോ ദട്ഠബ്ബോ. അവിസദേ സതി, വിസയഭൂതേ വാ. കഥം ഭാവനമനുയുത്തസ്സ താനി വിസയോതി? അന്തരന്തരാ പവത്തനകചിത്തുപ്പാദവസേന ഏവം വുത്തം. തേ ഹി ചിത്തുപ്പാദാ ചിത്തേകഗ്ഗതായ ഇജ്ഝന്തിയാപി അപരിസുദ്ധഭാവായ സംവത്തന്തി. ചിത്തചേതസികേസു നിസ്സയാദിപച്ചയഭൂതേസു. ഞാണമ്പീതി പി-സദ്ദോ സമ്പിണ്ഡനേ. തേന ന കേവലം തം വത്ഥുയേവ , അഥ ഖോ തസ്മിം അപരിസുദ്ധേ ഞാണമ്പി അപരിസുദ്ധം ഹോതീതി നിസ്സയാപരിസുദ്ധിയാ നിസ്സിതാപരിസുദ്ധി വിയ വിസയസ്സ അപരിസുദ്ധതായ വിസയീനം അപരിസുദ്ധിം ദസ്സേതി അന്വയതോ ബ്യതിരേകതോ ച.

    Vatthuvisadakiriyāti cittacetasikānaṃ pavattiṭṭhānabhāvato sarīraṃ tappaṭibaddhāni ca cīvarādīni idha ‘‘vatthūnī’’ti adhippetāni, tāni yathā cittassa sukhāvahāni honti, tathā karaṇaṃ tesaṃ visadabhāvakaraṇaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘ajjhattikabāhirāna’’ntiādi. Ussannadosanti vātādiussannadosaṃ. Sedamalamakkhitanti sedena ceva jallikāsaṅkhātena sarīramalena ca makkhitaṃ. Ca-saddena aññampi sarīrassa ca cittassa ca pīḷāvahaṃ saṅgaṇhāti. Senāsanaṃ vāti -saddena pattādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Avisade sati, visayabhūte vā. Kathaṃ bhāvanamanuyuttassa tāni visayoti? Antarantarā pavattanakacittuppādavasena evaṃ vuttaṃ. Te hi cittuppādā cittekaggatāya ijjhantiyāpi aparisuddhabhāvāya saṃvattanti. Cittacetasikesu nissayādipaccayabhūtesu. Ñāṇampīti pi-saddo sampiṇḍane. Tena na kevalaṃ taṃ vatthuyeva , atha kho tasmiṃ aparisuddhe ñāṇampi aparisuddhaṃ hotīti nissayāparisuddhiyā nissitāparisuddhi viya visayassa aparisuddhatāya visayīnaṃ aparisuddhiṃ dasseti anvayato byatirekato ca.

    സമഭാവകരണം കിച്ചതോ അനൂനാധികഭാവകരണം. യഥാപച്ചയം സദ്ധേയ്യവത്ഥുസ്മിം അധിമോക്ഖകിച്ചസ്സ പടുതരഭാവേന പഞ്ഞായ അവിസദതായ വീരിയാദീനഞ്ച അനുബലപ്പദാനസിഥിലതാദിനാ സദ്ധിന്ദ്രിയം ബലവം ഹോതി. തേനാഹ ‘‘ഇതരാനി മന്ദാനീ’’തി. തതോതി തസ്മാ സദ്ധിന്ദ്രിയസ്സ ബലവഭാവതോ ഇതരേസഞ്ച മന്ദത്താ. കോസജ്ജപക്ഖേ പതിതും അദത്വാ സമ്പയുത്തധമ്മാനം പഗ്ഗണ്ഹനം അനുബലപ്പദാനം പഗ്ഗഹോ, പഗ്ഗഹകിച്ചം കാതും ന സക്കോതീതി സമ്ബന്ധിതബ്ബം. ആരമ്മണം ഉപഗന്ത്വാ ഠാനം, അനിസ്സജ്ജനം വാ ഉപട്ഠാനം, വിക്ഖേപപടിപക്ഖോ. യേന വാ സമ്പയുത്താ അവിക്ഖിത്താ ഹോന്തി, സോ അവിക്ഖേപോ. രൂപഗതം വിയ ചക്ഖുനാ യേന യാഥാവതോ വിസയസഭാവം പസ്സതി, തം ദസ്സനകിച്ചം കാതും ന സക്കോതി ബലവതാ സദ്ധിന്ദ്രിയേന അഭിഭൂതത്താ. സഹജാതധമ്മേസു ഹി ഇന്ദട്ഠം കരോന്താനം സഹ പവത്തമാനാനം ധമ്മാനം ഏകരസതാവസേനേവ അത്ഥസിദ്ധി, ന അഞ്ഞഥാ. തസ്മാതി വുത്തമേവത്ഥം കാരണഭാവേന പച്ചാമസതി. ന്തി സദ്ധിന്ദ്രിയം.

    Samabhāvakaraṇaṃ kiccato anūnādhikabhāvakaraṇaṃ. Yathāpaccayaṃ saddheyyavatthusmiṃ adhimokkhakiccassa paṭutarabhāvena paññāya avisadatāya vīriyādīnañca anubalappadānasithilatādinā saddhindriyaṃ balavaṃ hoti. Tenāha ‘‘itarāni mandānī’’ti. Tatoti tasmā saddhindriyassa balavabhāvato itaresañca mandattā. Kosajjapakkhe patituṃ adatvā sampayuttadhammānaṃ paggaṇhanaṃ anubalappadānaṃ paggaho, paggahakiccaṃ kātuṃ na sakkotīti sambandhitabbaṃ. Ārammaṇaṃ upagantvā ṭhānaṃ, anissajjanaṃ vā upaṭṭhānaṃ, vikkhepapaṭipakkho. Yena vā sampayuttā avikkhittā honti, so avikkhepo. Rūpagataṃ viya cakkhunā yena yāthāvato visayasabhāvaṃ passati, taṃ dassanakiccaṃ kātuṃ na sakkoti balavatā saddhindriyena abhibhūtattā. Sahajātadhammesu hi indaṭṭhaṃ karontānaṃ saha pavattamānānaṃ dhammānaṃ ekarasatāvaseneva atthasiddhi, na aññathā. Tasmāti vuttamevatthaṃ kāraṇabhāvena paccāmasati. Tanti saddhindriyaṃ.

    ധമ്മസഭാവപച്ചവേക്ഖണേനാതി യസ്സ സദ്ധേയ്യവത്ഥുനോ ഉളാരതാദിഗുണേ അധിമുച്ചനസ്സ സാതിസയപ്പവത്തിയാ സദ്ധിന്ദ്രിയം ബലവം ജാതം, തസ്സ പച്ചയപച്ചയുപ്പന്നതാദിവിഭാഗതോ യാഥാവതോ വീമംസനേന. ഏവഞ്ഹി ഏവംധമ്മതാനയേന സഭാവസരസതോ പരിഗ്ഗയ്ഹമാനേ സവിപ്ഫാരോ അധിമോക്ഖോ ന ഹോതി – ‘‘അയം ഇമേസം ധമ്മാനം സഭാവോ’’തി പഞ്ഞാബ്യാപാരസ്സ സാതിസയത്താ. ധുരിയധമ്മേസു ഹി യഥാ സദ്ധായ ബലവഭാവേ പഞ്ഞായ മന്ദഭാവോ ഹോതി, ഏവം പഞ്ഞായ ബലവഭാവേ സദ്ധായ മന്ദഭാവോ ഹോതി. തേന വുത്തം – ‘‘തം ധമ്മസഭാവപച്ചവേക്ഖണേന…പേ॰… ഹാപേതബ്ബ’’ന്തി. തഥാ അമനസികരണേനാതി യേനാകാരേന ഭാവനമനുയുഞ്ജന്തസ്സ സദ്ധിന്ദ്രിയം ബലവം ജാതം, തേനാകാരേന ഭാവനം നാനുയുഞ്ജനേനാതി വുത്തം ഹോതി. ഇധ ദുവിധേന സദ്ധിന്ദ്രിയസ്സ ബലവഭാവോ അത്തനോ വാ പച്ചയവിസേസേന കിച്ചുത്തരിയതോ വീരിയാദീനം വാ മന്ദകിച്ചതായ. തത്ഥ പഠമവികപ്പേ ഹാപനവിധി ദസ്സിതോ, ദുതിയവികപ്പേ പന യഥാ മനസികരോതോ വീരിയാദീനം മന്ദകിച്ചതായ സദ്ധിന്ദ്രിയം ബലവം ജാതം, തഥാ അമനസികാരേന വീരിയാദീനം പടുതരഭാവാവഹേന മനസികാരേന സദ്ധിന്ദ്രിയം തേഹി സമതം കരോന്തേന ഹാപേതബ്ബം. ഇമിനാ നയേന സേസിന്ദ്രിയേസുപി ഹാപനവിധി വേദിതബ്ബോ.

    Dhammasabhāvapaccavekkhaṇenāti yassa saddheyyavatthuno uḷāratādiguṇe adhimuccanassa sātisayappavattiyā saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tassa paccayapaccayuppannatādivibhāgato yāthāvato vīmaṃsanena. Evañhi evaṃdhammatānayena sabhāvasarasato pariggayhamāne savipphāro adhimokkho na hoti – ‘‘ayaṃ imesaṃ dhammānaṃ sabhāvo’’ti paññābyāpārassa sātisayattā. Dhuriyadhammesu hi yathā saddhāya balavabhāve paññāya mandabhāvo hoti, evaṃ paññāya balavabhāve saddhāya mandabhāvo hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘taṃ dhammasabhāvapaccavekkhaṇena…pe… hāpetabba’’nti. Tathā amanasikaraṇenāti yenākārena bhāvanamanuyuñjantassa saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tenākārena bhāvanaṃ nānuyuñjanenāti vuttaṃ hoti. Idha duvidhena saddhindriyassa balavabhāvo attano vā paccayavisesena kiccuttariyato vīriyādīnaṃ vā mandakiccatāya. Tattha paṭhamavikappe hāpanavidhi dassito, dutiyavikappe pana yathā manasikaroto vīriyādīnaṃ mandakiccatāya saddhindriyaṃ balavaṃ jātaṃ, tathā amanasikārena vīriyādīnaṃ paṭutarabhāvāvahena manasikārena saddhindriyaṃ tehi samataṃ karontena hāpetabbaṃ. Iminā nayena sesindriyesupi hāpanavidhi veditabbo.

    വക്കലിത്ഥേരവത്ഥൂതി സോ ഹി ആയസ്മാ സദ്ധാധിമുത്തോ തത്ഥ ച കതാധികാരോ സത്ഥു രൂപകായദസ്സനേ പസുതോ ഏവ ഹുത്വാ വിഹരന്തോ സത്ഥാരാ – ‘‘കിം തേ, വക്കലി, ഇമിനാ പൂതികായേന ദിട്ഠേന, യോ ഖോ, വക്കലി, ധമ്മം പസ്സതി, സോ മം പസ്സതീ’’തിആദിനാ (സം॰ നി॰ ൩.൮൭) ഓവദിയമാനോ കമ്മട്ഠാനേ നിയോജിതോപി തം അനനുയുഞ്ജന്തോ പണാമിതോ അത്താനം വിനിപാതേതും പപാതട്ഠാനം അഭിരുഹി. അഥ നം സത്ഥാ യഥാനിസിന്നോവ ഓഭാസവിസ്സജ്ജനേന അത്താനം ദസ്സേത്വാ –

    Vakkalittheravatthūti so hi āyasmā saddhādhimutto tattha ca katādhikāro satthu rūpakāyadassane pasuto eva hutvā viharanto satthārā – ‘‘kiṃ te, vakkali, iminā pūtikāyena diṭṭhena, yo kho, vakkali, dhammaṃ passati, so maṃ passatī’’tiādinā (saṃ. ni. 3.87) ovadiyamāno kammaṭṭhāne niyojitopi taṃ ananuyuñjanto paṇāmito attānaṃ vinipātetuṃ papātaṭṭhānaṃ abhiruhi. Atha naṃ satthā yathānisinnova obhāsavissajjanena attānaṃ dassetvā –

    ‘‘പാമോജ്ജബഹുലോ ഭിക്ഖു, പസന്നോ ബുദ്ധസാസനേ;

    ‘‘Pāmojjabahulo bhikkhu, pasanno buddhasāsane;

    അധിഗച്ഛേ പദം സന്തം, സങ്ഖാരൂപസമം സുഖ’’ന്തി. (ധ॰ പ॰ ൩൮൧) –

    Adhigacche padaṃ santaṃ, saṅkhārūpasamaṃ sukha’’nti. (dha. pa. 381) –

    ഗാഥം വത്വാ ‘‘ഏഹി, വക്കലീ’’തി ആഹ. സോ തേന വചനേന അമതേനേവ അഭിസിത്തോ ഹട്ഠതുട്ഠോ ഹുത്വാ വിപസ്സനം പട്ഠപേസി, സദ്ധായ ബഹുലഭാവതോ വിപസ്സനാവീഥിം നാരോഹതി. തം ഞത്വാ ഭഗവാ ഇന്ദ്രിയസമത്തപടിപാദനായ കമ്മട്ഠാനം സോധേത്വാ അദാസി. സോ സത്ഥാരാ ദിന്നനയേന വിപസ്സനം ഉസ്സുക്കാപേത്വാ മഗ്ഗപടിപാടിയാ അരഹത്തം പാപുണി. തേന വുത്തം – ‘‘വക്കലിത്ഥേരവത്ഥു ചേത്ഥ നിദസ്സന’’ന്തി. ഏത്ഥാതി സദ്ധിന്ദ്രിയസ്സ അധിമത്തഭാവേ സേസിന്ദ്രിയാനം സകിച്ചാകരണേ.

    Gāthaṃ vatvā ‘‘ehi, vakkalī’’ti āha. So tena vacanena amateneva abhisitto haṭṭhatuṭṭho hutvā vipassanaṃ paṭṭhapesi, saddhāya bahulabhāvato vipassanāvīthiṃ nārohati. Taṃ ñatvā bhagavā indriyasamattapaṭipādanāya kammaṭṭhānaṃ sodhetvā adāsi. So satthārā dinnanayena vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ – ‘‘vakkalittheravatthu cettha nidassana’’nti. Etthāti saddhindriyassa adhimattabhāve sesindriyānaṃ sakiccākaraṇe.

    ഇതരകിച്ചഭേദന്തി ഉപട്ഠാനാദികിച്ചവിസേസം. പസ്സദ്ധാദീതി ആദി-സദ്ദേന സമാധിഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗാനം സങ്ഗഹോ ദട്ഠബ്ബോ. ഹാപേതബ്ബന്തി യഥാ സദ്ധിന്ദ്രിയസ്സ ബലവഭാവോ ധമ്മസഭാവപച്ചവേക്ഖണേന ഹായതി, ഏവം വീരിയിന്ദ്രിയസ്സ അധിമത്തതാ പസ്സദ്ധിയാദിഭാവനായ ഹായതി സമാധിപക്ഖികത്താ തസ്സാ. തഥാ ഹി സമാധിന്ദ്രിയസ്സ അധിമത്തതം കോസജ്ജപാതതോ രക്ഖന്തീ വീരിയാദിഭാവനാ വിയ വീരിയിന്ദ്രിയസ്സ അധിമത്തതം ഉദ്ധച്ചപാതതോ രക്ഖന്തീ ഏകംസതോ ഹാപേതി. തേന വുത്തം ‘‘പസ്സദ്ധാദിഭാവനായ ഹാപേതബ്ബ’’ന്തി. സോണത്ഥേരസ്സ വത്ഥൂതി സുകുമാരസോണത്ഥേരസ്സ വത്ഥു. സോ ഹി ആയസ്മാപി സത്ഥു സന്തികാ കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ സീതവനേ വിഹരന്തോ – ‘‘മമ സരീരം സുഖുമാലം, ന ച സക്കാ സുഖേനേവ സുഖം അധിഗന്തും, കായം കിലമേത്വാപി സമണധമ്മോ കാതബ്ബോ’’തി ഠാനചങ്കമനമേവ അധിട്ഠായ പധാനമനുയുഞ്ജന്തോ പാദതലേസു ഫോടേസു ഉട്ഠിതേസുപി വേദനം അജ്ഝുപേക്ഖിത്വാ ദള്ഹവീരിയം കരോന്തോ അച്ചാരദ്ധവീരിയതായ വിസേസം പവത്തേതും നാസക്ഖി. സത്ഥാ തത്ഥ ഗന്ത്വാ വീണോപമോവാദേന ഓവദിത്വാ വീരിയസമതായോജനവിധിം ദസ്സേന്തോ കമ്മട്ഠാനം സോധേത്വാ ഗിജ്ഝകൂടം ഗതോ. ഥേരോപി സത്ഥാരാ ദിന്നനയേന വീരിയസമതം യാജേത്വാ ഭാവേന്തോ വിപസ്സനം ഉസ്സുക്കാപേത്വാ അരഹത്തേവ പതിട്ഠാസി. തേന വുത്തം ‘‘സോണത്ഥേരസ്സ വത്ഥു ദസ്സേതബ്ബ’’ന്തി. സേസേസുപീതി സതിസമാധിപഞ്ഞിന്ദ്രിയേസുപി.

    Itarakiccabhedanti upaṭṭhānādikiccavisesaṃ. Passaddhādīti ādi-saddena samādhiupekkhāsambojjhaṅgānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Hāpetabbanti yathā saddhindriyassa balavabhāvo dhammasabhāvapaccavekkhaṇena hāyati, evaṃ vīriyindriyassa adhimattatā passaddhiyādibhāvanāya hāyati samādhipakkhikattā tassā. Tathā hi samādhindriyassa adhimattataṃ kosajjapātato rakkhantī vīriyādibhāvanā viya vīriyindriyassa adhimattataṃ uddhaccapātato rakkhantī ekaṃsato hāpeti. Tena vuttaṃ ‘‘passaddhādibhāvanāya hāpetabba’’nti. Soṇattherassa vatthūti sukumārasoṇattherassa vatthu. So hi āyasmāpi satthu santikā kammaṭṭhānaṃ gahetvā sītavane viharanto – ‘‘mama sarīraṃ sukhumālaṃ, na ca sakkā sukheneva sukhaṃ adhigantuṃ, kāyaṃ kilametvāpi samaṇadhammo kātabbo’’ti ṭhānacaṅkamanameva adhiṭṭhāya padhānamanuyuñjanto pādatalesu phoṭesu uṭṭhitesupi vedanaṃ ajjhupekkhitvā daḷhavīriyaṃ karonto accāraddhavīriyatāya visesaṃ pavattetuṃ nāsakkhi. Satthā tattha gantvā vīṇopamovādena ovaditvā vīriyasamatāyojanavidhiṃ dassento kammaṭṭhānaṃ sodhetvā gijjhakūṭaṃ gato. Theropi satthārā dinnanayena vīriyasamataṃ yājetvā bhāvento vipassanaṃ ussukkāpetvā arahatteva patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ ‘‘soṇattherassa vatthu dassetabba’’nti. Sesesupīti satisamādhipaññindriyesupi.

    സമതന്തി സദ്ധാപഞ്ഞാനം അഞ്ഞമഞ്ഞം അനൂനാധികഭാവം, തഥാ സമാധിവീരിയാനഞ്ച. യഥാ ഹി സദ്ധാപഞ്ഞാനം വിസും വിസും ധുരിയധമ്മഭൂതാനം കിച്ചതോ അഞ്ഞമഞ്ഞനാതിവത്തനം വിസേസതോ ഇച്ഛിതബ്ബം. യതോ തേസം സമധുരതായ അപ്പനാ സമ്പജ്ജതി, ഏവം സമാധിവീരിയാനം കോസജ്ജുദ്ധച്ചപക്ഖികാനം സമതായ സതി അഞ്ഞമഞ്ഞുപത്ഥമ്ഭനതോ സമ്പയുത്തധമ്മാനം അന്തദ്വയപാതാഭാവേന സമ്മദേവ അപ്പനാ ഇജ്ഝതീതി. ബലവസദ്ധോതിആദി വുത്തസ്സേവ അത്ഥസ്സ ബ്യതിരേകമുഖേന സമത്ഥനം. തസ്സത്ഥോ – യോ ബലവതിയാ സദ്ധായ സമന്നാഗതോ അവിസദഞാണോ, സോ മുധപ്പസന്നോ ഹോതി, ന അവേച്ചപ്പസന്നോ. തഥാ ഹി സോ അവത്ഥുസ്മിം പസീദതി, സേയ്യഥാപി തിത്ഥിയസാവകാ. കേരാടികപക്ഖന്തി സാഠേയ്യപക്ഖം ഭജതി. സദ്ധാഹീനായ പഞ്ഞായ അതിധാവന്തോ ‘‘ദേയ്യവത്ഥുപരിച്ചാഗേന വിനാ ചിത്തുപ്പാദമത്തേനപി ദാനമയം പുഞ്ഞം ഹോതീ’’തിആദീനി പരികപ്പേതി ഹേതുപതിരൂപകേഹി വഞ്ചിതോ, ഏവംഭൂതോ ച ലൂഖതക്കവിലുത്തചിത്തോ പണ്ഡിതാനം വചനം നാദിയതി, സഞ്ഞത്തിം ന ഗച്ഛതി. തേനാഹ ‘‘ഭേസജ്ജസമുട്ഠിതോ വിയ രോഗോ അതേകിച്ഛോ ഹോതീ’’തി. യഥാ ചേത്ഥ സദ്ധാപഞ്ഞാനം അഞ്ഞമഞ്ഞം സമഭാവോ അത്ഥാവഹോ, വിസമഭാവോ അനത്ഥാവഹോ, ഏവം സമാധിവീരിയാനം അഞ്ഞമഞ്ഞം സമഭാവോ അത്ഥാവഹോ, ഇതരോ അനത്ഥാവഹോ, തഥാ സമഭാവോ അവിക്ഖേപാവഹോ, ഇതരോ വിക്ഖേപാവഹോ. കോസജ്ജം അഭിഭവതി, തേന അപ്പനം ന പാപുണാതീതി അധിപ്പായോ. ഏസ നയോ ഉദ്ധച്ചം അഭിഭവതീതി ഏത്ഥാപി. തദുഭയന്തി സദ്ധാപഞ്ഞാദ്വയം സമാധിവീരിയദ്വയഞ്ച. സമം കാതബ്ബന്തി സമതം കാതബ്ബം.

    Samatanti saddhāpaññānaṃ aññamaññaṃ anūnādhikabhāvaṃ, tathā samādhivīriyānañca. Yathā hi saddhāpaññānaṃ visuṃ visuṃ dhuriyadhammabhūtānaṃ kiccato aññamaññanātivattanaṃ visesato icchitabbaṃ. Yato tesaṃ samadhuratāya appanā sampajjati, evaṃ samādhivīriyānaṃ kosajjuddhaccapakkhikānaṃ samatāya sati aññamaññupatthambhanato sampayuttadhammānaṃ antadvayapātābhāvena sammadeva appanā ijjhatīti. Balavasaddhotiādi vuttasseva atthassa byatirekamukhena samatthanaṃ. Tassattho – yo balavatiyā saddhāya samannāgato avisadañāṇo, so mudhappasanno hoti, na aveccappasanno. Tathā hi so avatthusmiṃ pasīdati, seyyathāpi titthiyasāvakā. Kerāṭikapakkhanti sāṭheyyapakkhaṃ bhajati. Saddhāhīnāya paññāya atidhāvanto ‘‘deyyavatthupariccāgena vinā cittuppādamattenapi dānamayaṃ puññaṃ hotī’’tiādīni parikappeti hetupatirūpakehi vañcito, evaṃbhūto ca lūkhatakkaviluttacitto paṇḍitānaṃ vacanaṃ nādiyati, saññattiṃ na gacchati. Tenāha ‘‘bhesajjasamuṭṭhito viya rogo atekiccho hotī’’ti. Yathā cettha saddhāpaññānaṃ aññamaññaṃ samabhāvo atthāvaho, visamabhāvo anatthāvaho, evaṃ samādhivīriyānaṃ aññamaññaṃ samabhāvo atthāvaho, itaro anatthāvaho, tathā samabhāvo avikkhepāvaho, itaro vikkhepāvaho. Kosajjaṃ abhibhavati, tena appanaṃ na pāpuṇātīti adhippāyo. Esa nayo uddhaccaṃ abhibhavatīti etthāpi. Tadubhayanti saddhāpaññādvayaṃ samādhivīriyadvayañca. Samaṃ kātabbanti samataṃ kātabbaṃ.

    സമാധികമ്മികസ്സാതി സമഥകമ്മട്ഠാനികസ്സ. ഏവന്തി ഏവം സന്തേ, സദ്ധായ ഥോകം ബലവഭാവേ സതീതി അത്ഥോ. സദ്ദഹന്തോതി ‘‘പഥവീ പഥവീതി മനസികാരമത്തേന കഥം ഝാനുപ്പത്തീ’’തി അചിന്തേത്വാ ‘‘അദ്ധാ സമ്ബുദ്ധേന വുത്തവിധി ഇജ്ഝതീ’’തി സദ്ദഹന്തോ സദ്ധം ജനേന്തോ. ഓകപ്പേന്തോതി ആരമ്മണം അനുപവിസിത്വാ വിയ അധിമുച്ചനവസേന അവകപ്പേന്തോ പക്ഖന്ദന്തോ. ഏകഗ്ഗതാ ബലവതീ വട്ടതി സമാധിപധാനത്താ ഝാനസ്സ. ഉഭിന്നന്തി സമാധിപഞ്ഞാനം. സമാധികമ്മികസ്സ സമാധിനോ അധിമത്തതായ പഞ്ഞായ അധിമത്തതാപി ഇച്ഛിതബ്ബാതി ആഹ ‘‘സമതായപീ’’തി, സമഭാവേനാപീതി അത്ഥോ. അപ്പനാതി ലോകിയഅപ്പനാ. തഥാ ഹി ‘‘ഹോതിയേവാ’’തി സാസങ്കം വദതി, ലോകുത്തരപ്പനാ പന തേസം സമഭാവേനേവ ഇച്ഛിതാ. യഥാഹ ‘‘സമഥവിപസ്സനം യുഗനദ്ധം ഭാവേതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൧൭൦). യദി വിസേസതോ സദ്ധാപഞ്ഞാനം സമാധിവീരിയാനഞ്ച സമാനതം ഇച്ഛതി, കഥം സതീതി ആഹ – ‘‘സതി പന സബ്ബത്ഥ ബലവതീ വട്ടതീ’’തി. സബ്ബത്ഥാതി ലീനുദ്ധച്ചപക്ഖികേസു പഞ്ചിന്ദ്രിയേസു. ഉദ്ധച്ചപക്ഖികേകദേസേ ഗണ്ഹന്തോ ‘‘സദ്ധാവീരിയപഞ്ഞാന’’ന്തി ആഹ. അഞ്ഞഥാ പീതി ച ഗഹേതബ്ബാ സിയാ. തഥാ ഹി ‘‘കോസജ്ജപക്ഖികേന സമാധിനാ’’ഇച്ചേവ വുത്തം, ന ച ‘‘പസ്സദ്ധിസമാധിഉപേക്ഖാഹീ’’തി. സാതി സതി. സബ്ബേസു രാജകമ്മേസു നിയുത്തോതി സബ്ബകമ്മികോ. തേനാതി യേന കാരണേന സബ്ബത്ഥ ഇച്ഛിതബ്ബാ, തേന ആഹ അട്ഠകഥായം. സബ്ബത്ഥ നിയുത്താ സബ്ബത്ഥികാ , സബ്ബേന വാ ലീനുദ്ധച്ചപക്ഖികേന ബോജ്ഝങ്ഗേന അത്ഥേതബ്ബാ സബ്ബത്ഥിയാ, സബ്ബത്ഥിയാവ സബ്ബത്ഥികാ. ചിത്തന്തി കുസലചിത്തം. തസ്സ ഹി സതിപടിസരണം പരായണം അപ്പത്തസ്സ പത്തിയാ അനധിഗതസ്സ അധിഗമായ. തേനാഹ – ‘‘ആരക്ഖപച്ചുപട്ഠാനാ’’തിആദി.

    Samādhikammikassāti samathakammaṭṭhānikassa. Evanti evaṃ sante, saddhāya thokaṃ balavabhāve satīti attho. Saddahantoti ‘‘pathavī pathavīti manasikāramattena kathaṃ jhānuppattī’’ti acintetvā ‘‘addhā sambuddhena vuttavidhi ijjhatī’’ti saddahanto saddhaṃ janento. Okappentoti ārammaṇaṃ anupavisitvā viya adhimuccanavasena avakappento pakkhandanto. Ekaggatā balavatī vaṭṭati samādhipadhānattā jhānassa. Ubhinnanti samādhipaññānaṃ. Samādhikammikassa samādhino adhimattatāya paññāya adhimattatāpi icchitabbāti āha ‘‘samatāyapī’’ti, samabhāvenāpīti attho. Appanāti lokiyaappanā. Tathā hi ‘‘hotiyevā’’ti sāsaṅkaṃ vadati, lokuttarappanā pana tesaṃ samabhāveneva icchitā. Yathāha ‘‘samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti (a. ni. 4.170). Yadi visesato saddhāpaññānaṃ samādhivīriyānañca samānataṃ icchati, kathaṃ satīti āha – ‘‘sati pana sabbattha balavatī vaṭṭatī’’ti. Sabbatthāti līnuddhaccapakkhikesu pañcindriyesu. Uddhaccapakkhikekadese gaṇhanto ‘‘saddhāvīriyapaññāna’’nti āha. Aññathā pīti ca gahetabbā siyā. Tathā hi ‘‘kosajjapakkhikena samādhinā’’icceva vuttaṃ, na ca ‘‘passaddhisamādhiupekkhāhī’’ti. ti sati. Sabbesu rājakammesu niyuttoti sabbakammiko. Tenāti yena kāraṇena sabbattha icchitabbā, tena āha aṭṭhakathāyaṃ. Sabbattha niyuttā sabbatthikā, sabbena vā līnuddhaccapakkhikena bojjhaṅgena atthetabbā sabbatthiyā, sabbatthiyāva sabbatthikā. Cittanti kusalacittaṃ. Tassa hi satipaṭisaraṇaṃ parāyaṇaṃ appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya. Tenāha – ‘‘ārakkhapaccupaṭṭhānā’’tiādi.

    ഖന്ധാദിഭേദേ അനോഗാള്ഹപഞ്ഞാനന്തി പരിയത്തിബാഹുസച്ചവസേനപി ഖന്ധായതനാദീസു അപ്പതിട്ഠിതബുദ്ധീനം. ബഹുസ്സുതസേവനാ ഹി സുതമയഞാണാവഹാ. തരുണവിപസ്സനാസമങ്ഗീപി ഭാവനാമയഞാണേ ഠിതത്താ ഏകംസതോ പഞ്ഞവാ ഏവ നാമ ഹോതീതി ആഹ – ‘‘സമപഞ്ഞാസ…പേ॰… പുഗ്ഗലസേവനാ’’തി. ഞേയ്യധമ്മസ്സ ഗമ്ഭീരഭാവവസേന തപ്പരിച്ഛേദകഞാണസ്സ ഗമ്ഭീരഭാവഗഹണന്തി ആഹ – ‘‘ഗമ്ഭീരേസു ഖന്ധാദീസു പവത്തായ ഗമ്ഭീരപഞ്ഞായാ’’തി. തഞ്ഹി ഞേയ്യം താദിസായ പഞ്ഞായ ചരിതബ്ബതോ ഗമ്ഭീരഞാണചരിയം, തസ്സാ വാ പഞ്ഞായ തത്ഥ പഭേദതോ പവത്തി ഗമ്ഭീരഞാണചരിയാ, തസ്സാ പച്ചവേക്ഖണാതി ആഹ ‘‘ഗമ്ഭീരപഞ്ഞായ പഭേദപച്ചവേക്ഖണാ’’തി. യഥാ സതിവേപുല്ലപ്പത്തോ നാമ അരഹാ ഏവ, ഏവം സോ ഏവ പഞ്ഞാവേപുല്ലപ്പത്തോപീതി ആഹ ‘‘അരഹത്തമഗ്ഗേന ഭാവനാപാരിപൂരീ ഹോതീ’’തി. വീരിയാദീസുപി ഏസേവ നയോതി.

    Khandhādibhede anogāḷhapaññānanti pariyattibāhusaccavasenapi khandhāyatanādīsu appatiṭṭhitabuddhīnaṃ. Bahussutasevanā hi sutamayañāṇāvahā. Taruṇavipassanāsamaṅgīpi bhāvanāmayañāṇe ṭhitattā ekaṃsato paññavā eva nāma hotīti āha – ‘‘samapaññāsa…pe… puggalasevanā’’ti. Ñeyyadhammassa gambhīrabhāvavasena tapparicchedakañāṇassa gambhīrabhāvagahaṇanti āha – ‘‘gambhīresu khandhādīsu pavattāya gambhīrapaññāyā’’ti. Tañhi ñeyyaṃ tādisāya paññāya caritabbato gambhīrañāṇacariyaṃ, tassā vā paññāya tattha pabhedato pavatti gambhīrañāṇacariyā, tassā paccavekkhaṇāti āha ‘‘gambhīrapaññāya pabhedapaccavekkhaṇā’’ti. Yathā sativepullappatto nāma arahā eva, evaṃ so eva paññāvepullappattopīti āha ‘‘arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotī’’ti. Vīriyādīsupi eseva nayoti.

    ‘‘തത്തം അയോഖിലം ഹത്ഥേ ഗമേന്തീ’’തിആദിനാ വുത്തപഞ്ചവിധബന്ധനകമ്മകാരണാ നിരയേ നിബ്ബത്തസത്തസ്സ സബ്ബപഠമം കരോന്തീതി ദേവദൂതസുത്താദീസു (മ॰ നി॰ ൩.൨൫൦), തസ്സാ ആദിതോ വുത്തത്താ ച ആഹ – ‘‘പഞ്ചവിധബന്ധനകമ്മകാരണതോ പട്ഠായാ’’തി. സകടവഹനാദികാലേതി ആദി-സദ്ദേന തദഞ്ഞമനുസ്സേഹി തിരച്ഛാനേഹി ച വിബാധനീയകാലം സങ്ഗണ്ഹാതി. ഏകം ബുദ്ധന്തരന്തി ഇദം അപരാപരം പേതേസു ഏവ ഉപ്പജ്ജനകസത്തവസേന വുത്തം, ഏകച്ചാനം വാ പേതാനം, ഏകച്ചതിരച്ഛാനാനം വിയ തഥാ ദീഘായുകതാപി സിയാതി തഥാ വുത്തം. തഥാ ഹി കാലോ നാഗരാജാ ചതുന്നം ബുദ്ധാനം രൂപദസ്സാവീ.

    ‘‘Tattaṃ ayokhilaṃ hatthe gamentī’’tiādinā vuttapañcavidhabandhanakammakāraṇā niraye nibbattasattassa sabbapaṭhamaṃ karontīti devadūtasuttādīsu (ma. ni. 3.250), tassā ādito vuttattā ca āha – ‘‘pañcavidhabandhanakammakāraṇato paṭṭhāyā’’ti. Sakaṭavahanādikāleti ādi-saddena tadaññamanussehi tiracchānehi ca vibādhanīyakālaṃ saṅgaṇhāti. Ekaṃ buddhantaranti idaṃ aparāparaṃ petesu eva uppajjanakasattavasena vuttaṃ, ekaccānaṃ vā petānaṃ, ekaccatiracchānānaṃ viya tathā dīghāyukatāpi siyāti tathā vuttaṃ. Tathā hi kālo nāgarājā catunnaṃ buddhānaṃ rūpadassāvī.

    ഏവം ആനിസംസദസ്സാവിനോതി ‘‘വീരിയായത്തോ ഏവ സകലലോകിയലോകുത്തരവിസേസാധിഗമോ’’തി ഏവം ആനിസംസദസ്സനസീലസ്സ. ഗമനവീഥിന്തി സപുബ്ബഭാഗം നിബ്ബാനഗാമിനിം പടിപദം. സഹ വിപസ്സനായ അരിയമഗ്ഗപടിപാടി, സത്തവിസുദ്ധിപരമ്പരാ വാ. സാ ഹി വട്ടതോ നിയ്യാനായ ഗന്തബ്ബാ പടിപദാതി കത്വാ ഗമനവീഥി നാമ.

    Evaṃ ānisaṃsadassāvinoti ‘‘vīriyāyatto eva sakalalokiyalokuttaravisesādhigamo’’ti evaṃ ānisaṃsadassanasīlassa. Gamanavīthinti sapubbabhāgaṃ nibbānagāminiṃ paṭipadaṃ. Saha vipassanāya ariyamaggapaṭipāṭi, sattavisuddhiparamparā vā. Sā hi vaṭṭato niyyānāya gantabbā paṭipadāti katvā gamanavīthi nāma.

    കായദള്ഹീബഹുലോതി കായസ്സ പോസനപസുതോ. പിണ്ഡന്തി രട്ഠപിണ്ഡം. പച്ചയദായകാനം അത്തനി കാരസ്സ അത്തനോ സമ്മാപടിപത്തിയാ മഹപ്ഫലഭാവസ്സ കരണേന പിണ്ഡായ ഭിക്ഖായ പടിപൂജനാ പിണ്ഡാപചായനാ. നീഹരന്തോതി പത്തത്ഥവികതോ നീഹരന്തോ. തം സദ്ദം സുത്വാതി തം ഉപാസികായ വചനം പണ്ണസാലദ്വാരേ ഠിതോവ പഞ്ചാഭിഞ്ഞതായ ദിബ്ബസോതേന സുത്വാതി വദന്തി. മനുസ്സസമ്പത്തി, ദിബ്ബസമ്പത്തി , അന്തേ നിബ്ബാനസമ്പത്തീതി തിസ്സോ സമ്പത്തിയോ. സിതം കരോന്തോവാതി ‘‘അകിച്ഛേനേവ മയാ വട്ടദുക്ഖം സമതിക്കന്ത’’ന്തി പച്ചവേക്ഖണാവസാനേ സഞ്ജാതപാമോജ്ജവസേന സിതം കരോന്തോ ഏവ.

    Kāyadaḷhībahuloti kāyassa posanapasuto. Piṇḍanti raṭṭhapiṇḍaṃ. Paccayadāyakānaṃ attani kārassa attano sammāpaṭipattiyā mahapphalabhāvassa karaṇena piṇḍāya bhikkhāya paṭipūjanā piṇḍāpacāyanā. Nīharantoti pattatthavikato nīharanto. Taṃ saddaṃ sutvāti taṃ upāsikāya vacanaṃ paṇṇasāladvāre ṭhitova pañcābhiññatāya dibbasotena sutvāti vadanti. Manussasampatti, dibbasampatti , ante nibbānasampattīti tisso sampattiyo. Sitaṃ karontovāti ‘‘akiccheneva mayā vaṭṭadukkhaṃ samatikkanta’’nti paccavekkhaṇāvasāne sañjātapāmojjavasena sitaṃ karonto eva.

    അലസാനം ഭാവനായ നാമമത്തമ്പി അജാനന്താനം കായസ്സ പോസനബഹുലാനം യാവദത്ഥം പരിഭുഞ്ജിത്വാ സേയ്യസുഖാദിം അനുയുഞ്ജന്താനം തിരച്ഛാനകഥികാനം ദൂരതോവ വജ്ജനം കുസീതപുഗ്ഗലപരിവജ്ജനാ. ‘‘ദിവസം ചങ്കമേന നിസജ്ജായാ’’തിആദിനാ ഭാവനാരമ്ഭവസേന ആരദ്ധവീരിയാനം ദള്ഹപരക്കമാനം കാലേനകാലം ഉപസങ്കമനാ ആരദ്ധവീരിയപുഗ്ഗലസേവനാ. തേനാഹ ‘‘കുച്ഛിം പൂരേത്വാ’’തിആദി.

    Alasānaṃ bhāvanāya nāmamattampi ajānantānaṃ kāyassa posanabahulānaṃ yāvadatthaṃ paribhuñjitvā seyyasukhādiṃ anuyuñjantānaṃ tiracchānakathikānaṃ dūratova vajjanaṃ kusītapuggalaparivajjanā. ‘‘Divasaṃ caṅkamena nisajjāyā’’tiādinā bhāvanārambhavasena āraddhavīriyānaṃ daḷhaparakkamānaṃ kālenakālaṃ upasaṅkamanā āraddhavīriyapuggalasevanā. Tenāha ‘‘kucchiṃ pūretvā’’tiādi.

    വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ പന ‘‘ജാതിമഹത്തപച്ചവേക്ഖണാ, സബ്രഹ്മചാരിമഹത്തപച്ചവേക്ഖണാ’’തി ഇദം ദ്വയം ന ഗഹിതം, ‘‘ഥിനമിദ്ധവിനോദനതാ, സമ്മപ്പധാനപച്ചവേക്ഖണാ’’തി ഇദം ദ്വയം ഗഹിതം. തത്ഥ ആനിസംസദസ്സാവിതായ ഏവ സമ്മപ്പധാനപച്ചവേക്ഖണാ ഗഹിതാ ലോകിയലോകുത്തരവിസേസാധിഗമസ്സ വീരിയായത്തതാദസ്സനഭാവതോ. ഥിനമിദ്ധവിനോദനം തദധിമുത്തതായ ഗഹിതം, വീരിയുപ്പാദനേ യുത്തപയുത്തസ്സ ഥിനമിദ്ധവിനോദനം അത്ഥതോ സിദ്ധമേവ. തത്ഥ ഥിനമിദ്ധവിനോദനം കുസീതപുഗ്ഗലപരിവജ്ജന-ആരദ്ധവീരിയപുഗ്ഗല-സേവന- തദധിമുത്തതാപടിപക്ഖവിധമന-പച്ചയൂപസംഹാരവസേന, അപായഭയപച്ചവേക്ഖണാദയോ സമുത്തേജനവസേന വീരിയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഉപ്പാദകാതി ദട്ഠബ്ബാ.

    Visuddhimagge pana ‘‘jātimahattapaccavekkhaṇā, sabrahmacārimahattapaccavekkhaṇā’’ti idaṃ dvayaṃ na gahitaṃ, ‘‘thinamiddhavinodanatā, sammappadhānapaccavekkhaṇā’’ti idaṃ dvayaṃ gahitaṃ. Tattha ānisaṃsadassāvitāya eva sammappadhānapaccavekkhaṇā gahitā lokiyalokuttaravisesādhigamassa vīriyāyattatādassanabhāvato. Thinamiddhavinodanaṃ tadadhimuttatāya gahitaṃ, vīriyuppādane yuttapayuttassa thinamiddhavinodanaṃ atthato siddhameva. Tattha thinamiddhavinodanaṃ kusītapuggalaparivajjana-āraddhavīriyapuggala-sevana- tadadhimuttatāpaṭipakkhavidhamana-paccayūpasaṃhāravasena, apāyabhayapaccavekkhaṇādayo samuttejanavasena vīriyasambojjhaṅgassa uppādakāti daṭṭhabbā.

    ബുദ്ധാനുസ്സതിയാ ഉപചാരസമാധിനിട്ഠത്താ വുത്തം ‘‘യാവ ഉപചാരാ’’തി. സകലസരീരം ഫരമാനോതി പീതിസമുട്ഠാനേഹി പണീതരൂപേഹി സകലസരീരം ഫരമാനോ. ധമ്മസങ്ഘഗുണേ അനുസ്സരന്തസ്സപി യാവ ഉപചാരാ സകലസരീരം ഫരമാനോ പീതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ ഉപ്പജ്ജതീതി യോജനാ. ഏവം സേസഅനുസ്സതീസു പസാദനീയസുത്തന്തപച്ചവേക്ഖണായ ച യോജേതബ്ബം തസ്സാപി വിമുത്തായതനഭാവേന തഗ്ഗതികത്താ. ഏവരൂപേ കാലേതി ദുബ്ഭിക്ഖഭയാദീസൂതി വുത്തകാലേ. സമാപത്തിയാ…പേ॰… ന സമുദാചരന്തീതി ഇദം ഉപസമാനുസ്സതിയാ വസേന വുത്തം. സങ്ഖാരാനഞ്ഹി സപ്പദേസവൂപസമേപി നിപ്പദേസവൂപസമേ വിയ തത്ഥ സപഞ്ഞായ പവത്തനതോ ഭാവനാമനസികാരോ കിലേസവിക്ഖമ്ഭനസമത്ഥോ ഹുത്വാ ഉപചാരസമാധിം ആവഹന്തോ തഥാരൂപപീതിസോമനസ്സസമന്നാഗതോ പീതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഉപ്പാദായ ഹോതീതി. പസാദനീയേസു ഠാനേസു പസാദസിനേഹാഭാവേന സംസൂചിതഹദയതാ ലൂഖതാ. സാ ച തത്ഥ ആദരഗാരവാകരണേന വിഞ്ഞായതീതി ആഹ ‘‘അസക്കച്ചകിരിയായ സംസൂചിതലൂഖഭാവേ’’തി.

    Buddhānussatiyā upacārasamādhiniṭṭhattā vuttaṃ ‘‘yāva upacārā’’ti. Sakalasarīraṃ pharamānoti pītisamuṭṭhānehi paṇītarūpehi sakalasarīraṃ pharamāno. Dhammasaṅghaguṇe anussarantassapi yāva upacārā sakalasarīraṃ pharamāno pītisambojjhaṅgo uppajjatīti yojanā. Evaṃ sesaanussatīsu pasādanīyasuttantapaccavekkhaṇāya ca yojetabbaṃ tassāpi vimuttāyatanabhāvena taggatikattā. Evarūpe kāleti dubbhikkhabhayādīsūti vuttakāle. Samāpattiyā…pe… na samudācarantīti idaṃ upasamānussatiyā vasena vuttaṃ. Saṅkhārānañhi sappadesavūpasamepi nippadesavūpasame viya tattha sapaññāya pavattanato bhāvanāmanasikāro kilesavikkhambhanasamattho hutvā upacārasamādhiṃ āvahanto tathārūpapītisomanassasamannāgato pītisambojjhaṅgassa uppādāya hotīti. Pasādanīyesu ṭhānesu pasādasinehābhāvena saṃsūcitahadayatā lūkhatā. Sā ca tattha ādaragāravākaraṇena viññāyatīti āha ‘‘asakkaccakiriyāya saṃsūcitalūkhabhāve’’ti.

    കായചിത്തദരഥവൂപസമലക്ഖണാ പസ്സദ്ധി ഏവ യഥാവുത്തബോധിഅങ്ഗഭൂതോ പസ്സദ്ധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ, തസ്സ പസ്സദ്ധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ. പണീതഭോജനസേവനതാതി പണീതസപ്പായഭോജനസേവനതാ. ഉതുഇരിയാപഥസുഖഗ്ഗഹണേഹി സപ്പായഉതുഇരിയാപഥം ഗഹിതന്തി ദട്ഠബ്ബം. തഞ്ഹി തിവിധമ്പി സപ്പായം സേവിയമാനം കായസ്സ കല്ലതാപാദനവസേന ചിത്തസ്സ കല്ലതം ആവഹന്തം ദുവിധായപി പസ്സദ്ധിയാ കാരണം ഹോതി. സത്തേസു ലബ്ഭമാനം സുഖദുക്ഖം അഹേതുകന്തി അയമേകോ അന്തോ, ഇസ്സരാദിവിസമഹേതുകന്തി അയം ദുതിയോ, ഏതേ ഉഭോ അന്തേ അനുപഗമ്മ യഥാസകം കമ്മുനാ ഹോതീതി അയം മജ്ഝിമാ പടിപത്തി. മജ്ഝത്തോ പയോഗോ യസ്സ സോ മജ്ഝത്തപയോഗോ, തസ്സ ഭാവോ മജ്ഝത്തപയോഗതാ. അയഞ്ഹി പഹാനസാരദ്ധകായതാ-സങ്ഖാതപസ്സദ്ധകായതായ കാരണം ഹോന്തീ പസ്സദ്ധിദ്വയം ആവഹതി. ഏതേനേവ സാരദ്ധകായപുഗ്ഗലപരിവജ്ജന-പസ്സദ്ധകായപുഗ്ഗലസേവനാനം തദാവഹനതാ സംവണ്ണിതാതി ദട്ഠബ്ബം.

    Kāyacittadarathavūpasamalakkhaṇā passaddhi eva yathāvuttabodhiaṅgabhūto passaddhisambojjhaṅgo, tassa passaddhisambojjhaṅgassa. Paṇītabhojanasevanatāti paṇītasappāyabhojanasevanatā. Utuiriyāpathasukhaggahaṇehi sappāyautuiriyāpathaṃ gahitanti daṭṭhabbaṃ. Tañhi tividhampi sappāyaṃ seviyamānaṃ kāyassa kallatāpādanavasena cittassa kallataṃ āvahantaṃ duvidhāyapi passaddhiyā kāraṇaṃ hoti. Sattesu labbhamānaṃ sukhadukkhaṃ ahetukanti ayameko anto, issarādivisamahetukanti ayaṃ dutiyo, ete ubho ante anupagamma yathāsakaṃ kammunā hotīti ayaṃ majjhimā paṭipatti. Majjhatto payogo yassa so majjhattapayogo, tassa bhāvo majjhattapayogatā. Ayañhi pahānasāraddhakāyatā-saṅkhātapassaddhakāyatāya kāraṇaṃ hontī passaddhidvayaṃ āvahati. Eteneva sāraddhakāyapuggalaparivajjana-passaddhakāyapuggalasevanānaṃ tadāvahanatā saṃvaṇṇitāti daṭṭhabbaṃ.

    വത്ഥുവിസദകിരിയാ ഇന്ദ്രിയസമത്തപടിപാദനാ ച ‘‘പഞ്ഞാവഹാ’’തി വുത്താ. സമഥാവഹാപി താ ഹോന്തി സമഥാവഹഭാവേനേവ പഞ്ഞാവഹത്താതി വുത്തം ‘‘വത്ഥുവിസദ…പേ॰… വേദിതബ്ബാ’’തി.

    Vatthuvisadakiriyā indriyasamattapaṭipādanā ca ‘‘paññāvahā’’ti vuttā. Samathāvahāpi tā honti samathāvahabhāveneva paññāvahattāti vuttaṃ ‘‘vatthuvisada…pe… veditabbā’’ti.

    കരണകോസല്ലഭാവനാകോസല്ലാനം നാനന്തരിയഭാവതോ രക്ഖണകോസല്ലസ്സ ച തംമൂലകത്താ ‘‘നിമിത്തകുസലതാ നാമ കസിണനിമിത്തസ്സ ഉഗ്ഗഹണകുസലതാ’’ഇച്ചേവ വുത്തം. അതിസിഥിലവീരിയതാദീഹീതി ആദി-സദ്ദേന പഞ്ഞാപയോഗമന്ദതം അപ്പമാദവേകല്ലഞ്ച സങ്ഗണ്ഹാതി. തസ്സ പഗ്ഗണ്ഹനന്തി തസ്സ ലീനസ്സ ചിത്തസ്സ ധമ്മവിചയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗാദിസമുട്ഠാപനേന ലയാപത്തിതോ സമുട്ഠാപനം. വുത്തഞ്ഹേതം ഭഗവതാ –

    Karaṇakosallabhāvanākosallānaṃ nānantariyabhāvato rakkhaṇakosallassa ca taṃmūlakattā ‘‘nimittakusalatā nāma kasiṇanimittassa uggahaṇakusalatā’’icceva vuttaṃ. Atisithilavīriyatādīhīti ādi-saddena paññāpayogamandataṃ appamādavekallañca saṅgaṇhāti. Tassa paggaṇhananti tassa līnassa cittassa dhammavicayasambojjhaṅgādisamuṭṭhāpanena layāpattito samuṭṭhāpanaṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘യസ്മിഞ്ച ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സമയേ ലീനം ചിത്തം ഹോതി, കാലോ തസ്മിം സമയേ ധമ്മവിചയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഭാവനായ, കാലോ വീരിയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഭാവനായ, കാലോ പീതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഭാവനായ. തം കിസ്സ ഹേതു? ലീനം, ഭിക്ഖവേ, ചിത്തം, തം ഏതേഹി ധമ്മേഹി സുസമുട്ഠാപയം ഹോതി. സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ പരിത്തം അഗ്ഗിം ഉജ്ജാലേതുകാമോ അസ്സ, സോ തത്ഥ സുക്ഖാനി ചേവ തിണാനി പക്ഖിപേയ്യ, സുക്ഖാനി ഗോമയാനി പക്ഖിപേയ്യ, സുക്ഖാനി കട്ഠാനി പക്ഖിപേയ്യ, മുഖവാതഞ്ച ദദേയ്യ, ന ച പംസുകേന ഓകിരേയ്യ, ഭബ്ബോ നു ഖോ സോ പുരിസോ പരിത്തം അഗ്ഗിം ഉജ്ജാലേതുന്തി. ഏവം, ഭന്തേ’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൨൩൪).

    ‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye līnaṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo vīriyasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo pītisambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Līnaṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi susamuṭṭhāpayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso parittaṃ aggiṃ ujjāletukāmo assa, so tattha sukkhāni ceva tiṇāni pakkhipeyya, sukkhāni gomayāni pakkhipeyya, sukkhāni kaṭṭhāni pakkhipeyya, mukhavātañca dadeyya, na ca paṃsukena okireyya, bhabbo nu kho so puriso parittaṃ aggiṃ ujjāletunti. Evaṃ, bhante’’ti (saṃ. ni. 5.234).

    ഏത്ഥ ച യഥാസകം ആഹാരവസേന ധമ്മവിചയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗാദീനം ഭാവനാ സമുട്ഠാപനാതി വേദിതബ്ബാ, സാ അനന്തരം വിഭാവിതാ ഏവ.

    Ettha ca yathāsakaṃ āhāravasena dhammavicayasambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā samuṭṭhāpanāti veditabbā, sā anantaraṃ vibhāvitā eva.

    അച്ചാരദ്ധവീരിയതാദീഹീതി ആദി-സദ്ദേന പഞ്ഞാപയോഗബലവതം പമോദുപ്പിലാവനഞ്ച സങ്ഗണ്ഹാതി. തസ്സ നിഗ്ഗണ്ഹനന്തി തസ്സ ഉദ്ധതസ്സ ചിത്തസ്സ സമാധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗാദിസമുട്ഠാപനേന ഉദ്ധതാപത്തിതോ നിസേധനം. വുത്തമ്പി ചേതം ഭഗവതാ –

    Accāraddhavīriyatādīhīti ādi-saddena paññāpayogabalavataṃ pamoduppilāvanañca saṅgaṇhāti. Tassa niggaṇhananti tassa uddhatassa cittassa samādhisambojjhaṅgādisamuṭṭhāpanena uddhatāpattito nisedhanaṃ. Vuttampi cetaṃ bhagavatā –

    ‘‘യസ്മിഞ്ച ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സമയേ ഉദ്ധതം ചിത്തം ഹോതി, കാലോ തസ്മിം സമയേ പസ്സദ്ധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഭാവനായ, കാലോ സമാധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഭാവനായ, കാലോ ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഭാവനായ. തം കിസ്സ ഹേതു? ഉദ്ധതം, ഭിക്ഖവേ, ചിത്തം, തം ഏതേഹി ധമ്മേഹി സുവൂപസമയം ഹോതി. സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ മഹന്തം അഗ്ഗിക്ഖന്ധം നിബ്ബാപേതുകാമോ അസ്സ, സോ തത്ഥ അല്ലാനി ചേവ തിണാനി….പേ॰… പംസുകേന ച ഓകിരേയ്യ, ഭബ്ബോ നു ഖോ സോ പുരിസോ മഹന്തം അഗ്ഗിക്ഖന്ധം നിബ്ബാപേതുന്തി. ഏവം, ഭന്തേ’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൨൩൪).

    ‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye uddhataṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo samādhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Uddhataṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi suvūpasamayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetukāmo assa, so tattha allāni ceva tiṇāni….pe… paṃsukena ca okireyya, bhabbo nu kho so puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetunti. Evaṃ, bhante’’ti (saṃ. ni. 5.234).

    ഏത്ഥാപി യഥാസകം ആഹാരവസേന പസ്സദ്ധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗാദീനം ഭാവനാ സമുട്ഠാപനാതി വേദിതബ്ബാ. തത്ഥ പസ്സദ്ധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഭാവനാ വുത്താ ഏവ, സമാധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ വുച്ചമാനാ, ഇതരസ്സ അനന്തരം വക്ഖതി. പഞ്ഞാപയോഗമന്ദതായാതി പഞ്ഞാബ്യാപാരസ്സ അപ്പഭാവേന. യഥാ ഹി ദാനം അലോഭപ്പധാനം, സീലം അദോസപ്പധാനം, ഏവം ഭാവനാ അമോഹപ്പധാനാ. തത്ഥ യദാ പഞ്ഞാ ന ബലവതീ ഹോതി, തദാ ഭാവനാ പുബ്ബേനാപരം വിസേസാവഹാ ന ഹോതി, അനഭിസങ്ഖതോ വിയ ആഹാരോ പുരിസസ്സ യോഗിനോ ചിത്തസ്സ അഭിരുചിം ന ഉപ്പാദേതി, തേന തം നിരസ്സാദം ഹോതി. തഥാ ഭാവനായ സമ്മദേവ വീഥിപടിപത്തിയാ അഭാവേന ഉപസമസുഖം ന വിന്ദതി, തേനപി ചിത്തം നിരസ്സാദം ഹോതി. തേന വുത്തം ‘‘പഞ്ഞാപയോഗ…പേ॰… നിരസ്സാദം ഹോതീ’’തി.

    Etthāpi yathāsakaṃ āhāravasena passaddhisambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā samuṭṭhāpanāti veditabbā. Tattha passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanā vuttā eva, samādhisambojjhaṅgassa vuccamānā, itarassa anantaraṃ vakkhati. Paññāpayogamandatāyāti paññābyāpārassa appabhāvena. Yathā hi dānaṃ alobhappadhānaṃ, sīlaṃ adosappadhānaṃ, evaṃ bhāvanā amohappadhānā. Tattha yadā paññā na balavatī hoti, tadā bhāvanā pubbenāparaṃ visesāvahā na hoti, anabhisaṅkhato viya āhāro purisassa yogino cittassa abhiruciṃ na uppādeti, tena taṃ nirassādaṃ hoti. Tathā bhāvanāya sammadeva vīthipaṭipattiyā abhāvena upasamasukhaṃ na vindati, tenapi cittaṃ nirassādaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘paññāpayoga…pe… nirassādaṃ hotī’’ti.

    തസ്സ സംവേഗുപ്പാദനഞ്ച പസാദുപ്പാദനഞ്ച തികിച്ഛനന്തി തം ദസ്സേന്തോ ‘‘അട്ഠ സംവേഗവത്ഥൂനീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ജാതിജരാബ്യാധിമരണാനി യഥാരഹം സുഗതിയം ദുഗ്ഗതിയഞ്ച ഹോന്തീതി തദഞ്ഞമേവ പഞ്ചവിധബന്ധനാദിഖുപ്പിപാസാദിഅഞ്ഞമഞ്ഞവിബാധനാദിഹേതുകം അപായദുക്ഖം ദട്ഠബ്ബം. തയിദം സബ്ബം തേസം തേസം സത്താനം പച്ചുപ്പന്നഭവനിസ്സിതം ഗഹിതന്തി അതീതേ അനാഗതേ ച കാലേ വട്ടമൂലകദുക്ഖാനി വിസും ഗഹിതാനിയേവ. യേ പന സത്താ ആഹാരൂപജീവിനോ തത്ഥ ച ഉട്ഠാനഫലൂപജീവിനോ, തേസം അഞ്ഞേഹി അസാധാരണം ജീവികദുക്ഖം അട്ഠമം സംവേഗവത്ഥു ഗഹിതന്തി ദട്ഠബ്ബം. അയം വുച്ചതി സമയേ സമ്പഹംസനാതി അയം സമ്പഹംസിതബ്ബസമയേ വുത്തനയേന സംവേഗജനനവസേന ചേവ പസാദുപ്പാദനവസേന ച സമ്മദേവ പഹംസനാ, സംവേഗജനനപുബ്ബകപസാദുപ്പാദനേന ഭാവനാചിത്തസ്സ തോസനാതിഅത്ഥോ.

    Tassa saṃveguppādanañca pasāduppādanañca tikicchananti taṃ dassento ‘‘aṭṭha saṃvegavatthūnī’’tiādimāha. Tattha jātijarābyādhimaraṇāni yathārahaṃ sugatiyaṃ duggatiyañca hontīti tadaññameva pañcavidhabandhanādikhuppipāsādiaññamaññavibādhanādihetukaṃ apāyadukkhaṃ daṭṭhabbaṃ. Tayidaṃ sabbaṃ tesaṃ tesaṃ sattānaṃ paccuppannabhavanissitaṃ gahitanti atīte anāgate ca kāle vaṭṭamūlakadukkhāni visuṃ gahitāniyeva. Ye pana sattā āhārūpajīvino tattha ca uṭṭhānaphalūpajīvino, tesaṃ aññehi asādhāraṇaṃ jīvikadukkhaṃ aṭṭhamaṃ saṃvegavatthu gahitanti daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ vuccati samaye sampahaṃsanāti ayaṃ sampahaṃsitabbasamaye vuttanayena saṃvegajananavasena ceva pasāduppādanavasena ca sammadeva pahaṃsanā, saṃvegajananapubbakapasāduppādanena bhāvanācittassa tosanātiattho.

    സമ്മാപടിപത്തിം ആഗമ്മാതി ലീനുദ്ധച്ചവിരഹേന സമഥവീഥിപടിപത്തിയാ ച സമ്മദേവ ഭാവനാപടിപത്തിം ആഗമ്മ.

    Sammāpaṭipattiṃāgammāti līnuddhaccavirahena samathavīthipaṭipattiyā ca sammadeva bhāvanāpaṭipattiṃ āgamma.

    അലീനന്തിആദീസു കോസജ്ജപക്ഖികാനം ധമ്മാനം അനധിമത്തതായ അലീനം, ഉദ്ധച്ചപക്ഖികാനം അനധിമത്തതായ അനുദ്ധതം, പഞ്ഞാപയോഗസമ്പത്തിയാ ഉപസമസുഖാധിഗമേന ച അനിരസ്സാദം, തതോ ഏവ ആരമ്മണേ സമപ്പവത്തം സമഥവീഥിപടിപന്നഞ്ച. തത്ഥ അലീനതായ പഗ്ഗഹേ, അനുദ്ധതായ ച നിഗ്ഗഹേ, അനിരസ്സാദതായ സമ്പഹംസനേ ന ബ്യാപാരം ആപജ്ജതി. അലീനാനുദ്ധച്ചതാഹി ആരമ്മണേ സമപ്പവത്തം, അനിരസ്സാദതായ സമഥവീഥിപടിപന്നം, സമപ്പവത്തിയാ വാ അലീനം അനുദ്ധതം, സമഥവീഥിപടിപത്തിയാ അനിരസ്സാദന്തി ദട്ഠബ്ബം. അയം വുച്ചതി സമയേ അജ്ഝുപേക്ഖനതാതി അയം അജ്ഝുപേക്ഖിതബ്ബസമയേ ചിത്തസ്സ പഗ്ഗഹനിഗ്ഗഹസമ്പഹംസനേസു ബ്യാവടതാസങ്ഖാതം പടിപക്ഖം അഭിഭുയ്യ ഉപേക്ഖനാ വുച്ചതി. ഏസാതി സമാധിബോജ്ഝങ്ഗോ അനുപ്പന്നോ ഉപ്പജ്ജതി. അരഹത്തമഗ്ഗേന ഭാവനാപാരിപൂരീ ഹോതീതി ഏതേന നിപ്പരിയായതോ സമാധിവേപുല്ലപ്പത്തോപി അരഹാ ഏവാതി ദസ്സേതി.

    Alīnantiādīsu kosajjapakkhikānaṃ dhammānaṃ anadhimattatāya alīnaṃ, uddhaccapakkhikānaṃ anadhimattatāya anuddhataṃ, paññāpayogasampattiyā upasamasukhādhigamena ca anirassādaṃ, tato eva ārammaṇe samappavattaṃ samathavīthipaṭipannañca. Tattha alīnatāya paggahe, anuddhatāya ca niggahe, anirassādatāya sampahaṃsane na byāpāraṃ āpajjati. Alīnānuddhaccatāhi ārammaṇe samappavattaṃ, anirassādatāya samathavīthipaṭipannaṃ, samappavattiyā vā alīnaṃ anuddhataṃ, samathavīthipaṭipattiyā anirassādanti daṭṭhabbaṃ. Ayaṃ vuccati samaye ajjhupekkhanatāti ayaṃ ajjhupekkhitabbasamaye cittassa paggahaniggahasampahaṃsanesu byāvaṭatāsaṅkhātaṃ paṭipakkhaṃ abhibhuyya upekkhanā vuccati. Esāti samādhibojjhaṅgo anuppanno uppajjati. Arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotīti etena nippariyāyato samādhivepullappattopi arahā evāti dasseti.

    അനുരോധവിരോധപഹാനവസേന മജ്ഝത്തഭാവോ ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ കാരണം തസ്മിം സതി സിജ്ഝനതോ, അസതി ച അസിജ്ഝനതോ, സോ ച മജ്ഝത്തഭാവോ വിസയവസേന ദുവിധോതി ആഹ ‘‘സത്തമജ്ഝത്തതാ സങ്ഖാരമജ്ഝത്തതാ’’തി. തദുഭയവസേന ചസ്സ വിരുജ്ഝനം പസ്സദ്ധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഭാവനായ ഏവ ദൂരീകതന്തി അനുരുജ്ഝനസ്സേവ പഹാനവിധിം ദസ്സേന്തോ ‘‘സത്തമജ്ഝത്തതാ’’തിആദിമാഹ. തഥാ ഹിസ്സ സത്തസങ്ഖാരകേലായനപുഗ്ഗലപരിവജ്ജനം ‘‘ഉപ്പത്തിയാ കാരണ’’ന്തി വുച്ചതി. ഉപേക്ഖായ ഹി വിസേസതോ രാഗോ പടിപക്ഖോ, തതോ രാഗബഹുലസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ ഉപേക്ഖാ ‘‘വിസുദ്ധിമഗ്ഗോ’’തി വുച്ചതി. ദ്വീഹാകാരേഹീതി കമ്മസ്സകതാപച്ചവേക്ഖണം അത്തസുഞ്ഞതാപച്ചവേക്ഖണന്തി ഇമേഹി ദ്വീഹി കാരണേഹി. ദ്വീഹേവാതി അവധാരണം സങ്ഖാരസഹിതായ സങ്ഖ്യാസമാനതായ ദസ്സനത്ഥം. സങ്ഖ്യാ ഏവ ഹേത്ഥ സമാനം, ന സങ്ഖ്യേയ്യം സബ്ബഥാ സമാനന്തി. അസ്സാമികഭാവോ അനത്തനിയതാ. സതി ഹി അത്തനി തസ്സ കിഞ്ചനഭാവേന ചീവരം അഞ്ഞം വാ കിഞ്ചി അത്തനിയം നാമ സിയാ, സോ പന കോചി നത്ഥേവാതി അധിപ്പായോ. അനദ്ധനിയന്തി, ന അദ്ധാനക്ഖമം, ന ചിരട്ഠായി ഇത്തരം അനിച്ചന്തി അത്ഥോ. താവകാലികന്തി തസ്സേവ വേവചനം.

    Anurodhavirodhapahānavasena majjhattabhāvo upekkhāsambojjhaṅgassa kāraṇaṃ tasmiṃ sati sijjhanato, asati ca asijjhanato, so ca majjhattabhāvo visayavasena duvidhoti āha ‘‘sattamajjhattatā saṅkhāramajjhattatā’’ti. Tadubhayavasena cassa virujjhanaṃ passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya eva dūrīkatanti anurujjhanasseva pahānavidhiṃ dassento ‘‘sattamajjhattatā’’tiādimāha. Tathā hissa sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanaṃ ‘‘uppattiyā kāraṇa’’nti vuccati. Upekkhāya hi visesato rāgo paṭipakkho, tato rāgabahulassa puggalassa upekkhā ‘‘visuddhimaggo’’ti vuccati. Dvīhākārehīti kammassakatāpaccavekkhaṇaṃ attasuññatāpaccavekkhaṇanti imehi dvīhi kāraṇehi. Dvīhevāti avadhāraṇaṃ saṅkhārasahitāya saṅkhyāsamānatāya dassanatthaṃ. Saṅkhyā eva hettha samānaṃ, na saṅkhyeyyaṃ sabbathā samānanti. Assāmikabhāvo anattaniyatā. Sati hi attani tassa kiñcanabhāvena cīvaraṃ aññaṃ vā kiñci attaniyaṃ nāma siyā, so pana koci natthevāti adhippāyo. Anaddhaniyanti, na addhānakkhamaṃ, na ciraṭṭhāyi ittaraṃ aniccanti attho. Tāvakālikanti tasseva vevacanaṃ.

    മമായതീതി മമത്തം കരോതി. മമാതി തണ്ഹായ പരിഗ്ഗയ്ഹ തിട്ഠതി. ധനായന്താതി ധനം ദബ്ബം കരോന്താ. അസ്സാതി ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ അരഹത്തമഗ്ഗേന ഭാവനാപാരിപൂരീ ഹോതി. തഥാ ഹി അരഹതോ ഏവ ഛളങ്ഗുപേക്ഖാനിപ്ഫത്തി.

    Mamāyatīti mamattaṃ karoti. Mamāti taṇhāya pariggayha tiṭṭhati. Dhanāyantāti dhanaṃ dabbaṃ karontā. Assāti upekkhāsambojjhaṅgassa arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hoti. Tathā hi arahato eva chaḷaṅgupekkhānipphatti.

    അസുഭാരമ്മണാ ധമ്മാതി അസുഭപ്പകാരാ അസുഭഝാനസ്സ ആരമ്മണഭൂതാ ധമ്മാ. കാമം ഇന്ദ്രിയബദ്ധാപി കേസാദയോ അസുഭപ്പകാരാ ഏവ, വിസേസതോ പന ജിഗുച്ഛിതബ്ബേ ജിഗുച്ഛാവഹേ ഗണ്ഹന്തോ ‘‘ദസാ’’തി ആഹ. യഥാ മനസികരോതോ സഭാവസരസതോ തത്ഥ അസുഭസഞ്ഞാ സന്തിട്ഠതി, തഥാ പവത്തോ മനസികാരോ ഉപായമനസികാരോ. അസുഭേ അസുഭപടിക്കൂലാകാരസ്സ ഉഗ്ഗണ്ഹനം, യഥാ വാ തത്ഥ ഉഗ്ഗഹനിമിത്തം ഉപ്പജ്ജതി, തഥാ മനസികാരോ അസുഭനിമിത്തസ്സ ഉഗ്ഗഹോ. ഉപചാരപ്പനാവഹായ അസുഭഭാവനായ അനുയുഞ്ജനാ അസുഭഭാവനാനുയോഗോ.

    Asubhārammaṇādhammāti asubhappakārā asubhajhānassa ārammaṇabhūtā dhammā. Kāmaṃ indriyabaddhāpi kesādayo asubhappakārā eva, visesato pana jigucchitabbe jigucchāvahe gaṇhanto ‘‘dasā’’ti āha. Yathā manasikaroto sabhāvasarasato tattha asubhasaññā santiṭṭhati, tathā pavatto manasikāro upāyamanasikāro. Asubhe asubhapaṭikkūlākārassa uggaṇhanaṃ, yathā vā tattha uggahanimittaṃ uppajjati, tathā manasikāro asubhanimittassa uggaho. Upacārappanāvahāya asubhabhāvanāya anuyuñjanā asubhabhāvanānuyogo.

    മനച്ഛട്ഠാനം ഇന്ദ്രിയാനം സുട്ഠു സുസംവരണേ സതി അവസരം അലഭന്തോ കാമച്ഛന്ദോ പഹീയതേവ, തഥാ ഭോജനേ മത്തഞ്ഞുനോ മിതാഹാരസ്സ ഥിനമിദ്ധാഭിഭവാഭാവാ ഓതാരം അലഭമാനോ കാമച്ഛന്ദോ പഹീയതി. യോ പന ആഹാരേ പടിക്കൂലസഞ്ഞം തബ്ബിപരിണാമസ്സ തദാധാരസ്സ തസ്സ ച ഉദരിയഭൂതസ്സ അതിവിയ ജേഗുച്ഛതം, കായസ്സ ച ആഹാരതിട്ഠകതം സമ്മദേവ ജാനാതി, സോ സബ്ബസോ ഭോജനേ പമാണസ്സ ജാനനേന വിസേസതോ ഭോജനേ മത്തഞ്ഞൂ നാമ. തസ്സ കാമച്ഛന്ദോ പഹീയതേവ, അട്ഠകഥായം പന അപ്പാഹാരതംയേവ ദസ്സേതും ‘‘ചതുന്ന’’ന്തിആദി വുത്തം. അസുഭകമ്മികതിസ്സത്ഥേരോ ദന്തട്ഠിദസ്സാവീ. പഹീനസ്സാതി വിക്ഖമ്ഭനവസേന പഹീനസ്സ. അഭിധമ്മപരിയായേന സബ്ബോപി ലോഭോ കാമച്ഛന്ദനീവരണന്തി ‘‘അരഹത്തമഗ്ഗേന ആയതിം അനുപ്പാദോ’’തി വുത്തം.

    Manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ suṭṭhu susaṃvaraṇe sati avasaraṃ alabhanto kāmacchando pahīyateva, tathā bhojane mattaññuno mitāhārassa thinamiddhābhibhavābhāvā otāraṃ alabhamāno kāmacchando pahīyati. Yo pana āhāre paṭikkūlasaññaṃ tabbipariṇāmassa tadādhārassa tassa ca udariyabhūtassa ativiya jegucchataṃ, kāyassa ca āhāratiṭṭhakataṃ sammadeva jānāti, so sabbaso bhojane pamāṇassa jānanena visesato bhojane mattaññū nāma. Tassa kāmacchando pahīyateva, aṭṭhakathāyaṃ pana appāhārataṃyeva dassetuṃ ‘‘catunna’’ntiādi vuttaṃ. Asubhakammikatissatthero dantaṭṭhidassāvī. Pahīnassāti vikkhambhanavasena pahīnassa. Abhidhammapariyāyena sabbopi lobho kāmacchandanīvaraṇanti ‘‘arahattamaggena āyatiṃ anuppādo’’ti vuttaṃ.

    മേജ്ജതി ഹിതഫരണവസേന സിനിയ്ഹതീതി മിത്തോ, ഹിതേസീ പുഗ്ഗലോ, തസ്മിം മിത്തേ ഭവാ, മിത്തസ്സ വാ ഏസാതി മേത്താ, ഹിതേസിതാ. സാ ഏവ പടിപക്ഖതോ ചേതസോ വിമുത്തീതി മേത്താചേതോവിമുത്തി. തത്ഥ മേത്തായനസ്സ സത്തേസു ഹിതഫരണസ്സ ഉപ്പാദനം പവത്തനം മേത്താനിമിത്തസ്സ ഉഗ്ഗഹോ. തേനാഹ ‘‘ഓദിസ്സകാ’’തിആദി.

    Mejjati hitapharaṇavasena siniyhatīti mitto, hitesī puggalo, tasmiṃ mitte bhavā, mittassa vā esāti mettā, hitesitā. Sā eva paṭipakkhato cetaso vimuttīti mettācetovimutti. Tattha mettāyanassa sattesu hitapharaṇassa uppādanaṃ pavattanaṃ mettānimittassa uggaho. Tenāha ‘‘odissakā’’tiādi.

    തത്ഥ അത്തപിയസഹായമജ്ഝത്തവേരിവസേന ഓദിസ്സകതാ. സീമാസമ്ഭേദേ കതേ അനോദിസ്സകതാ. ഏകാദിദിസാഫരണവസേന ദിസാഫരണതാ മേത്തായ ഉഗ്ഗണ്ഹനേ വേദിതബ്ബാ. ഉഗ്ഗഹോ യാവ ഉപചാരാ ദട്ഠബ്ബോ. ഉഗ്ഗഹിതായ ആസേവനാ ഭാവനാ, സബ്ബാ ഇത്ഥിയോ പുരിസാ അരിയാ അനരിയാ ദേവാ മനുസ്സാ വിനിപാതികാതി സത്തോധികരണവസേന പവത്താ സത്തവിധാ, അട്ഠവീസതിവിധാ വാ, ദസഹി ദിസാഹി ദിസോധികരണവസേന പവത്താ ദസവിധാ, ഏകേകായ ദിസായ സത്താദിഇത്ഥാദിഅവേരാദിഭേദേന അസീതാധികചതുസതപ്പഭേദാ ച ഓധിസോഫരണമേത്താ. സബ്ബേ സത്താ, പാണാ, ഭൂതാ, പുഗ്ഗലാ, അത്തഭാവപരിയാപന്നാതി ഏതേസം വസേന പഞ്ചവിധാ. ഏകേകസ്മിം അവേരാ ഹോന്തു, അബ്യാപജ്ജാ, അനീഘാ, സുഖീ അത്താനം പരിഹരന്തൂതി ചതുധാ പവത്തിയാ വീസതിവിധാ അനോധിസോഫരണമേത്താ, തം സന്ധായാഹ – ‘‘ഓധിസോ…പേ॰… ഭാവേന്തസ്സപീ’’തി. ത്വം ഏതസ്സാതിആദിനാ കമ്മസ്സകതാപച്ചവേക്ഖണം ദസ്സേതി . പടിസങ്ഖാനേ ഠിതസ്സാതി കോധേ യഥാവുത്തസ്സ ആദീനവസ്സ തപ്പടിപക്ഖതോ അകോധേ മേത്തായ ആനിസംസസ്സ ച പടിസങ്ഖാനേ സമ്മദേവ ജാനനേ. സേവന്തസ്സാതി ഭജന്തസ്സ ബ്യാപാദോ പഹീയതി.

    Tattha attapiyasahāyamajjhattaverivasena odissakatā. Sīmāsambhede kate anodissakatā. Ekādidisāpharaṇavasena disāpharaṇatā mettāya uggaṇhane veditabbā. Uggaho yāva upacārā daṭṭhabbo. Uggahitāya āsevanā bhāvanā, sabbā itthiyo purisā ariyā anariyā devā manussā vinipātikāti sattodhikaraṇavasena pavattā sattavidhā, aṭṭhavīsatividhā vā, dasahi disāhi disodhikaraṇavasena pavattā dasavidhā, ekekāya disāya sattādiitthādiaverādibhedena asītādhikacatusatappabhedā ca odhisopharaṇamettā. Sabbe sattā, pāṇā, bhūtā, puggalā, attabhāvapariyāpannāti etesaṃ vasena pañcavidhā. Ekekasmiṃ averā hontu, abyāpajjā, anīghā, sukhī attānaṃ pariharantūti catudhā pavattiyā vīsatividhā anodhisopharaṇamettā, taṃ sandhāyāha – ‘‘odhiso…pe… bhāventassapī’’ti. Tvaṃ etassātiādinā kammassakatāpaccavekkhaṇaṃ dasseti . Paṭisaṅkhāne ṭhitassāti kodhe yathāvuttassa ādīnavassa tappaṭipakkhato akodhe mettāya ānisaṃsassa ca paṭisaṅkhāne sammadeva jānane. Sevantassāti bhajantassa byāpādo pahīyati.

    അതിഭോജനേ നിമിത്തഗ്ഗാഹോതി ആഹാരസ്സ അധികഭോജനേ ഥിനമിദ്ധസ്സ നിമിത്തഗ്ഗാഹോ, ‘‘ഏത്തകേ ഭുത്തേ ഥിനമിദ്ധം ഉപ്പജ്ജതി, ഏത്തകേ നോ’’തി ഥിനമിദ്ധസ്സ കാരണാകാരണഗ്ഗാഹോതി അത്ഥോ. ദിവാ സൂരിയാലോകന്തി ദിവാ ഗഹിതനിമിത്തം സൂരിയാലോകം, രത്തിയം മനസികരോന്തസ്സപീതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ധുതങ്ഗാനം വീരിയനിസ്സിതത്താ വുത്തം ‘‘ധുതങ്ഗനിസ്സിതസപ്പായകഥായപീ’’തി.

    Atibhojane nimittaggāhoti āhārassa adhikabhojane thinamiddhassa nimittaggāho, ‘‘ettake bhutte thinamiddhaṃ uppajjati, ettake no’’ti thinamiddhassa kāraṇākāraṇaggāhoti attho. Divā sūriyālokanti divā gahitanimittaṃ sūriyālokaṃ, rattiyaṃ manasikarontassapīti evamettha attho veditabbo. Dhutaṅgānaṃ vīriyanissitattā vuttaṃ ‘‘dhutaṅganissitasappāyakathāyapī’’ti.

    കുക്കുച്ചമ്പി കതാകതാനുസോചനവസേന പവത്തമാനം ചേതസോ അവൂപസമാവഹതായ ഉദ്ധച്ചേന സമാനലക്ഖണമേവാതി തദുഭയസ്സ പഹാനകാരണം ദസ്സേന്തോ ഭഗവാ – ‘‘അത്ഥി, ഭിക്ഖവേ, ചേതസോ വൂപസമോ’’തിആദിമാഹ. തസ്മാ ബാഹുസച്ചാദി തസ്സ പഹാനകാരണന്തി ദസ്സേതും ‘‘അപിച ഛ ധമ്മാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ബഹുസ്സുതസ്സ ഗന്ഥതോ, അത്ഥതോ ധമ്മം വിചാരേന്തസ്സ അത്തവേദാദിപടിലാഭസമ്ഭവതോ വിക്ഖേപോ ന ഹോതി. യഥാവിഹിതപടിപത്തിയാ യഥാധമ്മപടികാരപ്പത്തിയാ ച വിപ്പടിസാരോ അനവസരോവാതി ‘‘ബാഹുസച്ചേനപി…പേ॰… ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചം പഹീയതീ’’തി വുത്തം. യദഗ്ഗേന ബഹുസ്സുതസ്സ പടിസങ്ഖാനവതോ ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചം പഹീയതി, തദഗ്ഗേന പരിപുച്ഛകതാവിനയപകതഞ്ഞുതാഹിപി തം പഹീയതീതി ദട്ഠബ്ബം. വുദ്ധസേവിതാ ച വുദ്ധസീലിതം ആവഹതീതി ചേതസോ വൂപസമകരത്താ ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചസ്സ പഹാനകാരീ വുത്താ, വുദ്ധഭാവം പന അനപേക്ഖിത്വാ വിനയധരാ കുക്കുച്ചവിനോദകാ കല്യാണമിത്താതി ദട്ഠബ്ബാ. വിക്ഖേപോ ച ഭിക്ഖൂനം യേഭുയ്യേന കുക്കുച്ചഹേതുകോ ഹോതീതി ‘‘കപ്പിയാകപ്പിയപരിപുച്ഛാബഹുലസ്സാ’’തിആദിനാ വിനയനയേനേവ പരിപുച്ഛകതാദയോ നിദ്ദിട്ഠാ. പഹീനേ ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചേതി നിദ്ധാരണേ ഭുമ്മം. കുക്കുച്ചസ്സ ദോമനസ്സസഹഗതത്താ അനാഗാമിമഗ്ഗേന ആയതിം അനുപ്പാദോ വുത്തോ.

    Kukkuccampi katākatānusocanavasena pavattamānaṃ cetaso avūpasamāvahatāya uddhaccena samānalakkhaṇamevāti tadubhayassa pahānakāraṇaṃ dassento bhagavā – ‘‘atthi, bhikkhave, cetaso vūpasamo’’tiādimāha. Tasmā bāhusaccādi tassa pahānakāraṇanti dassetuṃ ‘‘apica cha dhammā’’tiādimāha. Tattha bahussutassa ganthato, atthato dhammaṃ vicārentassa attavedādipaṭilābhasambhavato vikkhepo na hoti. Yathāvihitapaṭipattiyā yathādhammapaṭikārappattiyā ca vippaṭisāro anavasarovāti ‘‘bāhusaccenapi…pe… uddhaccakukkuccaṃ pahīyatī’’ti vuttaṃ. Yadaggena bahussutassa paṭisaṅkhānavato uddhaccakukkuccaṃ pahīyati, tadaggena paripucchakatāvinayapakataññutāhipi taṃ pahīyatīti daṭṭhabbaṃ. Vuddhasevitā ca vuddhasīlitaṃ āvahatīti cetaso vūpasamakarattā uddhaccakukkuccassa pahānakārī vuttā, vuddhabhāvaṃ pana anapekkhitvā vinayadharā kukkuccavinodakā kalyāṇamittāti daṭṭhabbā. Vikkhepo ca bhikkhūnaṃ yebhuyyena kukkuccahetuko hotīti ‘‘kappiyākappiyaparipucchābahulassā’’tiādinā vinayanayeneva paripucchakatādayo niddiṭṭhā. Pahīne uddhaccakukkucceti niddhāraṇe bhummaṃ. Kukkuccassa domanassasahagatattā anāgāmimaggena āyatiṃ anuppādo vutto.

    കുസലാകുസലാ ധമ്മാതിആദീസു യം വത്തബ്ബം, തം ഹേട്ഠാ വുത്തമേവ. കാമം ബാഹുസച്ചപരിപുച്ഛകതാഹി അട്ഠവത്ഥുകാപി വിചികിച്ഛാ പഹീയതി, തഥാപി രതനത്തയവിചികിച്ഛാമൂലികാ സേസവിചികിച്ഛാതി കത്വാ വുത്തം ‘‘തീണി രതനാനി ആരബ്ഭാ’’തിആദി. വിനയേ പകതഞ്ഞുതായ ച സതി സിക്ഖായ കങ്ഖായ അസമ്ഭവോ ഏവ, തഥാ രതനത്തയഗുണാവബോധേ സതി പുബ്ബന്താദീസു സംസയസ്സാതി ആഹ – ‘‘വിനയേ’’തിആദി. ഓകപ്പനീയസദ്ധാ സദ്ധേയ്യവത്ഥും അനുപവിസിത്വാ വിയ അധിമുച്ചനം, തഞ്ച തഥാ അധിമോക്ഖുപ്പാദനമേവ. സദ്ധായ നിന്നപോണപബ്ഭാരതാ അധിമുത്തി. അരഹത്തേന കൂടം ഗണ്ഹി സത്തപി ബോജ്ഝങ്ഗേ വിത്ഥാരേത്വാ ദേസനായ ഓസാപിതത്താ.

    Kusalākusalā dhammātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Kāmaṃ bāhusaccaparipucchakatāhi aṭṭhavatthukāpi vicikicchā pahīyati, tathāpi ratanattayavicikicchāmūlikā sesavicikicchāti katvā vuttaṃ ‘‘tīṇi ratanāni ārabbhā’’tiādi. Vinaye pakataññutāya ca sati sikkhāya kaṅkhāya asambhavo eva, tathā ratanattayaguṇāvabodhe sati pubbantādīsu saṃsayassāti āha – ‘‘vinaye’’tiādi. Okappanīyasaddhā saddheyyavatthuṃ anupavisitvā viya adhimuccanaṃ, tañca tathā adhimokkhuppādanameva. Saddhāya ninnapoṇapabbhāratā adhimutti. Arahattena kūṭaṃ gaṇhi sattapi bojjhaṅge vitthāretvā desanāya osāpitattā.

    ആഹാരസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Āhārasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / സംയുത്തനികായ • Saṃyuttanikāya / ൧. ആഹാരസുത്തം • 1. Āhārasuttaṃ

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / സംയുത്തനികായ (അട്ഠകഥാ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ൧. ആഹാരസുത്തവണ്ണനാ • 1. Āhārasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact