| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
අබ්‍යාකතපදං
Abyākatapadaṃ
අහෙතුකකුසලවිපාකො
Ahetukakusalavipāko
431. ඉදානි අබ්‍යාකතපදං භාජෙත්‌වා දස්‌සෙතුං කතමෙ ධම්‌මා අබ්‍යාකතාතිආදි ආරද්‌ධං. තත්‌ථ චතුබ්‌බිධං අබ්‍යාකතං – විපාකං කිරියං රූපං නිබ්‌බානන්‌ති. තෙසු විපාකාබ්‍යාකතං. විපාකාබ්‍යාකතෙපි කුසලවිපාකං. තස්‌මිම්‌පි පරිත්‌තවිපාකං. තස්‌මිම්‌පි අහෙතුකං. තස්‌මිම්‌පි පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණං. තස්‌මිම්‌පි ද්‌වාරපටිපාටියා චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං . තස්‌සාපි, ඨපෙත්‌වා ද්‌වාරාරම්‌මණාදිසාධාරණපච්‌චයං, අසාධාරණකම්‌මපච්‌චයවසෙනෙව උප්‌පත්‌තිං දීපෙතුං කාමාවචරස්‌ස කුසලස්‌ස කම්‌මස්‌ස කතත්‌තාතිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ කතත්‌තාති කතකාරණා. උපචිතත්‌තාති ආචිතත්‌තා, වඩ්‌ඪිතකාරණා. චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණන්‌ති කාරණභූතස්‌ස චක්‌ඛුස්‌ස විඤ්‌ඤාණං, චක්‌ඛුතො වා පවත්‌තං, චක්‌ඛුස්‌මිං වා නිස්‌සිතං විඤ්‌ඤාණන්‌ති චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං. පරතො සොතවිඤ්‌ඤාණාදීසුපි එසෙව නයො.
431. Idāni abyākatapadaṃ bhājetvā dassetuṃ katame dhammā abyākatātiādi āraddhaṃ. Tattha catubbidhaṃ abyākataṃ – vipākaṃ kiriyaṃ rūpaṃ nibbānanti. Tesu vipākābyākataṃ. Vipākābyākatepi kusalavipākaṃ. Tasmimpi parittavipākaṃ. Tasmimpi ahetukaṃ. Tasmimpi pañcaviññāṇaṃ. Tasmimpi dvārapaṭipāṭiyā cakkhuviññāṇaṃ . Tassāpi, ṭhapetvā dvārārammaṇādisādhāraṇapaccayaṃ, asādhāraṇakammapaccayavaseneva uppattiṃ dīpetuṃ kāmāvacarassa kusalassa kammassa katattātiādi vuttaṃ. Tattha katattāti katakāraṇā. Upacitattāti ācitattā, vaḍḍhitakāraṇā. Cakkhuviññāṇanti kāraṇabhūtassa cakkhussa viññāṇaṃ, cakkhuto vā pavattaṃ, cakkhusmiṃ vā nissitaṃ viññāṇanti cakkhuviññāṇaṃ. Parato sotaviññāṇādīsupi eseva nayo.
තත්‌ථ චක්‌ඛුසන්‌නිස්‌සිතරූපවිජානනලක්‌ඛණං චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං, රූපමත්‌තාරම්‌මණරසං, රූපාභිමුඛභාවපච්‌චුපට්‌ඨානං , රූපාරම්‌මණාය කිරියමනොධාතුයා අපගමපදට්‌ඨානං. පරතො ආගතානි සොතාදිසන්‌නිස්‌සිතසද්‌දාදිවිජානනලක්‌ඛණානි සොතඝානජිව්‌හාකායවිඤ්‌ඤාණානි සද්‌දාදිමත්‌තාරම්‌මණරසානි, සද්‌දාදිඅභිමුඛභාවපච්‌චුපට්‌ඨානානි, සද්‌දාදිආරම්‌මණානං කිරියමනොධාතූනං අපගමපදට්‌ඨානානි.
Tattha cakkhusannissitarūpavijānanalakkhaṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ, rūpamattārammaṇarasaṃ, rūpābhimukhabhāvapaccupaṭṭhānaṃ , rūpārammaṇāya kiriyamanodhātuyā apagamapadaṭṭhānaṃ. Parato āgatāni sotādisannissitasaddādivijānanalakkhaṇāni sotaghānajivhākāyaviññāṇāni saddādimattārammaṇarasāni, saddādiabhimukhabhāvapaccupaṭṭhānāni, saddādiārammaṇānaṃ kiriyamanodhātūnaṃ apagamapadaṭṭhānāni.
ඉධ පදපටිපාටියා දස පදානි හොන්‌ති. අග්‌ගහිතග්‌ගහණෙන සත්‌ත. තෙසු පඤ්‌ච අවිභත්‌තිකානි, ද්‌වෙ සවිභත්‌තිකානි. තෙසු චිත්‌තං ඵස්‌සපඤ්‌චකවසෙන චෙව ඉන්‌ද්‍රියවසෙන ච ද්‌වීසු ඨානෙසු විභත්‌තිං ගච්‌ඡති, වෙදනා ඵස්‌සපඤ්‌චකඣානඞ්‌ගඉන්‌ද්‍රියවසෙන තීසුයෙව. රාසයොපි ඉමෙව තයො හොන්‌ති. යෙවාපනකො එකො මනසිකාරො එව.
Idha padapaṭipāṭiyā dasa padāni honti. Aggahitaggahaṇena satta. Tesu pañca avibhattikāni, dve savibhattikāni. Tesu cittaṃ phassapañcakavasena ceva indriyavasena ca dvīsu ṭhānesu vibhattiṃ gacchati, vedanā phassapañcakajhānaṅgaindriyavasena tīsuyeva. Rāsayopi imeva tayo honti. Yevāpanako eko manasikāro eva.
436. නිද්‌දෙසවාරෙ චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං පණ්‌ඩරන්‌ති වත්‌ථුතො වුත්‌තං. කුසලඤ්‌හි අත්‌තනො පරිසුද්‌ධතාය පණ්‌ඩරං නාම, අකුසලං භවඞ්‌ගනිස්‌සන්‌දෙන, විපාකං වත්‌ථුපණ්‌ඩරත්‌තා.
436. Niddesavāre cakkhuviññāṇaṃ paṇḍaranti vatthuto vuttaṃ. Kusalañhi attano parisuddhatāya paṇḍaraṃ nāma, akusalaṃ bhavaṅganissandena, vipākaṃ vatthupaṇḍarattā.
439. චිත්‌තස්‌සෙකග්‌ගතානිද්‌දෙසෙ චිත්‌තස්‌ස ඨිතීති එකමෙව පදං වුත්‌තං. ඉදම්‌පි හි දුබ්‌බලං චිත්‌තං පවත්‌තිට්‌ඨිතිමත්‌තමෙවෙත්‌ථ ලබ්‌භති, ‘සණ්‌ඨිතිඅවට්‌ඨිති’-භාවං පාපුණිතුං න සක්‌කොති. සඞ්‌ගහවාරෙ ඣානඞ්‌ගමග්‌ගඞ්‌ගානි න උද්‌ධටානි. කස්‌මා? විතක්‌කපච්‌ඡිමකඤ්‌හි ඣානං නාම, හෙතුපච්‌ඡිමකො මග්‌ගො නාම. පකතියා අවිතක්‌කචිත්‌තෙ ඣානඞ්‌ගං න ලබ්‌භති, අහෙතුකචිත්‌තෙ ච මග්‌ගඞ්‌ගානි. තස්‌මා ඉධ උභයම්‌පි න උද්‌ධටං. සඞ්‌ඛාරක්‌ඛන්‌ධොපෙත්‌ථ චතුරඞ්‌ගිකොයෙව භාජිතො. සුඤ්‌ඤතවාරො පාකතිකොයෙව. සොතවිඤ්‌ඤාණාදිනිද්‌දෙසාපි ඉමිනාව නයෙන වෙදිතබ්‌බා.
439. Cittassekaggatāniddese cittassa ṭhitīti ekameva padaṃ vuttaṃ. Idampi hi dubbalaṃ cittaṃ pavattiṭṭhitimattamevettha labbhati, ‘saṇṭhitiavaṭṭhiti’-bhāvaṃ pāpuṇituṃ na sakkoti. Saṅgahavāre jhānaṅgamaggaṅgāni na uddhaṭāni. Kasmā? Vitakkapacchimakañhi jhānaṃ nāma, hetupacchimako maggo nāma. Pakatiyā avitakkacitte jhānaṅgaṃ na labbhati, ahetukacitte ca maggaṅgāni. Tasmā idha ubhayampi na uddhaṭaṃ. Saṅkhārakkhandhopettha caturaṅgikoyeva bhājito. Suññatavāro pākatikoyeva. Sotaviññāṇādiniddesāpi imināva nayena veditabbā.
කෙවලඤ්‌හි චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණාදීසු ‘උපෙක්‌ඛා’ භාජිතා, කායවිඤ්‌ඤාණෙ ‘සුඛ’න්‌ති, අයමෙත්‌ථ විසෙසො. සොපි ච ඝට්‌ටනවසෙන හොතීති වෙදිතබ්‌බො. චක්‌ඛුද්‌වාරාදීසු හි චතූසු උපාදාරූපමෙව උපාදාරූපං ඝට්‌ටෙති, උපාදාරූපෙයෙව උපාදාරූපං ඝට්‌ටෙන්‌තෙ පටිඝට්‌ටනානිඝංසො බලවා න හොති. චතුන්‌නං අධිකරණීනං උපරි චත්‌තාරො කප්‌පාසපිචුපිණ්‌ඩෙ ඨපෙත්‌වා පිචුපිණ්‌ඩෙහෙව පහතකාලො විය ඵුට්‌ඨමත්‌තමෙව හොති. වෙදනා මජ්‌ඣත්‌තට්‌ඨානෙ තිට්‌ඨති. කායද්‌වාරෙ පන බහිද්‌ධා මහාභූතාරම්‌මණං අජ්‌ඣත්‌තිකකායපසාදං ඝට්‌ටෙත්‌වා පසාදපච්‌චයෙසු මහාභූතෙසු පටිහඤ්‌ඤති. යථා අධිකරණීමත්‌ථකෙ කප්‌පාසපිචුපිණ්‌ඩං ඨපෙත්‌වා කූටෙන පහරන්‌තස්‌ස කප්‌පාසපිචුපිණ්‌ඩං ඡින්‌දිත්‌වා කූටං අධිකරණිං ගණ්‌හතීති, නිඝංසො බලවා හොති, එවමෙව පටිඝට්‌ටනානිඝංසො බලවා හොති. ඉට්‌ඨෙ ආරම්‌මණෙ සුඛසහගතං කායවිඤ්‌ඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, අනිට්‌ඨෙ දුක්‌ඛසහගතං.
Kevalañhi cakkhuviññāṇādīsu ‘upekkhā’ bhājitā, kāyaviññāṇe ‘sukha’nti, ayamettha viseso. Sopi ca ghaṭṭanavasena hotīti veditabbo. Cakkhudvārādīsu hi catūsu upādārūpameva upādārūpaṃ ghaṭṭeti, upādārūpeyeva upādārūpaṃ ghaṭṭente paṭighaṭṭanānighaṃso balavā na hoti. Catunnaṃ adhikaraṇīnaṃ upari cattāro kappāsapicupiṇḍe ṭhapetvā picupiṇḍeheva pahatakālo viya phuṭṭhamattameva hoti. Vedanā majjhattaṭṭhāne tiṭṭhati. Kāyadvāre pana bahiddhā mahābhūtārammaṇaṃ ajjhattikakāyapasādaṃ ghaṭṭetvā pasādapaccayesu mahābhūtesu paṭihaññati. Yathā adhikaraṇīmatthake kappāsapicupiṇḍaṃ ṭhapetvā kūṭena paharantassa kappāsapicupiṇḍaṃ chinditvā kūṭaṃ adhikaraṇiṃ gaṇhatīti, nighaṃso balavā hoti, evameva paṭighaṭṭanānighaṃso balavā hoti. Iṭṭhe ārammaṇe sukhasahagataṃ kāyaviññāṇaṃ uppajjati, aniṭṭhe dukkhasahagataṃ.
ඉමෙසං පන පඤ්‌චන්‌නං චිත්‌තානං වත්‌ථුද්‌වාරාරම්‌මණානි නිබද්‌ධානෙව හොන්‌ති, වත්‌ථාදිසඞ්‌කමනං නාමෙත්‌ථ නත්‌ථි. කුසලවිපාකචක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණඤ්‌හි චක්‌ඛුපසාදං වත්‌ථුං කත්‌වා ඉට්‌ඨෙ ච ඉට්‌ඨමජ්‌ඣත්‌තෙ ච චතුසමුට්‌ඨානිකරූපාරම්‌මණෙ දස්‌සනකිච්‌චං සාධයමානං චක්‌ඛුද්‌වාරෙ ඨත්‌වා විපච්‌චති. සොතවිඤ්‌ඤාණාදීනි සොතපසාදාදීනි වත්‌ථුං කත්‌වා ඉට්‌ඨඉට්‌ඨමජ්‌ඣත්‌තෙසු සද්‌දාදීසු සවනඝායනසායනඵුසනකිච්‌චානි සාධයමානානි සොතද්‌වාරාදීසු ඨත්‌වා විපච්‌චන්‌ති. සද්‌දො පනෙත්‌ථ ද්‌විසමුට්‌ඨානිකොයෙව හොති.
Imesaṃ pana pañcannaṃ cittānaṃ vatthudvārārammaṇāni nibaddhāneva honti, vatthādisaṅkamanaṃ nāmettha natthi. Kusalavipākacakkhuviññāṇañhi cakkhupasādaṃ vatthuṃ katvā iṭṭhe ca iṭṭhamajjhatte ca catusamuṭṭhānikarūpārammaṇe dassanakiccaṃ sādhayamānaṃ cakkhudvāre ṭhatvā vipaccati. Sotaviññāṇādīni sotapasādādīni vatthuṃ katvā iṭṭhaiṭṭhamajjhattesu saddādīsu savanaghāyanasāyanaphusanakiccāni sādhayamānāni sotadvārādīsu ṭhatvā vipaccanti. Saddo panettha dvisamuṭṭhānikoyeva hoti.
455. මනොධාතුනිද්‌දෙසෙ සභාවසුඤ්‌ඤතනිස්‌සත්‌තට්‌ඨෙන මනොයෙව ධාතු මනොධාතු. සා චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණාදීනං අනන්‌තරං රූපාදිවිජානනලක්‌ඛණා, රූපාදීනං සම්‌පටිච්‌ඡනරසා, තථාභාවපච්‌චුපට්‌ඨානා, චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණාදිඅපගමපදට්‌ඨානා . ඉධ ධම්‌මුද්‌දෙසෙ ද්‌වාදස පදානි හොන්‌ති. අග්‌ගහිතග්‌ගහණෙන නව. තෙසු සත්‌ත අවිභත්‌තිකානි ද්‌වෙ සවිභත්‌තිකානි. අධිමොක්‌ඛො මනසිකාරොති ද්‌වෙ යෙවාපනකා. විතක්‌කනිද්‌දෙසො අභිනිරොපනං පාපෙත්‌වා ඨපිතො. යස්‌මා පනෙතං චිත්‌තං නෙව කුසලං නාකුසලං, තස්‌මා සම්‌මාසඞ්‌කප්‌පොති වා මිච්‌ඡාසඞ්‌කප්‌පොති වා න වුත්‌තං. සඞ්‌ගහවාරෙ ලබ්‌භමානම්‌පි ඣානඞ්‌ගං පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණසොතෙ පතිත්‌වා ගතන්‌ති. මග්‌ගඞ්‌ගං පන න ලබ්‌භතියෙවාති න උද්‌ධටං. සුඤ්‌ඤතවාරො පාකතිකොයෙව. ඉමස්‌ස චිත්‌තස්‌ස වත්‌ථු නිබද්‌ධං හදයවත්‌ථුමෙව හොති. ද්‌වාරාරම්‌මණානි අනිබද්‌ධානි. තත්‌ථ කිඤ්‌චාපි ද්‌වාරාරම්‌මණානි සඞ්‌කමන්‌ති, ඨානං පන එකං. සම්‌පටිච්‌ඡනකිච්‌චමෙව හෙතං හොති. ඉදඤ්‌හි පඤ්‌චද්‌වාරෙ පඤ්‌චසු ආරම්‌මණෙසු සම්‌පටිච්‌ඡනං හුත්‌වා විපච්‌චති. කුසලවිපාකෙසු චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණාදීසු නිරුද්‌ධෙසු තංසමනන්‌තරා තානෙව ඨානප්‌පත්‌තානි රූපාරම්‌මණාදීනි සම්‌පටිච්‌ඡති.
455. Manodhātuniddese sabhāvasuññatanissattaṭṭhena manoyeva dhātu manodhātu. Sā cakkhuviññāṇādīnaṃ anantaraṃ rūpādivijānanalakkhaṇā, rūpādīnaṃ sampaṭicchanarasā, tathābhāvapaccupaṭṭhānā, cakkhuviññāṇādiapagamapadaṭṭhānā . Idha dhammuddese dvādasa padāni honti. Aggahitaggahaṇena nava. Tesu satta avibhattikāni dve savibhattikāni. Adhimokkho manasikāroti dve yevāpanakā. Vitakkaniddeso abhiniropanaṃ pāpetvā ṭhapito. Yasmā panetaṃ cittaṃ neva kusalaṃ nākusalaṃ, tasmā sammāsaṅkappoti vā micchāsaṅkappoti vā na vuttaṃ. Saṅgahavāre labbhamānampi jhānaṅgaṃ pañcaviññāṇasote patitvā gatanti. Maggaṅgaṃ pana na labbhatiyevāti na uddhaṭaṃ. Suññatavāro pākatikoyeva. Imassa cittassa vatthu nibaddhaṃ hadayavatthumeva hoti. Dvārārammaṇāni anibaddhāni. Tattha kiñcāpi dvārārammaṇāni saṅkamanti, ṭhānaṃ pana ekaṃ. Sampaṭicchanakiccameva hetaṃ hoti. Idañhi pañcadvāre pañcasu ārammaṇesu sampaṭicchanaṃ hutvā vipaccati. Kusalavipākesu cakkhuviññāṇādīsu niruddhesu taṃsamanantarā tāneva ṭhānappattāni rūpārammaṇādīni sampaṭicchati.
469. මනොවිඤ්‌ඤාණධාතුනිද්‌දෙසෙසු පඨමමනොවිඤ්‌ඤාණධාතුයං ‘පීති’පදං අධිකං. වෙදනාපි ‘සොමනස්‌ස’-වෙදනා හොති. අයඤ්‌හි ඉට්‌ඨාරම්‌මණස්‌මිංයෙව පවත්‌තති. දුතියමනොවිඤ්‌ඤාණධාතු ඉට්‌ඨමජ්‌ඣත්‌තාරම්‌මණෙ. තස්‌මා තත්‌ථ ‘උපෙක්‌ඛා’ වෙදනා හොතීති. පදානි මනොධාතුනිද්‌දෙසසදිසානෙව. උභයත්‌ථාපි පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණසොතෙ පතිත්‌වා ගතත්‌තායෙව ඣානඞ්‌ගානි න උද්‌ධටානි. මග්‌ගඞ්‌ගානි අලාභතොයෙව. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං. ලක්‌ඛණාදිතො පනෙසා දුවිධාපි මනොවිඤ්‌ඤාණධාතු අහෙතුකවිපාකා, ඡළාරම්‌මණවිජානනලක්‌ඛණා, සන්‌තීරණාදිරසා, තථාභාවපච්‌චුපට්‌ඨානා, හදයවත්‌ථුපදට්‌ඨානාති වෙදිතබ්‌බා.
469. Manoviññāṇadhātuniddesesu paṭhamamanoviññāṇadhātuyaṃ ‘pīti’padaṃ adhikaṃ. Vedanāpi ‘somanassa’-vedanā hoti. Ayañhi iṭṭhārammaṇasmiṃyeva pavattati. Dutiyamanoviññāṇadhātu iṭṭhamajjhattārammaṇe. Tasmā tattha ‘upekkhā’ vedanā hotīti. Padāni manodhātuniddesasadisāneva. Ubhayatthāpi pañcaviññāṇasote patitvā gatattāyeva jhānaṅgāni na uddhaṭāni. Maggaṅgāni alābhatoyeva. Sesaṃ sabbattha vuttanayeneva veditabbaṃ. Lakkhaṇādito panesā duvidhāpi manoviññāṇadhātu ahetukavipākā, chaḷārammaṇavijānanalakkhaṇā, santīraṇādirasā, tathābhāvapaccupaṭṭhānā, hadayavatthupadaṭṭhānāti veditabbā.
තත්‌ථ පඨමා ද්‌වීසු ඨානෙසු විපච්‌චති. සා හි පඤ්‌චද්‌වාරෙ කුසලවිපාකචක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණාදිඅනන්‌තරං, විපාකමනොධාතුයා තං ආරම්‌මණං සම්‌පටිච්‌ඡිත්‌වා නිරුද්‌ධාය, තස්‌මිං යෙවාරම්‌මණෙ සන්‌තීරණකිච්‌චං සාධයමානා පඤ්‌චසු ද්‌වාරෙසු ඨත්‌වා විපච්‌චති. ඡසු ද්‌වාරෙසු පන බලවාරම්‌මණෙ තදාරම්‌මණා හුත්‌වා විපච්‌චති. කථං? යථා හි චණ්‌ඩසොතෙ, තිරියං නාවාය ගච්‌ඡන්‌තියා, උදකං ඡිජ්‌ජිත්‌වා ථොකං ඨානං නාවං අනුබන්‌ධිත්‌වා යථාසොතමෙව ගච්‌ඡති, එවමෙව ඡසු ද්‌වාරෙසු බලවාරම්‌මණෙ පලොභයමානෙ ආපාථගතෙ ජවනං ජවති. තස්‌මිං ජවිතෙ භවඞ්‌ගස්‌ස වාරො. ඉදං පන චිත්‌තං භවඞ්‌ගස්‌ස වාරං අදත්‌වා ජවනෙන ගහිතාරම්‌මණං ගහෙත්‌වා එකං ද්‌වෙ චිත්‌තවාරෙ පවත්‌තිත්‌වා භවඞ්‌ගමෙව ඔතරති. ගවක්‌ඛන්‌ධෙ නදිං තරන්‌තෙපි එවමෙව උපමා විත්‌ථාරෙතබ්‌බා. එවමෙසා යං ජවනෙන ගහිතාරම්‌මණං තස්‌සෙව ගහිතත්‌තා තදාරම්‌මණං නාම හුත්‌වා විපච්‌චති.
Tattha paṭhamā dvīsu ṭhānesu vipaccati. Sā hi pañcadvāre kusalavipākacakkhuviññāṇādianantaraṃ, vipākamanodhātuyā taṃ ārammaṇaṃ sampaṭicchitvā niruddhāya, tasmiṃ yevārammaṇe santīraṇakiccaṃ sādhayamānā pañcasu dvāresu ṭhatvā vipaccati. Chasu dvāresu pana balavārammaṇe tadārammaṇā hutvā vipaccati. Kathaṃ? Yathā hi caṇḍasote, tiriyaṃ nāvāya gacchantiyā, udakaṃ chijjitvā thokaṃ ṭhānaṃ nāvaṃ anubandhitvā yathāsotameva gacchati, evameva chasu dvāresu balavārammaṇe palobhayamāne āpāthagate javanaṃ javati. Tasmiṃ javite bhavaṅgassa vāro. Idaṃ pana cittaṃ bhavaṅgassa vāraṃ adatvā javanena gahitārammaṇaṃ gahetvā ekaṃ dve cittavāre pavattitvā bhavaṅgameva otarati. Gavakkhandhe nadiṃ tarantepi evameva upamā vitthāretabbā. Evamesā yaṃ javanena gahitārammaṇaṃ tasseva gahitattā tadārammaṇaṃ nāma hutvā vipaccati.
දුතියා පන පඤ්‌චසු ඨානෙසු විපච්‌චති. කථං? මනුස්‌සලොකෙ තාව ජච්‌චන්‌ධජච්‌චබධිරජච්‌චඑළජච්‌චුම්‌මත්‌තකඋභතොබ්‍යඤ්‌ජනකනපුංසකානං පටිසන්‌ධිග්‌ගහණකාලෙ පටිසන්‌ධි හුත්‌වා විපච්‌චති. පටිසන්‌ධියා වීතිවත්‌තාය යාවතායුකං භවඞ්‌ගං හුත්‌වා විපච්‌චති. ඉට්‌ඨමජ්‌ඣත්‌තෙ පඤ්‌චාරම්‌මණවීථියා සන්‌තීරණං හුත්‌වා, බලවාරම්‌මණෙ ඡසු ද්‌වාරෙසු තදාරම්‌මණං හුත්‌වා, මරණකාලෙ චුති හුත්‌වාති ඉමෙසු පඤ්‌චසු ඨානෙසු විපච්‌චතීති.
Dutiyā pana pañcasu ṭhānesu vipaccati. Kathaṃ? Manussaloke tāva jaccandhajaccabadhirajaccaeḷajaccummattakaubhatobyañjanakanapuṃsakānaṃ paṭisandhiggahaṇakāle paṭisandhi hutvā vipaccati. Paṭisandhiyā vītivattāya yāvatāyukaṃ bhavaṅgaṃ hutvā vipaccati. Iṭṭhamajjhatte pañcārammaṇavīthiyā santīraṇaṃ hutvā, balavārammaṇe chasu dvāresu tadārammaṇaṃ hutvā, maraṇakāle cuti hutvāti imesu pañcasu ṭhānesu vipaccatīti.
මනොවිඤ්‌ඤාණධාතුද්‌වයං නිට්‌ඨිතං.
Manoviññāṇadhātudvayaṃ niṭṭhitaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / අබ්‍යාකතවිපාකො • Abyākatavipāko
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / අහෙතුකකුසලවිපාකවණ්‌ණනා • Ahetukakusalavipākavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / අහෙතුකකුසලවිපාකවණ්‌ණනා • Ahetukakusalavipākavaṇṇanā
