| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ਅਬ੍ਯਾਕਤਪਦਂ
Abyākatapadaṃ
ਅਹੇਤੁਕਕੁਸਲવਿਪਾਕੋ
Ahetukakusalavipāko
੪੩੧. ਇਦਾਨਿ ਅਬ੍ਯਾਕਤਪਦਂ ਭਾਜੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਂ – વਿਪਾਕਂ ਕਿਰਿਯਂ ਰੂਪਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ વਿਪਾਕਾਬ੍ਯਾਕਤਂ। વਿਪਾਕਾਬ੍ਯਾਕਤੇਪਿ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਂ। ਤਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਪਰਿਤ੍ਤવਿਪਾਕਂ। ਤਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਅਹੇਤੁਕਂ। ਤਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਤਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਦ੍વਾਰਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ । ਤਸ੍ਸਾਪਿ, ਠਪੇਤ੍વਾ ਦ੍વਾਰਾਰਮ੍ਮਣਾਦਿਸਾਧਾਰਣਪਚ੍ਚਯਂ, ਅਸਾਧਾਰਣਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯવਸੇਨੇવ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦੀਪੇਤੁਂ ਕਾਮਾવਚਰਸ੍ਸ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਤ੍ਤਾਤਿ ਕਤਕਾਰਣਾ। ਉਪਚਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਆਚਿਤਤ੍ਤਾ, વਡ੍ਢਿਤਕਾਰਣਾ। ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਕਾਰਣਭੂਤਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਚਕ੍ਖੁਤੋ વਾ ਪવਤ੍ਤਂ, ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਮਿਂ વਾ ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਪਰਤੋ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
431. Idāni abyākatapadaṃ bhājetvā dassetuṃ katame dhammā abyākatātiādi āraddhaṃ. Tattha catubbidhaṃ abyākataṃ – vipākaṃ kiriyaṃ rūpaṃ nibbānanti. Tesu vipākābyākataṃ. Vipākābyākatepi kusalavipākaṃ. Tasmimpi parittavipākaṃ. Tasmimpi ahetukaṃ. Tasmimpi pañcaviññāṇaṃ. Tasmimpi dvārapaṭipāṭiyā cakkhuviññāṇaṃ . Tassāpi, ṭhapetvā dvārārammaṇādisādhāraṇapaccayaṃ, asādhāraṇakammapaccayavaseneva uppattiṃ dīpetuṃ kāmāvacarassa kusalassa kammassa katattātiādi vuttaṃ. Tattha katattāti katakāraṇā. Upacitattāti ācitattā, vaḍḍhitakāraṇā. Cakkhuviññāṇanti kāraṇabhūtassa cakkhussa viññāṇaṃ, cakkhuto vā pavattaṃ, cakkhusmiṃ vā nissitaṃ viññāṇanti cakkhuviññāṇaṃ. Parato sotaviññāṇādīsupi eseva nayo.
ਤਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖੁਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਰੂਪવਿਜਾਨਨਲਕ੍ਖਣਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਰੂਪਮਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਰਸਂ, ਰੂਪਾਭਿਮੁਖਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ , ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਕਿਰਿਯਮਨੋਧਾਤੁਯਾ ਅਪਗਮਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਪਰਤੋ ਆਗਤਾਨਿ ਸੋਤਾਦਿਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਸਦ੍ਦਾਦਿવਿਜਾਨਨਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਸੋਤਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿ ਸਦ੍ਦਾਦਿਮਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਰਸਾਨਿ, ਸਦ੍ਦਾਦਿਅਭਿਮੁਖਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾਨਿ, ਸਦ੍ਦਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਕਿਰਿਯਮਨੋਧਾਤੂਨਂ ਅਪਗਮਪਦਟ੍ਠਾਨਾਨਿ।
Tattha cakkhusannissitarūpavijānanalakkhaṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ, rūpamattārammaṇarasaṃ, rūpābhimukhabhāvapaccupaṭṭhānaṃ , rūpārammaṇāya kiriyamanodhātuyā apagamapadaṭṭhānaṃ. Parato āgatāni sotādisannissitasaddādivijānanalakkhaṇāni sotaghānajivhākāyaviññāṇāni saddādimattārammaṇarasāni, saddādiabhimukhabhāvapaccupaṭṭhānāni, saddādiārammaṇānaṃ kiriyamanodhātūnaṃ apagamapadaṭṭhānāni.
ਇਧ ਪਦਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਦਸ ਪਦਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਗ੍ਗਹਿਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਤ੍ਤ। ਤੇਸੁ ਪਞ੍ਚ ਅવਿਭਤ੍ਤਿਕਾਨਿ, ਦ੍વੇ ਸવਿਭਤ੍ਤਿਕਾਨਿ। ਤੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤਂ ਫਸ੍ਸਪਞ੍ਚਕવਸੇਨ ਚੇવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਸੇਨ ਚ ਦ੍વੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ વਿਭਤ੍ਤਿਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, વੇਦਨਾ ਫਸ੍ਸਪਞ੍ਚਕਝਾਨਙ੍ਗਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਸੇਨ ਤੀਸੁਯੇવ। ਰਾਸਯੋਪਿ ਇਮੇવ ਤਯੋ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯੇવਾਪਨਕੋ ਏਕੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਏવ।
Idha padapaṭipāṭiyā dasa padāni honti. Aggahitaggahaṇena satta. Tesu pañca avibhattikāni, dve savibhattikāni. Tesu cittaṃ phassapañcakavasena ceva indriyavasena ca dvīsu ṭhānesu vibhattiṃ gacchati, vedanā phassapañcakajhānaṅgaindriyavasena tīsuyeva. Rāsayopi imeva tayo honti. Yevāpanako eko manasikāro eva.
੪੩੬. ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਣ੍ਡਰਨ੍ਤਿ વਤ੍ਥੁਤੋ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੁਸਲਞ੍ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਾਯ ਪਣ੍ਡਰਂ ਨਾਮ, ਅਕੁਸਲਂ ਭવਙ੍ਗਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੇਨ, વਿਪਾਕਂ વਤ੍ਥੁਪਣ੍ਡਰਤ੍ਤਾ।
436. Niddesavāre cakkhuviññāṇaṃ paṇḍaranti vatthuto vuttaṃ. Kusalañhi attano parisuddhatāya paṇḍaraṃ nāma, akusalaṃ bhavaṅganissandena, vipākaṃ vatthupaṇḍarattā.
੪੩੯. ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇਕਗ੍ਗਤਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਠਿਤੀਤਿ ਏਕਮੇવ ਪਦਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਦਮ੍ਪਿ ਹਿ ਦੁਬ੍ਬਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਿਤਿਮਤ੍ਤਮੇવੇਤ੍ਥ ਲਬ੍ਭਤਿ, ‘ਸਣ੍ਠਿਤਿਅવਟ੍ਠਿਤਿ’-ਭਾવਂ ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਸਙ੍ਗਹવਾਰੇ ਝਾਨਙ੍ਗਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ ਨ ਉਦ੍ਧਟਾਨਿ। ਕਸ੍ਮਾ? વਿਤਕ੍ਕਪਚ੍ਛਿਮਕਞ੍ਹਿ ਝਾਨਂ ਨਾਮ, ਹੇਤੁਪਚ੍ਛਿਮਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਨਾਮ। ਪਕਤਿਯਾ ਅવਿਤਕ੍ਕਚਿਤ੍ਤੇ ਝਾਨਙ੍ਗਂ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਅਹੇਤੁਕਚਿਤ੍ਤੇ ਚ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਧ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਨ ਉਦ੍ਧਟਂ। ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋਪੇਤ੍ਥ ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਕੋਯੇવ ਭਾਜਿਤੋ। ਸੁਞ੍ਞਤવਾਰੋ ਪਾਕਤਿਕੋਯੇવ। ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿਨਿਦ੍ਦੇਸਾਪਿ ਇਮਿਨਾવ ਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
439. Cittassekaggatāniddese cittassa ṭhitīti ekameva padaṃ vuttaṃ. Idampi hi dubbalaṃ cittaṃ pavattiṭṭhitimattamevettha labbhati, ‘saṇṭhitiavaṭṭhiti’-bhāvaṃ pāpuṇituṃ na sakkoti. Saṅgahavāre jhānaṅgamaggaṅgāni na uddhaṭāni. Kasmā? Vitakkapacchimakañhi jhānaṃ nāma, hetupacchimako maggo nāma. Pakatiyā avitakkacitte jhānaṅgaṃ na labbhati, ahetukacitte ca maggaṅgāni. Tasmā idha ubhayampi na uddhaṭaṃ. Saṅkhārakkhandhopettha caturaṅgikoyeva bhājito. Suññatavāro pākatikoyeva. Sotaviññāṇādiniddesāpi imināva nayena veditabbā.
ਕੇવਲਞ੍ਹਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਸੁ ‘ਉਪੇਕ੍ਖਾ’ ਭਾਜਿਤਾ, ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣੇ ‘ਸੁਖ’ਨ੍ਤਿ, ਅਯਮੇਤ੍ਥ વਿਸੇਸੋ। ਸੋਪਿ ਚ ਘਟ੍ਟਨવਸੇਨ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਚਕ੍ਖੁਦ੍વਾਰਾਦੀਸੁ ਹਿ ਚਤੂਸੁ ਉਪਾਦਾਰੂਪਮੇવ ਉਪਾਦਾਰੂਪਂ ਘਟ੍ਟੇਤਿ, ਉਪਾਦਾਰੂਪੇਯੇવ ਉਪਾਦਾਰੂਪਂ ਘਟ੍ਟੇਨ੍ਤੇ ਪਟਿਘਟ੍ਟਨਾਨਿਘਂਸੋ ਬਲવਾ ਨ ਹੋਤਿ। ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਧਿਕਰਣੀਨਂ ਉਪਰਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਕਪ੍ਪਾਸਪਿਚੁਪਿਣ੍ਡੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਿਚੁਪਿਣ੍ਡੇਹੇવ ਪਹਤਕਾਲੋ વਿਯ ਫੁਟ੍ਠਮਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ। વੇਦਨਾ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਕਾਯਦ੍વਾਰੇ ਪਨ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਮਹਾਭੂਤਾਰਮ੍ਮਣਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਕਾਯਪਸਾਦਂ ਘਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਪਸਾਦਪਚ੍ਚਯੇਸੁ ਮਹਾਭੂਤੇਸੁ ਪਟਿਹਞ੍ਞਤਿ। ਯਥਾ ਅਧਿਕਰਣੀਮਤ੍ਥਕੇ ਕਪ੍ਪਾਸਪਿਚੁਪਿਣ੍ਡਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਕੂਟੇਨ ਪਹਰਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਪ੍ਪਾਸਪਿਚੁਪਿਣ੍ਡਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਕੂਟਂ ਅਧਿਕਰਣਿਂ ਗਣ੍ਹਤੀਤਿ, ਨਿਘਂਸੋ ਬਲવਾ ਹੋਤਿ, ਏવਮੇવ ਪਟਿਘਟ੍ਟਨਾਨਿਘਂਸੋ ਬਲવਾ ਹੋਤਿ। ਇਟ੍ਠੇ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਸੁਖਸਹਗਤਂ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਨਿਟ੍ਠੇ ਦੁਕ੍ਖਸਹਗਤਂ।
Kevalañhi cakkhuviññāṇādīsu ‘upekkhā’ bhājitā, kāyaviññāṇe ‘sukha’nti, ayamettha viseso. Sopi ca ghaṭṭanavasena hotīti veditabbo. Cakkhudvārādīsu hi catūsu upādārūpameva upādārūpaṃ ghaṭṭeti, upādārūpeyeva upādārūpaṃ ghaṭṭente paṭighaṭṭanānighaṃso balavā na hoti. Catunnaṃ adhikaraṇīnaṃ upari cattāro kappāsapicupiṇḍe ṭhapetvā picupiṇḍeheva pahatakālo viya phuṭṭhamattameva hoti. Vedanā majjhattaṭṭhāne tiṭṭhati. Kāyadvāre pana bahiddhā mahābhūtārammaṇaṃ ajjhattikakāyapasādaṃ ghaṭṭetvā pasādapaccayesu mahābhūtesu paṭihaññati. Yathā adhikaraṇīmatthake kappāsapicupiṇḍaṃ ṭhapetvā kūṭena paharantassa kappāsapicupiṇḍaṃ chinditvā kūṭaṃ adhikaraṇiṃ gaṇhatīti, nighaṃso balavā hoti, evameva paṭighaṭṭanānighaṃso balavā hoti. Iṭṭhe ārammaṇe sukhasahagataṃ kāyaviññāṇaṃ uppajjati, aniṭṭhe dukkhasahagataṃ.
ਇਮੇਸਂ ਪਨ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਚਿਤ੍ਤਾਨਂ વਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਨਿਬਦ੍ਧਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ, વਤ੍ਥਾਦਿਸਙ੍ਕਮਨਂ ਨਾਮੇਤ੍ਥ ਨਤ੍ਥਿ। ਕੁਸਲવਿਪਾਕਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਹਿ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦਂ વਤ੍ਥੁਂ ਕਤ੍વਾ ਇਟ੍ਠੇ ਚ ਇਟ੍ਠਮਜ੍ਝਤ੍ਤੇ ਚ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣੇ ਦਸ੍ਸਨਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧਯਮਾਨਂ ਚਕ੍ਖੁਦ੍વਾਰੇ ਠਤ੍વਾ વਿਪਚ੍ਚਤਿ। ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਿ ਸੋਤਪਸਾਦਾਦੀਨਿ વਤ੍ਥੁਂ ਕਤ੍વਾ ਇਟ੍ਠਇਟ੍ਠਮਜ੍ਝਤ੍ਤੇਸੁ ਸਦ੍ਦਾਦੀਸੁ ਸવਨਘਾਯਨਸਾਯਨਫੁਸਨਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਸਾਧਯਮਾਨਾਨਿ ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਦੀਸੁ ਠਤ੍વਾ વਿਪਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਸਦ੍ਦੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਦ੍વਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕੋਯੇવ ਹੋਤਿ।
Imesaṃ pana pañcannaṃ cittānaṃ vatthudvārārammaṇāni nibaddhāneva honti, vatthādisaṅkamanaṃ nāmettha natthi. Kusalavipākacakkhuviññāṇañhi cakkhupasādaṃ vatthuṃ katvā iṭṭhe ca iṭṭhamajjhatte ca catusamuṭṭhānikarūpārammaṇe dassanakiccaṃ sādhayamānaṃ cakkhudvāre ṭhatvā vipaccati. Sotaviññāṇādīni sotapasādādīni vatthuṃ katvā iṭṭhaiṭṭhamajjhattesu saddādīsu savanaghāyanasāyanaphusanakiccāni sādhayamānāni sotadvārādīsu ṭhatvā vipaccanti. Saddo panettha dvisamuṭṭhānikoyeva hoti.
੪੫੫. ਮਨੋਧਾਤੁਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਸਭਾવਸੁਞ੍ਞਤਨਿਸ੍ਸਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਮਨੋਯੇવ ਧਾਤੁ ਮਨੋਧਾਤੁ। ਸਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਰੂਪਾਦਿવਿਜਾਨਨਲਕ੍ਖਣਾ, ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਰਸਾ, ਤਥਾਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿਅਪਗਮਪਦਟ੍ਠਾਨਾ । ਇਧ ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਦੇਸੇ ਦ੍વਾਦਸ ਪਦਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਗ੍ਗਹਿਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਨવ। ਤੇਸੁ ਸਤ੍ਤ ਅવਿਭਤ੍ਤਿਕਾਨਿ ਦ੍વੇ ਸવਿਭਤ੍ਤਿਕਾਨਿ। ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋਤਿ ਦ੍વੇ ਯੇવਾਪਨਕਾ। વਿਤਕ੍ਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਅਭਿਨਿਰੋਪਨਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਠਪਿਤੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨੇવ ਕੁਸਲਂ ਨਾਕੁਸਲਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋਤਿ વਾ ਮਿਚ੍ਛਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋਤਿ વਾ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਙ੍ਗਹવਾਰੇ ਲਬ੍ਭਮਾਨਮ੍ਪਿ ਝਾਨਙ੍ਗਂ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸੋਤੇ ਪਤਿਤ੍વਾ ਗਤਨ੍ਤਿ। ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਂ ਪਨ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿਯੇવਾਤਿ ਨ ਉਦ੍ਧਟਂ। ਸੁਞ੍ਞਤવਾਰੋ ਪਾਕਤਿਕੋਯੇવ। ਇਮਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ ਨਿਬਦ੍ਧਂ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਮੇવ ਹੋਤਿ। ਦ੍વਾਰਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਅਨਿਬਦ੍ਧਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਦ੍વਾਰਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤਿ, ਠਾਨਂ ਪਨ ਏਕਂ। ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਕਿਚ੍ਚਮੇવ ਹੇਤਂ ਹੋਤਿ। ਇਦਞ੍ਹਿ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇ ਪਞ੍ਚਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਂ ਹੁਤ੍વਾ વਿਪਚ੍ਚਤਿ। ਕੁਸਲવਿਪਾਕੇਸੁ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਸੁ ਨਿਰੁਦ੍ਧੇਸੁ ਤਂਸਮਨਨ੍ਤਰਾ ਤਾਨੇવ ਠਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਿ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਾਦੀਨਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਤਿ।
455. Manodhātuniddese sabhāvasuññatanissattaṭṭhena manoyeva dhātu manodhātu. Sā cakkhuviññāṇādīnaṃ anantaraṃ rūpādivijānanalakkhaṇā, rūpādīnaṃ sampaṭicchanarasā, tathābhāvapaccupaṭṭhānā, cakkhuviññāṇādiapagamapadaṭṭhānā . Idha dhammuddese dvādasa padāni honti. Aggahitaggahaṇena nava. Tesu satta avibhattikāni dve savibhattikāni. Adhimokkho manasikāroti dve yevāpanakā. Vitakkaniddeso abhiniropanaṃ pāpetvā ṭhapito. Yasmā panetaṃ cittaṃ neva kusalaṃ nākusalaṃ, tasmā sammāsaṅkappoti vā micchāsaṅkappoti vā na vuttaṃ. Saṅgahavāre labbhamānampi jhānaṅgaṃ pañcaviññāṇasote patitvā gatanti. Maggaṅgaṃ pana na labbhatiyevāti na uddhaṭaṃ. Suññatavāro pākatikoyeva. Imassa cittassa vatthu nibaddhaṃ hadayavatthumeva hoti. Dvārārammaṇāni anibaddhāni. Tattha kiñcāpi dvārārammaṇāni saṅkamanti, ṭhānaṃ pana ekaṃ. Sampaṭicchanakiccameva hetaṃ hoti. Idañhi pañcadvāre pañcasu ārammaṇesu sampaṭicchanaṃ hutvā vipaccati. Kusalavipākesu cakkhuviññāṇādīsu niruddhesu taṃsamanantarā tāneva ṭhānappattāni rūpārammaṇādīni sampaṭicchati.
੪੬੯. ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਨਿਦ੍ਦੇਸੇਸੁ ਪਠਮਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਯਂ ‘ਪੀਤਿ’ਪਦਂ ਅਧਿਕਂ। વੇਦਨਾਪਿ ‘ਸੋਮਨਸ੍ਸ’-વੇਦਨਾ ਹੋਤਿ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਦੁਤਿਯਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ ਇਟ੍ਠਮਜ੍ਝਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣੇ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ ‘ਉਪੇਕ੍ਖਾ’ વੇਦਨਾ ਹੋਤੀਤਿ। ਪਦਾਨਿ ਮਨੋਧਾਤੁਨਿਦ੍ਦੇਸਸਦਿਸਾਨੇવ। ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸੋਤੇ ਪਤਿਤ੍વਾ ਗਤਤ੍ਤਾਯੇવ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਨ ਉਦ੍ਧਟਾਨਿ। ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ ਅਲਾਭਤੋਯੇવ। ਸੇਸਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਤੋ ਪਨੇਸਾ ਦੁવਿਧਾਪਿ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ ਅਹੇਤੁਕવਿਪਾਕਾ, ਛਲ਼ਾਰਮ੍ਮਣવਿਜਾਨਨਲਕ੍ਖਣਾ, ਸਨ੍ਤੀਰਣਾਦਿਰਸਾ, ਤਥਾਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਹਦਯવਤ੍ਥੁਪਦਟ੍ਠਾਨਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
469. Manoviññāṇadhātuniddesesu paṭhamamanoviññāṇadhātuyaṃ ‘pīti’padaṃ adhikaṃ. Vedanāpi ‘somanassa’-vedanā hoti. Ayañhi iṭṭhārammaṇasmiṃyeva pavattati. Dutiyamanoviññāṇadhātu iṭṭhamajjhattārammaṇe. Tasmā tattha ‘upekkhā’ vedanā hotīti. Padāni manodhātuniddesasadisāneva. Ubhayatthāpi pañcaviññāṇasote patitvā gatattāyeva jhānaṅgāni na uddhaṭāni. Maggaṅgāni alābhatoyeva. Sesaṃ sabbattha vuttanayeneva veditabbaṃ. Lakkhaṇādito panesā duvidhāpi manoviññāṇadhātu ahetukavipākā, chaḷārammaṇavijānanalakkhaṇā, santīraṇādirasā, tathābhāvapaccupaṭṭhānā, hadayavatthupadaṭṭhānāti veditabbā.
ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਾ ਦ੍વੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ વਿਪਚ੍ਚਤਿ। ਸਾ ਹਿ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿਅਨਨ੍ਤਰਂ, વਿਪਾਕਮਨੋਧਾਤੁਯਾ ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾਯ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਯੇવਾਰਮ੍ਮਣੇ ਸਨ੍ਤੀਰਣਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧਯਮਾਨਾ ਪਞ੍ਚਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਠਤ੍વਾ વਿਪਚ੍ਚਤਿ। ਛਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਪਨ ਬਲવਾਰਮ੍ਮਣੇ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾ ਹੁਤ੍વਾ વਿਪਚ੍ਚਤਿ। ਕਥਂ? ਯਥਾ ਹਿ ਚਣ੍ਡਸੋਤੇ, ਤਿਰਿਯਂ ਨਾવਾਯ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿਯਾ, ਉਦਕਂ ਛਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਥੋਕਂ ਠਾਨਂ ਨਾવਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਯਥਾਸੋਤਮੇવ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਏવਮੇવ ਛਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਬਲવਾਰਮ੍ਮਣੇ ਪਲੋਭਯਮਾਨੇ ਆਪਾਥਗਤੇ ਜવਨਂ ਜવਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਜવਿਤੇ ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸ વਾਰੋ। ਇਦਂ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸ વਾਰਂ ਅਦਤ੍વਾ ਜવਨੇਨ ਗਹਿਤਾਰਮ੍ਮਣਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਏਕਂ ਦ੍વੇ ਚਿਤ੍ਤવਾਰੇ ਪવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਭવਙ੍ਗਮੇવ ਓਤਰਤਿ। ਗવਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਨਦਿਂ ਤਰਨ੍ਤੇਪਿ ਏવਮੇવ ਉਪਮਾ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬਾ। ਏવਮੇਸਾ ਯਂ ਜવਨੇਨ ਗਹਿਤਾਰਮ੍ਮਣਂ ਤਸ੍ਸੇવ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਨਾਮ ਹੁਤ੍વਾ વਿਪਚ੍ਚਤਿ।
Tattha paṭhamā dvīsu ṭhānesu vipaccati. Sā hi pañcadvāre kusalavipākacakkhuviññāṇādianantaraṃ, vipākamanodhātuyā taṃ ārammaṇaṃ sampaṭicchitvā niruddhāya, tasmiṃ yevārammaṇe santīraṇakiccaṃ sādhayamānā pañcasu dvāresu ṭhatvā vipaccati. Chasu dvāresu pana balavārammaṇe tadārammaṇā hutvā vipaccati. Kathaṃ? Yathā hi caṇḍasote, tiriyaṃ nāvāya gacchantiyā, udakaṃ chijjitvā thokaṃ ṭhānaṃ nāvaṃ anubandhitvā yathāsotameva gacchati, evameva chasu dvāresu balavārammaṇe palobhayamāne āpāthagate javanaṃ javati. Tasmiṃ javite bhavaṅgassa vāro. Idaṃ pana cittaṃ bhavaṅgassa vāraṃ adatvā javanena gahitārammaṇaṃ gahetvā ekaṃ dve cittavāre pavattitvā bhavaṅgameva otarati. Gavakkhandhe nadiṃ tarantepi evameva upamā vitthāretabbā. Evamesā yaṃ javanena gahitārammaṇaṃ tasseva gahitattā tadārammaṇaṃ nāma hutvā vipaccati.
ਦੁਤਿਯਾ ਪਨ ਪਞ੍ਚਸੁ ਠਾਨੇਸੁ વਿਪਚ੍ਚਤਿ। ਕਥਂ? ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ ਤਾવ ਜਚ੍ਚਨ੍ਧਜਚ੍ਚਬਧਿਰਜਚ੍ਚਏਲ਼ਜਚ੍ਚੁਮ੍ਮਤ੍ਤਕਉਭਤੋਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕਨਪੁਂਸਕਾਨਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣਕਾਲੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਹੁਤ੍વਾ વਿਪਚ੍ਚਤਿ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ વੀਤਿવਤ੍ਤਾਯ ਯਾવਤਾਯੁਕਂ ਭવਙ੍ਗਂ ਹੁਤ੍વਾ વਿਪਚ੍ਚਤਿ। ਇਟ੍ਠਮਜ੍ਝਤ੍ਤੇ ਪਞ੍ਚਾਰਮ੍ਮਣવੀਥਿਯਾ ਸਨ੍ਤੀਰਣਂ ਹੁਤ੍વਾ, ਬਲવਾਰਮ੍ਮਣੇ ਛਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਹੁਤ੍વਾ, ਮਰਣਕਾਲੇ ਚੁਤਿ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਇਮੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਠਾਨੇਸੁ વਿਪਚ੍ਚਤੀਤਿ।
Dutiyā pana pañcasu ṭhānesu vipaccati. Kathaṃ? Manussaloke tāva jaccandhajaccabadhirajaccaeḷajaccummattakaubhatobyañjanakanapuṃsakānaṃ paṭisandhiggahaṇakāle paṭisandhi hutvā vipaccati. Paṭisandhiyā vītivattāya yāvatāyukaṃ bhavaṅgaṃ hutvā vipaccati. Iṭṭhamajjhatte pañcārammaṇavīthiyā santīraṇaṃ hutvā, balavārammaṇe chasu dvāresu tadārammaṇaṃ hutvā, maraṇakāle cuti hutvāti imesu pañcasu ṭhānesu vipaccatīti.
ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਦ੍વਯਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ।
Manoviññāṇadhātudvayaṃ niṭṭhitaṃ.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਅਬ੍ਯਾਕਤવਿਪਾਕੋ • Abyākatavipāko
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ਅਹੇਤੁਕਕੁਸਲવਿਪਾਕવਣ੍ਣਨਾ • Ahetukakusalavipākavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ਅਹੇਤੁਕਕੁਸਲવਿਪਾਕવਣ੍ਣਨਾ • Ahetukakusalavipākavaṇṇanā
