| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३६५] ५. अहितुण्डिकजातकवण्णना
[365] 5. Ahituṇḍikajātakavaṇṇanā
धुत्तोम्हीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं महल्लकभिक्खुं आरब्भ कथेसि। वत्थु हेट्ठा सालूकजातके (जा॰ १.३.१०६ आदयो) वित्थारितं। इधापि सो महल्लको एकं गामदारकं पब्बाजेत्वा अक्कोसति पहरति। दारको पलायित्वा विब्भमि। दुतियम्पि नं पब्बाजेत्वा तथेवाकासि। दुतियम्पि विब्भमित्वा पुन याचियमानो ओलोकेतुम्पि न इच्छि। भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, असुको नाम महल्लको अत्तनो सामणेरेन सहापि विनापि वत्तितुं न सक्कोति, इतरो तस्स दोसं दिस्वा पुन ओलोकेतुम्पि न इच्छि, सुहदयो कुमारको’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपेस सामणेरो सुहदयोव, सकिं दोसं दिस्वा पुन ओलोकेतुम्पि न इच्छी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Dhuttomhīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ mahallakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā sālūkajātake (jā. 1.3.106 ādayo) vitthāritaṃ. Idhāpi so mahallako ekaṃ gāmadārakaṃ pabbājetvā akkosati paharati. Dārako palāyitvā vibbhami. Dutiyampi naṃ pabbājetvā tathevākāsi. Dutiyampi vibbhamitvā puna yāciyamāno oloketumpi na icchi. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, asuko nāma mahallako attano sāmaṇerena sahāpi vināpi vattituṃ na sakkoti, itaro tassa dosaṃ disvā puna oloketumpi na icchi, suhadayo kumārako’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa sāmaṇero suhadayova, sakiṃ dosaṃ disvā puna oloketumpi na icchī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो धञ्ञवाणिजकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो धञ्ञविक्कयेन जीविकं कप्पेसि। अथेको अहितुण्डिको मक्कटं गहेत्वा सिक्खापेत्वा अहिं कीळापेन्तो बाराणसियं उस्सवे घुट्ठे तं मक्कटं धञ्ञवाणिजकस्स सन्तिके ठपेत्वा अहिं कीळापेन्तो सत्त दिवसानि विचरि। सोपि वाणिजो मक्कटस्स खादनीयं भोजनीयं अदासि। अहितुण्डिको सत्तमे दिवसे उस्सवकीळनतो आगन्त्वा तं मक्कटं वेळुपेसिकाय तिक्खत्तुं पहरित्वा तं आदाय उय्यानं गन्त्वा बन्धित्वा निद्दं ओक्कमि। मक्कटो बन्धनं मोचेत्वा अम्बरुक्खं आरुय्ह अम्बानि खादन्तो निसीदि। सो पबुद्धो रुक्खे मक्कटं दिस्वा ‘‘एतं मया उपलापेत्वा गहेतुं वट्टती’’ति तेन सद्धिं सल्लपन्तो पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto dhaññavāṇijakule nibbattitvā vayappatto dhaññavikkayena jīvikaṃ kappesi. Atheko ahituṇḍiko makkaṭaṃ gahetvā sikkhāpetvā ahiṃ kīḷāpento bārāṇasiyaṃ ussave ghuṭṭhe taṃ makkaṭaṃ dhaññavāṇijakassa santike ṭhapetvā ahiṃ kīḷāpento satta divasāni vicari. Sopi vāṇijo makkaṭassa khādanīyaṃ bhojanīyaṃ adāsi. Ahituṇḍiko sattame divase ussavakīḷanato āgantvā taṃ makkaṭaṃ veḷupesikāya tikkhattuṃ paharitvā taṃ ādāya uyyānaṃ gantvā bandhitvā niddaṃ okkami. Makkaṭo bandhanaṃ mocetvā ambarukkhaṃ āruyha ambāni khādanto nisīdi. So pabuddho rukkhe makkaṭaṃ disvā ‘‘etaṃ mayā upalāpetvā gahetuṃ vaṭṭatī’’ti tena saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gāthamāha –
८०.
80.
‘‘धुत्तोम्हि सम्म सुमुख, जूते अक्खपराजितो।
‘‘Dhuttomhi samma sumukha, jūte akkhaparājito;
हरेहि अम्बपक्कानि, वीरियं ते भक्खयामसे’’ति॥
Harehi ambapakkāni, vīriyaṃ te bhakkhayāmase’’ti.
तत्थ अक्खपराजितोति अक्खेहि पराजितो। हरेहीति पातेहि। अयमेव वा पाठो।
Tattha akkhaparājitoti akkhehi parājito. Harehīti pātehi. Ayameva vā pāṭho.
तं सुत्वा मक्कटो सेसगाथा अभासि –
Taṃ sutvā makkaṭo sesagāthā abhāsi –
८१.
81.
‘‘अलिकं वत मं सम्म, अभूतेन पसंससि।
‘‘Alikaṃ vata maṃ samma, abhūtena pasaṃsasi;
को ते सुतो वा दिट्ठो वा, सुमुखो नाम मक्कटो॥
Ko te suto vā diṭṭho vā, sumukho nāma makkaṭo.
८२.
82.
‘‘अज्जापि मे तं मनसि, यं मं त्वं अहितुण्डिक।
‘‘Ajjāpi me taṃ manasi, yaṃ maṃ tvaṃ ahituṇḍika;
धञ्ञापणं पविसित्वा, मत्तो छातं हनासि मं॥
Dhaññāpaṇaṃ pavisitvā, matto chātaṃ hanāsi maṃ.
८३.
83.
‘‘ताहं सरं दुक्खसेय्यं, अपि रज्जम्पि कारये।
‘‘Tāhaṃ saraṃ dukkhaseyyaṃ, api rajjampi kāraye;
नेवाहं याचितो दज्जं, तथा हि भयतज्जितो॥
Nevāhaṃ yācito dajjaṃ, tathā hi bhayatajjito.
८४.
84.
‘‘यञ्च जञ्ञा कुले जातं, गब्भे तित्तं अमच्छरिं।
‘‘Yañca jaññā kule jātaṃ, gabbhe tittaṃ amacchariṃ;
तेन सखिञ्च मित्तञ्च, धीरो सन्धातुमरहती’’ति॥
Tena sakhiñca mittañca, dhīro sandhātumarahatī’’ti.
तत्थ अलिकं वताति मुसा वत। अभूतेनाति अविज्जमानेन। को तेति क्व तया। सुमुखोति सुन्दरमुखो। अहितुण्डिकाति तं आलपति। ‘‘अहिकोण्डिका’’तिपि पाठो। छातन्ति जिघच्छाभिभूतं दुब्बलं कपणं। हनासीति वेळुपेसिकाय तिक्खत्तुं पहरसि। ताहन्ति तं अहं। सरन्ति सरन्तो। दुक्खसेय्यन्ति तस्मिं आपणे दुक्खसयनं। अपि रज्जम्पि कारयेति सचेपि बाराणसिरज्जं गहेत्वा मय्हं दत्वा मं रज्जं कारेय्यासि, एवम्पि तं नेवाहं याचितो दज्जं, तं एकम्पि अम्बपक्कं अहं तया याचितो न ददेय्यं। किंकारणा? तथा हि भयतज्जितोति, तथा हि अहं तया भयेन तज्जितोति अत्थो।
Tattha alikaṃ vatāti musā vata. Abhūtenāti avijjamānena. Ko teti kva tayā. Sumukhoti sundaramukho. Ahituṇḍikāti taṃ ālapati. ‘‘Ahikoṇḍikā’’tipi pāṭho. Chātanti jighacchābhibhūtaṃ dubbalaṃ kapaṇaṃ. Hanāsīti veḷupesikāya tikkhattuṃ paharasi. Tāhanti taṃ ahaṃ. Saranti saranto. Dukkhaseyyanti tasmiṃ āpaṇe dukkhasayanaṃ. Api rajjampi kārayeti sacepi bārāṇasirajjaṃ gahetvā mayhaṃ datvā maṃ rajjaṃ kāreyyāsi, evampi taṃ nevāhaṃ yācito dajjaṃ, taṃ ekampi ambapakkaṃ ahaṃ tayā yācito na dadeyyaṃ. Kiṃkāraṇā? Tathā hi bhayatajjitoti, tathā hi ahaṃ tayā bhayena tajjitoti attho.
गब्भे तित्तन्ति सुभोजनरसेन मातुकुच्छियंयेव अलङ्कतपटियत्ते सयनगब्भेयेव वा तित्तं भोगासाय अकपणं। सखिञ्च मित्तञ्चाति सखिभावञ्च मित्तभावञ्च तथारूपेन कुलजातेन तित्तेन अकपणेन अमच्छरिना सद्धिं पण्डितो सन्धातुं पुन घटेतुं अरहति, तया पन कपणेन अहितुण्डिकेन सद्धिं को मित्तभावं पुन घटेतुन्ति अत्थो। एवञ्च पन वत्वा वानरो वनं सहसा पाविसि।
Gabbhe tittanti subhojanarasena mātukucchiyaṃyeva alaṅkatapaṭiyatte sayanagabbheyeva vā tittaṃ bhogāsāya akapaṇaṃ. Sakhiñca mittañcāti sakhibhāvañca mittabhāvañca tathārūpena kulajātena tittena akapaṇena amaccharinā saddhiṃ paṇḍito sandhātuṃ puna ghaṭetuṃ arahati, tayā pana kapaṇena ahituṇḍikena saddhiṃ ko mittabhāvaṃ puna ghaṭetunti attho. Evañca pana vatvā vānaro vanaṃ sahasā pāvisi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा अहितुण्डिको महल्लको अहोसि, मक्कटो सामणेरो, धञ्ञवाणिजो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā ahituṇḍiko mahallako ahosi, makkaṭo sāmaṇero, dhaññavāṇijo pana ahameva ahosi’’nti.
अहितुण्डिकजातकवण्णना पञ्चमा।
Ahituṇḍikajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३६५. अहितुण्डिकजातकं • 365. Ahituṇḍikajātakaṃ
