| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२४] ४. आजञ्ञजातकवण्णना
[24] 4. Ājaññajātakavaṇṇanā
यदा यदाति इदम्पि सत्था जेतवने विहरन्तो ओस्सट्ठवीरियमेव भिक्खुं आरब्भ कथेसि। तं पन भिक्खुं सत्था आमन्तेत्वा ‘‘भिक्खु पुब्बे पण्डिता अनायतनेपि लद्धप्पहारापि हुत्वा वीरियं अकंसू’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Yadāyadāti idampi satthā jetavane viharanto ossaṭṭhavīriyameva bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Taṃ pana bhikkhuṃ satthā āmantetvā ‘‘bhikkhu pubbe paṇḍitā anāyatanepi laddhappahārāpi hutvā vīriyaṃ akaṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते पुरिमनयेनेव सत्त राजानो नगरं परिवारयिंसु। अथेको रथिकयोधो द्वे भातिकसिन्धवे रथे योजेत्वा नगरा निक्खम्म छ बलकोट्ठके भिन्दित्वा छ राजानो अग्गहेसि। तस्मिं खणे जेट्ठकअस्सो पहारं लभि। रथिको रथं पेसेन्तो राजद्वारं आगन्त्वा जेट्ठभातिकं रथा मोचेत्वा सन्नाहं सिथिलं कत्वा एकेनेव पस्सेन निपज्जापेत्वा अञ्ञं अस्सं सन्नय्हितुं आरद्धो। बोधिसत्तो तं दिस्वा पुरिमनयेनेव चिन्तेत्वा रथिकं पक्कोसापेत्वा निपन्नकोव इमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente purimanayeneva satta rājāno nagaraṃ parivārayiṃsu. Atheko rathikayodho dve bhātikasindhave rathe yojetvā nagarā nikkhamma cha balakoṭṭhake bhinditvā cha rājāno aggahesi. Tasmiṃ khaṇe jeṭṭhakaasso pahāraṃ labhi. Rathiko rathaṃ pesento rājadvāraṃ āgantvā jeṭṭhabhātikaṃ rathā mocetvā sannāhaṃ sithilaṃ katvā ekeneva passena nipajjāpetvā aññaṃ assaṃ sannayhituṃ āraddho. Bodhisatto taṃ disvā purimanayeneva cintetvā rathikaṃ pakkosāpetvā nipannakova imaṃ gāthamāha –
२४.
24.
‘‘यदा यदा यत्थ यदा, यत्थ यत्थ यदा यदा।
‘‘Yadā yadā yattha yadā, yattha yattha yadā yadā;
आजञ्ञो कुरुते वेगं, हायन्ति तत्थ वाळवा’’ति॥
Ājañño kurute vegaṃ, hāyanti tattha vāḷavā’’ti.
तत्थ यदा यदाति पुब्बण्हादीसु यस्मिं यस्मिं काले। यत्थाति यस्मिं ठाने मग्गे वा सङ्गामसीसे वा। यदाति यस्मिं खणे। यत्थ यत्थाति सत्तन्नं बलकोट्ठकानं वसेन बहूसु युद्धमण्डलेसु। यदा यदाति यस्मिं यस्मिं काले पहारं लद्धकाले वा अलद्धकाले वा। आजञ्ञो कुरुते वेगन्ति सारथिस्स चित्तरुचितं कारणं आजाननसभावो आजञ्ञो वरसिन्धवो वेगं करोति वायमति वीरियं आरभति। हायन्ति तत्थ वाळवाति तस्मिं वेगे करियमाने इतरे वळवसङ्खाता खळुङ्कस्सा हायन्ति परिहायन्ति, तस्मा इमस्मिं रथे मंयेव योजेहीति आह।
Tattha yadā yadāti pubbaṇhādīsu yasmiṃ yasmiṃ kāle. Yatthāti yasmiṃ ṭhāne magge vā saṅgāmasīse vā. Yadāti yasmiṃ khaṇe. Yattha yatthāti sattannaṃ balakoṭṭhakānaṃ vasena bahūsu yuddhamaṇḍalesu. Yadā yadāti yasmiṃ yasmiṃ kāle pahāraṃ laddhakāle vā aladdhakāle vā. Ājañño kurute veganti sārathissa cittarucitaṃ kāraṇaṃ ājānanasabhāvo ājañño varasindhavo vegaṃ karoti vāyamati vīriyaṃ ārabhati. Hāyanti tattha vāḷavāti tasmiṃ vege kariyamāne itare vaḷavasaṅkhātā khaḷuṅkassā hāyanti parihāyanti, tasmā imasmiṃ rathe maṃyeva yojehīti āha.
सारथि बोधिसत्तं उट्ठापेत्वा रथे योजेत्वा सत्तमं बलकोट्ठकं भिन्दित्वा सत्तमं राजानं आदाय रथं पेसेन्तो राजद्वारं आगन्त्वा सिन्धवं मोचेसि। बोधिसत्तो एकेन पस्सेन निपन्नो पुरिमनयेनेव रञ्ञो ओवादं दत्वा निरुज्झि। राजा तस्स सरीरकिच्चं कारेत्वा सारथिस्स सम्मानं कत्वा धम्मेन रज्जं कारेत्वा यथाकम्मं गतो।
Sārathi bodhisattaṃ uṭṭhāpetvā rathe yojetvā sattamaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā sattamaṃ rājānaṃ ādāya rathaṃ pesento rājadvāraṃ āgantvā sindhavaṃ mocesi. Bodhisatto ekena passena nipanno purimanayeneva rañño ovādaṃ datvā nirujjhi. Rājā tassa sarīrakiccaṃ kāretvā sārathissa sammānaṃ katvā dhammena rajjaṃ kāretvā yathākammaṃ gato.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेसि, सच्चपरियोसाने सो भिक्खु अरहत्ते पतिट्ठासि। सत्था जातकं समोधानेसि ‘‘तदा राजा आनन्दत्थेरो अहोसि, अस्सो सम्मासम्बुद्धो’’ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsesi, saccapariyosāne so bhikkhu arahatte patiṭṭhāsi. Satthā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā rājā ānandatthero ahosi, asso sammāsambuddho’’ti.
आजञ्ञजातकवण्णना चतुत्था।
Ājaññajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २४. आजञ्ञजातकं • 24. Ājaññajātakaṃ
