| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๒๔] ๔. อาชญฺญชาตกวณฺณนา
[24] 4. Ājaññajātakavaṇṇanā
ยทา ยทาติ อิทมฺปิ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต โอสฺสฎฺฐวีริยเมว ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิฯ ตํ ปน ภิกฺขุํ สตฺถา อามเนฺตตฺวา ‘‘ภิกฺขุ ปุเพฺพ ปณฺฑิตา อนายตเนปิ ลทฺธปฺปหาราปิ หุตฺวา วีริยํ อกํสู’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ
Yadāyadāti idampi satthā jetavane viharanto ossaṭṭhavīriyameva bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Taṃ pana bhikkhuṃ satthā āmantetvā ‘‘bhikkhu pubbe paṇḍitā anāyatanepi laddhappahārāpi hutvā vīriyaṃ akaṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต ปุริมนเยเนว สตฺต ราชาโน นครํ ปริวารยิํสุฯ อเถโก รถิกโยโธ เทฺว ภาติกสินฺธเว รเถ โยเชตฺวา นครา นิกฺขมฺม ฉ พลโกฎฺฐเก ภินฺทิตฺวา ฉ ราชาโน อคฺคเหสิฯ ตสฺมิํ ขเณ เชฎฺฐกอโสฺส ปหารํ ลภิฯ รถิโก รถํ เปเสโนฺต ราชทฺวารํ อาคนฺตฺวา เชฎฺฐภาติกํ รถา โมเจตฺวา สนฺนาหํ สิถิลํ กตฺวา เอเกเนว ปเสฺสน นิปชฺชาเปตฺวา อญฺญํ อสฺสํ สนฺนยฺหิตุํ อารโทฺธฯ โพธิสโตฺต ตํ ทิสฺวา ปุริมนเยเนว จิเนฺตตฺวา รถิกํ ปโกฺกสาเปตฺวา นิปนฺนโกว อิมํ คาถมาห –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente purimanayeneva satta rājāno nagaraṃ parivārayiṃsu. Atheko rathikayodho dve bhātikasindhave rathe yojetvā nagarā nikkhamma cha balakoṭṭhake bhinditvā cha rājāno aggahesi. Tasmiṃ khaṇe jeṭṭhakaasso pahāraṃ labhi. Rathiko rathaṃ pesento rājadvāraṃ āgantvā jeṭṭhabhātikaṃ rathā mocetvā sannāhaṃ sithilaṃ katvā ekeneva passena nipajjāpetvā aññaṃ assaṃ sannayhituṃ āraddho. Bodhisatto taṃ disvā purimanayeneva cintetvā rathikaṃ pakkosāpetvā nipannakova imaṃ gāthamāha –
๒๔.
24.
‘‘ยทา ยทา ยตฺถ ยทา, ยตฺถ ยตฺถ ยทา ยทา;
‘‘Yadā yadā yattha yadā, yattha yattha yadā yadā;
อาชโญฺญ กุรุเต เวคํ, หายนฺติ ตตฺถ วาฬวา’’ติฯ
Ājañño kurute vegaṃ, hāyanti tattha vāḷavā’’ti.
ตตฺถ ยทา ยทาติ ปุพฺพณฺหาทีสุ ยสฺมิํ ยสฺมิํ กาเลฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ ฐาเน มเคฺค วา สงฺคามสีเส วาฯ ยทาติ ยสฺมิํ ขเณฯ ยตฺถ ยตฺถาติ สตฺตนฺนํ พลโกฎฺฐกานํ วเสน พหูสุ ยุทฺธมณฺฑเลสุฯ ยทา ยทาติ ยสฺมิํ ยสฺมิํ กาเล ปหารํ ลทฺธกาเล วา อลทฺธกาเล วาฯ อาชโญฺญ กุรุเต เวคนฺติ สารถิสฺส จิตฺตรุจิตํ การณํ อาชานนสภาโว อาชโญฺญ วรสินฺธโว เวคํ กโรติ วายมติ วีริยํ อารภติฯ หายนฺติ ตตฺถ วาฬวาติ ตสฺมิํ เวเค กริยมาเน อิตเร วฬวสงฺขาตา ขฬุงฺกสฺสา หายนฺติ ปริหายนฺติ, ตสฺมา อิมสฺมิํ รเถ มํเยว โยเชหีติ อาหฯ
Tattha yadā yadāti pubbaṇhādīsu yasmiṃ yasmiṃ kāle. Yatthāti yasmiṃ ṭhāne magge vā saṅgāmasīse vā. Yadāti yasmiṃ khaṇe. Yattha yatthāti sattannaṃ balakoṭṭhakānaṃ vasena bahūsu yuddhamaṇḍalesu. Yadā yadāti yasmiṃ yasmiṃ kāle pahāraṃ laddhakāle vā aladdhakāle vā. Ājañño kurute veganti sārathissa cittarucitaṃ kāraṇaṃ ājānanasabhāvo ājañño varasindhavo vegaṃ karoti vāyamati vīriyaṃ ārabhati. Hāyanti tattha vāḷavāti tasmiṃ vege kariyamāne itare vaḷavasaṅkhātā khaḷuṅkassā hāyanti parihāyanti, tasmā imasmiṃ rathe maṃyeva yojehīti āha.
สารถิ โพธิสตฺตํ อุฎฺฐาเปตฺวา รเถ โยเชตฺวา สตฺตมํ พลโกฎฺฐกํ ภินฺทิตฺวา สตฺตมํ ราชานํ อาทาย รถํ เปเสโนฺต ราชทฺวารํ อาคนฺตฺวา สินฺธวํ โมเจสิฯ โพธิสโตฺต เอเกน ปเสฺสน นิปโนฺน ปุริมนเยเนว รโญฺญ โอวาทํ ทตฺวา นิรุชฺฌิฯ ราชา ตสฺส สรีรกิจฺจํ กาเรตฺวา สารถิสฺส สมฺมานํ กตฺวา ธเมฺมน รชฺชํ กาเรตฺวา ยถากมฺมํ คโตฯ
Sārathi bodhisattaṃ uṭṭhāpetvā rathe yojetvā sattamaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā sattamaṃ rājānaṃ ādāya rathaṃ pesento rājadvāraṃ āgantvā sindhavaṃ mocesi. Bodhisatto ekena passena nipanno purimanayeneva rañño ovādaṃ datvā nirujjhi. Rājā tassa sarīrakiccaṃ kāretvā sārathissa sammānaṃ katvā dhammena rajjaṃ kāretvā yathākammaṃ gato.
สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสสิ, สจฺจปริโยสาเน โส ภิกฺขุ อรหเตฺต ปติฎฺฐาสิฯ สตฺถา ชาตกํ สโมธาเนสิ ‘‘ตทา ราชา อานนฺทเตฺถโร อโหสิ, อโสฺส สมฺมาสมฺพุโทฺธ’’ติฯ
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsesi, saccapariyosāne so bhikkhu arahatte patiṭṭhāsi. Satthā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā rājā ānandatthero ahosi, asso sammāsambuddho’’ti.
อาชญฺญชาตกวณฺณนา จตุตฺถาฯ
Ājaññajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๒๔. อาชญฺญชาตกํ • 24. Ājaññajātakaṃ
