| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
२. अजपालकथा
2. Ajapālakathā
४. न भगवाति एत्थ नकारो ‘‘उपसङ्कमी’’ति पदेन योजेतब्बो, न उपसङ्खमीति हि अत्थो। तम्हा समाधिम्हाति ततो अरहत्तफलसमापत्तिसमाधितो। अनन्तरमेव अनुपसङ्कमनं उपमाय आविकरोन्तो आह ‘‘यथा पना’’तिआदि। इच्चेवं वुत्तं न होतीति योजना। इदन्ति इदं अत्थजातं। एत्थाति ‘‘भुत्वा सयती’’ति वाक्ये। एवन्ति उपमेय्यजोतको। इधापीति इमिस्सं ‘‘अथ खो भगवा’’तिआदिपाळियम्पि। इदन्ति अयमत्थो दीपितो होतीति योजना। एत्थाति ‘‘अथ खो भगवा’’तिआदिपाठे।
4.Na bhagavāti ettha nakāro ‘‘upasaṅkamī’’ti padena yojetabbo, na upasaṅkhamīti hi attho. Tamhā samādhimhāti tato arahattaphalasamāpattisamādhito. Anantarameva anupasaṅkamanaṃ upamāya āvikaronto āha ‘‘yathā panā’’tiādi. Iccevaṃ vuttaṃ na hotīti yojanā. Idanti idaṃ atthajātaṃ. Etthāti ‘‘bhutvā sayatī’’ti vākye. Evanti upameyyajotako. Idhāpīti imissaṃ ‘‘atha kho bhagavā’’tiādipāḷiyampi. Idanti ayamattho dīpito hotīti yojanā. Etthāti ‘‘atha kho bhagavā’’tiādipāṭhe.
अपरानिपीति पल्लङ्कसत्ताहतो अञ्ञानिपि। तत्राति ‘‘अपरानिपी’’तिआदिवचने। भगवति निसिन्ने सतीति योजना। किरसद्दो वित्थारजोतको । किं नु खोति परिवितक्कनत्थे निपातो। एकच्चानन्ति अप्पेसक्खानं एकच्चानं। तासन्ति देवतानं। बलाधिगमट्ठानन्ति बलेन तेजसा अधिगमट्ठानं। अनिमिसेहीति उम्मिसेहि। सत्ताहन्ति कम्मत्थे चेतं उपयोगवचनं, अच्चन्तसंयोगे वा। एवञ्हि सति ‘‘काल’’न्ति कम्मं वेदितब्बं। तं ठानन्ति अनिमिसेहि अक्खीहि ओलोकियमानट्ठानं। अथाति अनिमिससत्ताहस्स अनन्तरे। रतनचङ्कमेति रतनमये चङ्कमे। तं ठानन्ति चङ्कमट्ठानं। ततोति चङ्कमसत्ताहतो। रतनघरन्ति रतनमयं गेहं। तत्थाति रतनघरे अभिधम्मपिटकं विचिनन्तोति सम्बन्धो। एत्थाति रतनघरे, अभिधम्मपिटके वा, निद्धारणे चेतं भुम्मवचनं। तं ठानन्ति अभिधम्मपिटकविचिननट्ठानं।
Aparānipīti pallaṅkasattāhato aññānipi. Tatrāti ‘‘aparānipī’’tiādivacane. Bhagavati nisinne satīti yojanā. Kirasaddo vitthārajotako . Kiṃ nu khoti parivitakkanatthe nipāto. Ekaccānanti appesakkhānaṃ ekaccānaṃ. Tāsanti devatānaṃ. Balādhigamaṭṭhānanti balena tejasā adhigamaṭṭhānaṃ. Animisehīti ummisehi. Sattāhanti kammatthe cetaṃ upayogavacanaṃ, accantasaṃyoge vā. Evañhi sati ‘‘kāla’’nti kammaṃ veditabbaṃ. Taṃ ṭhānanti animisehi akkhīhi olokiyamānaṭṭhānaṃ. Athāti animisasattāhassa anantare. Ratanacaṅkameti ratanamaye caṅkame. Taṃ ṭhānanti caṅkamaṭṭhānaṃ. Tatoti caṅkamasattāhato. Ratanagharanti ratanamayaṃ gehaṃ. Tatthāti ratanaghare abhidhammapiṭakaṃ vicinantoti sambandho. Etthāti ratanaghare, abhidhammapiṭake vā, niddhāraṇe cetaṃ bhummavacanaṃ. Taṃ ṭhānanti abhidhammapiṭakavicinanaṭṭhānaṃ.
एवन्तिआदि पुब्बवचनस्स निगमवसेन पच्छिमवचनस्स अनुसन्धिनिदस्सनं। तेनाति अजपालानं निसीदनकारणेन। अस्साति निग्रोधस्स। ‘‘अजपालनिग्रोधोत्वेव नाम’’न्ति इमिना उपचारवसेन नामलभनं दस्सेति। अजपा ब्राह्मणा लन्ति निवासं गण्हन्ति एत्थाति अजपालो, उण्हकाले वा अन्तोपविट्ठे अजे अत्तनो छायाय पालेतीति अजपालो, अजपालो च सो निग्रोधो चेति अजपालनिग्रोधोति वचनत्थानिपि पकरणन्तरेसु (उदा॰ अट्ठ॰ ४) दस्सितानि। तत्रापीति अजपालनिग्रोधेपि। बोधितोति बोधिरुक्खतो। एत्थाति अजपालनिग्रोधे। भगवति निसिन्नेति योजना। तत्थाति ‘‘अथ खो अञ्ञतरो’’तिआदिवचने। सोति ब्राह्मणो। दिट्ठमङ्गलिको नामाति दिट्ठसुतमुतसङ्खातेसु तीसु मङ्गलिकेसु दिट्ठमङ्गलिको नाम किराति अत्थो। ‘‘मानवसेन…पे॰… वुच्चती’’ति इमिना ‘‘हुंहु’’न्ति करोतीति हुंहुङ्को, हुंहुङ्को जाति सभावो इमस्साति हुंहुङ्कजातिकोति वचनत्थं दस्सेति।
Evantiādi pubbavacanassa nigamavasena pacchimavacanassa anusandhinidassanaṃ. Tenāti ajapālānaṃ nisīdanakāraṇena. Assāti nigrodhassa. ‘‘Ajapālanigrodhotveva nāma’’nti iminā upacāravasena nāmalabhanaṃ dasseti. Ajapā brāhmaṇā lanti nivāsaṃ gaṇhanti etthāti ajapālo, uṇhakāle vā antopaviṭṭhe aje attano chāyāya pāletīti ajapālo, ajapālo ca so nigrodho ceti ajapālanigrodhoti vacanatthānipi pakaraṇantaresu (udā. aṭṭha. 4) dassitāni. Tatrāpīti ajapālanigrodhepi. Bodhitoti bodhirukkhato. Etthāti ajapālanigrodhe. Bhagavati nisinneti yojanā. Tatthāti ‘‘atha kho aññataro’’tiādivacane. Soti brāhmaṇo. Diṭṭhamaṅgaliko nāmāti diṭṭhasutamutasaṅkhātesu tīsu maṅgalikesu diṭṭhamaṅgaliko nāma kirāti attho. ‘‘Mānavasena…pe… vuccatī’’ti iminā ‘‘huṃhu’’nti karotīti huṃhuṅko, huṃhuṅko jāti sabhāvo imassāti huṃhuṅkajātikoti vacanatthaṃ dasseti.
तेनाति ब्राह्मणेन। सिखाप्पत्तन्ति अग्गप्पत्तं। तस्साति उदानस्स। योति पुग्गलो, पटिजानातीति सम्बन्धो। ‘‘न दिट्ठमङ्गलिकताया’’ति इमिना अवधारणफलं दस्सेति। ‘‘बाहितपापधम्मत्ता’’ति इमिना बाहितो पापो धम्मो अनेनाति बाहितपापधम्मोति वचनत्थं दस्सेति। ‘‘हुंहुङ्कारपहानेना’’ति इमिना नत्थि हुंहुङ्कारो इमस्साति निहुंहुङ्कोति वचनत्थं दस्सेति। रागादिकसावाभावेनाति इमिना नत्थि रागादिकसावो इमस्साति निक्कसावोति वचनत्थं दस्सेति। ‘‘भावनानुयोगयुत्तचित्तताया’’ति इमिना यतं अनुयुत्तं अत्तं चित्तं इमस्साति यतत्तोति वचनत्थं दस्सेति। एत्थ हि यतसद्दो वीरियवाचको, यतधातुया निप्फन्नो, अत्तसद्दो चित्तपरियायो। यतसद्दस्स यमुधातुया च निप्फन्नभावं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘सीलसंवरेन वा’’तिआदि। ‘‘सञ्ञतचित्तताया’’ति इमिना यमति संयमतीति यतं, यतं अत्तं चित्तं इमस्साति यतत्तोति वचनत्थं दस्सेति। सच्चानि विदन्ति जानन्तीति वेदानीति वचनत्थेन मग्गञाणानि वेदानि नामाति दस्सेन्तो आह ‘‘चतुमग्गञाणसङ्खातेहि वेदेही’’ति। ‘‘चतुमग्गञाणसङ्खातान’’न्ति विभत्तिपरिणामं कत्वा ‘‘वेदान’’न्तिपदेन योजेतब्बो। अन्तन्ति निब्बानं। तञ्हि यस्मा सङ्खारानं अवसाने जातं, तस्मा अन्तन्ति वुच्चति। पुन अन्तन्ति अरहत्तफलं। तञ्हि यस्मा मग्गस्स परियोसाने पवत्तं, तस्मा अन्तन्ति वुच्चति। ‘‘मग्गब्रह्मचरियस्स वुसितत्ता’’ति इमिना वुसितं मग्गसङ्खातं ब्रह्मचरियं अनेनाति वुसितब्रह्मचरियोति वचनत्थं दस्सेति। धम्मेन ब्रह्मवादं वदेय्याति वुत्तवचनस्स अत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘ब्राह्मणो अहन्ति एतं वादं धम्मेन वदेय्या’’ति। धम्मेनाति भूतेन सभावेन। लोकेति एत्थ सत्तलोकोवाधिप्पेतोति आह ‘‘सकले लोकसन्निवासे’’ति।
Tenāti brāhmaṇena. Sikhāppattanti aggappattaṃ. Tassāti udānassa. Yoti puggalo, paṭijānātīti sambandho. ‘‘Na diṭṭhamaṅgalikatāyā’’ti iminā avadhāraṇaphalaṃ dasseti. ‘‘Bāhitapāpadhammattā’’ti iminā bāhito pāpo dhammo anenāti bāhitapāpadhammoti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Huṃhuṅkārapahānenā’’ti iminā natthi huṃhuṅkāro imassāti nihuṃhuṅkoti vacanatthaṃ dasseti. Rāgādikasāvābhāvenāti iminā natthi rāgādikasāvo imassāti nikkasāvoti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Bhāvanānuyogayuttacittatāyā’’ti iminā yataṃ anuyuttaṃ attaṃ cittaṃ imassāti yatattoti vacanatthaṃ dasseti. Ettha hi yatasaddo vīriyavācako, yatadhātuyā nipphanno, attasaddo cittapariyāyo. Yatasaddassa yamudhātuyā ca nipphannabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘sīlasaṃvarena vā’’tiādi. ‘‘Saññatacittatāyā’’ti iminā yamati saṃyamatīti yataṃ, yataṃ attaṃ cittaṃ imassāti yatattoti vacanatthaṃ dasseti. Saccāni vidanti jānantīti vedānīti vacanatthena maggañāṇāni vedāni nāmāti dassento āha ‘‘catumaggañāṇasaṅkhātehi vedehī’’ti. ‘‘Catumaggañāṇasaṅkhātāna’’nti vibhattipariṇāmaṃ katvā ‘‘vedāna’’ntipadena yojetabbo. Antanti nibbānaṃ. Tañhi yasmā saṅkhārānaṃ avasāne jātaṃ, tasmā antanti vuccati. Puna antanti arahattaphalaṃ. Tañhi yasmā maggassa pariyosāne pavattaṃ, tasmā antanti vuccati. ‘‘Maggabrahmacariyassa vusitattā’’ti iminā vusitaṃ maggasaṅkhātaṃ brahmacariyaṃ anenāti vusitabrahmacariyoti vacanatthaṃ dasseti. Dhammena brahmavādaṃ vadeyyāti vuttavacanassa atthaṃ dassento āha ‘‘brāhmaṇo ahanti etaṃ vādaṃ dhammena vadeyyā’’ti. Dhammenāti bhūtena sabhāvena. Loketi ettha sattalokovādhippetoti āha ‘‘sakale lokasannivāse’’ti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / २. अजपालकथा • 2. Ajapālakathā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / अजपालकथा • Ajapālakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / अजपालकथावण्णना • Ajapālakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / अजपालकथावण्णना • Ajapālakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / अजपालकथावण्णना • Ajapālakathāvaṇṇanā
