| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๒. อชปาลกถา
2. Ajapālakathā
๔. น ภควาติ เอตฺถ นกาโร ‘‘อุปสงฺกมี’’ติ ปเทน โยเชตโพฺพ, น อุปสงฺขมีติ หิ อโตฺถฯ ตมฺหา สมาธิมฺหาติ ตโต อรหตฺตผลสมาปตฺติสมาธิโตฯ อนนฺตรเมว อนุปสงฺกมนํ อุปมาย อาวิกโรโนฺต อาห ‘‘ยถา ปนา’’ติอาทิฯ อิเจฺจวํ วุตฺตํ น โหตีติ โยชนาฯ อิทนฺติ อิทํ อตฺถชาตํฯ เอตฺถาติ ‘‘ภุตฺวา สยตี’’ติ วาเกฺยฯ เอวนฺติ อุปเมยฺยโชตโกฯ อิธาปีติ อิมิสฺสํ ‘‘อถ โข ภควา’’ติอาทิปาฬิยมฺปิฯ อิทนฺติ อยมโตฺถ ทีปิโต โหตีติ โยชนาฯ เอตฺถาติ ‘‘อถ โข ภควา’’ติอาทิปาเฐฯ
4.Na bhagavāti ettha nakāro ‘‘upasaṅkamī’’ti padena yojetabbo, na upasaṅkhamīti hi attho. Tamhā samādhimhāti tato arahattaphalasamāpattisamādhito. Anantarameva anupasaṅkamanaṃ upamāya āvikaronto āha ‘‘yathā panā’’tiādi. Iccevaṃ vuttaṃ na hotīti yojanā. Idanti idaṃ atthajātaṃ. Etthāti ‘‘bhutvā sayatī’’ti vākye. Evanti upameyyajotako. Idhāpīti imissaṃ ‘‘atha kho bhagavā’’tiādipāḷiyampi. Idanti ayamattho dīpito hotīti yojanā. Etthāti ‘‘atha kho bhagavā’’tiādipāṭhe.
อปรานิปีติ ปลฺลงฺกสตฺตาหโต อญฺญานิปิฯ ตตฺราติ ‘‘อปรานิปี’’ติอาทิวจเนฯ ภควติ นิสิเนฺน สตีติ โยชนาฯ กิรสโทฺท วิตฺถารโชตโก ฯ กิํ นุ โขติ ปริวิตกฺกนเตฺถ นิปาโตฯ เอกจฺจานนฺติ อเปฺปสกฺขานํ เอกจฺจานํฯ ตาสนฺติ เทวตานํฯ พลาธิคมฎฺฐานนฺติ พเลน เตชสา อธิคมฎฺฐานํฯ อนิมิเสหีติ อุมฺมิเสหิฯ สตฺตาหนฺติ กมฺมเตฺถ เจตํ อุปโยควจนํ, อจฺจนฺตสํโยเค วาฯ เอวญฺหิ สติ ‘‘กาล’’นฺติ กมฺมํ เวทิตพฺพํฯ ตํ ฐานนฺติ อนิมิเสหิ อกฺขีหิ โอโลกิยมานฎฺฐานํฯ อถาติ อนิมิสสตฺตาหสฺส อนนฺตเรฯ รตนจงฺกเมติ รตนมเย จงฺกเมฯ ตํ ฐานนฺติ จงฺกมฎฺฐานํฯ ตโตติ จงฺกมสตฺตาหโตฯ รตนฆรนฺติ รตนมยํ เคหํฯ ตตฺถาติ รตนฆเร อภิธมฺมปิฎกํ วิจินโนฺตติ สมฺพโนฺธฯ เอตฺถาติ รตนฆเร, อภิธมฺมปิฎเก วา, นิทฺธารเณ เจตํ ภุมฺมวจนํฯ ตํ ฐานนฺติ อภิธมฺมปิฎกวิจินนฎฺฐานํฯ
Aparānipīti pallaṅkasattāhato aññānipi. Tatrāti ‘‘aparānipī’’tiādivacane. Bhagavati nisinne satīti yojanā. Kirasaddo vitthārajotako . Kiṃ nu khoti parivitakkanatthe nipāto. Ekaccānanti appesakkhānaṃ ekaccānaṃ. Tāsanti devatānaṃ. Balādhigamaṭṭhānanti balena tejasā adhigamaṭṭhānaṃ. Animisehīti ummisehi. Sattāhanti kammatthe cetaṃ upayogavacanaṃ, accantasaṃyoge vā. Evañhi sati ‘‘kāla’’nti kammaṃ veditabbaṃ. Taṃ ṭhānanti animisehi akkhīhi olokiyamānaṭṭhānaṃ. Athāti animisasattāhassa anantare. Ratanacaṅkameti ratanamaye caṅkame. Taṃ ṭhānanti caṅkamaṭṭhānaṃ. Tatoti caṅkamasattāhato. Ratanagharanti ratanamayaṃ gehaṃ. Tatthāti ratanaghare abhidhammapiṭakaṃ vicinantoti sambandho. Etthāti ratanaghare, abhidhammapiṭake vā, niddhāraṇe cetaṃ bhummavacanaṃ. Taṃ ṭhānanti abhidhammapiṭakavicinanaṭṭhānaṃ.
เอวนฺติอาทิ ปุพฺพวจนสฺส นิคมวเสน ปจฺฉิมวจนสฺส อนุสนฺธินิทสฺสนํฯ เตนาติ อชปาลานํ นิสีทนการเณนฯ อสฺสาติ นิโคฺรธสฺสฯ ‘‘อชปาลนิโคฺรโธเตฺวว นาม’’นฺติ อิมินา อุปจารวเสน นามลภนํ ทเสฺสติฯ อชปา พฺราหฺมณา ลนฺติ นิวาสํ คณฺหนฺติ เอตฺถาติ อชปาโล, อุณฺหกาเล วา อโนฺตปวิเฎฺฐ อเช อตฺตโน ฉายาย ปาเลตีติ อชปาโล, อชปาโล จ โส นิโคฺรโธ เจติ อชปาลนิโคฺรโธติ วจนตฺถานิปิ ปกรณนฺตเรสุ (อุทา. อฎฺฐ. ๔) ทสฺสิตานิฯ ตตฺราปีติ อชปาลนิโคฺรเธปิฯ โพธิโตติ โพธิรุกฺขโตฯ เอตฺถาติ อชปาลนิโคฺรเธฯ ภควติ นิสิเนฺนติ โยชนาฯ ตตฺถาติ ‘‘อถ โข อญฺญตโร’’ติอาทิวจเนฯ โสติ พฺราหฺมโณฯ ทิฎฺฐมงฺคลิโก นามาติ ทิฎฺฐสุตมุตสงฺขาเตสุ ตีสุ มงฺคลิเกสุ ทิฎฺฐมงฺคลิโก นาม กิราติ อโตฺถฯ ‘‘มานวเสน…เป.… วุจฺจตี’’ติ อิมินา ‘‘หุํหุ’’นฺติ กโรตีติ หุํหุโงฺก, หุํหุโงฺก ชาติ สภาโว อิมสฺสาติ หุํหุงฺกชาติโกติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ
Evantiādi pubbavacanassa nigamavasena pacchimavacanassa anusandhinidassanaṃ. Tenāti ajapālānaṃ nisīdanakāraṇena. Assāti nigrodhassa. ‘‘Ajapālanigrodhotveva nāma’’nti iminā upacāravasena nāmalabhanaṃ dasseti. Ajapā brāhmaṇā lanti nivāsaṃ gaṇhanti etthāti ajapālo, uṇhakāle vā antopaviṭṭhe aje attano chāyāya pāletīti ajapālo, ajapālo ca so nigrodho ceti ajapālanigrodhoti vacanatthānipi pakaraṇantaresu (udā. aṭṭha. 4) dassitāni. Tatrāpīti ajapālanigrodhepi. Bodhitoti bodhirukkhato. Etthāti ajapālanigrodhe. Bhagavati nisinneti yojanā. Tatthāti ‘‘atha kho aññataro’’tiādivacane. Soti brāhmaṇo. Diṭṭhamaṅgaliko nāmāti diṭṭhasutamutasaṅkhātesu tīsu maṅgalikesu diṭṭhamaṅgaliko nāma kirāti attho. ‘‘Mānavasena…pe… vuccatī’’ti iminā ‘‘huṃhu’’nti karotīti huṃhuṅko, huṃhuṅko jāti sabhāvo imassāti huṃhuṅkajātikoti vacanatthaṃ dasseti.
เตนาติ พฺราหฺมเณนฯ สิขาปฺปตฺตนฺติ อคฺคปฺปตฺตํฯ ตสฺสาติ อุทานสฺสฯ โยติ ปุคฺคโล, ปฎิชานาตีติ สมฺพโนฺธฯ ‘‘น ทิฎฺฐมงฺคลิกตายา’’ติ อิมินา อวธารณผลํ ทเสฺสติฯ ‘‘พาหิตปาปธมฺมตฺตา’’ติ อิมินา พาหิโต ปาโป ธโมฺม อเนนาติ พาหิตปาปธโมฺมติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ‘‘หุํหุงฺการปหาเนนา’’ติ อิมินา นตฺถิ หุํหุงฺกาโร อิมสฺสาติ นิหุํหุโงฺกติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ราคาทิกสาวาภาเวนาติ อิมินา นตฺถิ ราคาทิกสาโว อิมสฺสาติ นิกฺกสาโวติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ‘‘ภาวนานุโยคยุตฺตจิตฺตตายา’’ติ อิมินา ยตํ อนุยุตฺตํ อตฺตํ จิตฺตํ อิมสฺสาติ ยตโตฺตติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ เอตฺถ หิ ยตสโทฺท วีริยวาจโก, ยตธาตุยา นิปฺผโนฺน, อตฺตสโทฺท จิตฺตปริยาโยฯ ยตสทฺทสฺส ยมุธาตุยา จ นิปฺผนฺนภาวํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘สีลสํวเรน วา’’ติอาทิฯ ‘‘สญฺญตจิตฺตตายา’’ติ อิมินา ยมติ สํยมตีติ ยตํ, ยตํ อตฺตํ จิตฺตํ อิมสฺสาติ ยตโตฺตติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ สจฺจานิ วิทนฺติ ชานนฺตีติ เวทานีติ วจนเตฺถน มคฺคญาณานิ เวทานิ นามาติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘จตุมคฺคญาณสงฺขาเตหิ เวเทหี’’ติฯ ‘‘จตุมคฺคญาณสงฺขาตาน’’นฺติ วิภตฺติปริณามํ กตฺวา ‘‘เวทาน’’นฺติปเทน โยเชตโพฺพฯ อนฺตนฺติ นิพฺพานํฯ ตญฺหิ ยสฺมา สงฺขารานํ อวสาเน ชาตํ, ตสฺมา อนฺตนฺติ วุจฺจติฯ ปุน อนฺตนฺติ อรหตฺตผลํฯ ตญฺหิ ยสฺมา มคฺคสฺส ปริโยสาเน ปวตฺตํ, ตสฺมา อนฺตนฺติ วุจฺจติฯ ‘‘มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส วุสิตตฺตา’’ติ อิมินา วุสิตํ มคฺคสงฺขาตํ พฺรหฺมจริยํ อเนนาติ วุสิตพฺรหฺมจริโยติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ธเมฺมน พฺรหฺมวาทํ วเทยฺยาติ วุตฺตวจนสฺส อตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘พฺราหฺมโณ อหนฺติ เอตํ วาทํ ธเมฺมน วเทยฺยา’’ติฯ ธเมฺมนาติ ภูเตน สภาเวนฯ โลเกติ เอตฺถ สตฺตโลโกวาธิเปฺปโตติ อาห ‘‘สกเล โลกสนฺนิวาเส’’ติฯ
Tenāti brāhmaṇena. Sikhāppattanti aggappattaṃ. Tassāti udānassa. Yoti puggalo, paṭijānātīti sambandho. ‘‘Na diṭṭhamaṅgalikatāyā’’ti iminā avadhāraṇaphalaṃ dasseti. ‘‘Bāhitapāpadhammattā’’ti iminā bāhito pāpo dhammo anenāti bāhitapāpadhammoti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Huṃhuṅkārapahānenā’’ti iminā natthi huṃhuṅkāro imassāti nihuṃhuṅkoti vacanatthaṃ dasseti. Rāgādikasāvābhāvenāti iminā natthi rāgādikasāvo imassāti nikkasāvoti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Bhāvanānuyogayuttacittatāyā’’ti iminā yataṃ anuyuttaṃ attaṃ cittaṃ imassāti yatattoti vacanatthaṃ dasseti. Ettha hi yatasaddo vīriyavācako, yatadhātuyā nipphanno, attasaddo cittapariyāyo. Yatasaddassa yamudhātuyā ca nipphannabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘sīlasaṃvarena vā’’tiādi. ‘‘Saññatacittatāyā’’ti iminā yamati saṃyamatīti yataṃ, yataṃ attaṃ cittaṃ imassāti yatattoti vacanatthaṃ dasseti. Saccāni vidanti jānantīti vedānīti vacanatthena maggañāṇāni vedāni nāmāti dassento āha ‘‘catumaggañāṇasaṅkhātehi vedehī’’ti. ‘‘Catumaggañāṇasaṅkhātāna’’nti vibhattipariṇāmaṃ katvā ‘‘vedāna’’ntipadena yojetabbo. Antanti nibbānaṃ. Tañhi yasmā saṅkhārānaṃ avasāne jātaṃ, tasmā antanti vuccati. Puna antanti arahattaphalaṃ. Tañhi yasmā maggassa pariyosāne pavattaṃ, tasmā antanti vuccati. ‘‘Maggabrahmacariyassa vusitattā’’ti iminā vusitaṃ maggasaṅkhātaṃ brahmacariyaṃ anenāti vusitabrahmacariyoti vacanatthaṃ dasseti. Dhammena brahmavādaṃ vadeyyāti vuttavacanassa atthaṃ dassento āha ‘‘brāhmaṇo ahanti etaṃ vādaṃ dhammena vadeyyā’’ti. Dhammenāti bhūtena sabhāvena. Loketi ettha sattalokovādhippetoti āha ‘‘sakale lokasannivāse’’ti.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวคฺคปาฬิ • Mahāvaggapāḷi / ๒. อชปาลกถา • 2. Ajapālakathā
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวคฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvagga-aṭṭhakathā / อชปาลกถา • Ajapālakathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / อชปาลกถาวณฺณนา • Ajapālakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / อชปาลกถาวณฺณนา • Ajapālakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / อชปาลกถาวณฺณนา • Ajapālakathāvaṇṇanā
