| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
संयुत्तनिकाये
Saṃyuttanikāye
सळायतनवग्ग-अट्ठकथा
Saḷāyatanavagga-aṭṭhakathā
१. सळायतनसंयुत्तं
1. Saḷāyatanasaṃyuttaṃ
१. अनिच्चवग्गो
1. Aniccavaggo
१. अज्झत्तानिच्चसुत्तवण्णना
1. Ajjhattāniccasuttavaṇṇanā
१. सळायतनवग्गस्स पठमे चक्खुन्ति द्वे चक्खूनि – ञाणचक्खु चेव मंसचक्खु च। तत्थ ञाणचक्खु पञ्चविधं – बुद्धचक्खु, धम्मचक्खु, समन्तचक्खु, दिब्बचक्खु, पञ्ञाचक्खूति। तेसु बुद्धचक्खु नाम आसयानुसयञाणञ्चेव इन्द्रियपरोपरियत्तञाणञ्च, यं – ‘‘बुद्धचक्खुना लोकं वोलोकेन्तो’’ति (महाव॰ ९; म॰ नि॰ १.२८३; २.३३८) आगतं । धम्मचक्खु नाम हेट्ठिमा तयो मग्गा तीणि च फलानि, यं – ‘‘विरजं वीतमलं धम्मचक्खुं उदपादी’’ति (महाव॰ १६; म॰ नि॰ २.३९५) आगतं। समन्तचक्खु नाम सब्बञ्ञुतञ्ञाणं, यं – ‘‘पासादमारुय्ह समन्तचक्खू’’ति (महाव॰ ८; म॰ नि॰ १.२८२; २.३३८) आगतं। दिब्बचक्खु नाम आलोकफरणेन उप्पन्नं ञाणं, यं – ‘‘दिब्बेन चक्खुना विसुद्धेना’’ति (पारा॰ १३; म॰ नि॰ २.३४१) आगतं। पञ्ञाचक्खु नाम चतुसच्चपरिच्छेदकञाणं, यं – ‘‘चक्खुं उदपादी’’ति (स॰ नि॰ ५.१०८१; महाव॰ १५) आगतं।
1. Saḷāyatanavaggassa paṭhame cakkhunti dve cakkhūni – ñāṇacakkhu ceva maṃsacakkhu ca. Tattha ñāṇacakkhu pañcavidhaṃ – buddhacakkhu, dhammacakkhu, samantacakkhu, dibbacakkhu, paññācakkhūti. Tesu buddhacakkhu nāma āsayānusayañāṇañceva indriyaparopariyattañāṇañca, yaṃ – ‘‘buddhacakkhunā lokaṃ volokento’’ti (mahāva. 9; ma. ni. 1.283; 2.338) āgataṃ . Dhammacakkhu nāma heṭṭhimā tayo maggā tīṇi ca phalāni, yaṃ – ‘‘virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādī’’ti (mahāva. 16; ma. ni. 2.395) āgataṃ. Samantacakkhu nāma sabbaññutaññāṇaṃ, yaṃ – ‘‘pāsādamāruyha samantacakkhū’’ti (mahāva. 8; ma. ni. 1.282; 2.338) āgataṃ. Dibbacakkhu nāma ālokapharaṇena uppannaṃ ñāṇaṃ, yaṃ – ‘‘dibbena cakkhunā visuddhenā’’ti (pārā. 13; ma. ni. 2.341) āgataṃ. Paññācakkhu nāma catusaccaparicchedakañāṇaṃ, yaṃ – ‘‘cakkhuṃ udapādī’’ti (sa. ni. 5.1081; mahāva. 15) āgataṃ.
मंसचक्खुपि दुविधं – ससम्भारचक्खु, पसादचक्खूति। तेसु य्वायं अक्खिकूपके अक्खिपटलेहि परिवारितो मंसपिण्डो, यत्थ चतस्सो धातुयो वण्णगन्धरसोजा सम्भवो जीवितं भावो चक्खुपसादो कायपसादोति सङ्खेपतो तेरस सम्भारा होन्ति। वित्थारतो पन चतस्सो धातुयो वण्णगन्धरसोजा सम्भवोति इमे नव चतुसमुट्ठानवसेन छत्तिंस, जीवितं भावो चक्खुपसादो कायपसादोति इमे कम्मसमुट्ठाना ताव चत्तारोति चत्तारीस सम्भारा होन्ति। इदं ससम्भारचक्खु नाम। यं पनेत्थ सेतमण्डलपरिच्छिन्नेन कण्हमण्डलेन परिवारिते दिट्ठिमण्डले सन्निविट्ठं रूपदस्सनसमत्थं पसादमत्तं, इदं पसादचक्खु नाम। तस्स ततो परेसञ्च सोतादीनं वित्थारकथा विसुद्धिमग्गे वुत्ताव।
Maṃsacakkhupi duvidhaṃ – sasambhāracakkhu, pasādacakkhūti. Tesu yvāyaṃ akkhikūpake akkhipaṭalehi parivārito maṃsapiṇḍo, yattha catasso dhātuyo vaṇṇagandharasojā sambhavo jīvitaṃ bhāvo cakkhupasādo kāyapasādoti saṅkhepato terasa sambhārā honti. Vitthārato pana catasso dhātuyo vaṇṇagandharasojā sambhavoti ime nava catusamuṭṭhānavasena chattiṃsa, jīvitaṃ bhāvo cakkhupasādo kāyapasādoti ime kammasamuṭṭhānā tāva cattāroti cattārīsa sambhārā honti. Idaṃ sasambhāracakkhu nāma. Yaṃ panettha setamaṇḍalaparicchinnena kaṇhamaṇḍalena parivārite diṭṭhimaṇḍale sanniviṭṭhaṃ rūpadassanasamatthaṃ pasādamattaṃ, idaṃ pasādacakkhu nāma. Tassa tato paresañca sotādīnaṃ vitthārakathā visuddhimagge vuttāva.
तत्थ यदिदं पसादचक्खु, तं गहेत्वा भगवा – चक्खुं, भिक्खवे, अनिच्चन्तिआदिमाह। तत्थ – ‘‘चतूहि कारणेहि अनिच्चं उदयब्बयवन्तताया’’तिआदिना नयेन वित्थारकथा हेट्ठा पकासितायेव। सोतम्पि पसादसोतमेव अधिप्पेतं, तथा घानजिव्हाकाया। मनोति तेभूमकसम्मसनचारचित्तं। इति इदं सुत्तं छसु अज्झत्तिकायतनेसु तीणि लक्खणानि दस्सेत्वा कथिते बुज्झनकानं अज्झासयेन वुत्तं।
Tattha yadidaṃ pasādacakkhu, taṃ gahetvā bhagavā – cakkhuṃ, bhikkhave, aniccantiādimāha. Tattha – ‘‘catūhi kāraṇehi aniccaṃ udayabbayavantatāyā’’tiādinā nayena vitthārakathā heṭṭhā pakāsitāyeva. Sotampi pasādasotameva adhippetaṃ, tathā ghānajivhākāyā. Manoti tebhūmakasammasanacāracittaṃ. Iti idaṃ suttaṃ chasu ajjhattikāyatanesu tīṇi lakkhaṇāni dassetvā kathite bujjhanakānaṃ ajjhāsayena vuttaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. अज्झत्तानिच्चसुत्तं • 1. Ajjhattāniccasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १. अज्झत्तानिच्चसुत्तवण्णना • 1. Ajjhattāniccasuttavaṇṇanā
