| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
संयुत्तनिकाये
Saṃyuttanikāye
सळायतनवग्गटीका
Saḷāyatanavaggaṭīkā
१. सळायतनसंयुत्तं
1. Saḷāyatanasaṃyuttaṃ
१. अनिच्चवग्गो
1. Aniccavaggo
१. अज्झत्तानिच्चसुत्तवण्णना
1. Ajjhattāniccasuttavaṇṇanā
१. चक्खतीति चक्खु, ञाणं, यथासभावतो आरम्मणस्स जाननेन समविसमं आचिक्खन्तं विय पवत्ततीति अत्थो। तथा मंसचक्खु। तम्पि हि रूपदस्सने चक्खतीति चक्खु। बुद्धानंयेव चक्खूति बुद्धचक्खु, असाधारणतो हि सत्तसन्तानेसु सस्सतुच्छेददिट्ठि अनुलोमिकञाणयथाभूतञाणानञ्चेव कामरागानुसयादीनञ्च याथावतो विभावितञाणं आसयानुसयञाणं इन्द्रियपरोपरियत्तञाणञ्च। हेट्ठिमा तयो मग्गा चतुसच्चधम्मेसु वुत्ताकारेन पवत्तिया धम्मे चक्खूति धम्मचक्खु, तथा तेसं फलानि तंतंपटिपक्खेसु पटिप्पस्सद्धिपहानवसेन पवत्तनतो। समन्ततो सब्बधम्मेसु चक्खुकिच्चसाधनतो समन्तचक्खु, सब्बञ्ञुतञ्ञाणं। दिब्बविहारसन्निस्सयेन लद्धब्बतो देवानं दिब्बचक्खु वियाति तं दिब्बचक्खु, अभिञ्ञाविसेसो। आलोकं वड्ढेत्वा रूपदस्सनतो ‘‘आलोकफरणेना’’ति वुत्तं। ‘‘इदं दुक्खं अरियसच्चन्ति मे, भिक्खवे, पुब्बे अननुस्सुतेसु धम्मेसु चक्खुं उदपादी’’तिआदिना (सं॰ नि॰ ५.१०८१; महाव॰ १५) नयेन आगतत्ता चतुसच्चपरिच्छेदकञाणं ‘‘पञ्ञाचक्खू’’ति वुत्तं। तदिदं ‘‘विपस्सनाञाण’’न्ति वदन्ति, ‘‘विपस्सनामग्गफलपच्चवेक्खणञाणानी’’ति अपरे।
1. Cakkhatīti cakkhu, ñāṇaṃ, yathāsabhāvato ārammaṇassa jānanena samavisamaṃ ācikkhantaṃ viya pavattatīti attho. Tathā maṃsacakkhu. Tampi hi rūpadassane cakkhatīti cakkhu. Buddhānaṃyeva cakkhūti buddhacakkhu, asādhāraṇato hi sattasantānesu sassatucchedadiṭṭhi anulomikañāṇayathābhūtañāṇānañceva kāmarāgānusayādīnañca yāthāvato vibhāvitañāṇaṃ āsayānusayañāṇaṃ indriyaparopariyattañāṇañca. Heṭṭhimā tayo maggā catusaccadhammesu vuttākārena pavattiyā dhamme cakkhūti dhammacakkhu, tathā tesaṃ phalāni taṃtaṃpaṭipakkhesu paṭippassaddhipahānavasena pavattanato. Samantato sabbadhammesu cakkhukiccasādhanato samantacakkhu, sabbaññutaññāṇaṃ. Dibbavihārasannissayena laddhabbato devānaṃ dibbacakkhu viyāti taṃ dibbacakkhu, abhiññāviseso. Ālokaṃ vaḍḍhetvā rūpadassanato ‘‘ālokapharaṇenā’’ti vuttaṃ. ‘‘Idaṃ dukkhaṃ ariyasaccanti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādī’’tiādinā (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 15) nayena āgatattā catusaccaparicchedakañāṇaṃ ‘‘paññācakkhū’’ti vuttaṃ. Tadidaṃ ‘‘vipassanāñāṇa’’nti vadanti, ‘‘vipassanāmaggaphalapaccavekkhaṇañāṇānī’’ti apare.
पच्चयभूतेहि एतेहि अभिसम्भरीयन्तीति सम्भारा, उपत्थम्भभूता चतुसमुट्ठानिकरूपा। सह सम्भारेहीति ससम्भारं। महाभूतानं उपादाय पसीदतीति पसादो। अक्खिकूपके अक्खिपटलेहीति उभोहि अक्खिदलेहि। सम्भवोति आपोधातुमेव सम्भवभूतमाह। इध ‘‘तेरस सम्भारा’’ति वुत्तं। अट्ठसालिनियं (ध॰ स॰ अट्ठ॰ ५९६) पन सण्ठानेन सद्धिं ‘‘चुद्दस सम्भारा’’ति आगतं। तत्थ सण्ठानन्ति वण्णायतनमेव परिमण्डलादिसण्ठानभूतं। विसुं वचनं पन नेसं तथाभूतानं अतथाभूतानञ्च आपोधातुवण्णायतनानं यथावुत्ते मंसपिण्डे विज्जमानत्ता। सम्भवस्स चतुधातुनिस्सितेहि सह वुत्तस्स धातुत्तयनिस्सितता योजेतब्बा। दिट्ठिमण्डलेति अभिमुखं ठितानं पटिबिम्बपञ्ञायनट्ठानभूते चक्खुसञ्ञिताय दिट्ठिया पवत्तिट्ठानभूते मण्डले। सन्निविट्ठन्ति एतेन चक्खुपसादस्स अनेककलापगतभावो दस्सितो। तथा हि सो सत्त अक्खिपटलानि अभिब्यापेत्वा वत्तति। यस्मा सो सत्त अक्खिपटलानि ब्यापेत्वा ठितेहि अत्तनो निस्सयभूतेहि कतूपकारं तंनिस्सितेहेव आयुवण्णादीहि अनुपालितपरिवारितं तिसन्ततिरूपसमुट्ठापकेहि उतुचित्ताहारेहि उपत्थम्भियमानं हुत्वा तिट्ठति। रूपदस्सनसमत्थन्ति अत्तानं निस्साय पवत्तविञ्ञाणस्स वसेन रूपायतनदस्सनसमत्थं। वित्थारकथाति तस्स चक्खुनो सोतादीनञ्च हेतुपच्चयादिवसेन चेव लक्खणादिवसेन च वित्थारकथा।
Paccayabhūtehi etehi abhisambharīyantīti sambhārā, upatthambhabhūtā catusamuṭṭhānikarūpā. Saha sambhārehīti sasambhāraṃ. Mahābhūtānaṃ upādāya pasīdatīti pasādo. Akkhikūpake akkhipaṭalehīti ubhohi akkhidalehi. Sambhavoti āpodhātumeva sambhavabhūtamāha. Idha ‘‘terasa sambhārā’’ti vuttaṃ. Aṭṭhasāliniyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 596) pana saṇṭhānena saddhiṃ ‘‘cuddasa sambhārā’’ti āgataṃ. Tattha saṇṭhānanti vaṇṇāyatanameva parimaṇḍalādisaṇṭhānabhūtaṃ. Visuṃ vacanaṃ pana nesaṃ tathābhūtānaṃ atathābhūtānañca āpodhātuvaṇṇāyatanānaṃ yathāvutte maṃsapiṇḍe vijjamānattā. Sambhavassa catudhātunissitehi saha vuttassa dhātuttayanissitatā yojetabbā. Diṭṭhimaṇḍaleti abhimukhaṃ ṭhitānaṃ paṭibimbapaññāyanaṭṭhānabhūte cakkhusaññitāya diṭṭhiyā pavattiṭṭhānabhūte maṇḍale. Sanniviṭṭhanti etena cakkhupasādassa anekakalāpagatabhāvo dassito. Tathā hi so satta akkhipaṭalāni abhibyāpetvā vattati. Yasmā so satta akkhipaṭalāni byāpetvā ṭhitehi attano nissayabhūtehi katūpakāraṃ taṃnissiteheva āyuvaṇṇādīhi anupālitaparivāritaṃ tisantatirūpasamuṭṭhāpakehi utucittāhārehi upatthambhiyamānaṃ hutvā tiṭṭhati. Rūpadassanasamatthanti attānaṃ nissāya pavattaviññāṇassa vasena rūpāyatanadassanasamatthaṃ. Vitthārakathāti tassa cakkhuno sotādīnañca hetupaccayādivasena ceva lakkhaṇādivasena ca vitthārakathā.
सम्मसनचारचित्तन्ति विपस्सनाय पवत्तिट्ठानभूतं विपस्सितब्बं चित्तं। केचि ‘‘विपस्सनुपगतकिरियमयचित्त’’न्ति वदन्ति, तं तेसं मतिमत्तं। तीणि लक्खणानि दस्सेत्वा विपस्सनं उस्सुक्कापेत्वा अरहत्तस्स पापनवसेन देसनाय पवत्तत्ता।
Sammasanacāracittanti vipassanāya pavattiṭṭhānabhūtaṃ vipassitabbaṃ cittaṃ. Keci ‘‘vipassanupagatakiriyamayacitta’’nti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ. Tīṇi lakkhaṇāni dassetvā vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattassa pāpanavasena desanāya pavattattā.
अज्झत्तानिच्चसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Ajjhattāniccasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. अज्झत्तानिच्चसुत्तं • 1. Ajjhattāniccasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १. अज्झत्तानिच्चसुत्तवण्णना • 1. Ajjhattāniccasuttavaṇṇanā
