| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สํยุตฺตนิกาย (ฎีกา) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
สํยุตฺตนิกาเย
Saṃyuttanikāye
สฬายตนวคฺคฎีกา
Saḷāyatanavaggaṭīkā
๑. สฬายตนสํยุตฺตํ
1. Saḷāyatanasaṃyuttaṃ
๑. อนิจฺจวโคฺค
1. Aniccavaggo
๑. อชฺฌตฺตานิจฺจสุตฺตวณฺณนา
1. Ajjhattāniccasuttavaṇṇanā
๑. จกฺขตีติ จกฺขุ, ญาณํ, ยถาสภาวโต อารมฺมณสฺส ชานเนน สมวิสมํ อาจิกฺขนฺตํ วิย ปวตฺตตีติ อโตฺถฯ ตถา มํสจกฺขุฯ ตมฺปิ หิ รูปทสฺสเน จกฺขตีติ จกฺขุฯ พุทฺธานํเยว จกฺขูติ พุทฺธจกฺขุ, อสาธารณโต หิ สตฺตสนฺตาเนสุ สสฺสตุเจฺฉททิฎฺฐิ อนุโลมิกญาณยถาภูตญาณานเญฺจว กามราคานุสยาทีนญฺจ ยาถาวโต วิภาวิตญาณํ อาสยานุสยญาณํ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตญาณญฺจฯ เหฎฺฐิมา ตโย มคฺคา จตุสจฺจธเมฺมสุ วุตฺตากาเรน ปวตฺติยา ธเมฺม จกฺขูติ ธมฺมจกฺขุ, ตถา เตสํ ผลานิ ตํตํปฎิปเกฺขสุ ปฎิปฺปสฺสทฺธิปหานวเสน ปวตฺตนโตฯ สมนฺตโต สพฺพธเมฺมสุ จกฺขุกิจฺจสาธนโต สมนฺตจกฺขุ, สพฺพญฺญุตญฺญาณํฯ ทิพฺพวิหารสนฺนิสฺสเยน ลทฺธพฺพโต เทวานํ ทิพฺพจกฺขุ วิยาติ ตํ ทิพฺพจกฺขุ, อภิญฺญาวิเสโสฯ อาโลกํ วเฑฺฒตฺวา รูปทสฺสนโต ‘‘อาโลกผรเณนา’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจนฺติ เม, ภิกฺขเว, ปุเพฺพ อนนุสฺสุเตสุ ธเมฺมสุ จกฺขุํ อุทปาที’’ติอาทินา (สํ. นิ. ๕.๑๐๘๑; มหาว. ๑๕) นเยน อาคตตฺตา จตุสจฺจปริเจฺฉทกญาณํ ‘‘ปญฺญาจกฺขู’’ติ วุตฺตํฯ ตทิทํ ‘‘วิปสฺสนาญาณ’’นฺติ วทนฺติ, ‘‘วิปสฺสนามคฺคผลปจฺจเวกฺขณญาณานี’’ติ อปเรฯ
1. Cakkhatīti cakkhu, ñāṇaṃ, yathāsabhāvato ārammaṇassa jānanena samavisamaṃ ācikkhantaṃ viya pavattatīti attho. Tathā maṃsacakkhu. Tampi hi rūpadassane cakkhatīti cakkhu. Buddhānaṃyeva cakkhūti buddhacakkhu, asādhāraṇato hi sattasantānesu sassatucchedadiṭṭhi anulomikañāṇayathābhūtañāṇānañceva kāmarāgānusayādīnañca yāthāvato vibhāvitañāṇaṃ āsayānusayañāṇaṃ indriyaparopariyattañāṇañca. Heṭṭhimā tayo maggā catusaccadhammesu vuttākārena pavattiyā dhamme cakkhūti dhammacakkhu, tathā tesaṃ phalāni taṃtaṃpaṭipakkhesu paṭippassaddhipahānavasena pavattanato. Samantato sabbadhammesu cakkhukiccasādhanato samantacakkhu, sabbaññutaññāṇaṃ. Dibbavihārasannissayena laddhabbato devānaṃ dibbacakkhu viyāti taṃ dibbacakkhu, abhiññāviseso. Ālokaṃ vaḍḍhetvā rūpadassanato ‘‘ālokapharaṇenā’’ti vuttaṃ. ‘‘Idaṃ dukkhaṃ ariyasaccanti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādī’’tiādinā (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 15) nayena āgatattā catusaccaparicchedakañāṇaṃ ‘‘paññācakkhū’’ti vuttaṃ. Tadidaṃ ‘‘vipassanāñāṇa’’nti vadanti, ‘‘vipassanāmaggaphalapaccavekkhaṇañāṇānī’’ti apare.
ปจฺจยภูเตหิ เอเตหิ อภิสมฺภรียนฺตีติ สมฺภารา, อุปตฺถมฺภภูตา จตุสมุฎฺฐานิกรูปาฯ สห สมฺภาเรหีติ สสมฺภารํฯ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสีทตีติ ปสาโทฯ อกฺขิกูปเก อกฺขิปฎเลหีติ อุโภหิ อกฺขิทเลหิฯ สมฺภโวติ อาโปธาตุเมว สมฺภวภูตมาหฯ อิธ ‘‘เตรส สมฺภารา’’ติ วุตฺตํฯ อฎฺฐสาลินิยํ (ธ. ส. อฎฺฐ. ๕๙๖) ปน สณฺฐาเนน สทฺธิํ ‘‘จุทฺทส สมฺภารา’’ติ อาคตํฯ ตตฺถ สณฺฐานนฺติ วณฺณายตนเมว ปริมณฺฑลาทิสณฺฐานภูตํฯ วิสุํ วจนํ ปน เนสํ ตถาภูตานํ อตถาภูตานญฺจ อาโปธาตุวณฺณายตนานํ ยถาวุเตฺต มํสปิเณฺฑ วิชฺชมานตฺตาฯ สมฺภวสฺส จตุธาตุนิสฺสิเตหิ สห วุตฺตสฺส ธาตุตฺตยนิสฺสิตตา โยเชตพฺพาฯ ทิฎฺฐิมณฺฑเลติ อภิมุขํ ฐิตานํ ปฎิพิมฺพปญฺญายนฎฺฐานภูเต จกฺขุสญฺญิตาย ทิฎฺฐิยา ปวตฺติฎฺฐานภูเต มณฺฑเลฯ สนฺนิวิฎฺฐนฺติ เอเตน จกฺขุปสาทสฺส อเนกกลาปคตภาโว ทสฺสิโตฯ ตถา หิ โส สตฺต อกฺขิปฎลานิ อภิพฺยาเปตฺวา วตฺตติฯ ยสฺมา โส สตฺต อกฺขิปฎลานิ พฺยาเปตฺวา ฐิเตหิ อตฺตโน นิสฺสยภูเตหิ กตูปการํ ตํนิสฺสิเตเหว อายุวณฺณาทีหิ อนุปาลิตปริวาริตํ ติสนฺตติรูปสมุฎฺฐาปเกหิ อุตุจิตฺตาหาเรหิ อุปตฺถมฺภิยมานํ หุตฺวา ติฎฺฐติฯ รูปทสฺสนสมตฺถนฺติ อตฺตานํ นิสฺสาย ปวตฺตวิญฺญาณสฺส วเสน รูปายตนทสฺสนสมตฺถํฯ วิตฺถารกถาติ ตสฺส จกฺขุโน โสตาทีนญฺจ เหตุปจฺจยาทิวเสน เจว ลกฺขณาทิวเสน จ วิตฺถารกถาฯ
Paccayabhūtehi etehi abhisambharīyantīti sambhārā, upatthambhabhūtā catusamuṭṭhānikarūpā. Saha sambhārehīti sasambhāraṃ. Mahābhūtānaṃ upādāya pasīdatīti pasādo. Akkhikūpake akkhipaṭalehīti ubhohi akkhidalehi. Sambhavoti āpodhātumeva sambhavabhūtamāha. Idha ‘‘terasa sambhārā’’ti vuttaṃ. Aṭṭhasāliniyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 596) pana saṇṭhānena saddhiṃ ‘‘cuddasa sambhārā’’ti āgataṃ. Tattha saṇṭhānanti vaṇṇāyatanameva parimaṇḍalādisaṇṭhānabhūtaṃ. Visuṃ vacanaṃ pana nesaṃ tathābhūtānaṃ atathābhūtānañca āpodhātuvaṇṇāyatanānaṃ yathāvutte maṃsapiṇḍe vijjamānattā. Sambhavassa catudhātunissitehi saha vuttassa dhātuttayanissitatā yojetabbā. Diṭṭhimaṇḍaleti abhimukhaṃ ṭhitānaṃ paṭibimbapaññāyanaṭṭhānabhūte cakkhusaññitāya diṭṭhiyā pavattiṭṭhānabhūte maṇḍale. Sanniviṭṭhanti etena cakkhupasādassa anekakalāpagatabhāvo dassito. Tathā hi so satta akkhipaṭalāni abhibyāpetvā vattati. Yasmā so satta akkhipaṭalāni byāpetvā ṭhitehi attano nissayabhūtehi katūpakāraṃ taṃnissiteheva āyuvaṇṇādīhi anupālitaparivāritaṃ tisantatirūpasamuṭṭhāpakehi utucittāhārehi upatthambhiyamānaṃ hutvā tiṭṭhati. Rūpadassanasamatthanti attānaṃ nissāya pavattaviññāṇassa vasena rūpāyatanadassanasamatthaṃ. Vitthārakathāti tassa cakkhuno sotādīnañca hetupaccayādivasena ceva lakkhaṇādivasena ca vitthārakathā.
สมฺมสนจารจิตฺตนฺติ วิปสฺสนาย ปวตฺติฎฺฐานภูตํ วิปสฺสิตพฺพํ จิตฺตํฯ เกจิ ‘‘วิปสฺสนุปคตกิริยมยจิตฺต’’นฺติ วทนฺติ, ตํ เตสํ มติมตฺตํฯ ตีณิ ลกฺขณานิ ทเสฺสตฺวา วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตสฺส ปาปนวเสน เทสนาย ปวตฺตตฺตาฯ
Sammasanacāracittanti vipassanāya pavattiṭṭhānabhūtaṃ vipassitabbaṃ cittaṃ. Keci ‘‘vipassanupagatakiriyamayacitta’’nti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ. Tīṇi lakkhaṇāni dassetvā vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattassa pāpanavasena desanāya pavattattā.
อชฺฌตฺตานิจฺจสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Ajjhattāniccasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / สํยุตฺตนิกาย • Saṃyuttanikāya / ๑. อชฺฌตฺตานิจฺจสุตฺตํ • 1. Ajjhattāniccasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / สํยุตฺตนิกาย (อฎฺฐกถา) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ๑. อชฺฌตฺตานิจฺจสุตฺตวณฺณนา • 1. Ajjhattāniccasuttavaṇṇanā
