| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๘. อชฺชุนเตฺถรคาถาวณฺณนา
8. Ajjunattheragāthāvaṇṇanā
อสกฺขิํ วต อตฺตานนฺติ อายสฺมโต อชฺชุนเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินโนฺต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล สีหโยนิยํ นิพฺพโตฺต เอกทิวสํ อรเญฺญ อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ สตฺถารํ ทิสฺวา ‘‘อยํ โข อิมสฺมิํ กาเล สพฺพเสโฎฺฐ ปุริสสีโห’’ติ ปสนฺนมานโส สุปุปฺผิตสาลสาขํ ภญฺชิตฺวา สตฺถารํ ปูเชสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ เสฎฺฐิกุเล นิพฺพตฺติฯ อชฺชุโนติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วิญฺญุตํ ปโตฺต นิคเณฺฐหิ กตปริจโย หุตฺวา ‘‘เอวาหํ อมตํ อธิคมิสฺสามี’’ติ วิวฎฺฎชฺฌาสยตาย ทหรกาเลเยว นิคเณฺฐสุ ปพฺพชิตฺวา ตตฺถ สารํ อลภโนฺต สตฺถุ ยมกปาฎิหาริยํ ทิสฺวา ปฎิลทฺธสโทฺธ สาสเน ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ อารภิตฺวา นจิรเสฺสว อรหา อโหสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๑๔.๖๐-๖๕) –
Asakkhiṃ vata attānanti āyasmato ajjunattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle sīhayoniyaṃ nibbatto ekadivasaṃ araññe aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinnaṃ satthāraṃ disvā ‘‘ayaṃ kho imasmiṃ kāle sabbaseṭṭho purisasīho’’ti pasannamānaso supupphitasālasākhaṃ bhañjitvā satthāraṃ pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ seṭṭhikule nibbatti. Ajjunotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto nigaṇṭhehi kataparicayo hutvā ‘‘evāhaṃ amataṃ adhigamissāmī’’ti vivaṭṭajjhāsayatāya daharakāleyeva nigaṇṭhesu pabbajitvā tattha sāraṃ alabhanto satthu yamakapāṭihāriyaṃ disvā paṭiladdhasaddho sāsane pabbajitvā vipassanaṃ ārabhitvā nacirasseva arahā ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.14.60-65) –
‘‘มิคราชา ตทา อาสิํ, อภิชาโต สุเกสรี;
‘‘Migarājā tadā āsiṃ, abhijāto sukesarī;
คิริทุคฺคํ คเวสโนฺต, อทฺทสํ โลกนายกํฯ
Giriduggaṃ gavesanto, addasaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘อยํ นุ โข มหาวีโร, นิพฺพาเปติ มหาชนํ;
‘‘Ayaṃ nu kho mahāvīro, nibbāpeti mahājanaṃ;
ยํนูนาหํ อุปาเสยฺยํ, เทวเทวํ นราสภํฯ
Yaṃnūnāhaṃ upāseyyaṃ, devadevaṃ narāsabhaṃ.
‘‘สาขํ สาลสฺส ภญฺชิตฺวา, สโกสํ ปุปฺผมาหริํ;
‘‘Sākhaṃ sālassa bhañjitvā, sakosaṃ pupphamāhariṃ;
อุปคนฺตฺวาน สมฺพุทฺธํ, อทาสิํ ปุปฺผมุตฺตมํฯ
Upagantvāna sambuddhaṃ, adāsiṃ pupphamuttamaṃ.
‘‘เอกนวุติโต กเปฺป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยิํ;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ปุปฺผทานสฺสิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, pupphadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘อิโต จ นวเม กเปฺป, วิโรจนสนามกา;
‘‘Ito ca navame kappe, virocanasanāmakā;
ตโย อาสิํสุ ราชาโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลาฯ
Tayo āsiṃsu rājāno, cakkavattī mahabbalā.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อนุตฺตรสุขาธิคมสมฺภูเตน ปีติเวเคน อุทานํ อุทาเนโนฺต –
Arahattaṃ pana patvā anuttarasukhādhigamasambhūtena pītivegena udānaṃ udānento –
๘๘.
88.
‘‘อสกฺขิํ วต อตฺตานํ, อุทฺธาตุํ อุทกา ถลํ;
‘‘Asakkhiṃ vata attānaṃ, uddhātuṃ udakā thalaṃ;
วุยฺหมาโน มโหเฆว, สจฺจานิ ปฎิวิชฺฌห’’นฺติฯ – คาถํ อภาสิ;
Vuyhamāno mahogheva, saccāni paṭivijjhaha’’nti. – gāthaṃ abhāsi;
ตตฺถ อสกฺขินฺติ สโกฺกสิํฯ วตาติ วิมฺหเย นิปาโตฯ อติวิมฺหยนียเญฺหตํ ยทิทํ สจฺจปฎิเวโธฯ เตนาห –
Tattha asakkhinti sakkosiṃ. Vatāti vimhaye nipāto. Ativimhayanīyañhetaṃ yadidaṃ saccapaṭivedho. Tenāha –
‘‘ตํ กิํมญฺญถ, ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข ทุกฺกรตรํ วา ทุรภิสมฺภวตรํ วา, ยํ สตฺตธา ภินฺนสฺส วาลสฺส โกฎิยา โกฎิํ ปฎิวิเชฺฌยฺยา’’ติอาทิ (สํ. นิ. ๕.๑๑๑๕)?
‘‘Taṃ kiṃmaññatha, bhikkhave, katamaṃ nu kho dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā, yaṃ sattadhā bhinnassa vālassa koṭiyā koṭiṃ paṭivijjheyyā’’tiādi (saṃ. ni. 5.1115)?
อตฺตานนฺติ นิยกชฺฌตฺตํ สนฺธาย วทติฯ โย หิ ปโร น โหติ โส อตฺตาติฯ อุทฺธาตุนฺติ อุทฺธริตุํ, ‘‘อุทฺธฎ’’นฺติปิ ปาโฐฯ อุทกาติ สํสารมโหฆสงฺขาตา อุทกาฯ ถลนฺติ นิพฺพานถลํฯ วุยฺหมาโน มโหเฆวาติ มหณฺณเว วุยฺหมาโน วิยฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยถา นาม คมฺภีรวิตฺถเต อปฺปติเฎฺฐ มหติ อุทโกเฆ เวคสา วุยฺหมาโน ปุริโส เกนจิ อตฺถกาเมน อุปนีตํ ผิยาริตฺตสมฺปนฺนํ ทฬฺหนาวํ ลภิตฺวา สุเขเนว ตโต อตฺตานํ อุทฺธริตุํ สกฺกุเณยฺย ปารํ ปาปุเณยฺย, เอวเมวาหํ สํสารมโหเฆ กิเลสาภิสงฺขารเวเคน วุยฺหมาโน สตฺถารา อุปนีตํ สมถวิปสฺสนุเปตํ อริยมคฺคนาวํ ลภิตฺวา ตโต อตฺตานํ อุทฺธริตุํ นิพฺพานถลํ ปตฺตุํ อโห อสกฺขินฺติฯ ยถา ปน อสกฺขิ, ตํ ทเสฺสตุํ ‘‘สจฺจานิ ปฎิวิชฺฌห’’นฺติ อาหฯ ยสฺมา อหํ ทุกฺขาทีนิ จตฺตาริ อริยสจฺจานิ ปริญฺญาปหานสจฺฉิกิริยาภาวนาปฎิเวเธน ปฎิวิชฺฌิํ อริยมคฺคญาเณน อญฺญาสิํ, ตสฺมา อสกฺขิํ วต อตฺตานํ อุทฺธาตุํ อุทกา ถลนฺติ โยชนาฯ
Attānanti niyakajjhattaṃ sandhāya vadati. Yo hi paro na hoti so attāti. Uddhātunti uddharituṃ, ‘‘uddhaṭa’’ntipi pāṭho. Udakāti saṃsāramahoghasaṅkhātā udakā. Thalanti nibbānathalaṃ. Vuyhamāno mahoghevāti mahaṇṇave vuyhamāno viya. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā nāma gambhīravitthate appatiṭṭhe mahati udakoghe vegasā vuyhamāno puriso kenaci atthakāmena upanītaṃ phiyārittasampannaṃ daḷhanāvaṃ labhitvā sukheneva tato attānaṃ uddharituṃ sakkuṇeyya pāraṃ pāpuṇeyya, evamevāhaṃ saṃsāramahoghe kilesābhisaṅkhāravegena vuyhamāno satthārā upanītaṃ samathavipassanupetaṃ ariyamagganāvaṃ labhitvā tato attānaṃ uddharituṃ nibbānathalaṃ pattuṃ aho asakkhinti. Yathā pana asakkhi, taṃ dassetuṃ ‘‘saccāni paṭivijjhaha’’nti āha. Yasmā ahaṃ dukkhādīni cattāri ariyasaccāni pariññāpahānasacchikiriyābhāvanāpaṭivedhena paṭivijjhiṃ ariyamaggañāṇena aññāsiṃ, tasmā asakkhiṃ vata attānaṃ uddhātuṃ udakā thalanti yojanā.
อชฺชุนเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Ajjunattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๘. อชฺชุนเตฺถรคาถา • 8. Ajjunattheragāthā
