Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣੀ-ਪੁਰਾਣ-ਟੀਕਾ • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
੩. ਅਕਾਲਚੀવਰਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ
3. Akālacīvarasikkhāpadavaṇṇanā
ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਾਰਹਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਦੁਬ੍ਬਿਜਾਨਤ੍ਤਾ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚ ਭਿਕ੍ਖੂਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਹਾਰਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਧੁવਸਨ੍ਨਿਪਾਤਟ੍ਠਾਨਤੋ વਾ ਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਠਿਤਭੋਜਨਸਾਲਤੋ વਾ ਨਿਬਦ੍ਧવਸਨਕਆવਾਸਤੋ વਾਤਿ ਏવਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ વਿਹਾਰੇ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਾਬਦ੍ਧਾ ਹੁਤ੍વਾ ਯੋਜਨਸਤਮ੍ਪਿ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਨ੍ਤਿ, ਯੋਜਨਸਤਮ੍ਪਿ ਉਪਚਾਰਸੀਮਾ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸਮਾਨਸਂવਾਸਕਸੀਮਾਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਖਣ੍ਡਸੀਮਾਦੀਸੁ ਠਿਤਾਨਂ ਨ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤਾਸਂ વਿਸੁਂ ਸਮਾਨਸਂવਾਸਕਸੀਮਤ੍ਤਾਤਿ ਚ ਸਮਾਨਸਂવਾਸਕਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾਨਂ ਇਦਂ ਨਾਨਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾਯ ਦਮ੍ਮੀ’’ਤਿ ਦਿਨ੍ਨਂ ਪਨ ਗਾਮੇ ਠਿਤਾਨਂ ਨ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਾਮਞ੍ਚ ਗਾਮੂਪਚਾਰਞ੍ਚਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੪੪) વਚਨਤੋ। ‘‘ਸਮਾਨਸਂવਾਸਕਸੀਮਾਯਾ’’ਤਿ ਦਿਨ੍ਨਂ ਪਨ ਯਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਤ੍ਥ ਠਿਤਾਨਮ੍ਪਿ। ‘‘ਤਤ੍ਰ ਠਿਤਾਨਞ੍ਚ ਪਾਪੁਣਾਤੀ’’ਤਿ ਚ, ‘‘ਖਣ੍ਡਸੀਮਾਯਂ ਠਤ੍વਾ ‘ਸੀਮਟ੍ਠਕਸਙ੍ਘੋ ਗਣ੍ਹਾਤੂ’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਉਪਚਾਰਸੀਮਾਯ ਏવ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਦਾਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਚ, ‘‘ਤੇਸਂ ਬਹਿਸੀਮਟ੍ਠਾਨਮ੍ਪਿ ਪਾਪੁਣਾਤਿ ਯਾવ ਕਥਿਨਸ੍ਸੁਬ੍ਭਾਰਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ ਚ, ‘‘ਅਨਤ੍ਥਤੇ ਪਨ ਕਥਿਨੇ ਅਨ੍ਤੋਹੇਮਨ੍ਤੇ ਸਚੇ વਿਹਾਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ‘વਸ੍ਸਂવੁਟ੍ਠਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਦਮ੍ਮੀ’ਤਿ વਦਤਿ, ਯੇ ਤਤ੍ਥ વਸ੍ਸਚ੍ਛੇਦਂ ਅਕਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਿਮવਸ੍ਸਂવੁਟ੍ਠਾ, ਤੇਸਂ ਬਹਿਸੀਮਟ੍ਠਾਨਮ੍ਪਿ ਪਾਪੁਣਾਤੀ’’ਤਿ વਿਨਯਧਰਾ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਅਨਾਗਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕਾਯਂ ‘‘ਲਕ੍ਖਣਞ੍ਞੂ વਦਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩੭੯) વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚ, ‘‘‘ਚੀવਰਮਾਸਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਹੇਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਿਮੋ ਦਿવਸੋ, ਤਾવ વਸ੍ਸਾવਾਸਿਕਂ ਦੇਮਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਕਥਿਨਂ ਅਤ੍ਥਤਂ વਾ ਹੋਤੁ, ਅਨਤ੍ਥਤਂ વਾਤਿ ਯਂ ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕਾવਚਨਂ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩੭੯), ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਯਦਿ ਅਤ੍ਥਤਂ, ਪੁਰਿਮવਸ੍ਸਂવੁਟ੍ਠਾ ਪਞ੍ਚ ਮਾਸੇ। ਯਦਿ ਅਨਤ੍ਥਤਂ, ਪਚ੍ਛਿਮવਸ੍ਸਂવੁਟ੍ਠਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਾਸੇ ਲਭਨ੍ਤੀਤਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ’’ਤਿ ਚ ਲਿਖਿਤਂ।
Aparikkhittassa parikkhepārahaṭṭhānassa dubbijānattā taṃ dassetuṃ ‘‘apica bhikkhūna’’ntiādi vuttaṃ. Vihārapariyante niviṭṭhadhuvasannipātaṭṭhānato vā pariyante ṭhitabhojanasālato vā nibaddhavasanakaāvāsato vāti evaṃ gahetabbaṃ. Sace vihāre sannipatitabhikkhūhi saddhiṃ ekābaddhā hutvā yojanasatampi pūretvā nisīdanti, yojanasatampi upacārasīmā hotīti attho. ‘‘Samānasaṃvāsakasīmāyā’’ti vutte khaṇḍasīmādīsu ṭhitānaṃ na pāpuṇāti, tāsaṃ visuṃ samānasaṃvāsakasīmattāti ca samānasaṃvāsakaavippavāsasīmānaṃ idaṃ nānattaṃ. ‘‘Avippavāsasīmāya dammī’’ti dinnaṃ pana gāme ṭhitānaṃ na pāpuṇāti. Kasmā? ‘‘Ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) vacanato. ‘‘Samānasaṃvāsakasīmāyā’’ti dinnaṃ pana yasmiṃ ṭhāne avippavāsasīmā atthi, tattha ṭhitānampi. ‘‘Tatra ṭhitānañca pāpuṇātī’’ti ca, ‘‘khaṇḍasīmāyaṃ ṭhatvā ‘sīmaṭṭhakasaṅgho gaṇhātū’ti vutte upacārasīmāya eva paricchinditvā dātabba’’nti ca, ‘‘tesaṃ bahisīmaṭṭhānampi pāpuṇāti yāva kathinassubbhārāti attho’’ti ca, ‘‘anatthate pana kathine antohemante sace vihāraṃ pavisitvā ‘vassaṃvuṭṭhasaṅghassa dammī’ti vadati, ye tattha vassacchedaṃ akatvā pacchimavassaṃvuṭṭhā, tesaṃ bahisīmaṭṭhānampi pāpuṇātī’’ti vinayadharā paricchindanti, aṭṭhakathāyaṃ pana anāgataṃ. Tasmā samantapāsādikāyaṃ ‘‘lakkhaṇaññū vadantī’’ti (mahāva. aṭṭha. 379) vuttanti ca, ‘‘‘cīvaramāsato paṭṭhāya yāva hemantassa pacchimo divaso, tāva vassāvāsikaṃ demā’ti vutte kathinaṃ atthataṃ vā hotu, anatthataṃ vāti yaṃ samantapāsādikāvacanaṃ (mahāva. aṭṭha. 379), etthāpi yadi atthataṃ, purimavassaṃvuṭṭhā pañca māse. Yadi anatthataṃ, pacchimavassaṃvuṭṭhā cattāro māse labhantīti vinicchayo’’ti ca likhitaṃ.
‘‘ਯੇਹਿ ਮਯ੍ਹਂ ਯਾਗੁ ਪੀਤਾਤਿ ਯੇਹਿ ਨਿਮਨ੍ਤਿਤੇਹਿ ਮਯ੍ਹਂ ਯਾਗੁ ਪੀਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਯੇਹਿ ਨਿਮਨ੍ਤਿਤੇਹਿ ਯਾਗੁ ਪੀਤਾ, ਤੇਸਂਯੇવ ਪਾਪੁਣਾਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਞ੍ਞਥਾ ‘ਯੇਹਿ ਮਯ੍ਹਂ ਯਾਗੁ ਪੀਤਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਨਿਮਨ੍ਤਿਤਾ વਾ ਹੋਨ੍ਤੁ, ਅਨਿਮਨ੍ਤਿਤਾ વਾ, ਯੇਹਿ ਪੀਤਾ, ਤੇਸਂ ਪਾਪੁਣਿਤਬ੍ਬਾਨੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ‘‘ਨਿਟ੍ਠਿਤਚੀવਰਸ੍ਮਿਂ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਉਬ੍ਭਤਸ੍ਮਿਂ ਕਥਿਨੇ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤੋ ਞਾਪੇਤਿ ਏਤ੍ਥਨ੍ਤਰੇ ਤਿਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਅਕਾਲਚੀવਰਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਭਾવਨ੍ਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਪਦਭਾਜਨੇ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਾਨੀਤਿ? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਇਦਂ ਪਨ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਨ વੁਤ੍ਤਂ ਕਿਨ੍ਤੁ ਪਠਮਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ਦਸਾਹਪਰਮਂ ਅਨੁਜਾਨਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਪ੍ਪਹੋਨ੍ਤੇ ਸਚੇ ਪਚ੍ਚਾਸਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਮੇવ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਮਾਸਮਨੁਜਾਨਨ੍ਤੋ ਇਮਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਅਕਾਲਚੀવਰਂ ਨਾਮ ਸਮ੍ਮੁਖੀਭੂਤੇਨ ਭਾਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਂ ਪਨ ‘‘ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਨ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤੀਣਿਪਿ ਪਦਭਾਜਨੇ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਾਨੀਤਿ।
‘‘Yehi mayhaṃ yāgu pītāti yehi nimantitehi mayhaṃ yāgu pītāti adhippāyo. Tasmā yehi nimantitehi yāgu pītā, tesaṃyeva pāpuṇātīti vuttaṃ. Aññathā ‘yehi mayhaṃ yāgu pītā’ti vutte nimantitā vā hontu, animantitā vā, yehi pītā, tesaṃ pāpuṇitabbānī’’ti vadanti. Ettha ‘‘niṭṭhitacīvarasmiṃ bhikkhunā ubbhatasmiṃ kathine’’ti vadanto ñāpeti etthantare tiṇṇampi akālacīvarānaṃ uppattiabhāvanti. Kasmā pana padabhājane vitthāritānīti? Vuccate – idaṃ pana sikkhāpadaṃ adhiṭṭhānaṃ sandhāya na vuttaṃ kintu paṭhamasikkhāpade dasāhaparamaṃ anujānitvā tasmiṃ appahonte sace paccāsā atthi, tameva vaḍḍhetvā māsamanujānanto imampi atthavisesaṃ dīpeti. Akālacīvaraṃ nāma sammukhībhūtena bhājetabbaṃ. Taṃ pana ‘‘ākaṅkhamānena bhikkhunā paṭiggahetabba’’nti iminā sikkhāpadena vaḍḍhetvā vuttanti. Tasmā tīṇipi padabhājane vitthāritānīti.
‘‘ਖਿਪ੍ਪਮੇવ ਕਾਰੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਸੀਘਂ ਅਨ੍ਤੋਦਸਾਹੇਯੇવ ਕਾਰੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਪਨ ਪਹੋਨਕਭਾવੇ ਪੁਰਿਮਸਿਕ੍ਖਾਪਦਲਕ੍ਖਣੇਨਾਤਿ ਦੀਪੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਏવਂ ‘‘ਸੀਘ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ‘‘ਲਹੁ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਆਦਿਨਾ ਅવਤ੍વਾਪਿ ‘‘ਦਸਾਹਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਥਤਕਥਿਨਸ੍ਸ ਏવਂ ਹੋਤੁ, ਅਨਤ੍ਥਤੇ ਪਨ ਕਥਿਨੇ ਕਥਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਅਨਤ੍ਥਤਸ੍ਸ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤੋ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ વਿਘਾਤਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ (વਜਿਰ॰ ਟੀ॰ ਪਾਰਾਜਿਕ ੪੯੯-੫੦੦) ਲਿਖਿਤਂ।
‘‘Khippameva kāretabbanti sīghaṃ antodasāheyeva kāretabba’’nti idaṃ pana pahonakabhāve purimasikkhāpadalakkhaṇenāti dīpetuṃ vuttaṃ. Tasmā evaṃ ‘‘sīgha’’nti vā ‘‘lahu’’nti vā ādinā avatvāpi ‘‘dasāhā’’ti vuttanti. Atthatakathinassa evaṃ hotu, anatthate pana kathine kathanti vutte anatthatassa paṭikkhepataṃ dassetīti vutto apassanto vighātaṃ āpajjatīti (vajira. ṭī. pārājika 499-500) likhitaṃ.
ਅਕਾਲਚੀવਰਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Akālacīvarasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.