| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
೬. ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
6. Ākaṅkheyyasuttavaṇṇanā
೬೪. ಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ, ಸಮನ್ತತೋ ಪನ್ನಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ। ನನ್ತಿ ‘‘ಸುವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸುವಗಣಂ। ಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಪನ್ನೋ ಗತೋ ಉಪಗತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ। ಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಂ। ಸಾ ಪನೇತ್ಥ ರಸಸಮ್ಪತ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾಯ ವಿಸೇಸೇ ಅವಟ್ಠಾನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಖುದ್ದಮಧುಂ ಅನೇಳಕ’’ನ್ತಿ, ನಿದ್ದೋಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇದಂ ಮಧುರಸಮ್ಪನ್ನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ। ಸೀಲಸ್ಸ ಅನವಸೇಸಸಮಾದಾನೇನ ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವಾಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಲಾ। ಸಮಾದಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಚ್ಛಿನ್ದನತೋ ಸೀಲಸಮಙ್ಗಿನೋ। ಸಮಾದಾನತೋ ಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತವಿರೋಧಿಧಮ್ಮಾನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸೀಲಸಮಙ್ಗಿತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಚೇತನಾದೀನಂ ಪನ ಸೀಲನಲಕ್ಖಣಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ। ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೯) ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
64.Sampannanti paripuṇṇaṃ, samantato pannaṃ pattanti sampannaṃ. Tenāha ‘‘idaṃ paripuṇṇasampannaṃ nāmā’’ti. Nanti ‘‘suvā’’ti vuttaṃ suvagaṇaṃ. Sampannoti sammadeva panno gato upagato. Tenāha ‘‘samannāgato’’ti. Sampannanti sampattiyuttaṃ. Sā panettha rasasampatti adhippetā sāmaññajotanāya visese avaṭṭhānato. Tenāha ‘‘seyyathāpi khuddamadhuṃ aneḷaka’’nti, niddosanti attho. Tena vuttaṃ ‘‘idaṃ madhurasampannaṃ nāmā’’ti. Sīlassa anavasesasamādānena akhaṇḍādibhāvāpattiyā ca paripuṇṇasīlā. Samādānato paṭṭhāya acchindanato sīlasamaṅgino. Samādānato hi accantavirodhidhammānuppattiyā sīlasamaṅgitā veditabbā, cetanādīnaṃ pana sīlanalakkhaṇānaṃ dhammānaṃ pavattikkhaṇe vattabbameva natthi. Visuddhimagge (visuddhi. 1.9) vuttā, tasmā tattha vuttanayeneva vitthārakathā veditabbāti adhippāyo.
ಖೇತ್ತಪಾರಿಪೂರೀತಿ ನಿಸ್ಸಿತಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ನಿಸ್ಸಯಪಾರಿಪೂರಿಮಾಹ ನಿಸ್ಸಿತಕಮ್ಮವಿಪತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಸಯತ್ತಾ ಯಥಾ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಖೇತ್ತೇನ ಖಣ್ಡಪೂತಿಆದಿದೋಸೋ ವುತ್ತೋ। ಖೇತ್ತಂ ಖಣ್ಡಂ ಹೋತೀತಿ ಅಪರಿಪೂರಂ ಹೋತಿ ಸಸ್ಸಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಅಭಾವತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಸ್ಸಂ ನ ಉಟ್ಠೇತೀ’’ತಿ। ಪಾದಮತ್ತಸ್ಸಪಿ ಅನೇಕಮ್ಬಣಫಲನತೋ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತಿ। ಕಿಸಲಯಪಲಾಲಾದಿಬಹುತಾಯ ಮಹಾನಿಸಂಸಂ। ಏವಮೇವನ್ತಿ ಯಥಾ ಖಿತ್ತಂ ಬೀಜಂ ಖಣ್ಡಾದಿಚತುದೋಸವಸೇನ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಹೋತಿ, ತದಭಾವೇನ ಚ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ, ಏವಂ ಸೀಲಂ ಖಣ್ಡಾದಿಚತುದೋಸವಸೇನ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಹೋತಿ, ತದಭಾವೇನ ಚ ಪರಿಪುಣ್ಣನ್ತಿ, ಚತುದೋಸತದಭಾವಸಾಮಞ್ಞಮೇವ ನಿದಸ್ಸನನಿದಸ್ಸಿತಬ್ಬವಿಪತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತೀಸು ದಸ್ಸೇತಿ। ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತಿ ವಿಪಾಕಫಲೇನ। ಮಹಾನಿಸಂಸನ್ತಿ ವಿಪುಲಾನಿಸಂಸಂ। ಸ್ವಾಯಂ ಆನಿಸಂಸೋ ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ವಿತ್ಥಾರೀಯತಿ।
Khettapāripūrīti nissitapāripūriyā nissayapāripūrimāha nissitakammavipattisampattivisayattā yathā ‘‘mañcā ukkuṭṭhiṃ karontī’’ti. Tathā hi khettena khaṇḍapūtiādidoso vutto. Khettaṃ khaṇḍaṃ hotīti aparipūraṃ hoti sassapāripūriyā abhāvato. Tenevāha ‘‘sassaṃ na uṭṭhetī’’ti. Pādamattassapi anekambaṇaphalanato mahapphalaṃ hoti. Kisalayapalālādibahutāya mahānisaṃsaṃ. Evamevanti yathā khittaṃ bījaṃ khaṇḍādicatudosavasena aparipuṇṇaṃ hoti, tadabhāvena ca paripuṇṇaṃ, evaṃ sīlaṃ khaṇḍādicatudosavasena aparipuṇṇaṃ hoti, tadabhāvena ca paripuṇṇanti, catudosatadabhāvasāmaññameva nidassananidassitabbavipattisampattīsu dasseti. Mahapphalaṃ hoti vipākaphalena. Mahānisaṃsanti vipulānisaṃsaṃ. Svāyaṃ ānisaṃso idha pāḷiyaṃ nānappakārena vitthārīyati.
ಏತ್ತಾವತಾ ಕಿರಾತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೨.೩೭; ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೧೦.೭೧-೭೪) ಕಿರ-ಸದ್ದೋ ಅರುಚಿಸೂಚನತ್ಥೋ। ತೇನೇತ್ಥ ಆಚರಿಯವಾದಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಅರುಚ್ಚನಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ। ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾತಿ ಅನಾಮಟ್ಠವಿಸೇಸಂ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಸೀಲಸಙ್ಖೇಪೇನ ಗಹಿತಂ। ತಞ್ಚ ಚತುಬ್ಬಿಧನ್ತಿ ಆಚರಿಯತ್ಥೇರೋ ‘‘ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥಾತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲೇ। ಜೇಟ್ಠಕಸೀಲನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೫.೪೧೨) ಪಧಾನಸೀಲಂ। ಉಭಯತ್ಥಾತಿ ಉದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸೇ। ಇಧ ನಿದ್ದೇಸೇ ವಿಯ ಉದ್ದೇಸೇಪಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ ಭಗವತಾ ವುತ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ । ಸೀಲಗ್ಗಹಣಞ್ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರವಸೇನ ಆಗತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋಯೇವಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಅವಧಾರಣೇನ ಇತರೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಏಕದೇಸೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತೋಗಧಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಅನೋಲೋಕಿಯೋಲೋಕನೇ ಆಜೀವಹೇತು ಛಸಿಕ್ಖಾಪದವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಪರಿಭೋಗೇ ಚ ಆಪತ್ತಿ ವಿಹಿತಾತಿ। ತೀಣೀತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸೀಲಾದೀನಿ। ಸೀಲನ್ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೀಲಪರಿಯಾಯೇನ ತೇಸಂ ಕತ್ಥಚಿ ಸುತ್ತೇ ಗಹಿತಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಕಿಂ ಅತ್ಥಿ ಯಥಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋತಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖತ್ತಾ ಅಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋವ ಉಪಚಾರೇನ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಯ ವದತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನನುಜಾನನ್ತೋ’’ತಿ। ಛದ್ವಾರರಕ್ಖಾಮತ್ತಕಮೇವಾತಿ ತಸ್ಸ ಸಲ್ಲಹುಕಭಾವಮಾಹ ಚಿತ್ತಾಧಿಟ್ಠಾನಮತ್ತೇನ ಪಟಿಪಾಕತಿಕಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ। ಇತರದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪತ್ತಿಮತ್ತಕನ್ತಿ ಫಲೇನ ಹೇತುಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಉಪ್ಪಾದನಹೇತುಕಾ ಹಿ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ। ಇದಮತ್ಥನ್ತಿ ಇದಂ ಪಯೋಜನಂ ಇಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಪರಿಭುಞ್ಜನೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಇಮಿನಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಪಧಾನಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಪರಿವಾರವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪರಿಯಾಯಸೀಲಾನಿ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Ettāvatā kirāti (a. ni. ṭī. 2.2.37; a. ni. ṭī. 3.10.71-74) kira-saddo arucisūcanattho. Tenettha ācariyavādassa attano aruccanabhāvaṃ dīpeti. Sampannasīlāti anāmaṭṭhavisesaṃ sāmaññato sīlasaṅkhepena gahitaṃ. Tañca catubbidhanti ācariyatthero ‘‘catupārisuddhisīlaṃ uddisitvā’’ti āha. Tatthāti catupārisuddhisīle. Jeṭṭhakasīlanti (saṃ. ni. ṭī. 3.5.412) padhānasīlaṃ. Ubhayatthāti uddesaniddese. Idha niddese viya uddesepi pātimokkhasaṃvaro bhagavatā vutto ‘‘sampannasīlā’’ti vuttattāti adhippāyo . Sīlaggahaṇañhi pāḷiyaṃ pātimokkhasaṃvaravasena āgataṃ. Tenāha ‘‘pātimokkhasaṃvaroyevā’’tiādi. Tattha avadhāraṇena itaresaṃ tiṇṇaṃ ekadesena pātimokkhantogadhabhāvaṃ dīpeti. Tathā hi anolokiyolokane ājīvahetu chasikkhāpadavītikkame gilānapaccayassa apaccavekkhitaparibhoge ca āpatti vihitāti. Tīṇīti indriyasaṃvarasīlādīni. Sīlanti vuttaṭṭhānaṃ nāma atthīti sīlapariyāyena tesaṃ katthaci sutte gahitaṭṭhānaṃ nāma kiṃ atthi yathā pātimokkhasaṃvaroti ācariyassa sammukhattā apaṭikkhipantova upacārena pucchanto viya vadati. Tenāha ‘‘ananujānanto’’ti. Chadvārarakkhāmattakamevāti tassa sallahukabhāvamāha cittādhiṭṭhānamattena paṭipākatikabhāvāpattito. Itaradvayepi eseva nayo. Paccayuppattimattakanti phalena hetuṃ dasseti. Uppādanahetukā hi paccayānaṃ uppatti. Idamatthanti idaṃ payojanaṃ imassa paccayassa paribhuñjaneti adhippāyo. Nippariyāyenāti iminā indriyasaṃvarādīni tīṇi padhānassa sīlassa parivāravasena pavattiyā pariyāyasīlāni nāmāti dasseti.
ಇದಾನಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸ್ಸೇವ ಪಧಾನಭಾವಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಅನ್ವಯತೋ ಚ ಉಪಮಾಯ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ। ಸೇಸಾನೀತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾದೀನಿ। ತಸ್ಸೇವಾತಿ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ಸೀಲಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸೇವ। ಸಮ್ಪನ್ನಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಗ್ಗಹಣೇನ ವೇವಚನಂ ವತ್ವಾ ತಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ…ಪೇ॰… ಆದಿಮಾಹ। ಯಥಾ ಅಞ್ಞಥಾಪಿ ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲವಾ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೯೯) ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ದೇಸನಾಯ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಸೀಲಂ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೦೮; ಮಹಾನಿ॰ ೧೯೯) ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ।
Idāni pātimokkhasaṃvarasseva padhānabhāvaṃ byatirekato anvayato ca upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yassā’’tiādimāha. Tattha soti pātimokkhasaṃvaro. Sesānīti indriyasaṃvarādīni. Tassevāti ‘‘sampannasīlā’’ti ettha yaṃ sīlaṃ vuttaṃ, tasseva. Sampannapātimokkhāti ettha pātimokkhaggahaṇena vevacanaṃ vatvā taṃ vitthāretvā…pe… ādimāha. Yathā aññathāpi ‘‘idha bhikkhu sīlavā hotī’’ti (mahāni. 199) puggalādhiṭṭhānāya desanāya uddiṭṭhaṃ sīlaṃ ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharatī’’ti (vibha. 508; mahāni. 199) niddiṭṭhaṃ.
ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತಾತಿ ಯೋ ನಂ ಪಾತಿ ರಕ್ಖತಿ, ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತಿ ಮೋಚೇತಿ ಆಪಾಯಿಕಾದೀಹಿ ದುಕ್ಖೇಹೀತಿ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇನ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಲೇನ ಪಿಹಿತಕಾಯವಚೀದ್ವಾರಾ। ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಏವಂಭೂತಾ ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ’’ತಿ।
Pātimokkhasaṃvarasaṃvutāti yo naṃ pāti rakkhati, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehīti ‘‘pātimokkha’’nti laddhanāmena sikkhāpadasīlena pihitakāyavacīdvārā. Te pana yasmā evaṃbhūtā tena samannāgatā nāma honti, tasmā vuttaṃ ‘‘pātimokkhasaṃvarena samannāgatā’’ti.
ಅಪರೋ ನಯೋ (ಉದಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೧; ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ೯೭) – ಕಿಲೇಸಾನಂ ಬಲವಭಾವತೋ, ಪಾಪಕಿರಿಯಾಯ ಸುಕರಭಾವತೋ, ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯ ಚ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ಬಹುಕ್ಖತ್ತುಂ ಅಪಾಯೇಸು ಪತನಸೀಲೋತಿ ಪಾತೀ, ಪುಥುಜ್ಜನೋ। ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ವಾ ಭವಾದೀಸು ಕಮ್ಮವೇಗಕ್ಖಿತ್ತೋ ಘಟೀಯನ್ತಂ ವಿಯ ಅನವಟ್ಠಾನೇನ ಪರಿಬ್ಭಮನತೋ ಗಮನಸೀಲೋತಿ ಪಾತೀ, ಮರಣವಸೇನ ವಾ ತಮ್ಹಿ ತಮ್ಹಿ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪಾತನಸೀಲೋತಿ ಪಾತೀ, ಸತ್ತಸನ್ತಾನೋ, ಚಿತ್ತಮೇವ ವಾ, ತಂ ಪಾತಿಂ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖತೋ ಮೋಕ್ಖೇತೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಹಿ ವಿಮೋಕ್ಖೇನ ಸತ್ತೋ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಚಿತ್ತವೋದಾನಾ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ, ‘‘ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೮) ಚ।
Aparo nayo (udā. aṭṭha. 31; itivu. aṭṭha. 97) – kilesānaṃ balavabhāvato, pāpakiriyāya sukarabhāvato, puññakiriyāya ca dukkarabhāvato bahukkhattuṃ apāyesu patanasīloti pātī, puthujjano. Aniccatāya vā bhavādīsu kammavegakkhitto ghaṭīyantaṃ viya anavaṭṭhānena paribbhamanato gamanasīloti pātī, maraṇavasena vā tamhi tamhi sattanikāye attabhāvassa pātanasīloti pātī, sattasantāno, cittameva vā, taṃ pātiṃ saṃsāradukkhato mokkhetīti pātimokkhaṃ. Cittassa hi vimokkhena satto vimuttoti vuccati. Vuttañhi ‘‘cittavodānā visujjhantī’’ti, ‘‘anupādāya āsavehi cittaṃ vimutta’’nti (mahāva. 28) ca.
ಅಥ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾದಿನಾ ಹೇತುನಾ ಸಂಸಾರೇ ಪತತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪಾತೀ। ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ತಣ್ಹಾಸಂಯೋಜನಾನಂ ಸನ್ಧಾವತಂ ಸಂಸರತ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨೫) ಹಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಪಾತಿನೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ತಣ್ಹಾದಿಸಂಕಿಲೇಸತ್ತಯತೋ ಮೋಕ್ಖೋ ಏತೇನಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ। ‘‘ಕಣ್ಠೇಕಾಲೋ’’ತಿಆದೀನಂ ವಿಯ ಸಮಾಸಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Atha vā avijjādinā hetunā saṃsāre patati gacchati pavattatīti pātī. ‘‘Avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarata’’nti (saṃ. ni. 2.125) hi vuttaṃ. Tassa pātino sattassa taṇhādisaṃkilesattayato mokkho etenāti pātimokkho. ‘‘Kaṇṭhekālo’’tiādīnaṃ viya samāsasiddhi veditabbā.
ಅಥ ವಾ ಪಾತೇತಿ ವಿನಿಪಾತೇತಿ ದುಕ್ಖೇತಿ ಪಾತಿ, ಚಿತ್ತಂ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಚಿತ್ತೇನ ನೀಯತಿ ಲೋಕೋ, ಚಿತ್ತೇನ ಪರಿಕಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೬೨)। ತಸ್ಸ ಪಾತಿನೋ ಮೋಕ್ಖೋ ಏತೇನಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ। ಪತತಿ ವಾ ಏತೇನ ಅಪಾಯದುಕ್ಖೇ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖೇ ಚಾತಿ ಪಾತೀ, ತಣ್ಹಾದಿಸಂಕಿಲೇಸೋ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ತಣ್ಹಾ ಜನೇತಿ ಪುರಿಸಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೫೭), ತಣ್ಹಾದುತಿಯೋ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ (ಇತಿವು॰ ೧೫, ೧೦೫; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೯) ಚ ಆದಿ। ತತೋ ಪಾತಿತೋ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ।
Atha vā pāteti vinipāteti dukkheti pāti, cittaṃ. Vuttañhi ‘‘cittena nīyati loko, cittena parikassatī’’ti (saṃ. ni. 1.62). Tassa pātino mokkho etenāti pātimokkho. Patati vā etena apāyadukkhe saṃsāradukkhe cāti pātī, taṇhādisaṃkileso. Vuttañhi ‘‘taṇhā janeti purisaṃ (saṃ. ni. 1.57), taṇhādutiyo puriso’’ti (itivu. 15, 105; a. ni. 4.9) ca ādi. Tato pātito mokkhoti pātimokkho.
ಅಥ ವಾ ಪತತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಪಾತೀ, ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾನಿ ಆಯತನಾನಿ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ಛಸು ಲೋಕೋ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ, ಛಸು ಕುಬ್ಬತಿ ಸನ್ಥವ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೭೦; ಸು॰ ನಿ॰ ೧೭೧)। ತತೋ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಯತನಸಙ್ಖಾತತೋ ಪಾತಿತೋ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ। ಅಥ ವಾ ಪಾತೋ ವಿನಿಪಾತೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಾತೀ, ಸಂಸಾರೋ। ತತೋ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ। ಅಥ ವಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಾಧಿಪತಿಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರೋ ಭಗವಾ ‘‘ಪತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಮುಚ್ಚತಿ ಏತೇನಾತಿ ಮೋಕ್ಖೋ, ಪತಿನೋ ಮೋಕ್ಖೋ ತೇನ ಪಞ್ಞತ್ತತ್ತಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ । ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ ಏವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ। ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ವಾ ಮೂಲಭಾವತೋ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ಪತಿ ಚ ಸೋ ಯಥಾವುತ್ತತ್ಥೇನ ಮೋಕ್ಖೋ ಚಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ। ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ ಏವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಆದಿಮೇತಂ ಮುಖಮೇತಂ ಪಮುಖಮೇತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೫) ವಿತ್ಥಾರೋ।
Atha vā patati etthāti pātī, cha ajjhattikabāhirāni āyatanāni. Vuttañhi ‘‘chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhava’’nti (saṃ. ni. 1.70; su. ni. 171). Tato ajjhattikabāhirāyatanasaṅkhātato pātito mokkhoti pātimokkho. Atha vā pāto vinipāto assa atthīti pātī, saṃsāro. Tato mokkhoti pātimokkho. Atha vā sabbalokādhipatibhāvato dhammissaro bhagavā ‘‘patī’’ti vuccati, muccati etenāti mokkho, patino mokkho tena paññattattāti pātimokkho . Pātimokkho eva pātimokkho. Sabbaguṇānaṃ vā mūlabhāvato uttamaṭṭhena pati ca so yathāvuttatthena mokkho cāti pātimokkho. Pātimokkho eva pātimokkho. Tathā hi vuttaṃ ‘‘pātimokkhantiādimetaṃ mukhametaṃ pamukhameta’’nti (mahāva. 135) vitthāro.
ಅಥ ವಾ ಪ-ಇತಿ ಪಕಾರೇ, ಅತೀತಿ ಅಚ್ಚನ್ತತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಮಾ ಪಕಾರೇಹಿ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ। ಇದಞ್ಹಿ ಸೀಲಂ ಸಯಂ ತದಙ್ಗವಸೇನ, ಸಮಾಧಿಸಹಿತಂ ಪಞ್ಞಾಸಹಿತಞ್ಚ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ, ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಚ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತಿ ಮೋಚೇತೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ। ಪತಿ ಪತಿ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ, ತಮ್ಹಾ ತಮ್ಹಾ ವೀತಿಕ್ಕಮದೋಸತೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಮೋಕ್ಖೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ ಏವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ। ಮೋಕ್ಖೋ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಸ್ಸ ಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಪತಿಬಿಮ್ಬಭೂತೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ । ಸೀಲಸಂವರೋ ಹಿ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯೋ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಂ ವಿಯ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಉದಯಭೂತೋ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗೋ ವಿಯ ಹೋತಿ ಯಥಾರಹಂ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾಪನತೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ। ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋಯೇವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ। ಅಥ ವಾ ಮೋಕ್ಖಂ ಪತಿ ವತ್ತತಿ ಮೋಕ್ಖಾಭಿಮುಖನ್ತಿ ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ। ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಮೇವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Atha vā pa-iti pakāre, atīti accantatthe nipāto, tasmā pakārehi accantaṃ mokkhetīti pātimokkho. Idañhi sīlaṃ sayaṃ tadaṅgavasena, samādhisahitaṃ paññāsahitañca vikkhambhanavasena, samucchedavasena ca accantaṃ mokkheti mocetīti pātimokkho. Pati pati mokkhoti vā pātimokkho, tamhā tamhā vītikkamadosato paccekaṃ mokkhoti attho. Pātimokkho eva pātimokkho. Mokkho vā nibbānaṃ, tassa mokkhassa patibimbabhūtoti pātimokkho . Sīlasaṃvaro hi nibbedhabhāgiyo sūriyassa aruṇuggamanaṃ viya nibbānassa udayabhūto tappaṭibhāgo viya hoti yathārahaṃ kilesanibbāpanatoti pātimokkho. Pātimokkhoyeva pātimokkho. Atha vā mokkhaṃ pati vattati mokkhābhimukhanti vā pātimokkhaṃ. Pātimokkhameva pātimokkhanti evamettha pātimokkhasaddassa attho veditabbo.
ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕಅವೀತಿಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತೇನ ಆಚಾರೇನ ಚೇವ ನವೇಸಿಯಗೋಚರತಾದಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಗೋಚರೇನ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಸಮ್ಪನ್ನಆಚಾರಗೋಚರಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪ್ಪಮತ್ತೇಸೂತಿ ಅತಿಪರಿತ್ತಕೇಸು ಅನಾಪತ್ತಿಗಮನೀಯೇಸು, ದುಕ್ಕಟದುಬ್ಭಾಸಿತಮತ್ತೇಸೂತಿ ಅಪರೇ। ವಜ್ಜೇಸೂತಿ ಗಾರಯ್ಹೇಸು। ತೇ ಪನ ಏಕನ್ತತೋ ಅಕುಸಲಸಭಾವಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿ। ಭಯದಸ್ಸಿನೋತಿ ಭಯತೋ ದಸ್ಸನಸೀಲಾ, ಪರಮಾಣುಮತ್ತಮ್ಪಿ ವಜ್ಜಂ ಸಿನೇರುಪ್ಪಮಾಣಂ ವಿಯ ಕತ್ವಾ ಭಾಯನಸೀಲಾ। ಸಮ್ಮಾ ಆದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಚ ಆದಿಯಿತ್ವಾ। ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮನ್ತಿ ಸಮುದಾಯತೋ ಅವಯವನಿದ್ಧಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ತಂ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಥಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಮಾಹ। ಸಿಕ್ಖಾಪದಮೇವ ಹಿ ಸಮಾದಾತಬ್ಬಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಞ್ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸೇಸೂತಿ ಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಮೂಲಪಞ್ಞತ್ತಿಅನುಪಞ್ಞತಿಸಬ್ಬತ್ಥಪಞ್ಞತ್ತಿಪದೇಸಪಞ್ಞತ್ತಿಆದಿಭೇದಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಪೂರೇತಬ್ಬಂ ಸೀಲಂ। ತಂ ಪನ ದ್ವಾರವಸೇನ ದುವಿಧಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯಿಕಂ ವಾಚಸಿಕಞ್ಚಾ’’ತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ಆಧಾರೇ ಭುಮ್ಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಭಾಗೇಸು ಕಸ್ಸಚಿ ವಿಸುಂ ಅಗ್ಗಹಣತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಂ ಸಬ್ಬ’’ನ್ತಿ।
Ācāragocarasampannāti kāyikavācasikaavītikkamasaṅkhātena ācārena ceva navesiyagocaratādisaṅkhātena gocarena ca sampannā, sampannaācāragocarāti attho. Appamattesūti atiparittakesu anāpattigamanīyesu, dukkaṭadubbhāsitamattesūti apare. Vajjesūti gārayhesu. Te pana ekantato akusalasabhāvā hontīti āha ‘‘akusaladhammesū’’ti. Bhayadassinoti bhayato dassanasīlā, paramāṇumattampi vajjaṃ sineruppamāṇaṃ viya katvā bhāyanasīlā. Sammā ādiyitvāti sammadeva sakkaccaṃ sabbaso ca ādiyitvā. Sikkhāpadesūti niddhāraṇe bhummanti samudāyato avayavaniddhāraṇaṃ dassento ‘‘sikkhāpadesu taṃ taṃ sikkhāpadaṃ samādiyitvā sikkhathā’’ti atthamāha. Sikkhāpadameva hi samādātabbaṃ sikkhitabbañcāti adhippāyo. Yaṃ kiñci sikkhākoṭṭhāsesūti sikkhākoṭṭhāsesu mūlapaññattianupaññatisabbatthapaññattipadesapaññattiādibhedaṃ yaṃ kiñci sikkhitabbaṃ paṭipajjitabbaṃ pūretabbaṃ sīlaṃ. Taṃ pana dvāravasena duvidhamevāti āha ‘‘kāyikaṃ vācasikañcā’’ti. Imasmiṃ atthavikappe sikkhāpadesūti ādhāre bhummaṃ sikkhābhāgesu kassaci visuṃ aggahaṇato. Tenāha ‘‘taṃ sabba’’nti.
೬೫. ಕಸ್ಮಾ ಆರದ್ಧನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೩.೧೦.೭೧-೭೪) ದೇಸನಾಯ ಕಾರಣಪುಚ್ಛಾ। ಸೀಲಾನಿಸಂಸದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಪಯೋಜನನಿದ್ದೇಸೋ। ಕೋ ಅತ್ಥೋ ಕ್ವ ಅತ್ಥೋ ಕ್ವ ನಿಪಾತಿತಾತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸೀಲಾನಿಸಂಸದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಹಿ ಏತ್ಥ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಯಂ ಸೀಲಾನಿಸಂಸಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನಂ, ತಂ ಇಮಿಸ್ಸಾ ದೇಸನಾಯ ಕಾರಣನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ಆರದ್ಧನ್ತಿ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಸೀಲಾನಿಸಂಸಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನತೋತಿ ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನೋ ಏವ ಹೋತೀತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಚೇಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಸೀಲಾನಿಸಂಸದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಪನ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ತೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಆನಿಸಂಸೋತಿ ಉದಯೋ। ‘‘ಸೀಲವಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಸುಗತಿಂ ಸಗ್ಗಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೦; ೩.೩೧೬; ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೨೧೩; ಮಹಾವ॰ ೨೮೫) ಪನ ವಿಪಾಕಫಲಮ್ಪಿ ‘‘ಆನಿಸಂಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕೋ ವಿಸೇಸೋತಿ ಕೋ ಫಲವಿಸೇಸೋ। ಕಾ ವಡ್ಢೀತಿ ಕೋ ಅಬ್ಭುದಯೋ। ವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಗುಣೋ ಯಾಥಾವತೋ ವಿಭಾವಿತೋ ಏವ ಅಭಿರುಚಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ನ ಅವಿಭಾವಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಏಕನ್ತತೋ ಆನಿಸಂಸಕಿತ್ತನಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಿಸಕಣ್ಟಕವಾಣಿಜೋ ಉದಾಹಟೋ।
65.Kasmā āraddhanti (a. ni. ṭī. 3.10.71-74) desanāya kāraṇapucchā. Sīlānisaṃsadassanatthanti payojananiddeso. Ko attho kva attho kva nipātitāti? Nayidamevaṃ daṭṭhabbaṃ. Sīlānisaṃsadassanatthanti hi ettha byatirekato yaṃ sīlānisaṃsassa adassanaṃ, taṃ imissā desanāya kāraṇanti kasmā āraddhanti vineyyānaṃ sīlānisaṃsassa adassanatoti atthato āpanno eva hotīti. Tenāha ‘‘sacepī’’tiādi. Sīlānisaṃsadassanatthanti pana imassa atthaṃ vivarituṃ ‘‘tesa’’ntiādi vuttaṃ. Ānisaṃsoti udayo. ‘‘Sīlavā sīlasampanno kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggalokaṃ upapajjatī’’tiādīsu (dī. ni. 2.150; 3.316; a. ni. 5.213; mahāva. 285) pana vipākaphalampi ‘‘ānisaṃso’’ti vuttaṃ. Ko visesoti ko phalaviseso. Kā vaḍḍhīti ko abbhudayo. Vijjamānopi guṇo yāthāvato vibhāvito eva abhiruciṃ uppādeti, na avibhāvito, tasmā ekantato ānisaṃsakittanaṃ icchitabbamevāti dassetuṃ visakaṇṭakavāṇijo udāhaṭo.
ತತ್ಥ ಗುಳೋ ನಾಮ ಉಚ್ಛುರಸಂ ಪಚಿತ್ವಾ ಚುಣ್ಣಾದೀಹಿ ಮಿಸ್ಸಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನೇ ಪಿಣ್ಡೀಭೂತಂ। ಫಾಣಿತಂ ಅಪಿಣ್ಡಿತಂ ದ್ರವೀಭೂತಂ। ಖಣ್ಡಂ ಭಿಜ್ಜನಕ್ಖಮಂ। ಸಕ್ಖರಾ ನಾಮ ಫಲಿಕಸದಿಸಾ। ಸಕ್ಖರಾದೀನಿತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮಚ್ಛಣ್ಡಿಕಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಗುಳಾದೀಸು ವಿಸಕಣ್ಟಕವೋಹಾರೋ ಅಪಚ್ಚನ್ತದೇಸೇ ಪಚುರೋತಿ ‘‘ಪಚ್ಚನ್ತಗಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ದಾರಕೇ ಚ ಪಲಾಪೇಸುಂ ‘‘ವಿಸಕಣ್ಟಕಂ ಮಾ ಗಣ್ಹನ್ತೂ’’ತಿ।
Tattha guḷo nāma ucchurasaṃ pacitvā cuṇṇādīhi missitvā sampiṇḍane piṇḍībhūtaṃ. Phāṇitaṃ apiṇḍitaṃ dravībhūtaṃ. Khaṇḍaṃ bhijjanakkhamaṃ. Sakkharā nāma phalikasadisā. Sakkharādīniti ādi-saddena macchaṇḍikānaṃ saṅgaho. Tasmiṃ kāle guḷādīsu visakaṇṭakavohāro apaccantadese pacuroti ‘‘paccantagāmaṃ gantvā’’ti vuttaṃ. Dārake ca palāpesuṃ ‘‘visakaṇṭakaṃ mā gaṇhantū’’ti.
ಪಿಯೋತಿ ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬೋ। ಪಿಯಸ್ಸ ನಾಮ ದಸ್ಸನಂ ಏಕನ್ತತೋ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಯಚಕ್ಖೂಹಿ ಸಮ್ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ। ಪೀತಿಸಮುಟ್ಠಾನಪಸನ್ನಸೋಮ್ಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಞ್ಹಿ ಚಕ್ಖು ‘‘ಪಿಯಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇಸನ್ತಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ। ಮನವಡ್ಢನಕೋತಿ ಪೀತಿಮನಸ್ಸ ಪರಿಬ್ರೂಹನತೋ ಉಪರೂಪರಿ ಪೀತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕೋ। ಗರುಟ್ಠಾನಿಯೋತಿ ಗರುಕರಣಸ್ಸ ಠಾನಭೂತೋ। ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಞಾಣೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಜಾನಾತಿ। ಯಥಾ ವಾ ಅಞ್ಞೇ ಅಜಾನನ್ತಾಪಿ ಜಾನನ್ತಾ ವಿಯ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ನ ಏವಮಯಂ, ಅಯಂ ಪನ ಜಾನನ್ತೋ ಏವ ಜಾನಾತಿ । ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸನಭೂತೇನ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಏವ ವಾ ಪಸ್ಸತಿ। ಏವಂ ಸಮ್ಭಾವನೀಯೋತಿ ಏವಂ ವಿಞ್ಞುತಾಯ ಪಣ್ಡಿತಭಾವೇನ ಸಮ್ಭಾವೇತಬ್ಬೋ।
Piyoti piyāyitabbo. Piyassa nāma dassanaṃ ekantato abhinanditabbaṃ hotīti āha ‘‘viyacakkhūhi sampassitabbo’’ti. Pītisamuṭṭhānapasannasommarūpapariggahañhi cakkhu ‘‘piyacakkhū’’ti vuccati. Tesanti sabrahmacārīnaṃ. Manavaḍḍhanakoti pītimanassa paribrūhanato uparūpari pīticittassa uppādako. Garuṭṭhāniyoti garukaraṇassa ṭhānabhūto. Jānaṃ jānātīti ñāṇena jānitabbaṃ jānāti. Yathā vā aññe ajānantāpi jānantā viya pavattanti, na evamayaṃ, ayaṃ pana jānanto eva jānāti . Passaṃ passatīti dassanabhūtena paññācakkhunā passitabbaṃ passati, passanto eva vā passati. Evaṃ sambhāvanīyoti evaṃ viññutāya paṇḍitabhāvena sambhāvetabbo.
ಸೀಲೇಸ್ವೇವಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ಏವ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಂ ಉತ್ತರಪದಾವಧಾರಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏವಞ್ಹಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಉಪರಿಸಿಕ್ಖಾದ್ವಯಂ ಅನಿವತ್ತಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ಪನ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ಫಲೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ವಿಪಸ್ಸನಾಧಿಟ್ಠಾನಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕತಾಯ ಹಿ ಇಧ ಸೀಲಸ್ಸ ಪಾರಿಪೂರೀ, ನ ಕೇವಲಂ ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವಮತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಾನಿ ಖೋ ಪನ ತಾನಿ ಅಖಣ್ಡಾನಿ…ಪೇ॰… ಸಮಾಧಿಸಂವತ್ತನಿಕಾನೀ’’ತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿ ಸಿಕ್ಖಾದ್ವಯಂ ಸೀಲಸ್ಸ ಸಮ್ಭಾರಭಾವೇನ ಗಹಿತನ್ತಿ ಸೀಲಸ್ಸೇವೇತ್ಥ ಪಧಾನಗ್ಗಹಣಂ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಸಙ್ಖಾರಪರಿಗ್ಗಹಾನಂ ಸೀಲಸ್ಸಾನುರಕ್ಖಣಭಾವಂ ವಕ್ಖತಿ। ಯಂ ಪನ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಸಿಕ್ಖತ್ತಯದೇಸನಾ ಜಾತಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೬೫), ತಂ ಇತರಾಸಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾನಂ ಇಧ ಗಹಿತತಾಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಪಧಾನಭಾವೇನ ಗಹಿತತಂ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಸೀಲಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕತಾವಚನಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಖೋ ಪನೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಓರಮತ್ತಕ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೭)। ತಂ ಪುಥುಜ್ಜನಗೋಚರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ನ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಸೀಲಂ ವಿಭತ್ತಂ, ಏವಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸೀಲಮತ್ತಕನ್ತಿ ಮತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಸಮತ್ಥಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅನೂನೇನಾತಿ ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವೇನ, ಕಸ್ಸಚಿ ವಾ ಅಹಾಪನೇನ ಉಪಪನ್ನೇನ। ಆಕಾರೇನಾತಿ ಕರಣೇನ ಸಮ್ಪಾದನೇನ। ಚಿತ್ತಸಮಥೇತಿ ಚಿತ್ತಸಮಾಧಾನೇ। ಯುತ್ತೋತಿ ಅವಿಯುತ್ತೋ ಪಸುತೋ। ಯೋ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಝಾನಭಾವನಂ ಅನನುಯುತ್ತೋ, ಸೋ ತಂ ಬಹಿ ನೀಹರತಿ ನಾಮ। ಯೋ ಆರಭಿತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಆಪಜ್ಜತಿ , ಸೋ ತಂ ವಿನಾಸೇತಿ ನಾಮ। ಯೋ ಪನ ಈದಿಸೋ ಅಹುತ್ವಾ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ, ಸೋ ಅನಿರಾಕತಜ್ಝಾನೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಬಹಿ ಅನೀಹಟಜ್ಝಾನೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Sīlesvevassa paripūrakārīti sīlesu paripūrakārī eva bhaveyyāti evaṃ uttarapadāvadhāraṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Evañhi iminā padena uparisikkhādvayaṃ anivattitameva hoti. Yathā pana sīlesu paripūrakārī nāma hoti, taṃ phalena dassetuṃ ‘‘ajjhatta’’ntiādi vuttaṃ. Vipassanādhiṭṭhānasamādhisaṃvattanikatāya hi idha sīlassa pāripūrī, na kevalaṃ akhaṇḍādibhāvamattaṃ. Tenāha ‘‘yāni kho pana tāni akhaṇḍāni…pe… samādhisaṃvattanikānī’’ti. Evañca katvā upari sikkhādvayaṃ sīlassa sambhārabhāvena gahitanti sīlassevettha padhānaggahaṇaṃ siddhaṃ hoti. Tathā hi cittekaggatāsaṅkhārapariggahānaṃ sīlassānurakkhaṇabhāvaṃ vakkhati. Yaṃ pana vakkhati ‘‘sikkhattayadesanā jātā’’ti (ma. ni. aṭṭha. 1.65), taṃ itarāsampi sikkhānaṃ idha gahitatāmattaṃ sandhāya vuttaṃ, na padhānabhāvena gahitataṃ. Yadi evaṃ kathaṃ sīlassa appamattakatāvacanaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘appamattakaṃ kho panetaṃ, bhikkhave, oramattaka’’nti (dī. ni. 1.7). Taṃ puthujjanagocaraṃ sandhāya vuttaṃ. Tathā hi tattha na nippadesato sīlaṃ vibhattaṃ, evaṃ katvā tattha sīlamattakanti mattaggahaṇaṃ samatthitanti daṭṭhabbaṃ. Anūnenāti akhaṇḍādibhāvena, kassaci vā ahāpanena upapannena. Ākārenāti karaṇena sampādanena. Cittasamatheti cittasamādhāne. Yuttoti aviyutto pasuto. Yo sabbena sabbaṃ jhānabhāvanaṃ ananuyutto, so taṃ bahi nīharati nāma. Yo ārabhitvā antarā saṅkocaṃ āpajjati , so taṃ vināseti nāma. Yo pana īdiso ahutvā jhānaṃ upasampajja viharati, so anirākatajjhānoti dassento ‘‘bahi anīhaṭajjhāno’’tiādimāha.
ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ। ತಥಾ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ಚ। ತಸ್ಸೇವ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾ। ವಿರಜ್ಜನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾ। ನಿರೋಧಸ್ಸ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾ। ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾ। ಸುಞ್ಞಾಗಾರಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ತತ್ಥ ಲದ್ಧಕಾಯವಿವೇಕತಾಯ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಚಿತ್ತವಿವೇಕಂ ಪರಿಬ್ರೂಹೇನ್ತೋ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಲೋಕಂ ಸಾಸನಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಞ್ಚ ಉಪಸೋಭಯಮಾನೋ ಗುಣವಿಸೇಸಾಧಿಟ್ಠಾನಭಾವಾಪಾದನೇನ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಅತ್ಥತೋ ತಂ ಬ್ರೂಹೇನ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬ್ರೂಹೇತಾ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನ’’ನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಯಮೇವ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನುಬ್ರೂಹನವಿಞ್ಞುಪ್ಪಸತ್ಥಾನಂ ಭಾಜನಂ, ನ ಸೇನಾಸನಪತಿಟ್ಠಾಪನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏಕಭೂಮಕಾದಿ…ಪೇ॰… ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ। ಸುಞ್ಞಾಗಾರಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಅರಞ್ಞರುಕ್ಖಮೂಲಾದಿ ಸಬ್ಬಂ ಪಧಾನಾನುಯೋಗಕ್ಖಮಂ ಸೇನಾಸನಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Aniccassa tebhūmakadhammassa, aniccanti vā anupassanā aniccānupassanā. Tathā dukkhānupassanā anattānupassanā ca. Tasseva nibbindanākārena pavattā anupassanā nibbidānupassanā. Virajjanākārena pavattā anupassanā virāgānupassanā. Nirodhassa anupassanā nirodhānupassanā. Paṭinissajjanavasena pavattā anupassanā paṭinissaggānupassanā. Suññāgāragato bhikkhu tattha laddhakāyavivekatāya samathavipassanāvasena cittavivekaṃ paribrūhento yathānusiṭṭhaṃ paṭipattiyā lokaṃ sāsanañca attano visesādhigamaṭṭhānabhūtaṃ suññāgārañca upasobhayamāno guṇavisesādhiṭṭhānabhāvāpādanena viññūnaṃ atthato taṃ brūhento nāma hotīti vuttaṃ ‘‘brūhetā suññāgārāna’’nti. Tenāha ‘‘ettha cā’’tiādi. Ayameva suññāgārānubrūhanaviññuppasatthānaṃ bhājanaṃ, na senāsanapatiṭṭhāpananti dassento āha ‘‘ekabhūmakādi…pe… daṭṭhabbo’’ti. Suññāgāraggahaṇena cettha araññarukkhamūlādi sabbaṃ padhānānuyogakkhamaṃ senāsanaṃ gahitanti daṭṭhabbaṃ.
ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತದೇಸನಾತಿ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸ್ಸ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೯೩೭) ಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಸುತ್ತಂ। ತಣ್ಹಾಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾತಿ ತಣ್ಹಾಸನ್ನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ। ನ ಹಿ ತಣ್ಹಾವಿರಹಿತಾ ಮಾನದಿಟ್ಠಿಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ। ಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ ಓಸರಿತ್ವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬತಾಯ ಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ ಓಗಾಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗಹಣತ್ಥಮೇವ ಹಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಧಮ್ಮಸ್ಸ ದೇಸನಾಯ ಓಸರಣಂ। ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಯೋ ಪಪಞ್ಚತ್ತಯಂ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಸಂಸಾರೇ ಪಪಞ್ಚನತೋ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧನವಸೇನ ವಿತ್ಥಾರಣತೋ। ಸೀಲಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾತಿ ಸೀಲಾಧಿಟ್ಠಾನತ್ತಾ।
Taṇhāvicaritadesanāti ‘‘ajjhattikassa upādāyā’’ti (vibha. 937) ādinayappavattaṃ taṇhāvicaritasuttaṃ. Taṇhāpadaṭṭhānattāti taṇhāsannissayattā. Na hi taṇhāvirahitā mānadiṭṭhipavatti atthi. Mānadiṭṭhiyo osaritvāti dassetabbatāya mānadiṭṭhiyo ogāhetvāti attho. Gahaṇatthameva hi desetabbadhammassa desanāya osaraṇaṃ. Taṇhāmānadiṭṭhiyo papañcattayaṃ sattasantānassa saṃsāre papañcanato anuppabandhanavasena vitthāraṇato. Sīlapadaṭṭhānattāti sīlādhiṭṭhānattā.
ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾ ವುತ್ತಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಸುಞ್ಞಾಗಾರವಡ್ಢನೇತಿ ಯೋಜನಾ। ದ್ವೇಪಿ ಸಿಕ್ಖಾತಿ ಅಧಿಚಿತ್ತಾಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾ। ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ। ಯದಿ ಏವಮಯಂ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯದೇಸನಾ ಜಾತಾತಿ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಾನಿಸಂಸಪ್ಪಕಾಸನೀ ಸಿಯಾತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ। ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ವಿಯ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸ್ಸ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಸ್ಸ ಆರಕ್ಖಭೂತಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ಇಧ ಗಹಿತಾತಿ ತದುಭಯಂ ಅಪ್ಪಧಾನಂ, ಸೀಲಮೇವ ಪನ ಪಧಾನಭಾವೇನ ಗಹಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೀಲಾನುರಕ್ಖಿಕಾ ಏವಾ’’ತಿಆದಿ।
Adhicittasikkhā vuttāti ānetvā sambandho. Vipassanāvasena suññāgāravaḍḍhaneti yojanā. Dvepi sikkhāti adhicittādhipaññāsikkhā. Saṅgahetvāti adhisīlasikkhāya saddhiṃ saṅgahetvā vuttā. Yadi evamayaṃ sikkhattayadesanā jātāti sikkhattayānisaṃsappakāsanī siyāti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘ettha cā’’tiādi. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Indriyasaṃvaro viya pātimokkhasaṃvarassa catupārisuddhisīlassa ārakkhabhūtā cittekaggatā vipassanā ca idha gahitāti tadubhayaṃ appadhānaṃ, sīlameva pana padhānabhāvena gahitanti veditabbaṃ. Tenāha ‘‘sīlānurakkhikā evā’’tiādi.
ಬಲವತರಸುಖನ್ತಿ ಸಮುಪ್ಪನ್ನಬ್ಯಾಧಿದುಕ್ಖತೋ ಬಲವತರಂ, ತಂ ಅಭಿಭವಿತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಝಾನಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಬಲವಮಮತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತೇನ ದಳ್ಹಅತ್ತಸಿನೇಹೇನ ವಿಲುತ್ತಹದಯೋ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಛಡ್ಡೇನ್ತೋ ಸೋ ತಥಾರೂಪೇಸು…ಪೇ॰… ಪೋಸೇತಾ ಹೋತಿ। ಬಲವಮಮತ್ತಂ ವಾ ಸಿನೇಹೋ ನ ಹೋತಿ ‘‘ಸುದ್ಧೋ ಸಙ್ಖಾರಪುಞ್ಜೋ’’ತಿ ಯಾಥಾವದಸ್ಸನೇನ ಅಹಂಕಾರಮಮಂಕಾರಾಭಾವತೋ। ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಭಯೇ ಖುದಾಭಿಭವಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸಚೇಪಿಸ್ಸ ಅನ್ತಾನಿ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೀ’’ತಿ। ಬ್ಯಾಧಿಭಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಉಸ್ಸುಸ್ಸತಿ ವಿಸುಸ್ಸನೀ’’ತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಗಹಿತಂ ಚೋರಭಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಿಕೋ ವಾ’’ತಿ। ಉಭಯಸ್ಸಾತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾದ್ವಯಸ್ಸ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಚೇತೋ…ಪೇ॰… ಸುಞ್ಞಾಗಾರಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ವಿಸೇಸನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಭಾವಾಪಾದನೇನ ಸೀಲಂ ರಕ್ಖಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ಏವ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾವಿಪಸ್ಸನಾ ಗಹಿತಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪರತೋ ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಫಲಾಭಿಞ್ಞಾಣಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೋ ಸೀಲಸ್ಸ ಉದ್ಧಟೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಸಮ್ಭಾರಭೂತಾ ಏವ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Balavatarasukhanti samuppannabyādhidukkhato balavataraṃ, taṃ abhibhavituṃ samatthaṃ jhānasukhaṃ uppajjati. Balavamamattaṃ hoti, tena daḷhaattasinehena viluttahadayo kusaladhamme chaḍḍento so tathārūpesu…pe… posetā hoti. Balavamamattaṃ vā sineho na hoti ‘‘suddho saṅkhārapuñjo’’ti yāthāvadassanena ahaṃkāramamaṃkārābhāvato. Dubbhikkhabhaye khudābhibhavaṃ sandhāyāha ‘‘sacepissa antāni bahi nikkhamantī’’ti. Byādhibhayaṃ sandhāyāha ‘‘ussussati visussanī’’ti. Ādi-saddena gahitaṃ corabhayaṃ sandhāyāha ‘‘khaṇḍākhaṇḍiko vā’’ti. Ubhayassāti samathavipassanādvayassa. Ettha ca ‘‘ajjhattaṃ ceto…pe… suññāgārāna’’nti imehi visesanibbedhabhāgiyabhāvāpādanena sīlaṃ rakkhituṃ samatthā eva cittekaggatāvipassanā gahitā. Yasmā parato jhānavimokkhaphalābhiññāṇaadhiṭṭhānabhāvo sīlassa uddhaṭo, tasmā tassa bhiyyopi sambhārabhūtā eva cittekaggatā vipassanā tattha tattha gahitāti veditabbā.
ಸೀಲಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಯಥಾವುತ್ತಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾವಿಪಸ್ಸನಾ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೀಲಸ್ಸ ವಾ ಮೂಲಕಾರಣಭೂತಂ ಸಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ ಕಮ್ಮಪಥಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ವಾ। ಸೀಲಞ್ಹಿ ತದಞ್ಞಮ್ಪಿ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾವತ್ಥು ತೇನೇವ ಪರಿಸೋಧಿತಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಹೋತಿ ಮಹಾನಿಸಂಸನ್ತಿ। ಲಾಭೀ ಅಸ್ಸನ್ತಿ ಲಾಭಾ ಸಾಯ ಸಂವರಣಸೀಲಪರಿಪೂರಣಂ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಂ ಕಿಮೀದಿಸಂ ಭಗವಾ ಅನುಜಾನಾತೀತಿ? ನ ಭಗವಾ ಸಭಾವೇನ ಈದಿಸಂ ಅನುಜಾನಾತಿ, ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯೇನ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಚೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಘಾಸೇಸನಂ ಛಿನ್ನಕಥೋ ನ ವಾಚಂ ಪಯುತ್ತಂ ಭಣೇತಿ ಛಿನ್ನಕಥೋ ಮೂಗೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಓಭಾಸಪರಿಕಥಾನಿಮಿತ್ತವಿಞ್ಞತ್ತಿಪಯುತ್ತಂ ಘಾಸೇಸನಂ ವಾಚಂ ನ ಭಣೇ ನ ಕಥೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯವಸೇನಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಯೇಸಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ರಸೋ ಸಭಾವಭೂತೋ ಆನಿಸಂಸೋ ರಸಾನಿಸಂಸೋ।
Sīlādīti ādi-saddena yathāvuttacittekaggatāvipassanā saṅgaṇhāti, sīlassa vā mūlakāraṇabhūtaṃ sabbaṃ kammassakatañāṇañca saṅgaṇhāti kammapathasammādiṭṭhiṃ vā. Sīlañhi tadaññampi puññakiriyāvatthu teneva parisodhitaṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsanti. Lābhī assanti lābhā sāya saṃvaraṇasīlaparipūraṇaṃ pāḷiyaṃ āgataṃ kimīdisaṃ bhagavā anujānātīti? Na bhagavā sabhāvena īdisaṃ anujānāti, mahākāruṇikatāya pana puggalajjhāsayena evaṃ vuttanti dassento ‘‘na cetthā’’tiādimāha. Tattha ghāsesanaṃ chinnakatho na vācaṃ payuttaṃ bhaṇeti chinnakatho mūgo viya hutvā obhāsaparikathānimittaviññattipayuttaṃ ghāsesanaṃ vācaṃ na bhaṇe na katheyyāti attho. Puggalajjhāsayavasenāti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivaranto ‘‘yesañhī’’tiādimāha. Raso sabhāvabhūto ānisaṃso rasānisaṃso.
ಪಚ್ಚಯದಾನಕಾರಾತಿ ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯವಸೇನ ದಾನಕಾರಾ। ‘‘ದೇವಾನಂ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತವಚನಂ ಪಾಕಟೀಕಾತುಮಾಹ ‘‘ದೇವಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ ಗಹಪತಯೋ ಆನಿಸಂಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫೦) ಅನಿಸಂಸಸದ್ದೋ ಫಲಪರಿಯಾಯೋಪಿ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉಭಯಮೇತಂ ಅತ್ಥತೋ ಏಕ’’ನ್ತಿ।
Paccayadānakārāti cīvarādipaccayavasena dānakārā. ‘‘Devānaṃ vā’’ti vuttavacanaṃ pākaṭīkātumāha ‘‘devāpī’’tiādi. ‘‘Pañcime gahapatayo ānisaṃsā’’tiādīsu (dī. ni. 2.150) anisaṃsasaddo phalapariyāyopi hotīti āha ‘‘ubhayametaṃ atthato eka’’nti.
ಸಸ್ಸುಸಸುರಾ ಚ ತಪ್ಪಕ್ಖಿಕಾ ಚ ಸಸ್ಸುಸಸುರಪಕ್ಖಿಕಾ। ತೇ ಞಾತಿಯೋನಿಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಆವಾಹವಿವಾಹಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಾ ಞಾತೀ। ಸಾಲೋಹಿತಾತಿ ಯೋನಿಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ। ಏಕಲೋಹಿತಸಮ್ಬದ್ಧಾತಿ ಏಕೇನ ಸಮಾನೇನ ಲೋಹಿತಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಸಮ್ಬದ್ಧಾ। ಪೇಚ್ಚಭಾವಂ ಗತಾತಿ ಪೇತೂಪಪತ್ತಿವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ಉಪಗತಾ। ತೇ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಇಧ ಕತಕಾಲಕಿರಿಯಾ ಕಾಲೇನ ಕತಜೀವಿತುಪಚ್ಛೇದಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಲಕತಾ’’ತಿ। ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋತಿ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಕೋ। ಕಾಲಕತೋ ಪಿತಾ ವಾ ಮಾತಾ ವಾ ಪೇತಯೋನಿಂ ಉಪಪನ್ನೋತಿ ಅಧಿಕಾರತೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಹಾನಿಸಂಸಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸ ತಥಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅರಿಯಭಾವೇ ಪನ ಸತಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನೇಕಾನಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿಆದಿ। ಬಹುಕಾರನ್ತಿ ಬಹುಪಕಾರಂ। ಉಪಸಙ್ಕಮನನ್ತಿ ಅಭಿವಾದನಾದಿವಸೇನ ಉಪಗಮನಂ। ಪಯಿರುಪಾಸನನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಾನನ್ತಿ।
Sassusasurā ca tappakkhikā ca sassusasurapakkhikā. Te ñātiyonisambandhena āvāhavivāhasambandhavasena sambandhā ñātī. Sālohitāti yonisambandhavasena. Ekalohitasambaddhāti ekena samānena lohitasambandhena sambaddhā. Peccabhāvaṃ gatāti petūpapattivasena nibbattiṃ upagatā. Te pana yasmā idha katakālakiriyā kālena katajīvitupacchedā honti, tasmā vuttaṃ ‘‘kālakatā’’ti. Pasannacittoti pasannacittako. Kālakato pitā vā mātā vā petayoniṃ upapannoti adhikārato viññāyatīti vuttaṃ ‘‘mahānisaṃsameva hotī’’ti, tassa tathā sīlasampannattāti adhippāyo. Ariyabhāve pana sati vattabbameva natthi. Tenāha ‘‘anekāni kappasatasahassānī’’tiādi. Bahukāranti bahupakāraṃ. Upasaṅkamananti abhivādanādivasena upagamanaṃ. Payirupāsananti upaṭṭhānanti.
೬೬. ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತಾತಿ ಮದ್ದಿತಾ। ಉಕ್ಕಣ್ಠಾತಿ ರಿಞ್ಚನಾ ಅನಭಿರತಿ ಅನನುಯೋಗೋ। ಸೀಲವಾ ಭಿಕ್ಖು ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಖಣ್ಡಭಯೇನ ಸಮಾಹಿತೋ ವಿಪಸ್ಸಕೋ ಚ ಪಚ್ಚಯಘಾತೇನ ಅರತಿಯಾ ರತಿಯಾ ಚ ಸಹಿತಾ ಅಭಿಭವಿತಾವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸೀಲಾದಿಗುಣಯುತ್ತೇನೇವಾ’’ತಿಆದಿ।
66.Ajjhottharitāti madditā. Ukkaṇṭhāti riñcanā anabhirati ananuyogo. Sīlavā bhikkhu attano sīlakhaṇḍabhayena samāhito vipassako ca paccayaghātena aratiyā ratiyā ca sahitā abhibhavitāva hotīti āha ‘‘sīlādiguṇayuttenevā’’tiādi.
ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋ ಭಾಯತೀತಿ ಭಯಂ। ಆರಮ್ಮಣಂ ಭಾಯತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಭಯಂ। ಪುರಿಮವಾರಸದಿಸತ್ತಾ ವುತ್ತನಯಮೇವಾತಿ ಅತಿದಿಸಿತ್ವಾಪಿ ಪುನ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೀಲಾದಿಗುಣಯುತ್ತೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಥೇರಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿಸಿನ್ನತ್ತಾ ದೇವತಾಯ ದಾರಕಾ ಸಕಭಾವೇನ ಸಣ್ಠಾತುಂ ಸುಖೇನ ವತ್ತಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಅಸಮತ್ಥಾ।
Cittutrāso bhāyatīti bhayaṃ. Ārammaṇaṃ bhāyati etasmāti bhayaṃ. Purimavārasadisattā vuttanayamevāti atidisitvāpi puna taṃ dassetuṃ ‘‘sīlādiguṇayutto hī’’tiādi vuttaṃ. Therassa heṭṭhā nisinnattā devatāya dārakā sakabhāvena saṇṭhātuṃ sukhena vattituṃ asakkontā asamatthā.
ಅಧಿಕಂ ಚೇತೋತಿ ಅಭಿಚೇತೋ, ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಪನ ಅಧಿಕತಾ ಪಾಕತಿಕಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತೇಹಿ ಸುನ್ದರತಾಯ ಸಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಅಧಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ಸಮಾಧಿಮಾಹ, ಸೋ ಚ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖಂ, ಸಮಾಧಿಜಂ ಪೀತಿಸುಖಂ, ಅಪೀತಿಜಂ ಝಾನಸುಖಂ, ಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಜಂ ಝಾನಸುಖನ್ತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಝಾನಸುಖಂ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತತಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖಂ ವಿನ್ದನ್ತೀ’’ತಿ। ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ಇಮಿನಾ ತೇಸು ಝಾನೇಸು ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೀಭಾವಮಾಹ, ‘‘ನಿಕಾಮಲಾಭೀ’’ತಿ ಪನ ವಚನತೋ ಆವಜ್ಜನಾಧಿಟ್ಠಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸಿಯೋಪಿ ವುತ್ತಾ ಏವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸುಖೇನೇವ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾತಿ ಏತೇನ ತೇಸಂ ಝಾನಸುಖಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತಿ। ವಿಪುಲಾನನ್ತಿ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಪಾಪಿತಾನಂ। ಝಾನಾನಂ ವಿಪುಲತಾ ನಾಮ ಸುಭಾವಿತಭಾವೇನ ಚಿರತರಪ್ಪತ್ತಿ, ಸಾ ಚ ಪರಿಚ್ಛೇದಾನುರೂಪಾವ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬ್ಬಾತಿ ‘‘ವಿಪುಲಾನ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದೇಯೇವ ವುಟ್ಠಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಪರಿಚ್ಛೇದಕಾಲಞ್ಹಿ ಅಪ್ಪತ್ವಾವ ವುಟ್ಠಹನ್ತೋ ಅಕಸಿರಲಾಭೀ ನ ಹೋತಿ ಯಾವದಿಚ್ಛಕಂ ಪವತ್ತೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥತ್ತಾ। ಇದಾನಿ ತೇಯೇವ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಸಮಾಪಜ್ಜನಾದಿವಸೀಭಾವೇ ಬ್ಯತಿರೇಕವಸೇನ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಏಕಚ್ಚೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಲಾಭೀಯೇವ ಹೋತೀತಿ ಇದಂ ಪಟಿಲದ್ಧಮತ್ತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತಥಾತಿ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ। ಪಾರಿಬನ್ಧಿಕೇತಿ ವಸೀಭಾವಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ। ಝಾನಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಪನ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮಾ ಪಗೇವ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ಝಾನಾಧಿಗಮೋ ಏವ ನ ಸಿಯಾ। ಕಿಚ್ಛೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತೀತಿ ಕಿಚ್ಛೇನ ವಿಸೋಧೇತಿ। ಕಾಮಾದೀನವಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀನಂ ವಿಯ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಸಮಾಧಿಪಾರಿಬನ್ಧಿಕಾನಂ ದೂರಸಮುಸ್ಸಾರಣಂ ಇಧ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ ವಿಸೋಧನಞ್ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನಾಳಿಕಾಯನ್ತನ್ತಿ ಕಾಲಮಾನನಾಳಿಕಾಯನ್ತಂ ಆಹ।
Adhikaṃ cetoti abhiceto, upacārajjhānacittaṃ. Tassa pana adhikatā pākatikakāmāvacaracittehi sundaratāya sapaṭipakkhato visuddhiyā cāti āha ‘‘abhikkantaṃ visuddhicitta’’nti. Adhicittanti samādhimāha, so ca upacārasamādhi daṭṭhabbo. Vivekajaṃ pītisukhaṃ, samādhijaṃ pītisukhaṃ, apītijaṃ jhānasukhaṃ, satipārisuddhijaṃ jhānasukhanti catubbidhampi jhānasukhaṃ paṭipakkhato nikkhantataṃ upādāya ‘‘nekkhammasukha’’nti vuccatīti āha ‘‘nekkhammasukhaṃ vindantī’’ti. Icchiticchitakkhaṇe samāpajjituṃ samatthoti iminā tesu jhānesu samāpajjanavasībhāvamāha, ‘‘nikāmalābhī’’ti pana vacanato āvajjanādhiṭṭhānapaccavekkhaṇavasiyopi vuttā evāti veditabbā. Sukheneva paccanīkadhamme vikkhambhetvāti etena tesaṃ jhānasukhakhippābhiññatañca dasseti. Vipulānanti vepullaṃ pāpitānaṃ. Jhānānaṃ vipulatā nāma subhāvitabhāvena ciratarappatti, sā ca paricchedānurūpāva icchitabbbāti ‘‘vipulāna’’nti vatvā ‘‘yathāparicchedeyeva vuṭṭhātuṃ samatthoti vuttaṃhotī’’ti āha. Paricchedakālañhi appatvāva vuṭṭhahanto akasiralābhī na hoti yāvadicchakaṃ pavattetuṃ asamatthattā. Idāni teyeva yathāvutte samāpajjanādivasībhāve byatirekavasena vibhāvetuṃ ‘‘ekacco hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha lābhīyeva hotīti idaṃ paṭiladdhamattassa jhānassa vasena vuttaṃ. Tathāti icchiticchitakkhaṇe. Pāribandhiketi vasībhāvassa paccanīkadhamme. Jhānādhigamassa pana paccanīkadhammā pageva vikkhambhitā, aññathā jhānādhigamo eva na siyā. Kicchena vikkhambhetīti kicchena visodheti. Kāmādīnavapaccavekkhaṇādīhi kāmacchandādīnaṃ viya aññesampi samādhipāribandhikānaṃ dūrasamussāraṇaṃ idha vikkhambhanaṃ visodhanañcāti veditabbaṃ. Nāḷikāyantanti kālamānanāḷikāyantaṃ āha.
ವಿಸೇಸೇನ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ವಸೀಭಾವಾಪಾದಿತಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕೇ ಝಾನೇ ವುತ್ತೇ’’ತಿ। ಅರೂಪಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಪನ ಅಧಿಟ್ಠಾನತಾಯ ಪಾದಕಮೇವ ಚುದ್ದಸಧಾ ಚಿತ್ತಪರಿದಮನೇನ ವಿನಾ ತದಭಾವತೋ। ‘‘ಏವಮಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕೇ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೇ ವುತ್ತೇ ರೂಪಾವಚರತಾಯ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಭಿಞ್ಞಾನಂ ಲೋಕಿಯವಾರೋ ಆಗತೋ’’ತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನನ್ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾವಾರಂ। ಚತ್ತಾರಿ…ಪೇ॰… ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ ಸೀಲಾನಂ ಆನಿಸಂಸೋ ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಸ್ಸೇವ ಲಾಭತೋ। ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ।
Visesena rūpāvacaracatutthajjhānaṃ sabbaso vasībhāvāpāditaṃ abhiññāpādakanti adhippāyenāha ‘‘abhiññāpādake jhāne vutte’’ti. Arūpajjhānampi pana adhiṭṭhānatāya pādakameva cuddasadhā cittaparidamanena vinā tadabhāvato. ‘‘Evamabhiññāpādake rūpāvacarajjhāne vutte rūpāvacaratāya kiñcāpi abhiññānaṃ lokiyavāro āgato’’ti ayañhettha adhippāyo. Nanti abhiññāvāraṃ. Cattāri…pe… ariyamaggā sīlānaṃ ānisaṃso sampannasīlasseva lābhato. Pariyādiyitvāti gahetvā.
ಅಙ್ಗಸನ್ತತಾಯಾತಿ ನೀವರಣಾದೀನಂ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮಾನಂ ಸುದೂರತರಭಾವೇನ ಝಾನಙ್ಗಾನಂ ವೂಪಸನ್ತತಾಯ, ನಿಬ್ಬುತಸಬ್ಬದರಥಪರಿಳಾಹತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಯತೋ ತೇಸಂ ಝಾನಾನಂ ಪಣೀತತರಾದಿಭಾವೋ। ಆರಮ್ಮಣಸನ್ತತಾಯಾತಿ ರೂಪಪಟಿಘಾದಿವಿಗಮನೇನ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಾದಿಭಾವಪ್ಪತ್ತಸನ್ತಭಾವೇನ। ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ನೇಸಂ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯಸಬ್ಭಾವಿತಸಣ್ಹಸುಖುಮಾಕಾರಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಸನ್ತಾನಿ, ತದಗ್ಗೇನ ಝಾನಙ್ಗಾನಂ ಸನ್ತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಆರಮ್ಮಣಸನ್ತತಾಯ ಸನ್ತತಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾಹಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಹಿ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ। ವಿಮುತ್ತಾ ವಿಸೇಸೇನ ಮುತ್ತಾ। ಯೇ ಹಿ ಝಾನಧಮ್ಮಾ ತಥಾಪವತ್ತಪುಬ್ಬಭಾಗಭಾವನಾಹಿ ತಬ್ಬಿಸೇಸತಾಯ ಸಾತಿಸಯಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಮುತ್ತಿವಸೇನ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತತೋ ಏವ ತಥಾವಿಮುತ್ತತಾಯ ಪಿತು ಅಙ್ಕೇ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೋ ವಿಯ ಕುಮಾರೋ ನಿರಾಸಙ್ಕಭಾವೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಧಿಮುತ್ತಾ ಚ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತೇ ವಿಮೋಕ್ಖಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಮೋಕ್ಖಾತಿ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚ ಅಧಿಮುತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ । ಯದಿಪಿ ಆರಮ್ಮಣಸಮತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಪತ್ತಬ್ಬಾನಿ ಆರುಪ್ಪಾನಿ, ನ ಅಙ್ಗಾತಿಕ್ಕಮವಸೇನ, ತಥಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅವಿರತ್ತಸ್ಸ ಝಾನಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ನ ಹೋತಿ, ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತೇಸು ಚ ಝಾನೇಸು ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣಸಮತಿಕ್ಕಮಂ ಅವತ್ವಾ ‘‘ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ರೂಪೇತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾ, ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಪದಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಅಸುತಪರಿಕಪ್ಪನೇನ ಪನ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ಸನ್ತಾತಿ ಪದಸಮ್ಬನ್ಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ತೇನ ವಿರಾಗಭಾವೇನ ತೇಸಂ ಸನ್ತತಾತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಭಾವಿತೋ ಹೋತಿ। ರೂಪಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ವಿಯ ನತ್ಥಿ ಏತೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಂ ವಾ ಫಲಭೂತಂ ವಾ ರೂಪನ್ತಿ ಅರೂಪಾ। ಅರೂಪಾ ಏವ ಆರುಪ್ಪಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ವಿಪಾಕತೋ ಚ ರೂಪವಿರಹಿತಾ’’ತಿ। ನಾಮಕಾಯೇನಾತಿ ಸಹಜಾತನಾಮಸಮೂಹೇನ।
Aṅgasantatāyāti nīvaraṇādīnaṃ paccanīkadhammānaṃ sudūratarabhāvena jhānaṅgānaṃ vūpasantatāya, nibbutasabbadarathapariḷāhatāyāti attho, yato tesaṃ jhānānaṃ paṇītatarādibhāvo. Ārammaṇasantatāyāti rūpapaṭighādivigamanena saṇhasukhumādibhāvappattasantabhāvena. Yadaggena hi nesaṃ bhāvanābhisamayasabbhāvitasaṇhasukhumākārāni ārammaṇāni santāni, tadaggena jhānaṅgānaṃ santatā veditabbā. Ārammaṇasantatāya santatā lokuttaradhammārammaṇāhi paccavekkhaṇāhi dīpetabbā. Vimuttā visesena muttā. Ye hi jhānadhammā tathāpavattapubbabhāgabhāvanāhi tabbisesatāya sātisayaṃ paṭipakkhadhammehi vimuttivasena pavattanti, tato eva tathāvimuttatāya pitu aṅke vissaṭṭhaaṅgapaccaṅgo viya kumāro nirāsaṅkabhāvena ārammaṇe adhimuttā ca pavattanti, te vimokkhāti vuccanti. Tenāha ‘‘vimokkhāti paccanīkadhammehi vimuttattā ārammaṇe ca adhimuttattā’’ti . Yadipi ārammaṇasamatikkamavasena pattabbāni āruppāni, na aṅgātikkamavasena, tathāpi yasmā ārammaṇe avirattassa jhānasamatikkamo na hoti, samatikkantesu ca jhānesu ārammaṇaṃ samatikkantameva hoti, tasmā ārammaṇasamatikkamaṃ avatvā ‘‘rūpāvacarajjhāne atikkamitvā’’ti icceva vuttaṃ. Atikkamma rūpeti pāḷiyaṃ ‘‘sampādetabbā, passitabbā’’ti vā kiñci padaṃ icchitabbaṃ, asutaparikappanena pana payojanaṃ natthīti ‘‘santāti padasambandho’’ti vuttaṃ. Evañca katvā tena virāgabhāvena tesaṃ santatāti ayampi attho vibhāvito hoti. Rūpajjhānādīnaṃ viya natthi etesaṃ ārammaṇabhūtaṃ vā phalabhūtaṃ vā rūpanti arūpā. Arūpā eva āruppā. Tenāha ‘‘ārammaṇato ca vipākato ca rūpavirahitā’’ti. Nāmakāyenāti sahajātanāmasamūhena.
೬೭. ಸಂಯೋಜೇನ್ತೀತಿ ಬನ್ಧನ್ತಿ। ಕೇಹೀತಿ ಆಹ ‘‘ಖನ್ಧಗತೀ’’ತಿಆದಿ। ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನರಾಗಾದಿಕಸ್ಸ ಹಿ ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಆಯತಿಂ ಖನ್ಧಾದೀಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನರಾಗಾದಿಕಸ್ಸ ಪನ ತಂ ನತ್ಥಿ ಕತಾನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಾನಂ ಅಸಮತ್ಥಭಾವಾಪತ್ತಿತೋತಿ। ರಾಗಾದೀನಂ ಅನ್ವಯತೋ ಚ ಸಂಯೋಜನಟ್ಠೋ ಸಿದ್ಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಖನ್ಧಗತಿ…ಪೇ॰… ವುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿ। ಪರಿಕ್ಖಯೇನಾತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಆಯತಿಂ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನೇನ। ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಾನಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಸವನತೋ ಪೀಳನತೋ ಸೋತೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋತೋತಿ ಚ ಮಗ್ಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ। ತಂ ಸೋತಂ ಆದಿತೋ ಪನ್ನೋ ಅಧಿಗಚ್ಛೀತಿ ಸೋತಾಪನ್ನೋ, ಅಟ್ಠಮಕೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾ’’ತಿ, ಪಠಮಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇಧ ಪನ ಪನ್ನ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಫಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೫೯) ವಿಯ ವತ್ತಮಾನಕಾಲಿಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗೇನ ಫಲಸ್ಸ ನಾಮಂ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿ। ಅಭೀತಕಾಲಿಕತ್ತೇ ಪನ ಸರಸತೋವ ನಾಮಲಾಭೋ ಸಿಯಾ। ವಿರೂಪಂ ಸದುಕ್ಖಂ ಸಉಪಾಯಾಸಂ ನಿಪಾತೇತೀತಿ ವಿನಿಪಾತೋ, ಅಪಾಯದುಕ್ಖೇ ಖಿಪನಕೋ। ಧಮ್ಮೋತಿ ಸಭಾವೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಕಸ್ಮಾತಿ ಅವಿನಿಪಾತಧಮ್ಮತಾಯ ಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಅಪಾಯಂ ಗಮೇನ್ತೀತಿ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಾ। ಸಮ್ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಸಮ್ಬೋಧಿ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ। ಸೋ ಪನ ಪಠಮಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಅವಸಿಟ್ಠೋ ಏವ ಅಧಿಗನ್ಧಬ್ಬಭಾವೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯ’’ನ್ತಿ।
67.Saṃyojentīti bandhanti. Kehīti āha ‘‘khandhagatī’’tiādi. Asamucchinnarāgādikassa hi khandhādīnaṃ āyatiṃ khandhādīhi sambandho, samucchinnarāgādikassa pana taṃ natthi katānampi kammānaṃ asamatthabhāvāpattitoti. Rāgādīnaṃ anvayato ca saṃyojanaṭṭho siddhoti āha ‘‘khandhagati…pe… vuccantī’’ti. Parikkhayenāti samucchedena sabbaso āyatiṃ anuppajjanena. Paṭipakkhadhammānaṃ anavasesato savanato pīḷanato soto, ariyamaggoti āha ‘‘sototi ca maggassetaṃ adhivacana’’nti. Taṃ sotaṃ ādito panno adhigacchīti sotāpanno, aṭṭhamako. Tenāha ‘‘taṃsamaṅgīpuggalassā’’ti, paṭhamamaggakkhaṇe puggalassāti adhippāyo. Idha pana panna-saddo ‘‘phalasacchikiriyāya paṭipanno’’tiādīsu (a. ni. 8.59) viya vattamānakālikoti āha ‘‘maggena phalassa nāmaṃ dinna’’nti. Abhītakālikatte pana sarasatova nāmalābho siyā. Virūpaṃ sadukkhaṃ saupāyāsaṃ nipātetīti vinipāto, apāyadukkhe khipanako. Dhammoti sabhāvo. Tenāha ‘‘attāna’’ntiādi. Kasmāti avinipātadhammatāya kāraṇaṃ pucchati. Apāyaṃ gamentīti apāyagamanīyā. Sambujjhatīti sambodhi, ariyamaggo. So pana paṭhamamaggassa adhigatattā avasiṭṭho eva adhigandhabbabhāvena icchitabboti āha ‘‘uparimaggattaya’’nti.
ವಣ್ಣಭಣನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನಿ,ನ ಪಹಾತಬ್ಬಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಓಳಾರಿಕಾನಂ ರಾಗಾದೀನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನೋ ದುತಿಯಮಗ್ಗೋ ಅವಸಿಟ್ಠಾನಂ ತೇಸಂ ತನುಭಾವಾಪತ್ತಿಯಾ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂ ತನುತ್ತಾ’’ತಿ। ಅಧಿಚ್ಚುಪ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಕದಾಚಿ ಕರಹಚಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನೇನ। ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಮನ್ದತಾಯಾತಿ ಸಮುದಾಚಾರಮುದುತಾಯ। ಅಭಿಣ್ಹಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ತಜ್ಜಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಅನಿಬದ್ಧಭಾವತೋ। ಮನ್ದಮನ್ದಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾನಂ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾನಞ್ಚ ಮೋಹಮಾನಾದೀನಂ ಮುದುತರಭಾವತೋ। ಬಹಲಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ವತ್ಥುಪಟಿಸೇವನತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ।
Vaṇṇabhaṇanatthaṃ vuttāni,na pahātabbānīti adhippāyo. Oḷārikānaṃ rāgādīnaṃ samucchindanavasena pavattamāno dutiyamaggo avasiṭṭhānaṃ tesaṃ tanubhāvāpattiyā uppanno nāma hotīti vuttaṃ ‘‘rāgadosamohānaṃ tanuttā’’ti. Adhiccuppattiyāti kadāci karahaci uppajjanena. Pariyuṭṭhānamandatāyāti samudācāramudutāya. Abhiṇhaṃ na uppajjanti tajjassa ayonisomanasikārassa anibaddhabhāvato. Mandamandā uppajjanti vipallāsānaṃ tappaccayānañca mohamānādīnaṃ mudutarabhāvato. Bahalāva uppajjanti vatthupaṭisevanatoti adhippāyo. Tenāha ‘‘tathā hī’’tiādi.
ಸಕಿಂ ಆಗಮನಧಮ್ಮೋತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಸಕಿಂಯೇವ ಆಗಮನಸಭಾವೋ। ಏಕವಾರಂಯೇವ…ಪೇ॰… ಆಗನ್ತ್ವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಚಸು ಸಕದಾಗಾಮೀಸು ಚತ್ತಾರೋ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಏಕೋಯೇವ ಗಹಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೋಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯ್ವಾಯಂ ಪಞ್ಚಮಕೋ ಸಕದಾಗಾಮೀ ‘‘ಇಧ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಪುನ ಇಧೂಪಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಏಕಬೀಜಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣನ್ತಿ? ಏಕಬೀಜಿಸ್ಸ ಏಕಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿ, ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ದ್ವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋತಿ ಇದಂ ತೇಸಂ ನಾನಾಕರಣಂ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಏಕಂಯೇವ ಖನ್ಧಬೀಜಂ, ನ ಏಕಂ ಅತ್ತಭಾವಗ್ಗಹಣಂ, ಸೋ ಏಕಬೀಜೀತಿ।
Sakiṃ āgamanadhammoti paṭisandhivasena sakiṃyeva āgamanasabhāvo. Ekavāraṃyeva…pe… āgantvāti iminā pañcasu sakadāgāmīsu cattāro vajjetvā ekoyeva gahitoti dassento ‘‘yopi hī’’tiādimāha. Tattha yvāyaṃ pañcamako sakadāgāmī ‘‘idha maggaṃ bhāvetvā devaloke nibbatto, tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā puna idhūpapajjitvā parinibbāyatī’’ti vutto, tassa ekabījinā saddhiṃ kiṃ nānākaraṇanti? Ekabījissa ekā paṭisandhi, sakadāgāmissa dve paṭisandhiyoti idaṃ tesaṃ nānākaraṇaṃ. Yassa hi sotāpannassa ekaṃyeva khandhabījaṃ, na ekaṃ attabhāvaggahaṇaṃ, so ekabījīti.
ಹೇಟ್ಠಾತಿ ‘‘ಅಮಹಗ್ಗತಭೂಮಿಯ’’ನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಮ್ಬನ್ಧನೇನ। ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಸ್ಸ ಹಿತಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಿಯಾ, ತೇಸಂ। ತಾನೀತಿ ಓರಬ್ಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಾನಿ। ಕಾಮಾವಚರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿಯೇವ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸಂಯೋಜನತ್ತಾ। ತಥಾ ಹೇಸ ದೂರತೋಪಿ ಆವತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಗಿಲಬಳಿಸಮಚ್ಛಾದಯೋ ಉಪಮಾಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ। ಓಪಪಾತಿಕೋತಿ ಇಮಿನಾ ಗಬ್ಭವಾಸದುಕ್ಖಾಭಾವಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸೇಸದುಕ್ಖಾಭಾವಂ। ತತ್ಥ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತಾ ಚಸ್ಸ ಕಾಮಲೋಕೇ ಖನ್ಧಬೀಜಸ್ಸ ಅಪುನಾರೋಹವಸೇನೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನಾವತ್ತಿಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Heṭṭhāti ‘‘amahaggatabhūmiya’’nti heṭṭhā sambandhanena. Heṭṭhābhāgassa hitāti heṭṭhābhāgiyā, tesaṃ. Tānīti orabbhāgiyasaṃyojanāni. Kāmāvacare nibbattatiyeva ajjhattaṃ saṃyojanattā. Tathā hesa dūratopi āvattidhammo evāti dassetuṃ gilabaḷisamacchādayo upamābhāvena vuttā. Opapātikoti iminā gabbhavāsadukkhābhāvamāha. Tattha parinibbāyīti iminā sesadukkhābhāvaṃ. Tattha parinibbānatā cassa kāmaloke khandhabījassa apunārohavasenevāti dassetuṃ ‘‘anāvattidhammo’’ti vuttaṃ.
೬೮. ಕೇವಲಾತಿ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾ। ಲೋಕಿಯಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಯೋಪಿ ಸೀಲಾನಂ ಆನಿಸಂಸೋ ತದವಿನಾಭಾವತೋ। ತಾಪಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯ ಚೇ…ಪೇ॰… ಏವಮಾದಿಮಾಹಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಆಸವಾನಂ ಅನವಸೇಸಪ್ಪಹಾನತೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋಯೇವ ವಿಸೇಸತೋ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯೇ ಕಥಿತೇ’’ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಆಸವಕ್ಖಯೋ ಏವಾತಿ। ಇಮೇಸಂ ಗುಣಾನನ್ತಿ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾನಂ । ಯಥಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಮುಣ್ಡಿತಂ ಸೀಸಂ ಸಿಖಾವಿರಹಿತತ್ತಾ ನ ಸೋಭತಿ, ಏವಂ ದೇಸನಾಯ ಸೀಸಭೂತಾಪಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಕಥಾ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾರಹಿತಾ ನ ಸೋಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಂ ಕಥಾ ಮುಣ್ಡಾಭಿಞ್ಞಾಕಥಾ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನಾತಿ ಇದ್ಧಿ ಚ ವಿಕುಬ್ಬನಾ ಚ। ವಿಕುಬ್ಬನಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿಮಾಹ, ಇದ್ಧಿಗ್ಗಹಣೇನ ತದಞ್ಞಂ ಸಬ್ಬಞ್ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಂ। ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇಯೇವಾತಿ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನಸ್ಸ ವಿಯ ದೇಸನಾಯ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇಯೇವ। ಏತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ದೇಸನಕ್ಕಮೇನೇವಾಯಂ ದೇಸನಾ, ಅಥ ಖೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೇನಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೩೬೯) ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
68.Kevalāti lokiyābhiññāhi asammissā. Lokiyapañcābhiññāyopi sīlānaṃ ānisaṃso tadavinābhāvato. Tāpi dassetuṃ ākaṅkheyya ce…pe… evamādimāhāti yojanā. Āsavānaṃ anavasesappahānato arahattamaggoyeva visesato ‘‘āsavakkhayo’’ti vattabbataṃ arahatīti vuttaṃ ‘‘āsavakkhaye kathite’’ti, aññathā sabbāpi chaḷabhiññā āsavakkhayo evāti. Imesaṃ guṇānanti lokiyābhiññānaṃ . Yathā purisassa muṇḍitaṃ sīsaṃ sikhāvirahitattā na sobhati, evaṃ desanāya sīsabhūtāpi aggamaggakathā lokiyābhiññārahitā na sobhatīti āha ‘‘ayaṃ kathā muṇḍābhiññākathā nāma bhaveyyā’’ti. Iddhivikubbanāti iddhi ca vikubbanā ca. Vikubbanaggahaṇena cettha vikubbaniddhimāha, iddhiggahaṇena tadaññaṃ sabbañca abhiññākiccaṃ. Yuttaṭṭhāneyevāti lokiyābhiññānaṃ nibbattanassa viya desanāya yuttaṭṭhāneyeva. Etena na kevalaṃ desanakkamenevāyaṃ desanā, atha kho paṭipattikkamenapīti dasseti. Visuddhimagge (visuddhi. 2.369) vuttā, tasmā tattha vuttanayeneva veditabbāti adhippāyo.
೬೯. ಆಸವಾನಂ ಖಯಾತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗೇನ ಖೇಪಿತಾವಸಿಟ್ಠಾನಂ ಆಸವಾನಂ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ನ ಕೇವಲಂ ಆಸವೇಯೇವ ಖೇಪೇತಿ, ಅಥ ಖೋ ಅವಸಿಟ್ಠೇ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನಂ ಖಯಾ’’ತಿ। ಲಕ್ಖಣಮತ್ತಞ್ಹೇತ್ಥ ಆಸವಗ್ಗಹಣಂ, ಆಸವಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಭಾವಸ್ಸಪಿ ಅನುಪಗಮನತೋ ಅನಾಸವಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತತ್ಥ ಆಸವಾನಂ ಲೇಸೋಪಿ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಸವವಿರಹಿತ’’ನ್ತಿ। ಸಮಾಧಿ ವುತ್ತೋ ಚೇತೋಸೀಸೇನ ಯಥಾ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩, ೧೯೨; ಪೇಟಕೋ॰ ೨೨; ಮಿ॰ ಪ॰ ೨.೧.೯) ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ರಾಗತೋ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾತಿ ಇದಂ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿದಸ್ಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ತದಞ್ಞೇಸಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾ। ಇದಾನಿ ತಮೇವ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾನಂ ರಾಗಾವಿಜ್ಜಾಪಟಿಪಕ್ಖತಂ ಆಗಮೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವುತ್ತಂ ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಮಥಫಲನ್ತಿ ಸಮಥಸ್ಸ ಫಲಂ ಲೋಕಿಯಸಮಥಭಾವನಾಯ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಗತಾಯ ಆಹಿತಫಲಸ್ಸ ಲೋಕುತ್ತರಸಮಥಸ್ಸ ಸರಿಕ್ಖಕಫಲೋ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾಫಲನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅತ್ತನೋಯೇವಾತಿ ಸುತಮಯಞಾಣಾದಿನಾ ವಿಯ ಪರಪಚ್ಚಯತಂ ನಯಗ್ಗಾಹಞ್ಚ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪರತೋಘೋಸಾನುಗತಭಾವನಾಧಿಗಮಭೂತತಾಯ ಅತ್ತನೋಯೇವ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣಭೂತಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪರಪ್ಪಚ್ಚಯೇನ ಞತ್ವಾ’’ತಿ।
69.Āsavānaṃ khayāti heṭṭhimamaggena khepitāvasiṭṭhānaṃ āsavānaṃ arahattamaggena samucchindanato. Yasmā arahattamaggo na kevalaṃ āsaveyeva khepeti, atha kho avasiṭṭhe sabbakilesepi, tasmā āha ‘‘sabbakilesānaṃ khayā’’ti. Lakkhaṇamattañhettha āsavaggahaṇaṃ, āsavānaṃ ārammaṇabhāvassapi anupagamanato anāsavaṃ. Yasmā pana tattha āsavānaṃ lesopi natthi, tasmā vuttaṃ ‘‘āsavavirahita’’nti. Samādhi vutto cetosīsena yathā ‘‘cittaṃ paññañca bhāvaya’’nti (saṃ. ni. 1.23, 192; peṭako. 22; mi. pa. 2.1.9) adhippāyo. Rāgato vimuttattā avijjāya vimuttattāti idaṃ ujuvipaccanīkapaṭippassaddhidassanaṃ daṭṭhabbaṃ, na tadaññesaṃ pāpadhammānaṃ appaṭippassaddhattā. Idāni tameva samādhipaññānaṃ rāgāvijjāpaṭipakkhataṃ āgamena dassetuṃ ‘‘vuttaṃ ceta’’ntiādi vuttaṃ. Samathaphalanti samathassa phalaṃ lokiyasamathabhāvanāya hi vipassanāgatāya āhitaphalassa lokuttarasamathassa sarikkhakaphalo cetovimutti. Vipassanāphalanti etthāpi eseva nayo. Attanoyevāti sutamayañāṇādinā viya parapaccayataṃ nayaggāhañca muñcitvā paratoghosānugatabhāvanādhigamabhūtatāya attanoyeva paññāya paccakkhaṃ katvā sayambhuñāṇabhūtāyāti adhippāyo. Tenāha ‘‘aparappaccayena ñatvā’’ti.
ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸತ್ತರಸವಿಧಂ ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸೀಲಾನಿಸಂಸಂ। ಯಥಾ ಆನಿಸಂಸವನ್ತೇ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಮ್ಪಾದಿತೇ ತದಾನಿಸಂಸಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ ತದಾಯತ್ತಭಾವತೋ, ಏವಂ ಆನಿಸಂಸಪಧಾನಯೋಗ್ಯಭಾವೇನ ದಸ್ಸಿತೇ ತದಾನಿಸಂಸಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ’’ತಿ। ವುತ್ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪುನವಚನಂ ನಿಗಮನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಗಮನಂ ಆಹಾ’’ತಿ। ಪುಬ್ಬೇತಿ ದೇಸನಾರಮ್ಭೇ। ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ಆಕಾರೇನ ವುತ್ತಂ। ಇದಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪೀತಿ ಇದಂ ‘‘ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವಚನಂ। ಏತಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಏತಂ ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಯಥಾವುತ್ತಸತ್ತರಸವಿಧಾನಿಸಂಸಭಾಗಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಇದಮೇವ ಹಿ ‘‘ಇತಿ ಯಂ ತಂ ವುತ್ತಂ, ಇದಮೇತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಂ ಸೀಲಾನಿಸಂಸಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥಆದಿತೋ ಛಹಿ ಆನಿಸಂಸೇಹಿ ಪರಿತ್ತಭೂಮಿಕಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿ ಗಹಿತಾ, ತದನ್ತರಂ ಪಞ್ಚಹಿ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾಹಿ ಚ ಮಹಗ್ಗತಭೂಮಿಕಾ, ಇತರೇಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಭೂಮಿಕಾತಿ ಏವಂ ಚತುಭೂಮಿಕಸಮ್ಪದಾನಿಸಂಸಸೀಲಂ ನಾಮೇತಂ ಮಹನ್ತಂ ಮಹಾನುಭಾವಂ, ತಸ್ಮಾ ತಂಸಮ್ಪಾದನೇ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರಿತಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ।
Sabbampi tanti sabbampi sattarasavidhaṃ taṃ yathāvuttaṃ sīlānisaṃsaṃ. Yathā ānisaṃsavante sammadeva sampādite tadānisaṃsā dassitā eva honti tadāyattabhāvato, evaṃ ānisaṃsapadhānayogyabhāvena dassite tadānisaṃsā dassitā eva hontīti āha ‘‘sampiṇḍetvā dassento’’ti. Vuttasseva atthassa punavacanaṃ nigamananti vuttaṃ ‘‘nigamanaṃ āhā’’ti. Pubbeti desanārambhe. Evaṃ vuttanti ‘‘sampannasīlā’’ti evamādinā ākārena vuttaṃ. Idaṃ sabbampīti idaṃ ‘‘sampannasīlā’’tiādikaṃ sabbampi vacanaṃ. Etaṃ paṭiccāti etaṃ sampannasīlassa bhikkhuno yathāvuttasattarasavidhānisaṃsabhāgitaṃ sandhāya vuttaṃ. Idameva hi ‘‘iti yaṃ taṃ vuttaṃ, idametaṃ paṭicca vutta’’nti vacanaṃ sandhāya ‘‘sabbampi taṃ sīlānisaṃsaṃ sampiṇḍetvā dassento’’ti vuttaṃ. Etthaādito chahi ānisaṃsehi parittabhūmikā sampatti gahitā, tadantaraṃ pañcahi lokiyābhiññāhi ca mahaggatabhūmikā, itarehi lokuttarabhūmikāti evaṃ catubhūmikasampadānisaṃsasīlaṃ nāmetaṃ mahantaṃ mahānubhāvaṃ, tasmā taṃsampādane sakkaccakāritā appamattena bhavitabbaṃ.
ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Ākaṅkheyyasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೬. ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತಂ • 6. Ākaṅkheyyasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೬. ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 6. Ākaṅkheyyasuttavaṇṇanā
