| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
२५. अकप्पियसयननिद्देसवण्णना
25. Akappiyasayananiddesavaṇṇanā
१८७-९. ‘‘उच्चको आसन्दिको उप्पन्नो होति, अनुजानामि भिक्खवे उच्चकम्पि आसन्दिक’’न्ति (चूळव॰ २९७) वचनतो मञ्चस्स उपड्ढभागप्पमाणेन एकतोभागेन दीघम्पि सुगतङ्गुलेन अतिरेकट्ठङ्गुलपादकं इध आसन्दीति अधिप्पेतं, चतुरंसासन्दिको पन पमाणातिक्कन्तकोपि वट्टति। तूलीति पकतितूलिका। पल्लङ्कोनाम आहरिमेहि वाळेहि कतोति वुत्तो। तत्थेव ‘‘सीहरूपादिं दस्सेत्वा कतो पन वट्टती’’ति वदन्ति। पटिकन्ति सेतत्थरणं। गोनचित्तकन्ति एत्थ चतुरङ्गुलाधिकलोमो कोजवो ‘‘गोनको’’ति वुच्चति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, कोजव’’न्ति (महाव॰ ३३७) चीवरक्खन्धके वुत्तत्ता चतुरङ्गुललोमकं पकतिकोजवं वट्टति। रतनचित्तं चित्तकं न वट्टति। पटलीति घनपुप्फरत्तअत्थरणं । विकतीति सीहब्यग्घादिरूपविचित्तो उण्णामयत्थरणको। उद्दलोमीति एकतोउग्गतपुप्फं। एकन्तलोमिकाति उभतोउग्गतपुप्फं।
187-9. ‘‘Uccako āsandiko uppanno hoti, anujānāmi bhikkhave uccakampi āsandika’’nti (cūḷava. 297) vacanato mañcassa upaḍḍhabhāgappamāṇena ekatobhāgena dīghampi sugataṅgulena atirekaṭṭhaṅgulapādakaṃ idha āsandīti adhippetaṃ, caturaṃsāsandiko pana pamāṇātikkantakopi vaṭṭati. Tūlīti pakatitūlikā. Pallaṅkonāma āharimehi vāḷehi katoti vutto. Tattheva ‘‘sīharūpādiṃ dassetvā kato pana vaṭṭatī’’ti vadanti. Paṭikanti setattharaṇaṃ. Gonacittakanti ettha caturaṅgulādhikalomo kojavo ‘‘gonako’’ti vuccati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, kojava’’nti (mahāva. 337) cīvarakkhandhake vuttattā caturaṅgulalomakaṃ pakatikojavaṃ vaṭṭati. Ratanacittaṃ cittakaṃ na vaṭṭati. Paṭalīti ghanapuppharattaattharaṇaṃ . Vikatīti sīhabyagghādirūpavicitto uṇṇāmayattharaṇako. Uddalomīti ekatouggatapupphaṃ. Ekantalomikāti ubhatouggatapupphaṃ.
कुत्तन्ति सोळसन्नं नाटकित्थीनं ठत्वा नच्चनयोग्गं उण्णामयत्थरणं। कोसेय्यन्ति रतनपरिसिब्बितं कोसेय्यसुत्तमयं पच्चत्थरणं। कट्टिस्सन्ति रतनपरिसिब्बितं कोसेय्यकट्टिस्समयं पच्चत्थरणं। कोसेय्यञ्च कट्टिस्सञ्च रतनपरिसिब्बितानेव न वट्टन्ति, सुद्धानि वट्टन्ति। हत्थिअस्सरथत्थरा तेसं उपरि अत्थरणकअत्थरणाव। अजिनप्पवेणीति अजिनचम्मेहि मञ्चप्पमाणेन सिब्बित्वा कता पवेणी, तेन च कदलीमिगचम्मं सेतवत्थस्स उपरि पत्थरित्वा सिब्बित्वा कतं पवरप्पच्चत्थरणं कदलीमिगप्पवरप्पच्चत्थरणं, तेन च अत्थतं अजिनप्पवेणीकदलीमिगप्पवरप्पच्चत्थरणत्थतं।
Kuttanti soḷasannaṃ nāṭakitthīnaṃ ṭhatvā naccanayoggaṃ uṇṇāmayattharaṇaṃ. Koseyyanti ratanaparisibbitaṃ koseyyasuttamayaṃ paccattharaṇaṃ. Kaṭṭissanti ratanaparisibbitaṃ koseyyakaṭṭissamayaṃ paccattharaṇaṃ. Koseyyañca kaṭṭissañca ratanaparisibbitāneva na vaṭṭanti, suddhāni vaṭṭanti. Hatthiassarathattharā tesaṃ upari attharaṇakaattharaṇāva. Ajinappaveṇīti ajinacammehi mañcappamāṇena sibbitvā katā paveṇī, tena ca kadalīmigacammaṃ setavatthassa upari pattharitvā sibbitvā kataṃ pavarappaccattharaṇaṃ kadalīmigappavarappaccattharaṇaṃ, tena ca atthataṃ ajinappaveṇīkadalīmigappavarappaccattharaṇatthataṃ.
सेतवितानम्पि हेट्ठा अकप्पियप्पच्चत्थरणे सति न वट्टति, कप्पियप्पच्चत्थरणे सति वट्टति, रत्तवितानस्स हेट्ठा कप्पियप्पच्चत्थरणे सतिपि न वट्टति एव। सीसूपधानं पादूपधानन्ति मञ्चस्स उभतोलोहितकं उपधानं न वट्टति। यं पन एकमेव उपधानं होति, उभोसु अन्तेसु रत्तं वा पदुमवण्णं वा चित्तं वा, सचे पमाणयुत्तं, वट्टति, महाउपधानं पन पटिक्खित्तं।
Setavitānampi heṭṭhā akappiyappaccattharaṇe sati na vaṭṭati, kappiyappaccattharaṇe sati vaṭṭati, rattavitānassa heṭṭhā kappiyappaccattharaṇe satipi na vaṭṭati eva. Sīsūpadhānaṃ pādūpadhānanti mañcassa ubhatolohitakaṃ upadhānaṃ na vaṭṭati. Yaṃ pana ekameva upadhānaṃ hoti, ubhosu antesu rattaṃ vā padumavaṇṇaṃ vā cittaṃ vā, sace pamāṇayuttaṃ, vaṭṭati, mahāupadhānaṃ pana paṭikkhittaṃ.
१९०. आसन्दादित्तयाति आसन्दी तूली पल्लङ्कोति इदं तयं नामं। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, ठपेत्वा तीणि आसन्दिं पल्लङ्कं तूलिकं सेसकं गिहिविकटं अभिनिसीदितुं, न त्वेव अभिनिपज्जितु’’न्ति (चूळव॰ ३१४) हि वुत्तं। सेसे गिहिसन्तके निसीदितुं लब्भतीति अत्थो। यदि धम्मासने सङ्घिकम्पि गोनकादिं भिक्खूहि अनाणत्ता आरामिकादयो सयमेव पञ्ञपेन्ति चेव नीहरन्ति च, एतं गिहिविकटनीहारं नाम, इमिना गिहिविकटनीहारेन वट्टति। भत्तग्गं नाम विहारे एव दानट्ठानं।
190.Āsandādittayāti āsandī tūlī pallaṅkoti idaṃ tayaṃ nāmaṃ. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ṭhapetvā tīṇi āsandiṃ pallaṅkaṃ tūlikaṃ sesakaṃ gihivikaṭaṃ abhinisīdituṃ, na tveva abhinipajjitu’’nti (cūḷava. 314) hi vuttaṃ. Sese gihisantake nisīdituṃ labbhatīti attho. Yadi dhammāsane saṅghikampi gonakādiṃ bhikkhūhi anāṇattā ārāmikādayo sayameva paññapenti ceva nīharanti ca, etaṃ gihivikaṭanīhāraṃ nāma, iminā gihivikaṭanīhārena vaṭṭati. Bhattaggaṃ nāma vihāre eva dānaṭṭhānaṃ.
१९१. चतुन्नं पादानं, तीसु पस्सेसु अपस्सयानञ्च वसेन सत्तङ्गो। एकपस्सेन युत्तो पञ्चङ्गो। इमे पन सत्तङ्गपञ्चङ्गा ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, उच्चकम्पि सत्तङ्ग’’न्ति (चूळव॰ २९४) वुत्तत्ता पमाणातिक्कन्तापि वट्टन्ति। तेन वुत्तं ‘‘उच्चपादका’’ति। तूलोनद्धा मञ्चपीठा घरेयेव निसीदितुं कप्पन्तीति सम्बन्धो।
191. Catunnaṃ pādānaṃ, tīsu passesu apassayānañca vasena sattaṅgo. Ekapassena yutto pañcaṅgo. Ime pana sattaṅgapañcaṅgā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, uccakampi sattaṅga’’nti (cūḷava. 294) vuttattā pamāṇātikkantāpi vaṭṭanti. Tena vuttaṃ ‘‘uccapādakā’’ti. Tūlonaddhā mañcapīṭhā ghareyeva nisīdituṃ kappantīti sambandho.
१९२. चीवरच्छवियोति छन्नं चीवरानं, छन्नं अनुलोमचीवरानञ्च अञ्ञतरचीवरच्छवियोति अत्थो। सब्बत्थाति मञ्चेपि पीठेपि भत्तग्गेपि अन्तरघरेपीति अत्थो। इमासं पन भिसीनं पमाणपरिच्छेदोपि नत्थि, मञ्चपीठादीनं वसेन अनुरूपं सल्लक्खेत्वा पमाणं कातब्बं।
192.Cīvaracchaviyoti channaṃ cīvarānaṃ, channaṃ anulomacīvarānañca aññataracīvaracchaviyoti attho. Sabbatthāti mañcepi pīṭhepi bhattaggepi antaragharepīti attho. Imāsaṃ pana bhisīnaṃ pamāṇaparicchedopi natthi, mañcapīṭhādīnaṃ vasena anurūpaṃ sallakkhetvā pamāṇaṃ kātabbaṃ.
१९३. ‘‘तूलिका उप्पन्ना होति। अनुजानामि, भिक्खवे, विजटेत्वा बिम्बोहनं कातुं, तीणि तूलानि रुक्खतूलं लतातूलं पोटकितूल’’न्ति (चूळव॰ २९७) वुत्तत्ता तूलत्तयञ्च (चूळव॰ अट्ठ॰ २९७; कङ्खा॰ अट्ठ॰ तूलोनन्दसिक्खापदवण्णना) बिम्बोहने वट्टति। इमेहि तीहि तूलेहि सब्बेसं रुक्खलतातिणानं तूलं अनुञ्ञातन्ति वेदितब्बं। भिसियं पन किञ्चि तूलं न वट्टतियेव। भिसिगब्भोति भिसिया वुत्तं चोळादिपञ्चकं बिम्बोहने अनुञ्ञातन्ति सम्बन्धो। मिगपक्खिनन्ति सीहादीनं सब्बचतुप्पदानं हंसमोरादीनं सब्बपक्खीनं लोमानि कप्पन्ति। मसूरके अनुञ्ञातन्ति सम्बन्धो।
193. ‘‘Tūlikā uppannā hoti. Anujānāmi, bhikkhave, vijaṭetvā bimbohanaṃ kātuṃ, tīṇi tūlāni rukkhatūlaṃ latātūlaṃ poṭakitūla’’nti (cūḷava. 297) vuttattā tūlattayañca (cūḷava. aṭṭha. 297; kaṅkhā. aṭṭha. tūlonandasikkhāpadavaṇṇanā) bimbohane vaṭṭati. Imehi tīhi tūlehi sabbesaṃ rukkhalatātiṇānaṃ tūlaṃ anuññātanti veditabbaṃ. Bhisiyaṃ pana kiñci tūlaṃ na vaṭṭatiyeva. Bhisigabbhoti bhisiyā vuttaṃ coḷādipañcakaṃ bimbohane anuññātanti sambandho. Migapakkhinanti sīhādīnaṃ sabbacatuppadānaṃ haṃsamorādīnaṃ sabbapakkhīnaṃ lomāni kappanti. Masūrake anuññātanti sambandho.
१९४. इदानि भिसियं कप्पियाकप्पियं दस्सेतुं ‘‘मनुस्सलोम’’न्तिआदिमाह। उण्णायन्ति (चूळव॰ २९७; चूळव॰ अट्ठ॰ २९७) उण्णाभिसियं मनुस्सलोमं न लब्भतीति अत्थो। उण्णाभिसियम्पि मनुस्सलोमं ठपेत्वा येसं केसञ्चि पक्खिचतुप्पदानं लोमं वट्टतीति अत्थो। पण्णेति पण्णभिसियञ्च पुप्फञ्च सुद्धं तमालपत्तञ्च न लब्भं, अवसेसं यं किञ्चि पण्णं लब्भतीति अत्थो। तमालपत्तकम्पि अञ्ञेहि मिस्सं वट्टतीति। चोळवाकतिणेसु अकप्पियं नाम नत्थि। आसनञ्चेव अप्पटिवेक्खितं न लब्भन्ति आसनसामञ्ञतो पसङ्गेन वुत्तं। अकप्पियसयनविनिच्छयो।
194. Idāni bhisiyaṃ kappiyākappiyaṃ dassetuṃ ‘‘manussaloma’’ntiādimāha. Uṇṇāyanti (cūḷava. 297; cūḷava. aṭṭha. 297) uṇṇābhisiyaṃ manussalomaṃ na labbhatīti attho. Uṇṇābhisiyampi manussalomaṃ ṭhapetvā yesaṃ kesañci pakkhicatuppadānaṃ lomaṃ vaṭṭatīti attho. Paṇṇeti paṇṇabhisiyañca pupphañca suddhaṃ tamālapattañca na labbhaṃ, avasesaṃ yaṃ kiñci paṇṇaṃ labbhatīti attho. Tamālapattakampi aññehi missaṃ vaṭṭatīti. Coḷavākatiṇesu akappiyaṃ nāma natthi. Āsanañceva appaṭivekkhitaṃ na labbhanti āsanasāmaññato pasaṅgena vuttaṃ. Akappiyasayanavinicchayo.
अकप्पियसयननिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Akappiyasayananiddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
