| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
អរូបាវចរកុសលវណ្ណនា
Arūpāvacarakusalavaṇṇanā
អាកាសានញ្ចាយតនំ
Ākāsānañcāyatanaṃ
២៦៥. ឥទានិ អរូបាវចរកុសលំ ទស្សេតុំ បុន កតមេ ធម្មា កុសលាតិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ អរូបូបបត្តិយាតិ អរូបភវោ អរូបំ, អរូបេ ឧបបត្តិ អរូបូបបត្តិ, តស្សា អរូបូបបត្តិយា។ មគ្គំ ភាវេតីតិ ឧបាយំ ហេតុំ ការណំ ឧប្បាទេតិ វឌ្ឍេតិ។ សព្ពសោតិ សព្ពាការេន។ សព្ពាសំ វា អនវសេសានន្តិ អត្ថោ។ រូបសញ្ញានន្តិ សញ្ញាសីសេន វុត្តរូបាវចរជ្ឈានានញ្ចេវ តទារម្មណានញ្ច។ រូបាវចរជ្ឈានម្បិ ហិ រូបន្តិ វុច្ចតិ ‘រូបី រូបានិ បស្សតី’តិអាទីសុ (ធ. ស. ២៤៨; ទី. និ. ២.១២៩)។ តស្ស អារម្មណម្បិ ‘‘ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ សុវណ្ណទុព្ពណ្ណានី’’តិអាទីសុ (ធ. ស. ២៤៤-២៤៦; ទី. និ. ២.១៧៣); តស្មា ឥធ រូបេ សញ្ញា រូបសញ្ញាតិ ឯវំ សញ្ញាសីសេន វុត្តរូបាវចរជ្ឈានស្សេតំ អធិវចនំ។ រូបំ សញ្ញា អស្សាតិ រូបសញ្ញំ, រូបមស្ស នាមន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ ឯវំ បថវីកសិណាទិភេទស្ស តទារម្មណស្ស ចេតំ អធិវចនន្តិ វេទិតព្ពំ។
265. Idāni arūpāvacarakusalaṃ dassetuṃ puna katame dhammā kusalātiādi āraddhaṃ. Tattha arūpūpapattiyāti arūpabhavo arūpaṃ, arūpe upapatti arūpūpapatti, tassā arūpūpapattiyā. Maggaṃ bhāvetīti upāyaṃ hetuṃ kāraṇaṃ uppādeti vaḍḍheti. Sabbasoti sabbākārena. Sabbāsaṃ vā anavasesānanti attho. Rūpasaññānanti saññāsīsena vuttarūpāvacarajjhānānañceva tadārammaṇānañca. Rūpāvacarajjhānampi hi rūpanti vuccati ‘rūpī rūpāni passatī’tiādīsu (dha. sa. 248; dī. ni. 2.129). Tassa ārammaṇampi ‘‘bahiddhā rūpāni passati suvaṇṇadubbaṇṇānī’’tiādīsu (dha. sa. 244-246; dī. ni. 2.173); tasmā idha rūpe saññā rūpasaññāti evaṃ saññāsīsena vuttarūpāvacarajjhānassetaṃ adhivacanaṃ. Rūpaṃ saññā assāti rūpasaññaṃ, rūpamassa nāmanti vuttaṃ hoti. Evaṃ pathavīkasiṇādibhedassa tadārammaṇassa cetaṃ adhivacananti veditabbaṃ.
សមតិក្កមាតិ វិរាគា និរោធា ច។ កិំ វុត្តំ ហោតិ? ឯតាសំ កុសលវិបាកកិរិយវសេន បញ្ចទសន្នំ ឈានសង្ខាតានំ រូបសញ្ញានំ, ឯតេសញ្ច បថវីកសិណាទិវសេន អដ្ឋន្នំ អារម្មណសង្ខាតានំ រូបសញ្ញានំ, សព្ពាការេន អនវសេសានំ វា វិរាគា ច និរោធា ច វិរាគហេតុ ចេវ និរោធហេតុ ច អាកាសានញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ ន ហិ សក្កា សព្ពសោ អនតិក្កន្តរូបសញ្ញេន ឯតំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរិតុន្តិ។
Samatikkamāti virāgā nirodhā ca. Kiṃ vuttaṃ hoti? Etāsaṃ kusalavipākakiriyavasena pañcadasannaṃ jhānasaṅkhātānaṃ rūpasaññānaṃ, etesañca pathavīkasiṇādivasena aṭṭhannaṃ ārammaṇasaṅkhātānaṃ rūpasaññānaṃ, sabbākārena anavasesānaṃ vā virāgā ca nirodhā ca virāgahetu ceva nirodhahetu ca ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Na hi sakkā sabbaso anatikkantarūpasaññena etaṃ upasampajja viharitunti.
តត្ថ យស្មា អារម្មណេ អវិរត្តស្ស សញ្ញាសមតិក្កមោ ន ហោតិ, សមតិក្កន្តាសុ ច សញ្ញាសុ អារម្មណំ សមតិក្កន្តមេវ ហោតិ, តស្មា អារម្មណសមតិក្កមំ អវត្វា ‘‘តត្ថ កតមា រូបសញ្ញា? រូបាវចរសមាបត្តិំ សមាបន្នស្ស វា ឧបបន្នស្ស វា ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារិស្ស វា សញ្ញា សញ្ជាននា សញ្ជានិតត្តំ, ឥមា វុច្ចន្តិ រូបសញ្ញាយោ។ ឥមា រូបសញ្ញាយោ អតិក្កន្តោ ហោតិ, វីតិក្កន្តោ, សមតិក្កន្តោ, តេន វុច្ចតិ សព្ពសោ រូបសញ្ញានំ សមតិក្កមា’’តិ (វិភ. ៦០២) ឯវំ វិភង្គេ សញ្ញានំយេវ សមតិក្កមោ វុត្តោ។ យស្មា បន អារម្មណសមតិក្កមេន បត្តព្ពា ឯតា សមាបត្តិយោ, ន ឯកស្មិំយេវ អារម្មណេ បឋមជ្ឈានាទីនិ វិយ, តស្មា អយំ អារម្មណសមតិក្កមវសេនាបិ អត្ថវណ្ណនា កតាតិ វេទិតព្ពា។
Tattha yasmā ārammaṇe avirattassa saññāsamatikkamo na hoti, samatikkantāsu ca saññāsu ārammaṇaṃ samatikkantameva hoti, tasmā ārammaṇasamatikkamaṃ avatvā ‘‘tattha katamā rūpasaññā? Rūpāvacarasamāpattiṃ samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ, imā vuccanti rūpasaññāyo. Imā rūpasaññāyo atikkanto hoti, vītikkanto, samatikkanto, tena vuccati sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā’’ti (vibha. 602) evaṃ vibhaṅge saññānaṃyeva samatikkamo vutto. Yasmā pana ārammaṇasamatikkamena pattabbā etā samāpattiyo, na ekasmiṃyeva ārammaṇe paṭhamajjhānādīni viya, tasmā ayaṃ ārammaṇasamatikkamavasenāpi atthavaṇṇanā katāti veditabbā.
បដិឃសញ្ញានំ អត្ថង្គមាតិ ចក្ខាទីនំ វត្ថូនំ រូបាទីនំ អារម្មណានញ្ច បដិឃាតេន សមុប្បន្នា សញ្ញា បដិឃសញ្ញា។ រូបសញ្ញាទីនំ ឯតំ អធិវចនំ។ យថាហ – ‘‘តត្ថ កតមា បដិឃសញ្ញា? រូបសញ្ញា សទ្ទសញ្ញា គន្ធសញ្ញា រសសញ្ញា ផោដ្ឋព្ពសញ្ញា, ឥមា វុច្ចន្តិ បដិឃសញ្ញាយោ’’តិ (វិភ. ៦០៣)។ តាសំ កុសលវិបាកានំ បញ្ចន្នំ អកុសលវិបាកានំ បញ្ចន្នន្តិ សព្ពសោ ទសន្នម្បិ បដិឃសញ្ញានំ អត្ថង្គមា បហានា អសមុប្បាទា អប្បវត្តិំ កត្វាតិ វុត្តំ ហោតិ។
Paṭighasaññānaṃ atthaṅgamāti cakkhādīnaṃ vatthūnaṃ rūpādīnaṃ ārammaṇānañca paṭighātena samuppannā saññā paṭighasaññā. Rūpasaññādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Yathāha – ‘‘tattha katamā paṭighasaññā? Rūpasaññā saddasaññā gandhasaññā rasasaññā phoṭṭhabbasaññā, imā vuccanti paṭighasaññāyo’’ti (vibha. 603). Tāsaṃ kusalavipākānaṃ pañcannaṃ akusalavipākānaṃ pañcannanti sabbaso dasannampi paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā pahānā asamuppādā appavattiṃ katvāti vuttaṃ hoti.
កាមញ្ចេតា បឋមជ្ឈានាទីនិ សមាបន្នស្សាបិ ន សន្តិ – ន ហិ តស្មិំ សមយេ បញ្ចទ្វារវសេន ចិត្តំ បវត្តតិ – ឯវំ សន្តេបិ, អញ្ញត្ថ បហីនានំ សុខទុក្ខានំ ចតុត្ថជ្ឈានេ វិយ, សក្កាយទិដ្ឋាទីនំ តតិយមគ្គេ វិយ ច, ឥមស្មិំ ឈានេ ឧស្សាហជននត្ថំ ឥមស្ស ឈានស្ស បសំសាវសេន ឯតាសំ ឯត្ថ វចនំ វេទិតព្ពំ។ អថ វា កិញ្ចាបិ តា រូបាវចរំ សមាបន្នស្ស ន សន្តិ, អថ ខោ ន បហីនត្តា ន សន្តិ។ ន ហិ រូបវិរាគាយ រូបាវចរភាវនា សំវត្តតិ, រូបាយត្តា ច ឯតាសំ បវត្តិ។ អយំ បន ភាវនា រូបវិរាគាយ សំវត្តតិ។ តស្មា តា ឯត្ថ បហីនាតិ វត្តុំ វដ្ដតិ។ ន កេវលញ្ច វត្តុំ, ឯកំសេនេវ ឯវំ ធារេតុម្បិ វដ្ដតិ។ តាសញ្ហិ ឥតោ បុព្ពេ អប្បហីនត្តាយេវ បឋមជ្ឈានំ សមាបន្នស្ស ‘‘សទ្ទោ កណ្ដកោ’’តិ (អ. និ. ១០.៧២) វុត្តោ ភគវតា។ ឥធ ច បហីនត្តាយេវ អរូបសមាបត្តីនំ អានេញ្ជតា សន្តវិមោក្ខតា ច វុត្តា។ អាឡារោ ច កាឡាមោ អារុប្បសមាបន្នោ បញ្ចមត្តានិ សកដសតានិ និស្សាយ និស្សាយ អតិក្កន្តានិ នេវ អទ្ទស, ន បន សទ្ទំ អស្សោសីតិ (ទី. និ. ២.១៩២)។
Kāmañcetā paṭhamajjhānādīni samāpannassāpi na santi – na hi tasmiṃ samaye pañcadvāravasena cittaṃ pavattati – evaṃ santepi, aññattha pahīnānaṃ sukhadukkhānaṃ catutthajjhāne viya, sakkāyadiṭṭhādīnaṃ tatiyamagge viya ca, imasmiṃ jhāne ussāhajananatthaṃ imassa jhānassa pasaṃsāvasena etāsaṃ ettha vacanaṃ veditabbaṃ. Atha vā kiñcāpi tā rūpāvacaraṃ samāpannassa na santi, atha kho na pahīnattā na santi. Na hi rūpavirāgāya rūpāvacarabhāvanā saṃvattati, rūpāyattā ca etāsaṃ pavatti. Ayaṃ pana bhāvanā rūpavirāgāya saṃvattati. Tasmā tā ettha pahīnāti vattuṃ vaṭṭati. Na kevalañca vattuṃ, ekaṃseneva evaṃ dhāretumpi vaṭṭati. Tāsañhi ito pubbe appahīnattāyeva paṭhamajjhānaṃ samāpannassa ‘‘saddo kaṇṭako’’ti (a. ni. 10.72) vutto bhagavatā. Idha ca pahīnattāyeva arūpasamāpattīnaṃ āneñjatā santavimokkhatā ca vuttā. Āḷāro ca kāḷāmo āruppasamāpanno pañcamattāni sakaṭasatāni nissāya nissāya atikkantāni neva addasa, na pana saddaṃ assosīti (dī. ni. 2.192).
នានត្តសញ្ញានំ អមនសិការាតិ នានត្តេ គោចរេ បវត្តានំ សញ្ញានំ នានត្តានំ វា សញ្ញានំ។ យស្មា ហិ ឯតា ‘‘តត្ថ កតមា នានត្តសញ្ញា? អសមាបន្នស្ស មនោធាតុសមង្គិស្ស វា មនោវិញ្ញាណធាតុសមង្គិស្ស វា សញ្ញា សញ្ជាននា សញ្ជានិតត្តំ, ឥមា វុច្ចន្តិ នានត្តសញ្ញាយោ’’តិ (វិភ. ៦០៤) ឯវំ វិភង្គេ វិភជិត្វា វុត្តា ឥធ អធិប្បេតា; អសមាបន្នស្ស មនោធាតុមនោវិញ្ញាណធាតុសង្គហិតា សញ្ញា រូបសទ្ទាទិភេទេ នានត្តេ នានាសភាវេ គោចរេ បវត្តន្តិ; យស្មា ចេតា អដ្ឋ កាមាវចរកុសលសញ្ញា, ទ្វាទស អកុសលសញ្ញា, ឯកាទស កាមាវចរកុសលវិបាកសញ្ញា , ទ្វេ អកុសលវិបាកសញ្ញា, ឯកាទស កាមាវចរកិរិយសញ្ញាតិ ឯវំ ចតុចត្តាលីសម្បិ សញ្ញា នានត្តា នានាសភាវា អញ្ញមញ្ញំ អសទិសា, តស្មា នានត្តសញ្ញាតិ វុត្តា។ តាសំ សព្ពសោ នានត្តសញ្ញានំ អមនសិការា អនាវជ្ជនា អសមន្នាហារា អបច្ចវេក្ខណា។ យស្មា តា នាវជ្ជតិ, ន មនសិករោតិ, ន បច្ចវេក្ខតិ, តស្មាតិ វុត្តំ ហោតិ។
Nānattasaññānaṃ amanasikārāti nānatte gocare pavattānaṃ saññānaṃ nānattānaṃ vā saññānaṃ. Yasmā hi etā ‘‘tattha katamā nānattasaññā? Asamāpannassa manodhātusamaṅgissa vā manoviññāṇadhātusamaṅgissa vā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ, imā vuccanti nānattasaññāyo’’ti (vibha. 604) evaṃ vibhaṅge vibhajitvā vuttā idha adhippetā; asamāpannassa manodhātumanoviññāṇadhātusaṅgahitā saññā rūpasaddādibhede nānatte nānāsabhāve gocare pavattanti; yasmā cetā aṭṭha kāmāvacarakusalasaññā, dvādasa akusalasaññā, ekādasa kāmāvacarakusalavipākasaññā , dve akusalavipākasaññā, ekādasa kāmāvacarakiriyasaññāti evaṃ catucattālīsampi saññā nānattā nānāsabhāvā aññamaññaṃ asadisā, tasmā nānattasaññāti vuttā. Tāsaṃ sabbaso nānattasaññānaṃ amanasikārā anāvajjanā asamannāhārā apaccavekkhaṇā. Yasmā tā nāvajjati, na manasikaroti, na paccavekkhati, tasmāti vuttaṃ hoti.
យស្មា ចេត្ថ បុរិមា រូបសញ្ញា បដិឃសញ្ញា ច ឥមិនា ឈានេន និព្ពត្តេ ភវេបិ ន វិជ្ជន្តិ, បគេវ តស្មិំ ភវេ ឥមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរណកាលេ, តស្មា តាសំ ‘សមតិក្កមា អត្ថង្គមា’តិ ទ្វេធាបិ អភាវោយេវ វុត្តោ។ នានត្តសញ្ញាសុ បន យស្មា អដ្ឋ កាមាវចរកុសលសញ្ញា, នវ កិរិយាសញ្ញា, ទស អកុសលសញ្ញាតិ ឥមា សត្តវីសតិ សញ្ញា ឥមិនា ឈានេន និព្ពត្តេ ភវេ វិជ្ជន្តិ, តស្មា តាសំ អមនសិការាតិ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ តត្រាបិ ហិ ឥមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរន្តោ តាសំ អមនសិការាយេវ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ តា បន មនសិករោន្តោ អសមាបន្នោ ហោតីតិ។ សង្ខេបតោ ចេត្ថ ‘រូបសញ្ញានំ សមតិក្កមា’តិ ឥមិនា សព្ពរូបាវចរធម្មានំ បហានំ វុត្តំ។ ‘បដិឃសញ្ញានំ អត្ថង្គមា នានត្តសញ្ញានំ អមនសិការា’តិ ឥមិនា សព្ពេសំ កាមាវចរចិត្តចេតសិកានញ្ច បហានំ អមនសិការោ ច វុត្តោតិ វេទិតព្ពោ។
Yasmā cettha purimā rūpasaññā paṭighasaññā ca iminā jhānena nibbatte bhavepi na vijjanti, pageva tasmiṃ bhave imaṃ jhānaṃ upasampajja viharaṇakāle, tasmā tāsaṃ ‘samatikkamā atthaṅgamā’ti dvedhāpi abhāvoyeva vutto. Nānattasaññāsu pana yasmā aṭṭha kāmāvacarakusalasaññā, nava kiriyāsaññā, dasa akusalasaññāti imā sattavīsati saññā iminā jhānena nibbatte bhave vijjanti, tasmā tāsaṃ amanasikārāti vuttanti veditabbaṃ. Tatrāpi hi imaṃ jhānaṃ upasampajja viharanto tāsaṃ amanasikārāyeva upasampajja viharati. Tā pana manasikaronto asamāpanno hotīti. Saṅkhepato cettha ‘rūpasaññānaṃ samatikkamā’ti iminā sabbarūpāvacaradhammānaṃ pahānaṃ vuttaṃ. ‘Paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā’ti iminā sabbesaṃ kāmāvacaracittacetasikānañca pahānaṃ amanasikāro ca vuttoti veditabbo.
ឥតិ ភគវា ‘បន្នរសន្នំ រូបសញ្ញានំ សមតិក្កមេន, ទសន្នំ បដិឃសញ្ញានំ អត្ថង្គមេន, ចតុចត្តាលីសាយ នានត្តសញ្ញានំ អមនសិការេនា’តិ តីហិ បទេហិ អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិយា វណ្ណំ កថេសិ។ កិំ ការណាតិ ចេ សោតូនំ ឧស្សាហជននត្ថញ្ចេវ បលោភនត្ថញ្ច។ សចេ ហិ កេចិ អបណ្ឌិតា វទេយ្យុំ ‘សត្ថា អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិំ និព្ពត្តេថាតិ វទតិ, កោ នុ ខោ ឯតាយ និព្ពត្តិតាយ អត្ថោ? កោ អានិសំសោ’តិ តេ ឯវំ វត្តុំ មា លភន្តូតិ ឥមេហិ អាការេហិ សមាបត្តិយា វណ្ណំ កថេសិ។ តញ្ហិ នេសំ សុត្វា ឯវំ ភវិស្សតិ – ‘ឯវំសន្តា កិរ អយំ សមាបត្តិ, ឯវំបណីតា, និព្ពត្តេស្សាម ន’ន្តិ។ អថស្ស និព្ពត្តនត្ថាយ ឧស្សាហំ ករិស្សន្តីតិ។
Iti bhagavā ‘pannarasannaṃ rūpasaññānaṃ samatikkamena, dasannaṃ paṭighasaññānaṃ atthaṅgamena, catucattālīsāya nānattasaññānaṃ amanasikārenā’ti tīhi padehi ākāsānañcāyatanasamāpattiyā vaṇṇaṃ kathesi. Kiṃ kāraṇāti ce sotūnaṃ ussāhajananatthañceva palobhanatthañca. Sace hi keci apaṇḍitā vadeyyuṃ ‘satthā ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ nibbattethāti vadati, ko nu kho etāya nibbattitāya attho? Ko ānisaṃso’ti te evaṃ vattuṃ mā labhantūti imehi ākārehi samāpattiyā vaṇṇaṃ kathesi. Tañhi nesaṃ sutvā evaṃ bhavissati – ‘evaṃsantā kira ayaṃ samāpatti, evaṃpaṇītā, nibbattessāma na’nti. Athassa nibbattanatthāya ussāhaṃ karissantīti.
បលោភនត្ថញ្ចាបិ នេសំ ឯតិស្សា វណ្ណំ កថេសិ, វិសកណ្ដកវាណិជោ វិយ។ វិសកណ្ដកវាណិជោ នាម គុឡវាណិជោ វុច្ចតិ។ សោ កិរ គុឡផាណិតខណ្ឌសក្ករាទីនិ សកដេនាទាយ បច្ចន្តគាមំ គន្ត្វា ‘វិសកណ្ដកំ គណ្ហថ វិសកណ្ដកំ គណ្ហថា’តិ ឧគ្ឃោសេសិ។ តំ សុត្វា គាមិកា ‘វិសំ នាម កក្ខឡំ, យោ នំ ខាទតិ សោ មរតិ, កណ្ដកោបិ វិជ្ឈិត្វា មារេតិ។ ឧភោបេតេ កក្ខឡា, កោ ឯត្ថ អានិសំសោ’តិ គេហទ្វារានិ ថកេសុំ, ទារកេ ច បលាបេសុំ។ តំ ទិស្វា វាណិជោ ‘អវោហារកុសលា ឥមេ គាមិកា, ហន្ទ នេ ឧបាយេន គណ្ហាបេមី’តិ ‘អតិមធុរំ គណ្ហថ អតិសាទុំ គណ្ហថ, គុឡំ ផាណិតំ សក្ករំ សមគ្ឃំ លព្ភតិ, កូដមាសកកូដកហាបណាទីហិបិ លព្ភតី’តិ ឧគ្ឃោសេសិ។ តំ សុត្វា គាមិកា ហដ្ឋបហដ្ឋា និគ្គន្ត្វា ពហុម្បិ មូលំ ទត្វា គហេសុំ។
Palobhanatthañcāpi nesaṃ etissā vaṇṇaṃ kathesi, visakaṇṭakavāṇijo viya. Visakaṇṭakavāṇijo nāma guḷavāṇijo vuccati. So kira guḷaphāṇitakhaṇḍasakkarādīni sakaṭenādāya paccantagāmaṃ gantvā ‘visakaṇṭakaṃ gaṇhatha visakaṇṭakaṃ gaṇhathā’ti ugghosesi. Taṃ sutvā gāmikā ‘visaṃ nāma kakkhaḷaṃ, yo naṃ khādati so marati, kaṇṭakopi vijjhitvā māreti. Ubhopete kakkhaḷā, ko ettha ānisaṃso’ti gehadvārāni thakesuṃ, dārake ca palāpesuṃ. Taṃ disvā vāṇijo ‘avohārakusalā ime gāmikā, handa ne upāyena gaṇhāpemī’ti ‘atimadhuraṃ gaṇhatha atisāduṃ gaṇhatha, guḷaṃ phāṇitaṃ sakkaraṃ samagghaṃ labbhati, kūṭamāsakakūṭakahāpaṇādīhipi labbhatī’ti ugghosesi. Taṃ sutvā gāmikā haṭṭhapahaṭṭhā niggantvā bahumpi mūlaṃ datvā gahesuṃ.
តត្ថ វាណិជស្ស ‘វិសកណ្ដកំ គណ្ហថា’តិ ឧគ្ឃោសនំ វិយ ភគវតោ ‘អាកាសានញ្ចាយតនសមាបត្តិំ និព្ពត្តេថា’តិ វចនំ។ ‘ឧភោបេតេ កក្ខឡា , កោ ឯត្ថ អានិសំសោ’តិ? គាមិកានំ ចិន្តនំ វិយ ‘ភគវា អាកាសានញ្ចាយតនំ និព្ពត្តេថាតិ អាហ, កោ ឯត្ថ អានិសំសោ? នាស្ស គុណំ ជានាមា’តិ សោតូនំ ចិន្តនំ។ អថស្ស វាណិជស្ស ‘អតិមធុរំ គណ្ហថា’តិអាទិវចនំ វិយ ភគវតោ រូបសញ្ញាសមតិក្កមនាទិកំ អានិសំសប្បកាសនំ។ ឥទញ្ហិ សុត្វា តេ ពហុម្បិ មូលំ ទត្វា, គាមិកា វិយ គុឡំ, ឥមិនា អានិសំសេន បលោភិតចិត្តា មហន្តម្បិ ឧស្សាហំ កត្វា ឥមំ សមាបត្តិំ និព្ពត្តេស្សន្តីតិ ឧស្សាហជននត្ថំ បលោភនត្ថញ្ច កថេសិ។
Tattha vāṇijassa ‘visakaṇṭakaṃ gaṇhathā’ti ugghosanaṃ viya bhagavato ‘ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ nibbattethā’ti vacanaṃ. ‘Ubhopete kakkhaḷā , ko ettha ānisaṃso’ti? Gāmikānaṃ cintanaṃ viya ‘bhagavā ākāsānañcāyatanaṃ nibbattethāti āha, ko ettha ānisaṃso? Nāssa guṇaṃ jānāmā’ti sotūnaṃ cintanaṃ. Athassa vāṇijassa ‘atimadhuraṃ gaṇhathā’tiādivacanaṃ viya bhagavato rūpasaññāsamatikkamanādikaṃ ānisaṃsappakāsanaṃ. Idañhi sutvā te bahumpi mūlaṃ datvā, gāmikā viya guḷaṃ, iminā ānisaṃsena palobhitacittā mahantampi ussāhaṃ katvā imaṃ samāpattiṃ nibbattessantīti ussāhajananatthaṃ palobhanatthañca kathesi.
អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញាសហគតន្តិ ឯត្ថ នាស្ស អន្តោតិ អនន្តំ។ អាកាសំ អនន្តំ អាកាសានន្តំ។ អាកាសានន្តមេវ អាកាសានញ្ចំ។ តំ អាកាសានញ្ចំ អធិដ្ឋានដ្ឋេន អាយតនមស្ស សសម្បយុត្តធម្មស្ស ឈានស្ស, ទេវានំ ទេវាយតនមិវាតិ អាកាសានញ្ចាយតនំ។ ឥតិ អាកាសានញ្ចំ ច តំ អាយតនញ្ចាតិបិ អាកាសានញ្ចាយតនំ។ កសិណុគ្ឃាដិមាកាសស្សេតំ អធិវចនំ។ តស្មិំ អាកាសានញ្ចាយតនេ អប្បនាប្បត្តាយ សញ្ញាយ សហគតំ អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញាសហគតំ។
Ākāsānañcāyatanasaññāsahagatanti ettha nāssa antoti anantaṃ. Ākāsaṃ anantaṃ ākāsānantaṃ. Ākāsānantameva ākāsānañcaṃ. Taṃ ākāsānañcaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanamassa sasampayuttadhammassa jhānassa, devānaṃ devāyatanamivāti ākāsānañcāyatanaṃ. Iti ākāsānañcaṃ ca taṃ āyatanañcātipi ākāsānañcāyatanaṃ. Kasiṇugghāṭimākāsassetaṃ adhivacanaṃ. Tasmiṃ ākāsānañcāyatane appanāppattāya saññāya sahagataṃ ākāsānañcāyatanasaññāsahagataṃ.
យថា បន អញ្ញត្ថ ‘អនន្តោ អាកាសោ’តិ (វិភ. ៥០៨; ទី. និ. ២.១២៩) វុត្តំ, ឯវមិធ អនន្តន្តិ វា បរិត្តន្តិ វា ន គហិតំ។ កស្មា? អនន្តេ ហិ គហិតេ បរិត្តំ ន គយ្ហតិ, បរិត្តេ គហិតេ អនន្តំ ន គយ្ហតិ។ ឯវំ សន្តេ អារម្មណចតុក្កំ ន បូរតិ, ទេសនា សោឡសក្ខត្តុកា ន ហោតិ។ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស ច ឥមស្មិំ ឋានេ ទេសនំ សោឡសក្ខត្តុកំ កាតុំ អជ្ឈាសយោ, តស្មា អនន្តន្តិ វា បរិត្តន្តិ វា អវត្វា ‘អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញាសហគត’ន្តិ អាហ។ ឯវញ្ហិ សតិ ឧភយម្បិ គហិតមេវ ហោតិ។ អារម្មណចតុក្កំ បូរតិ, ទេសនា សោឡសក្ខត្តុកា សម្បជ្ជតិ។ អវសេសោ បាឡិអត្ថោ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ។ រូបាវចរចតុត្ថជ្ឈាននិកន្តិបរិយាទានទុក្ខតាយ ចេត្ថ ទុក្ខា បដិបទា, បរិយាទិន្ននិកន្តិកស្ស អប្បនាបរិវាសទន្ធតាយ ទន្ធាភិញ្ញា ហោតិ។ វិបរិយាយេន សុខា បដិបទា ខិប្បាភិញ្ញា ច វេទិតព្ពា។ បរិត្តកសិណុគ្ឃាដិមាកាសេ បន បវត្តំ ឈានំ បរិត្តារម្មណំ វិបុលកសិណុគ្ឃាដិមាកាសេ បវត្តំ អប្បមាណារម្មណន្តិ វេទិតព្ពំ។ ឧបេក្ខាព្រហ្មវិហារេ វិយ ច ឥធាបិ ចតុត្ថជ្ឈានវសេន បញ្ចវីសតិ ឯកកា ហោន្តិ ។ យថា ចេត្ថ ឯវំ ឥតោ បរេសុបិ។ វិសេសមត្តមេវ បន តេសុ វណ្ណយិស្សាម។
Yathā pana aññattha ‘ananto ākāso’ti (vibha. 508; dī. ni. 2.129) vuttaṃ, evamidha anantanti vā parittanti vā na gahitaṃ. Kasmā? Anante hi gahite parittaṃ na gayhati, paritte gahite anantaṃ na gayhati. Evaṃ sante ārammaṇacatukkaṃ na pūrati, desanā soḷasakkhattukā na hoti. Sammāsambuddhassa ca imasmiṃ ṭhāne desanaṃ soḷasakkhattukaṃ kātuṃ ajjhāsayo, tasmā anantanti vā parittanti vā avatvā ‘ākāsānañcāyatanasaññāsahagata’nti āha. Evañhi sati ubhayampi gahitameva hoti. Ārammaṇacatukkaṃ pūrati, desanā soḷasakkhattukā sampajjati. Avaseso pāḷiattho heṭṭhā vuttanayeneva veditabbo. Rūpāvacaracatutthajjhānanikantipariyādānadukkhatāya cettha dukkhā paṭipadā, pariyādinnanikantikassa appanāparivāsadandhatāya dandhābhiññā hoti. Vipariyāyena sukhā paṭipadā khippābhiññā ca veditabbā. Parittakasiṇugghāṭimākāse pana pavattaṃ jhānaṃ parittārammaṇaṃ vipulakasiṇugghāṭimākāse pavattaṃ appamāṇārammaṇanti veditabbaṃ. Upekkhābrahmavihāre viya ca idhāpi catutthajjhānavasena pañcavīsati ekakā honti . Yathā cettha evaṃ ito paresupi. Visesamattameva pana tesu vaṇṇayissāma.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / អរូបាវចរកុសលំ • Arūpāvacarakusalaṃ
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / អរូបាវចរកុសលកថាវណ្ណនា • Arūpāvacarakusalakathāvaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / អរូបាវចរកុសលកថាវណ្ណនា • Arūpāvacarakusalakathāvaṇṇanā
