Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[९०] १०. अकतञ्ञुजातकवण्णना
[90] 10. Akataññujātakavaṇṇanā
यो पुब्बे कतकल्याणोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अनाथपिण्डिकं आरब्भ कथेसि। तस्स किरेको पच्चन्तवासिको सेट्ठि अदिट्ठसहायो अहोसि। सो एकदा पच्चन्ते उट्ठानकभण्डस्स पञ्च सकटसतानि पूरेत्वा कम्मन्तिकमनुस्से आह – ‘‘गच्छथ, भो, इमं भण्डं सावत्थिं नेत्वा अम्हाकं सहायकस्स अनाथपिण्डिकमहासेट्ठिस्स पच्चग्घेन विक्किणित्वा पटिभण्डं आहरथा’’ति। ते ‘‘साधू’’ति तस्स वचनं सम्पटिच्छित्वा सावत्थिं गन्त्वा महासेट्ठिं दिस्वा पण्णाकारं दत्वा तं पवत्तिं आरोचेसुं। महासेट्ठि ‘‘स्वागतं वो’’ति तेसं आवासञ्च परिब्बयञ्च दापेत्वा सहायकस्स सुखं पुच्छित्वा भण्डं विक्किणित्वा पटिभण्डं दापेसि। ते पच्चन्तं गन्त्वा तमत्थं अत्तनो सेट्ठिस्स आरोचेसुं।
Yo pubbe katakalyāṇoti idaṃ satthā jetavane viharanto anāthapiṇḍikaṃ ārabbha kathesi. Tassa kireko paccantavāsiko seṭṭhi adiṭṭhasahāyo ahosi. So ekadā paccante uṭṭhānakabhaṇḍassa pañca sakaṭasatāni pūretvā kammantikamanusse āha – ‘‘gacchatha, bho, imaṃ bhaṇḍaṃ sāvatthiṃ netvā amhākaṃ sahāyakassa anāthapiṇḍikamahāseṭṭhissa paccagghena vikkiṇitvā paṭibhaṇḍaṃ āharathā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā sāvatthiṃ gantvā mahāseṭṭhiṃ disvā paṇṇākāraṃ datvā taṃ pavattiṃ ārocesuṃ. Mahāseṭṭhi ‘‘svāgataṃ vo’’ti tesaṃ āvāsañca paribbayañca dāpetvā sahāyakassa sukhaṃ pucchitvā bhaṇḍaṃ vikkiṇitvā paṭibhaṇḍaṃ dāpesi. Te paccantaṃ gantvā tamatthaṃ attano seṭṭhissa ārocesuṃ.
अपरभागे अनाथपिण्डिकोपि तथेव पञ्च सकटसतानि तत्थ पेसेसि। मनुस्सा तत्थ गन्त्वा पण्णाकारं आदाय पच्चन्तवासिकसेट्ठिं पस्सिंसु। सो ‘‘कुतो आगच्छथा’’ति पुच्छित्वा ‘‘सावत्थितो तुम्हाकं सहायकस्स अनाथपिण्डिकस्स सन्तिका’’ति वुत्ते ‘‘अनाथपिण्डिकोति कस्सचि पुरिसस्स नामं भविस्सती’’ति परिहासं कत्वा पण्णाकारं गहेत्वा ‘‘गच्छथ तुम्हे’’ति उय्योजेसि, नेव निवासं, न परिब्बयं दापेसि। ते सयमेव भण्डं विक्किणित्वा पटिभण्डं आदाय सावत्थिं आगन्त्वा सेट्ठिस्स तं पवत्तिं आरोचेसुं।
Aparabhāge anāthapiṇḍikopi tatheva pañca sakaṭasatāni tattha pesesi. Manussā tattha gantvā paṇṇākāraṃ ādāya paccantavāsikaseṭṭhiṃ passiṃsu. So ‘‘kuto āgacchathā’’ti pucchitvā ‘‘sāvatthito tumhākaṃ sahāyakassa anāthapiṇḍikassa santikā’’ti vutte ‘‘anāthapiṇḍikoti kassaci purisassa nāmaṃ bhavissatī’’ti parihāsaṃ katvā paṇṇākāraṃ gahetvā ‘‘gacchatha tumhe’’ti uyyojesi, neva nivāsaṃ, na paribbayaṃ dāpesi. Te sayameva bhaṇḍaṃ vikkiṇitvā paṭibhaṇḍaṃ ādāya sāvatthiṃ āgantvā seṭṭhissa taṃ pavattiṃ ārocesuṃ.
अथ सो पच्चन्तवासी पुनपि एकवारं तथेव पञ्च सकटसतानि सावत्थिं पेसेसि, मनुस्सा पण्णाकारं आदाय महासेट्ठिं पस्सिंसु। ते पन दिस्वा अनाथपिण्डिकस्स मनुस्सा ‘‘मयं, सामि, एतेसं निवासञ्च भत्तञ्च परिब्बयञ्च जानिस्सामा’’ति वत्वा तेसं सकटानि बहिनगरे तथारूपे ठाने मोचापेत्वा ‘‘तुम्हे इधेव वसथ, अम्हाकं वो घरे यागुभत्तञ्च परिब्बयो च भविस्सती’’ति गन्त्वा दासकम्मकरे सन्निपातेत्वा मज्झिमयामसमनन्तरे पञ्च सकटसतानि विलुम्पित्वा निवासनपारुपनानिपि नेसं अच्छिन्दित्वा गोणे पलापेत्वा सकटानि विचक्कानि कत्वा भूमियं ठपेत्वा चक्कानिपि गण्हित्वाव अगमंसु। पच्चन्तवासिनो निवासनमत्तस्सपि सामिका अहुत्वा भीता वेगेन पलायित्वा पच्चन्तमेव गता। सेट्ठिमनुस्सापि तमत्थं महासेट्ठिनो आरोचेसुं। सो ‘‘अत्थि दानिदं कथापाभत’’न्ति सत्थु सन्तिकं गन्त्वा आदितो पट्ठाय सब्बं तं पवत्तिं आरोचेसि। सत्था ‘‘न खो, गहपति, सो पच्चन्तवासी इदानेव एवंसीलो, पुब्बेपि एवंसीलोयेव अहोसी’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Atha so paccantavāsī punapi ekavāraṃ tatheva pañca sakaṭasatāni sāvatthiṃ pesesi, manussā paṇṇākāraṃ ādāya mahāseṭṭhiṃ passiṃsu. Te pana disvā anāthapiṇḍikassa manussā ‘‘mayaṃ, sāmi, etesaṃ nivāsañca bhattañca paribbayañca jānissāmā’’ti vatvā tesaṃ sakaṭāni bahinagare tathārūpe ṭhāne mocāpetvā ‘‘tumhe idheva vasatha, amhākaṃ vo ghare yāgubhattañca paribbayo ca bhavissatī’’ti gantvā dāsakammakare sannipātetvā majjhimayāmasamanantare pañca sakaṭasatāni vilumpitvā nivāsanapārupanānipi nesaṃ acchinditvā goṇe palāpetvā sakaṭāni vicakkāni katvā bhūmiyaṃ ṭhapetvā cakkānipi gaṇhitvāva agamaṃsu. Paccantavāsino nivāsanamattassapi sāmikā ahutvā bhītā vegena palāyitvā paccantameva gatā. Seṭṭhimanussāpi tamatthaṃ mahāseṭṭhino ārocesuṃ. So ‘‘atthi dānidaṃ kathāpābhata’’nti satthu santikaṃ gantvā ādito paṭṭhāya sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi. Satthā ‘‘na kho, gahapati, so paccantavāsī idāneva evaṃsīlo, pubbepi evaṃsīloyeva ahosī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो बाराणसियं महाविभवो सेट्ठि अहोसि। तस्सेको पच्चन्तवासिको सेट्ठि अदिट्ठसहायो अहोसि। सब्बं अतीतवत्थु पच्चुप्पन्नवत्थुसदिसमेव बोधिसत्तो पन अत्तनो मनुस्सेहि ‘‘अज्ज अम्हेहि इदं नाम कत’’न्ति आरोचिते ‘‘पठमं अत्तनो कतं उपकारं अजानन्ता पच्छा एवरूपं लभन्तियेवा’’ति वत्वा सम्पत्तपरिसाय धम्मं देसेन्तो इमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bārāṇasiyaṃ mahāvibhavo seṭṭhi ahosi. Tasseko paccantavāsiko seṭṭhi adiṭṭhasahāyo ahosi. Sabbaṃ atītavatthu paccuppannavatthusadisameva bodhisatto pana attano manussehi ‘‘ajja amhehi idaṃ nāma kata’’nti ārocite ‘‘paṭhamaṃ attano kataṃ upakāraṃ ajānantā pacchā evarūpaṃ labhantiyevā’’ti vatvā sampattaparisāya dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
९०.
90.
‘‘यो पुब्बे कतकल्याणो, कतत्थो नावबुज्झति।
‘‘Yo pubbe katakalyāṇo, katattho nāvabujjhati;
पच्छा किच्चे समुप्पन्ने, कत्तारं नाधिगच्छती’’ति॥
Pacchā kicce samuppanne, kattāraṃ nādhigacchatī’’ti.
तत्रायं पिण्डत्थो – खत्तियादीसु यो कोचि पुरिसो पुब्बे पठमतरं अञ्ञेन कतकल्याणो कतूपकारो कतत्थो निप्फादितकिच्चो हुत्वा तं परेन अत्तनि कतं कल्याणञ्चेव अत्थञ्च न जानाति, सो पच्छा अत्तनो किच्चे समुप्पन्ने तस्स किच्चस्स कत्तारं नाधिगच्छति न लभतीति।
Tatrāyaṃ piṇḍattho – khattiyādīsu yo koci puriso pubbe paṭhamataraṃ aññena katakalyāṇo katūpakāro katattho nipphāditakicco hutvā taṃ parena attani kataṃ kalyāṇañceva atthañca na jānāti, so pacchā attano kicce samuppanne tassa kiccassa kattāraṃ nādhigacchati na labhatīti.
एवं बोधिसत्तो इमाय गाथाय धम्मं देसेत्वा दानादीनि पुञ्ञानि कत्वा यथाकम्मं गतो।
Evaṃ bodhisatto imāya gāthāya dhammaṃ desetvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा पच्चन्तवासी इदानीपि पच्चन्तवासीयेव, बाराणसिसेट्ठि पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā paccantavāsī idānīpi paccantavāsīyeva, bārāṇasiseṭṭhi pana ahameva ahosi’’nti.
अकतञ्ञुजातकवण्णना दसमा।
Akataññujātakavaṇṇanā dasamā.
अपायिम्हवग्गो नवमो।
Apāyimhavaggo navamo.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
सुरापानं मित्तविन्दं, काळकण्णी अत्थद्वारं।
Surāpānaṃ mittavindaṃ, kāḷakaṇṇī atthadvāraṃ;
किंपक्कसीलवीमंसं, मङ्गलञ्चापि सारम्भं।
Kiṃpakkasīlavīmaṃsaṃ, maṅgalañcāpi sārambhaṃ;
कुहकं अकतञ्ञू चाति॥
Kuhakaṃ akataññū cāti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ९०. अकतञ्ञुजातकं • 90. Akataññujātakaṃ