Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ചരിയാപിടക-അട്ഠകഥാ • Cariyāpiṭaka-aṭṭhakathā

    നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    ഖുദ്ദകനികായേ

    Khuddakanikāye

    ചരിയാപിടക-അട്ഠകഥാ

    Cariyāpiṭaka-aṭṭhakathā

    ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാ

    Ganthārambhakathā

    ചരിയാ സബ്ബലോകസ്സ, ഹിതാ യസ്സ മഹേസിനോ;

    Cariyā sabbalokassa, hitā yassa mahesino;

    അചിന്തേയ്യാനുഭാവം തം, വന്ദേ ലോകഗ്ഗനായകം.

    Acinteyyānubhāvaṃ taṃ, vande lokagganāyakaṃ.

    വിജ്ജാചരണസമ്പന്നാ, യേന നീയന്തി ലോകതോ;

    Vijjācaraṇasampannā, yena nīyanti lokato;

    വന്ദേ തമുത്തമം ധമ്മം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധപൂജിതം.

    Vande tamuttamaṃ dhammaṃ, sammāsambuddhapūjitaṃ.

    സീലാദിഗുണസമ്പന്നോ, ഠിതോ മഗ്ഗഫലേസു യോ;

    Sīlādiguṇasampanno, ṭhito maggaphalesu yo;

    വന്ദേ അരിയസങ്ഘം തം, പുഞ്ഞക്ഖേത്തം അനുത്തരം.

    Vande ariyasaṅghaṃ taṃ, puññakkhettaṃ anuttaraṃ.

    വന്ദനാജനിതം പുഞ്ഞം, ഇതി യം രതനത്തയേ;

    Vandanājanitaṃ puññaṃ, iti yaṃ ratanattaye;

    ഹതന്തരായോ സബ്ബത്ഥ, ഹുത്വാഹം തസ്സ തേജസാ.

    Hatantarāyo sabbattha, hutvāhaṃ tassa tejasā.

    ഇമസ്മിം ഭദ്ദകപ്പസ്മിം, സമ്ഭതാ യാ സുദുക്കരാ;

    Imasmiṃ bhaddakappasmiṃ, sambhatā yā sudukkarā;

    ഉക്കംസപാരമിപ്പത്താ, ദാനപാരമിതാദയോ.

    Ukkaṃsapāramippattā, dānapāramitādayo.

    താസം സമ്ബോധിചരിയാനം, ആനുഭാവവിഭാവനം;

    Tāsaṃ sambodhicariyānaṃ, ānubhāvavibhāvanaṃ;

    സക്കേസു നിഗ്രോധാരാമേ, വസന്തേന മഹേസിനാ.

    Sakkesu nigrodhārāme, vasantena mahesinā.

    യം ധമ്മസേനാപതിനോ, സബ്ബസാവകകേതുനോ;

    Yaṃ dhammasenāpatino, sabbasāvakaketuno;

    ലോകനാഥേന ചരിയാ-പിടകം നാമ ദേസിതം.

    Lokanāthena cariyā-piṭakaṃ nāma desitaṃ.

    യം ഖുദ്ദകനികായസ്മിം, സങ്ഗായിംസു മഹേസയോ;

    Yaṃ khuddakanikāyasmiṃ, saṅgāyiṃsu mahesayo;

    ധമ്മസങ്ഗാഹകാ സത്ഥു, ഹേതുസമ്പത്തിദീപനം.

    Dhammasaṅgāhakā satthu, hetusampattidīpanaṃ.

    തസ്സ സമ്ബോധിസമ്ഭാര-വിഭാഗനയയോഗതോ;

    Tassa sambodhisambhāra-vibhāganayayogato;

    കിഞ്ചാപി ദുക്കരാ കാതും, അത്ഥസംവണ്ണനാ മയാ.

    Kiñcāpi dukkarā kātuṃ, atthasaṃvaṇṇanā mayā.

    സഹ സംവണ്ണനം യസ്മാ, ധരതേ സത്ഥു സാസനം;

    Saha saṃvaṇṇanaṃ yasmā, dharate satthu sāsanaṃ;

    പുബ്ബാചരിയസീഹാനം, തിട്ഠതേവ വിനിച്ഛയോ.

    Pubbācariyasīhānaṃ, tiṭṭhateva vinicchayo.

    തസ്മാ തം അവലമ്ബിത്വാ, ഓഗാഹിത്വാ ച സബ്ബസോ;

    Tasmā taṃ avalambitvā, ogāhitvā ca sabbaso;

    ജാതകാനുപനിസ്സായ, പോരാണട്ഠകഥാനയം.

    Jātakānupanissāya, porāṇaṭṭhakathānayaṃ.

    നിസ്സിതം വാചനാമഗ്ഗം, സുവിസുദ്ധമനാകുലം;

    Nissitaṃ vācanāmaggaṃ, suvisuddhamanākulaṃ;

    മഹാവിഹാരവാസീനം, നിപുണത്ഥവിനിച്ഛയം.

    Mahāvihāravāsīnaṃ, nipuṇatthavinicchayaṃ.

    നീതനേയ്യത്ഥഭേദാ ച, പാരമീ പരിദീപയം;

    Nītaneyyatthabhedā ca, pāramī paridīpayaṃ;

    കരിസ്സാമി തം ചരിയാ-പിടകസ്സത്ഥവണ്ണനം.

    Karissāmi taṃ cariyā-piṭakassatthavaṇṇanaṃ.

    ഇതി ആകങ്ഖമാനസ്സ, സദ്ധമ്മസ്സ ചിരട്ഠിതിം;

    Iti ākaṅkhamānassa, saddhammassa ciraṭṭhitiṃ;

    വിഭജന്തസ്സ തസ്സത്ഥം, നിസാമയഥ സാധവോതി.

    Vibhajantassa tassatthaṃ, nisāmayatha sādhavoti.

    തത്ഥ ചരിയാപിടകന്തി കേനട്ഠേന ചരിയാപിടകം? അതീതാസു ജാതീസു സത്ഥു ചരിയാനുഭാവപ്പകാസിനീ പരിയത്തീതി കത്വാ, പരിയത്തിഅത്ഥോ ഹി അയം പിടകസദ്ദോ, ‘‘മാ പിടകസമ്പദാനേനാ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൩.൬൬) വിയ. അഥ വാ യസ്മാ സാ പരിയത്തി തസ്സേവ സത്ഥു പുരിമജാതീസു ചരിയാനം ആനുഭാവപ്പകാസനേന ഭാജനഭൂതാ, തസ്മാപി ‘‘ചരിയാപിടക’’ന്തി വുച്ചതി, ഭാജനത്ഥോപി ഹി പിടകസദ്ദോ നിദ്ദിട്ഠോ ‘‘അഥ പുരിസോ ആഗച്ഛേയ്യ, കുദാലപിടകം ആദായാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൨൮; അ॰ നി॰ ൩.൭൦) വിയ. തം പനേതം ചരിയാപിടകം വിനയപിടകം, സുത്തന്തപിടകം, അഭിധമ്മപിടകന്തി തീസു പിടകേസു സുത്തന്തപിടകപരിയാപന്നം. ദീഘനികായോ, മജ്ഝിമനികായോ, സംയുത്തനികായോ, അങ്ഗുത്തരനികായോ, ഖുദ്ദകനികായോതി പഞ്ചസു നികായേസു ഖുദ്ദകനികായപരിയാപന്നം. സുത്തം, ഗേയ്യം, വേയ്യാകരണം, ഗാഥാ, ഉദാനം, ഇതിവുത്തകം, ജാതകം, അബ്ഭുതധമ്മം, വേദല്ലന്തി നവസു സാസനങ്ഗേസു ഗാഥാസങ്ഗഹം.

    Tattha cariyāpiṭakanti kenaṭṭhena cariyāpiṭakaṃ? Atītāsu jātīsu satthu cariyānubhāvappakāsinī pariyattīti katvā, pariyattiattho hi ayaṃ piṭakasaddo, ‘‘mā piṭakasampadānenā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) viya. Atha vā yasmā sā pariyatti tasseva satthu purimajātīsu cariyānaṃ ānubhāvappakāsanena bhājanabhūtā, tasmāpi ‘‘cariyāpiṭaka’’nti vuccati, bhājanatthopi hi piṭakasaddo niddiṭṭho ‘‘atha puriso āgaccheyya, kudālapiṭakaṃ ādāyā’’tiādīsu (ma. ni. 1.228; a. ni. 3.70) viya. Taṃ panetaṃ cariyāpiṭakaṃ vinayapiṭakaṃ, suttantapiṭakaṃ, abhidhammapiṭakanti tīsu piṭakesu suttantapiṭakapariyāpannaṃ. Dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti pañcasu nikāyesu khuddakanikāyapariyāpannaṃ. Suttaṃ, geyyaṃ, veyyākaraṇaṃ, gāthā, udānaṃ, itivuttakaṃ, jātakaṃ, abbhutadhammaṃ, vedallanti navasu sāsanaṅgesu gāthāsaṅgahaṃ.

    ‘‘ദ്വാസീതി ബുദ്ധതോ ഗണ്ഹിം, ദ്വേസഹസ്സാനി ഭിക്ഖുതോ;

    ‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dvesahassāni bhikkhuto;

    ചതുരാസീതി സഹസ്സാനി, യേ മേ ധമ്മാ പവത്തിനോ’’തി. (ഥേരഗാ॰ ൧൦൨൭) –

    Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti. (theragā. 1027) –

    ഏവം ധമ്മഭണ്ഡാഗാരികേന പടിഞ്ഞാതേസു ചതുരാസീതിയാ ധമ്മക്ഖന്ധസഹസ്സേസു കതിപയധമ്മക്ഖന്ധസങ്ഗഹം. വഗ്ഗതോ അകിത്തിവഗ്ഗോ, ഹത്ഥിനാഗവഗ്ഗോ, യുധഞ്ജയവഗ്ഗോതി വഗ്ഗത്തയസങ്ഗഹം. ചരിയതോ അകിത്തിവഗ്ഗേ ദസ, ഹത്ഥിനാഗവഗ്ഗേ ദസ, യുധഞ്ജയവഗ്ഗേ പഞ്ചദസാതി പഞ്ചതിംസചരിയാസങ്ഗഹം. തീസു വഗ്ഗേസു അകിത്തിവഗ്ഗോ ആദി, ചരിയാസു അകിത്തിചരിയാ. തസ്സാപി –

    Evaṃ dhammabhaṇḍāgārikena paṭiññātesu caturāsītiyā dhammakkhandhasahassesu katipayadhammakkhandhasaṅgahaṃ. Vaggato akittivaggo, hatthināgavaggo, yudhañjayavaggoti vaggattayasaṅgahaṃ. Cariyato akittivagge dasa, hatthināgavagge dasa, yudhañjayavagge pañcadasāti pañcatiṃsacariyāsaṅgahaṃ. Tīsu vaggesu akittivaggo ādi, cariyāsu akitticariyā. Tassāpi –

    ‘‘കപ്പേ ച സതസഹസ്സേ, ചതുരോ ച അസങ്ഖിയേ;

    ‘‘Kappe ca satasahasse, caturo ca asaṅkhiye;

    ഏത്ഥന്തരേ യം ചരിതം, സബ്ബം തം ബോധിപാചന’’ന്തി. –

    Etthantare yaṃ caritaṃ, sabbaṃ taṃ bodhipācana’’nti. –

    അയം ഗാഥാ ആദി. തസ്സ ഇതോ പഭുതി അനുക്കമേന അത്ഥസംവണ്ണനാ ഹോതി.

    Ayaṃ gāthā ādi. Tassa ito pabhuti anukkamena atthasaṃvaṇṇanā hoti.

    ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാ നിട്ഠിതാ.

    Ganthārambhakathā niṭṭhitā.

    നിദാനകഥാ

    Nidānakathā

    സാ പനായം അത്ഥസംവണ്ണനാ യസ്മാ ദൂരേനിദാനം, അവിദൂരേനിദാനം, സന്തികേനിദാനന്തി ഇമാനി തീണി നിദാനാനി ദസ്സേത്വാ വുച്ചമാനാ സുണന്തേഹി സമുദാഗമതോ പട്ഠായ സുട്ഠു വിഞ്ഞാതാ നാമ ഹോതി. തസ്മാ തേസം നിദാനാനം അയം വിഭാഗോ വേദിതബ്ബോ.

    Sā panāyaṃ atthasaṃvaṇṇanā yasmā dūrenidānaṃ, avidūrenidānaṃ, santikenidānanti imāni tīṇi nidānāni dassetvā vuccamānā suṇantehi samudāgamato paṭṭhāya suṭṭhu viññātā nāma hoti. Tasmā tesaṃ nidānānaṃ ayaṃ vibhāgo veditabbo.

    ദീപങ്കരദസബലസ്സ പാദമൂലസ്മിഞ്ഹി കതാഭിനീഹാരസ്സ മഹാബോധിസത്തസ്സ യാവ തുസിതഭവനേ നിബ്ബത്തി, താവ പവത്തോ കഥാമഗ്ഗോ ദൂരേനിദാനം നാമ. തുസിതഭവനതോ പട്ഠായ യാവ ബോധിമണ്ഡേ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണപ്പത്തി, താവ പവത്തോ കഥാമഗ്ഗോ അവിദൂരേനിദാനം നാമ. മഹാബോധിമണ്ഡതോ പന പട്ഠായ യാവ പച്ചുപ്പന്നവത്ഥു, താവ പവത്തോ കഥാമഗ്ഗോ സന്തികേനിദാനം നാമ. ഇമേസു തീസു നിദാനേസു യസ്മാ ദൂരേനിദാനഅവിദൂരേനിദാനാനി സബ്ബസാധാരണാനി, തസ്മാ താനി ജാതകട്ഠകഥായം (ജാ॰ അട്ഠ॰ ൧.ദൂരേനിദാനകഥാ) വിത്ഥാരിതനയേനേവ വിത്ഥാരതോ വേദിതബ്ബാനി. സന്തികേനിദാനേ പന അത്ഥി വിസേസോതി തിണ്ണമ്പി നിദാനാനം അയമാദിതോ പട്ഠായ സങ്ഖേപകഥാ.

    Dīpaṅkaradasabalassa pādamūlasmiñhi katābhinīhārassa mahābodhisattassa yāva tusitabhavane nibbatti, tāva pavatto kathāmaggo dūrenidānaṃ nāma. Tusitabhavanato paṭṭhāya yāva bodhimaṇḍe sabbaññutaññāṇappatti, tāva pavatto kathāmaggo avidūrenidānaṃ nāma. Mahābodhimaṇḍato pana paṭṭhāya yāva paccuppannavatthu, tāva pavatto kathāmaggo santikenidānaṃ nāma. Imesu tīsu nidānesu yasmā dūrenidānaavidūrenidānāni sabbasādhāraṇāni, tasmā tāni jātakaṭṭhakathāyaṃ (jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā) vitthāritanayeneva vitthārato veditabbāni. Santikenidāne pana atthi visesoti tiṇṇampi nidānānaṃ ayamādito paṭṭhāya saṅkhepakathā.

    ദീപങ്കരസ്സ ഭഗവതോ പാദമൂലേ കതാഭിനീഹാരോ ബോധിസത്തഭൂതോ ലോകനാഥോ അത്തനോ അഭിനീഹാരാനുരൂപം സമത്തിംസപാരമിയോ പൂരേത്വാ, സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണസമ്ഭാരം മത്ഥകം പാപേത്വാ, തുസിതഭവനേ നിബ്ബത്തോ ബുദ്ധഭാവായ ഉപ്പത്തികാലം ആഗമയമാനോ, തത്ഥ യാവതായുകം ഠത്വാ തതോ ചുതോ സക്യരാജകുലേ പടിസന്ധിം ഗഹേത്വാ അനന്തേന പരിഹാരേന മഹന്തേന സിരിസോഭഗ്ഗേന വഡ്ഢമാനോ അനുക്കമേന യോബ്ബനം പത്വാ ഏകൂനതിംസേ വയസ്മിം കതമഹാഭിനിക്ഖമനോ, ഛബ്ബസ്സാനി മഹാപധാനം പദഹിത്വാ, വേസാഖപുണ്ണമായം ബോധിരുക്ഖമൂലേ നിസിന്നോ സൂരിയേ അനത്ഥങ്ഗമിതേയേവ മാരബലം വിധമിത്വാ പുരിമയാമേ പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരിത്വാ, മജ്ഝിമയാമേ ദിബ്ബചക്ഖും വിസോധേത്വാ, പച്ഛിമയാമേ ദിയഡ്ഢകിലേസസഹസ്സം ഖേപേത്വാ, അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിമഭിസമ്ബുജ്ഝി.

    Dīpaṅkarassa bhagavato pādamūle katābhinīhāro bodhisattabhūto lokanātho attano abhinīhārānurūpaṃ samattiṃsapāramiyo pūretvā, sabbaññutaññāṇasambhāraṃ matthakaṃ pāpetvā, tusitabhavane nibbatto buddhabhāvāya uppattikālaṃ āgamayamāno, tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cuto sakyarājakule paṭisandhiṃ gahetvā anantena parihārena mahantena sirisobhaggena vaḍḍhamāno anukkamena yobbanaṃ patvā ekūnatiṃse vayasmiṃ katamahābhinikkhamano, chabbassāni mahāpadhānaṃ padahitvā, vesākhapuṇṇamāyaṃ bodhirukkhamūle nisinno sūriye anatthaṅgamiteyeva mārabalaṃ vidhamitvā purimayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā, pacchimayāme diyaḍḍhakilesasahassaṃ khepetvā, anuttaraṃ sammāsambodhimabhisambujjhi.

    തതോ തത്ഥേവ സത്തസത്താഹേ വീതിനാമേത്വാ, ആസാള്ഹിപുണ്ണമായം ബാരാണസിം ഗന്ത്വാ ഇസിപതനേ മിഗദായേ അഞ്ഞാസികോണ്ഡഞ്ഞപ്പമുഖാ അട്ഠാരസ ബ്രഹ്മകോടിയോ ധമ്മാമതം പായേന്തോ, ധമ്മചക്കം (സം॰ നി॰ ൫.൧൦൮൧; മഹാവ॰ ൧൩ ആദയോ; പടി॰ മ॰ ൨.൩൦) പവത്തേത്വാ, യസാദികേ വേനേയ്യേ അരഹത്തേ പതിട്ഠാപേത്വാ, തേ സബ്ബേവ സട്ഠി അരഹന്തേ ലോകാനുഗ്ഗഹായ വിസ്സജ്ജേത്വാ, ഉരുവേലം ഗച്ഛന്തോ കപ്പാസികവനസണ്ഡേ തിംസ ഭദ്ദവഗ്ഗിയേ സോതാപത്തിഫലാദീസു പതിട്ഠാപേത്വാ, ഉരുവേലം ഗന്ത്വാ അഡ്ഢുഡ്ഢാനി പാടിഹാരിയസഹസ്സാനി ദസ്സേത്വാ ഉരുവേലകസ്സപാദയോ സഹസ്സജടിലപരിവാരേ തേഭാതികജടിലേ വിനേത്വാ, തേഹി പരിവുതോ രാജഗഹനഗരൂപചാരേ ലട്ഠിവനുയ്യാനേ നിസിന്നോ ബിമ്ബിസാരപ്പമുഖേ ദ്വാദസനഹുതേ ബ്രാഹ്മണഗഹപതികേ സാസനേ ഓതാരേത്വാ, മഗധരാജേന കാരിതേ വേളുവനവിഹാരേ വിഹരതി.

    Tato tattheva sattasattāhe vītināmetvā, āsāḷhipuṇṇamāyaṃ bārāṇasiṃ gantvā isipatane migadāye aññāsikoṇḍaññappamukhā aṭṭhārasa brahmakoṭiyo dhammāmataṃ pāyento, dhammacakkaṃ (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 13 ādayo; paṭi. ma. 2.30) pavattetvā, yasādike veneyye arahatte patiṭṭhāpetvā, te sabbeva saṭṭhi arahante lokānuggahāya vissajjetvā, uruvelaṃ gacchanto kappāsikavanasaṇḍe tiṃsa bhaddavaggiye sotāpattiphalādīsu patiṭṭhāpetvā, uruvelaṃ gantvā aḍḍhuḍḍhāni pāṭihāriyasahassāni dassetvā uruvelakassapādayo sahassajaṭilaparivāre tebhātikajaṭile vinetvā, tehi parivuto rājagahanagarūpacāre laṭṭhivanuyyāne nisinno bimbisārappamukhe dvādasanahute brāhmaṇagahapatike sāsane otāretvā, magadharājena kārite veḷuvanavihāre viharati.

    അഥേവം ഭഗവതി വേളുവനേ വിഹരന്തേ സാരിപുത്തമോഗ്ഗല്ലാനേസു അഗ്ഗസാവകട്ഠാനേ ഠപിതേസു സാവകസന്നിപാതേ ജാതേ, സുദ്ധോദനമഹാരാജാ ‘‘പുത്തോ കിര മേ ഛബ്ബസ്സാനി ദുക്കരകാരികം ചരിത്വാ പരമാഭിസമ്ബോധിം പത്വാ പവത്തിതവരധമ്മചക്കോ രാജഗഹം നിസ്സായ വേളുവനേ വിഹരതീ’’തി സുത്വാ ദസപുരിസസഹസ്സപരിവാരേ, അനുക്കമേന ദസ അമച്ചേ പേസേസി ‘‘പുത്തം മേ ഇധാനേത്വാ ദസ്സേഥാ’’തി. തേസു രാജഗഹം ഗന്ത്വാ സത്ഥു ധമ്മദേസനായ അരഹത്തേ പതിട്ഠിതേസു കാളുദായിത്ഥേരേന രഞ്ഞോ അധിപ്പായേ ആരോചിതേ ഭഗവാ വീസതിസഹസ്സഖീണാസവപരിവുതോ രാജഗഹതോ നിക്ഖമിത്വാ സട്ഠിയോജനം കപിലവത്ഥും ദ്വീഹി മാസേഹി സമ്പാപുണി. സക്യരാജാനോ ‘‘അമ്ഹാകം ഞാതിസേട്ഠം പസ്സിസ്സാമാ’’തി സന്നിപതിത്വാ നിഗ്രോധാരാമം ഭഗവതോ ച ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ച വസനയോഗ്ഗം കാരേത്വാ, ഗന്ധപുപ്ഫാദിഹത്ഥാ പച്ചുഗ്ഗമനം കത്വാ, സത്ഥാരം നിഗ്രോധാരാമം പവേസേസും. തത്ര ഭഗവാ വീസതിസഹസ്സഖീണാസവപരിവുതോ പഞ്ഞത്തവരബുദ്ധാസനേ നിസീദി. സാകിയാ മാനത്ഥദ്ധാ സത്ഥു പണിപാതം നാകംസു. ഭഗവാ തേസം അജ്ഝാസയം ഓലോകേത്വാ മാനം ഭഞ്ജിത്വാ തേ ധമ്മദേസനായ ഭാജനേ കാതും അഭിഞ്ഞാപാദകം ചതുത്ഥജ്ഝാനം സമാപജ്ജിത്വാ വുട്ഠായ ആകാസം അബ്ഭുഗ്ഗന്ത്വാ തേസം സീസേ പാദപംസും ഓകിരമാനോ വിയ, കണ്ഡമ്ബരുക്ഖമൂലേ കതപാടിഹാരിയസദിസം യമകപാടിഹാരിയം അകാസി. രാജാ തം അച്ഛരിയം ദിസ്വാ ‘‘അയം ലോകേ അഗ്ഗപുഗ്ഗലോ’’തി വന്ദി. രഞ്ഞാ പന വന്ദിതേ തേ ഠാതും നാമ ന സക്കോന്തി, സബ്ബേപി സാകിയാ വന്ദിംസു.

    Athevaṃ bhagavati veḷuvane viharante sāriputtamoggallānesu aggasāvakaṭṭhāne ṭhapitesu sāvakasannipāte jāte, suddhodanamahārājā ‘‘putto kira me chabbassāni dukkarakārikaṃ caritvā paramābhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakko rājagahaṃ nissāya veḷuvane viharatī’’ti sutvā dasapurisasahassaparivāre, anukkamena dasa amacce pesesi ‘‘puttaṃ me idhānetvā dassethā’’ti. Tesu rājagahaṃ gantvā satthu dhammadesanāya arahatte patiṭṭhitesu kāḷudāyittherena rañño adhippāye ārocite bhagavā vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto rājagahato nikkhamitvā saṭṭhiyojanaṃ kapilavatthuṃ dvīhi māsehi sampāpuṇi. Sakyarājāno ‘‘amhākaṃ ñātiseṭṭhaṃ passissāmā’’ti sannipatitvā nigrodhārāmaṃ bhagavato ca bhikkhusaṅghassa ca vasanayoggaṃ kāretvā, gandhapupphādihatthā paccuggamanaṃ katvā, satthāraṃ nigrodhārāmaṃ pavesesuṃ. Tatra bhagavā vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto paññattavarabuddhāsane nisīdi. Sākiyā mānatthaddhā satthu paṇipātaṃ nākaṃsu. Bhagavā tesaṃ ajjhāsayaṃ oloketvā mānaṃ bhañjitvā te dhammadesanāya bhājane kātuṃ abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya ākāsaṃ abbhuggantvā tesaṃ sīse pādapaṃsuṃ okiramāno viya, kaṇḍambarukkhamūle katapāṭihāriyasadisaṃ yamakapāṭihāriyaṃ akāsi. Rājā taṃ acchariyaṃ disvā ‘‘ayaṃ loke aggapuggalo’’ti vandi. Raññā pana vandite te ṭhātuṃ nāma na sakkonti, sabbepi sākiyā vandiṃsu.

    തദാ കിര ഭഗവാ യമകപാടിഹാരിയം കരോന്തോ ലോകവിവരണപാടിഹാരിയമ്പി അകാസി – യസ്മിം വത്തമാനേ മനുസ്സാ മനുസ്സലോകേ യഥാഠിതാ യഥാനിസിന്നാവ ചാതുമഹാരാജികതോ പട്ഠായ യാവ അകനിട്ഠഭവനാ സബ്ബേ ദേവേ തത്ഥ തത്ഥ അത്തനോ ഭവനേ കീളന്തേ ദിബ്ബാനുഭാവേന ജോതന്തേ മഹതിം ദിബ്ബസമ്പത്തിം അനുഭവന്തേ സന്താനി സമാപത്തിസുഖാനി അനുഭവന്തേ അഞ്ഞമഞ്ഞം ധമ്മം സാകച്ഛന്തേ ച ബുദ്ധാനുഭാവേന അത്തനോ മംസചക്ഖുനാവ പസ്സന്തി. തഥാ ഹേട്ഠാപഥവിയം അട്ഠസു മഹാനിരയേസു, സോളസസു ച ഉസ്സദനിരയേസു, ലോകന്തരനിരയേ ചാതി തത്ഥ തത്ഥ മഹാദുക്ഖം അനുഭവമാനേ സത്തേ പസ്സന്തി. ദസസഹസ്സിലോകധാതുയം ദേവാ മഹച്ചദേവാനുഭാവേന തഥാഗതം ഉപസങ്കമിത്വാ അച്ഛരിയബ്ഭുതചിത്തജാതാ പഞ്ജലികാ നമസ്സമാനാ പയിരുപാസന്തി, ബുദ്ധഗുണപടിസംയുത്താ ഗാഥായോ ഉദാഹരന്താ ഥോമേന്തി അപ്ഫോടേന്തി ഹസന്തി പീതിസോമനസ്സം പവേദേന്തി. യം സന്ധായ വുത്തം –

    Tadā kira bhagavā yamakapāṭihāriyaṃ karonto lokavivaraṇapāṭihāriyampi akāsi – yasmiṃ vattamāne manussā manussaloke yathāṭhitā yathānisinnāva cātumahārājikato paṭṭhāya yāva akaniṭṭhabhavanā sabbe deve tattha tattha attano bhavane kīḷante dibbānubhāvena jotante mahatiṃ dibbasampattiṃ anubhavante santāni samāpattisukhāni anubhavante aññamaññaṃ dhammaṃ sākacchante ca buddhānubhāvena attano maṃsacakkhunāva passanti. Tathā heṭṭhāpathaviyaṃ aṭṭhasu mahānirayesu, soḷasasu ca ussadanirayesu, lokantaraniraye cāti tattha tattha mahādukkhaṃ anubhavamāne satte passanti. Dasasahassilokadhātuyaṃ devā mahaccadevānubhāvena tathāgataṃ upasaṅkamitvā acchariyabbhutacittajātā pañjalikā namassamānā payirupāsanti, buddhaguṇapaṭisaṃyuttā gāthāyo udāharantā thomenti apphoṭenti hasanti pītisomanassaṃ pavedenti. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘ഭുമ്മാ മഹാരാജികാ താവതിംസാ, യാമാ ച ദേവാ തുസിതാ ച നിമ്മിതാ;

    ‘‘Bhummā mahārājikā tāvatiṃsā, yāmā ca devā tusitā ca nimmitā;

    പരനിമ്മിതാ യേപി ച ബ്രഹ്മകായികാ, ആനന്ദിതാ വിപുലമകംസു ഘോസ’’ന്തി. (ബു॰ വം॰ ൧.൬)

    Paranimmitā yepi ca brahmakāyikā, ānanditā vipulamakaṃsu ghosa’’nti. (bu. vaṃ. 1.6)

    തദാ ഹി ദസബലോ ‘‘അതുലം അത്തനോ ബുദ്ധബലം ദസ്സേസ്സാമീ’’തി മഹാകരുണായ സമുസ്സാഹിതോ ആകാസേ ദസസഹസ്സചക്കവാളസമാഗമേ ചങ്കമം മാപേത്വാ, ദ്വാദസയോജനവിത്ഥതേ സബ്ബരതനമയേ ചങ്കമേ ഠിതോ യഥാവുത്തം ദേവമനുസ്സനയനവിഹങ്ഗാനം ഏകനിപാതഭൂതമച്ഛരിയം അനഞ്ഞസാധാരണം ബുദ്ധാനം സമാധിഞാണാനുഭാവദീപനം പാടിഹാരിയം ദസ്സേത്വാ, പുന തസ്മിം ചങ്കമേ ചങ്കമന്തോ വേനേയ്യാനം അജ്ഝാസയാനുരൂപം അചിന്തേയ്യാനുഭാവായ അനോപമായ ബുദ്ധലീളായ ധമ്മം ദേസേസി. തേന വുത്തം –

    Tadā hi dasabalo ‘‘atulaṃ attano buddhabalaṃ dassessāmī’’ti mahākaruṇāya samussāhito ākāse dasasahassacakkavāḷasamāgame caṅkamaṃ māpetvā, dvādasayojanavitthate sabbaratanamaye caṅkame ṭhito yathāvuttaṃ devamanussanayanavihaṅgānaṃ ekanipātabhūtamacchariyaṃ anaññasādhāraṇaṃ buddhānaṃ samādhiñāṇānubhāvadīpanaṃ pāṭihāriyaṃ dassetvā, puna tasmiṃ caṅkame caṅkamanto veneyyānaṃ ajjhāsayānurūpaṃ acinteyyānubhāvāya anopamāya buddhalīḷāya dhammaṃ desesi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘ന ഹേതേ ജാനന്തി സദേവമാനുസാ, ബുദ്ധോ അയം കീദിസകോ നരുത്തമോ;

    ‘‘Na hete jānanti sadevamānusā, buddho ayaṃ kīdisako naruttamo;

    ഇദ്ധിബലം പഞ്ഞാബലഞ്ച കീദിസം, ബുദ്ധബലം ലോകഹിതസ്സ കീദിസം.

    Iddhibalaṃ paññābalañca kīdisaṃ, buddhabalaṃ lokahitassa kīdisaṃ.

    ‘‘ന ഹേതേ ജാനന്തി സദേവമാനുസാ, ബുദ്ധോ അയം ഏദിസകോ നരുത്തമോ;

    ‘‘Na hete jānanti sadevamānusā, buddho ayaṃ edisako naruttamo;

    ഇദ്ധിബലം പഞ്ഞാബലഞ്ച ഏദിസം, ബുദ്ധബലം ലോകഹിതസ്സ ഏദിസം.

    Iddhibalaṃ paññābalañca edisaṃ, buddhabalaṃ lokahitassa edisaṃ.

    ‘‘ഹന്ദാഹം ദസ്സയിസ്സാമി, ബുദ്ധബലമനുത്തരം;

    ‘‘Handāhaṃ dassayissāmi, buddhabalamanuttaraṃ;

    ചങ്കമം മാപയിസ്സാമി, നഭേ രതനമണ്ഡിത’’ന്തി. (ബു॰ വം॰ ൧.൩-൫);

    Caṅkamaṃ māpayissāmi, nabhe ratanamaṇḍita’’nti. (bu. vaṃ. 1.3-5);

    ഏവം തഥാഗതേ അത്തനോ ബുദ്ധാനുഭാവദീപനം പാടിഹാരിയം ദസ്സേത്വാ ധമ്മം ദേസേന്തേ ആയസ്മാ ധമ്മസേനാപതി സാരിപുത്തോ രാജഗഹേ ഗിജ്ഝകൂടപബ്ബതേ ഠിതോ ദിബ്ബചക്ഖുനാ പസ്സിത്വാ, തേന ബുദ്ധാനുഭാവസന്ദസ്സനേന അച്ഛരിയബ്ഭുതചിത്തജാതോ ‘‘ഹന്ദാഹം ഭിയ്യോസോമത്തായ ബുദ്ധാനുഭാവം ലോകസ്സ പാകടം കരിസ്സാമീ’’തി സഞ്ജാതപരിവിതക്കോ അത്തനോ പരിവാരഭൂതാനം പഞ്ചന്നം ഭിക്ഖുസതാനം തമത്ഥം ആരോചേത്വാ ഇദ്ധിയാ ആകാസേന താവദേവ ആഗന്ത്വാ സപരിവാരോ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ചപതിട്ഠിതേന വന്ദിത്വാ ദസനഖസമോധാനസമുജ്ജലമഞ്ജലിം സിരസി പഗ്ഗയ്ഹ തഥാഗതസ്സ മഹാഭിനീഹാരം പാരമിപരിപൂരണഞ്ച പുച്ഛി. ഭഗവാ തം കായസക്ഖിം കത്വാ തത്ഥ സന്നിപതിതമനുസ്സാനഞ്ചേവ ദസസഹസ്സചക്കവാളദേവബ്രഹ്മാനഞ്ച അത്തനോ ബുദ്ധാനുഭാവം പരിദീപയന്തോ ബുദ്ധവംസം ദേസേസി. തേന വുത്തം –

    Evaṃ tathāgate attano buddhānubhāvadīpanaṃ pāṭihāriyaṃ dassetvā dhammaṃ desente āyasmā dhammasenāpati sāriputto rājagahe gijjhakūṭapabbate ṭhito dibbacakkhunā passitvā, tena buddhānubhāvasandassanena acchariyabbhutacittajāto ‘‘handāhaṃ bhiyyosomattāya buddhānubhāvaṃ lokassa pākaṭaṃ karissāmī’’ti sañjātaparivitakko attano parivārabhūtānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ tamatthaṃ ārocetvā iddhiyā ākāsena tāvadeva āgantvā saparivāro bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā dasanakhasamodhānasamujjalamañjaliṃ sirasi paggayha tathāgatassa mahābhinīhāraṃ pāramiparipūraṇañca pucchi. Bhagavā taṃ kāyasakkhiṃ katvā tattha sannipatitamanussānañceva dasasahassacakkavāḷadevabrahmānañca attano buddhānubhāvaṃ paridīpayanto buddhavaṃsaṃ desesi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘സാരിപുത്തോ മഹാപഞ്ഞോ, സമാധിജ്ഝാനകോവിദോ;

    ‘‘Sāriputto mahāpañño, samādhijjhānakovido;

    പഞ്ഞായ പാരമിപ്പത്തോ, പുച്ഛതി ലോകനായകം.

    Paññāya pāramippatto, pucchati lokanāyakaṃ.

    ‘‘കീദിസോ തേ മഹാവീര, അഭിനീഹാരോ നരുത്തമ;

    ‘‘Kīdiso te mahāvīra, abhinīhāro naruttama;

    കമ്ഹി കാലേ തയാ ധീര, പത്ഥിതാ ബോധിമുത്തമാ.

    Kamhi kāle tayā dhīra, patthitā bodhimuttamā.

    ‘‘ദാനം സീലഞ്ച നേക്ഖമ്മം, പഞ്ഞാ വീരിയഞ്ച കീദിസം;

    ‘‘Dānaṃ sīlañca nekkhammaṃ, paññā vīriyañca kīdisaṃ;

    ഖന്തി സച്ചമധിട്ഠാനം, മേത്തുപേക്ഖാ ച കീദിസാ.

    Khanti saccamadhiṭṭhānaṃ, mettupekkhā ca kīdisā.

    ‘‘ദസ പാരമീ തയാ ധീര, കീദിസീ ലോകനായക;

    ‘‘Dasa pāramī tayā dhīra, kīdisī lokanāyaka;

    കഥം ഉപപാരമീ പുണ്ണാ, പരമത്ഥപാരമീ കഥം.

    Kathaṃ upapāramī puṇṇā, paramatthapāramī kathaṃ.

    ‘‘തസ്സ പുട്ഠോ വിയാകാസി, കരവീകമധുരഗിരോ;

    ‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, karavīkamadhuragiro;

    നിബ്ബാപയന്തോ ഹദയം, ഹാസയന്തോ സദേവക’’ന്തി. (ബു॰ വം॰ ൧.൭൪-൭൮);

    Nibbāpayanto hadayaṃ, hāsayanto sadevaka’’nti. (bu. vaṃ. 1.74-78);

    ഏവം ഭഗവതാ ബുദ്ധവംസേ ദേസിതേ ആയസ്മാ ധമ്മസേനാപതി ‘‘അഹോ ബുദ്ധാനം ഹേതുസമ്പദാ, അഹോ സമുദാഗമസമ്പത്തി, അഹോ മഹാഭിനീഹാരസമിജ്ഝനാ, ദുക്കരം വത ഭഗവതാ കതം ഏത്തകം കാലം ഏവം പാരമിയോ പൂരേന്തേന, ഏവംവിധസ്സ ബോധിസമ്ഭാരസമ്ഭരണസ്സ അനുച്ഛവികമേവ ചേതം ഫലം, യദിദം സബ്ബഞ്ഞുതാ ബലേസു ച വസീഭാവോ ഏവംമഹിദ്ധികതാ ഏവംമഹാനുഭാവതാ’’തി ബുദ്ധഗുണാരമ്മണം ഞാണം പേസേസി. സോ അനഞ്ഞസാധാരണം ഭഗവതോ സീലം സമാധി പഞ്ഞാ വിമുത്തി വിമുത്തിഞാണദസ്സനം ഹിരിഓത്തപ്പം സദ്ധാവീരിയം സതിസമ്പജഞ്ഞം സീലവിസുദ്ധി ദിട്ഠിവിസുദ്ധി സമഥവിപസ്സനാ തീണി കുസലമൂലാനി തീണി സുചരിതാനി തയോ സമ്മാവിതക്കാ തിസ്സോ അനവജ്ജസഞ്ഞായോ തിസ്സോ ധാതുയോ ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ ചത്താരോ സമ്മപ്പധാനാ ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ ചത്താരോ അരിയമഗ്ഗാ ചത്താരി അരിയഫലാനി ചതസ്സോ പടിസമ്ഭിദാ ചതുയോനിപരിച്ഛേദകഞാണാനി ചത്താരോ അരിയവംസാ ചത്താരി വേസാരജ്ജഞാണാനി പഞ്ച പധാനിയങ്ഗാനി പഞ്ചങ്ഗികോ സമ്മാസമാധി പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി പഞ്ച ബലാനി പഞ്ച നിസ്സരണിയാ ധാതുയോ പഞ്ച വിമുത്തായതനഞാണാനി പഞ്ച വിമുത്തിപരിപാചനീയാ ധമ്മാ ഛ സാരണീയാ ധമ്മാ ഛ അനുസ്സതിട്ഠാനാനി ഛ ഗാരവാ ഛ നിസ്സരണിയാ ധാതുയോ ഛ സതതവിഹാരാ ഛ അനുത്തരിയാനി ഛ നിബ്ബേധഭാഗിയാ സഞ്ഞാ ഛ അഭിഞ്ഞാ ഛ അസാധാരണഞാണാനി സത്ത അപരിഹാനിയാ ധമ്മാ സത്ത അരിയധനാനി സത്ത ബോജ്ഝങ്ഗാ സത്ത സപ്പുരിസധമ്മാ സത്ത നിദ്ദസവത്ഥൂനി സത്ത സഞ്ഞാ സത്ത ദക്ഖിണേയ്യപുഗ്ഗലദേസനാ സത്ത ഖീണാസവബലദേസനാ അട്ഠ പഞ്ഞാപടിലാഭഹേതുദേസനാ അട്ഠ സമ്മത്താനി അട്ഠ ലോകധമ്മാതിക്കമാ അട്ഠ ആരമ്ഭവത്ഥൂനി അട്ഠ അക്ഖണദേസനാ അട്ഠ മഹാപുരിസവിതക്കാ അട്ഠ അഭിഭായതനദേസനാ അട്ഠ വിമോക്ഖാ നവ യോനിസോമനസികാരമൂലകാ ധമ്മാ നവ പാരിസുദ്ധിപധാനിയങ്ഗാനി നവ സത്താവാസദേസനാ നവ ആഘാതപ്പടിവിനയാ നവ പഞ്ഞാ നവ നാനത്തദേസനാ നവ അനുപുബ്ബവിഹാരാ ദസ നാഥകരണാ ധമ്മാ ദസ കസിണായതനാനി ദസ കുസലകമ്മപഥാ ദസ സമ്മത്താനി ദസ അരിയവാസാ ദസ അസേക്ഖാ ധമ്മാ ദസ രതനാനി ദസ തഥാഗതബലാനി ഏകാദസ മേത്താനിസംസാ ദ്വാദസ ധമ്മചക്കാകാരാ തേരസ ധുതങ്ഗഗുണാ ചുദ്ദസ ബുദ്ധഞാണാനി പഞ്ചദസ വിമുത്തിപരിപാചനീയാ ധമ്മാ സോളസവിധാ ആനാപാനസ്സതീ സോളസ അപരമ്പരിയാ ധമ്മാ അട്ഠാരസ ബുദ്ധധമ്മാ ഏകൂനവീസതി പച്ചവേക്ഖണഞാണാനി ചതുചത്താലീസ ഞാണവത്ഥൂനി പഞ്ഞാസ ഉദയബ്ബയഞാണാനി പരോപണ്ണാസ കുസലധമ്മാ സത്തസത്തതി ഞാണവത്ഥൂനി ചതുവീസതികോടിസതസഹസ്സസമാപത്തിസഞ്ചാരിതമഹാവജിരഞാണം അനന്തനയസമന്തപട്ഠാനപവിചയപച്ചവേക്ഖണദേസനാഞാണാനി തഥാ അനന്താസു ലോകധാതൂസു അനന്താനം സത്താനം ആസയാദിവിഭാവനഞാണാനി ചാതി ഏവമാദികേ അചിന്തേയ്യാനുഭാവേ ബുദ്ധഗുണേ ധമ്മന്വയതോ അനുഗച്ഛന്തോ അനുസ്സരന്തോ നേവ അന്തം, ന പമാണം പസ്സി. ഥേരോ ഹി അത്തനോപി നാമ ഗുണാനം അന്തം വാ പമാണം വാ ആവജ്ജേന്തോ ന പസ്സതി, സോ ഭഗവതോ ഗുണാനം പമാണം കിം പസ്സിസ്സതി? യസ്സ യസ്സ ഹി പഞ്ഞാ മഹതീ ഞാണം വിസദം, സോ സോ ബുദ്ധഗുണേ മഹന്തതോ സദ്ദഹതി, ഇതി ഥേരോ ഭഗവതോ ഗുണാനം പമാണം വാ പരിച്ഛേദം വാ അപസ്സന്തോ ‘‘മാദിസസ്സ നാമ സാവകപാരമിഞാണേ ഠിതസ്സ ബുദ്ധഗുണാ ഞാണേന പരിച്ഛിന്ദിതും ന സക്കാ, പഗേവ ഇതരേസം. അഹോ അചിന്തേയ്യാ അപരിമേയ്യഭേദാ മഹാനുഭാവാ സബ്ബഞ്ഞുഗുണാ, കേവലം പനേതേ ഏകസ്സ ബുദ്ധഞാണസ്സേവ സബ്ബസോ ഗോചരാ, നാഞ്ഞേസം. കഥേതും പന സമ്മാസമ്ബുദ്ധേഹിപി വിത്ഥാരതോ ന സക്കായേവാ’’തി നിട്ഠമഗമാസി. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Evaṃ bhagavatā buddhavaṃse desite āyasmā dhammasenāpati ‘‘aho buddhānaṃ hetusampadā, aho samudāgamasampatti, aho mahābhinīhārasamijjhanā, dukkaraṃ vata bhagavatā kataṃ ettakaṃ kālaṃ evaṃ pāramiyo pūrentena, evaṃvidhassa bodhisambhārasambharaṇassa anucchavikameva cetaṃ phalaṃ, yadidaṃ sabbaññutā balesu ca vasībhāvo evaṃmahiddhikatā evaṃmahānubhāvatā’’ti buddhaguṇārammaṇaṃ ñāṇaṃ pesesi. So anaññasādhāraṇaṃ bhagavato sīlaṃ samādhi paññā vimutti vimuttiñāṇadassanaṃ hiriottappaṃ saddhāvīriyaṃ satisampajaññaṃ sīlavisuddhi diṭṭhivisuddhi samathavipassanā tīṇi kusalamūlāni tīṇi sucaritāni tayo sammāvitakkā tisso anavajjasaññāyo tisso dhātuyo cattāro satipaṭṭhānā cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā cattāro ariyamaggā cattāri ariyaphalāni catasso paṭisambhidā catuyoniparicchedakañāṇāni cattāro ariyavaṃsā cattāri vesārajjañāṇāni pañca padhāniyaṅgāni pañcaṅgiko sammāsamādhi pañcindriyāni pañca balāni pañca nissaraṇiyā dhātuyo pañca vimuttāyatanañāṇāni pañca vimuttiparipācanīyā dhammā cha sāraṇīyā dhammā cha anussatiṭṭhānāni cha gāravā cha nissaraṇiyā dhātuyo cha satatavihārā cha anuttariyāni cha nibbedhabhāgiyā saññā cha abhiññā cha asādhāraṇañāṇāni satta aparihāniyā dhammā satta ariyadhanāni satta bojjhaṅgā satta sappurisadhammā satta niddasavatthūni satta saññā satta dakkhiṇeyyapuggaladesanā satta khīṇāsavabaladesanā aṭṭha paññāpaṭilābhahetudesanā aṭṭha sammattāni aṭṭha lokadhammātikkamā aṭṭha ārambhavatthūni aṭṭha akkhaṇadesanā aṭṭha mahāpurisavitakkā aṭṭha abhibhāyatanadesanā aṭṭha vimokkhā nava yonisomanasikāramūlakā dhammā nava pārisuddhipadhāniyaṅgāni nava sattāvāsadesanā nava āghātappaṭivinayā nava paññā nava nānattadesanā nava anupubbavihārā dasa nāthakaraṇā dhammā dasa kasiṇāyatanāni dasa kusalakammapathā dasa sammattāni dasa ariyavāsā dasa asekkhā dhammā dasa ratanāni dasa tathāgatabalāni ekādasa mettānisaṃsā dvādasa dhammacakkākārā terasa dhutaṅgaguṇā cuddasa buddhañāṇāni pañcadasa vimuttiparipācanīyā dhammā soḷasavidhā ānāpānassatī soḷasa aparampariyā dhammā aṭṭhārasa buddhadhammā ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni catucattālīsa ñāṇavatthūni paññāsa udayabbayañāṇāni paropaṇṇāsa kusaladhammā sattasattati ñāṇavatthūni catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattisañcāritamahāvajirañāṇaṃ anantanayasamantapaṭṭhānapavicayapaccavekkhaṇadesanāñāṇāni tathā anantāsu lokadhātūsu anantānaṃ sattānaṃ āsayādivibhāvanañāṇāni cāti evamādike acinteyyānubhāve buddhaguṇe dhammanvayato anugacchanto anussaranto neva antaṃ, na pamāṇaṃ passi. Thero hi attanopi nāma guṇānaṃ antaṃ vā pamāṇaṃ vā āvajjento na passati, so bhagavato guṇānaṃ pamāṇaṃ kiṃ passissati? Yassa yassa hi paññā mahatī ñāṇaṃ visadaṃ, so so buddhaguṇe mahantato saddahati, iti thero bhagavato guṇānaṃ pamāṇaṃ vā paricchedaṃ vā apassanto ‘‘mādisassa nāma sāvakapāramiñāṇe ṭhitassa buddhaguṇā ñāṇena paricchindituṃ na sakkā, pageva itaresaṃ. Aho acinteyyā aparimeyyabhedā mahānubhāvā sabbaññuguṇā, kevalaṃ panete ekassa buddhañāṇasseva sabbaso gocarā, nāññesaṃ. Kathetuṃ pana sammāsambuddhehipi vitthārato na sakkāyevā’’ti niṭṭhamagamāsi. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ബുദ്ധോപി ബുദ്ധസ്സ ഭണേയ്യ വണ്ണം, കപ്പമ്പി ചേ അഞ്ഞമഭാസമാനോ;

    ‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ, kappampi ce aññamabhāsamāno;

    ഖീയേഥ കപ്പോ ചിരദീഘമന്തരേ, വണ്ണോ ന ഖീയേഥ തഥാഗതസ്സാ’’തി. (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൩൦൪; ൩.൧൪൧; ഉദാ॰ അട്ഠ॰ ൫൩);

    Khīyetha kappo ciradīghamantare, vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.304; 3.141; udā. aṭṭha. 53);

    ഏവം ബുദ്ധാനം ഗുണമഹന്തതം നിസ്സായ ഉപ്പന്നബലവപീതിസോമനസ്സോ പുന ചിന്തേസി – ‘‘ഏവരൂപാനം നാമ ബുദ്ധഗുണാനം ഹേതുഭൂതാ ബുദ്ധകാരകാ ധമ്മാ പാരമിയോ അഹോ മഹാനുഭാവാ. കതമാസു നു ഖോ ജാതീസു പാരമിതാ പരിപാചിതാ, കഥം വാ പരിപാകം ഗതാ, ഹന്ദാഹം ഇമമത്ഥം പുച്ഛന്തോ ഏവമ്പി സമുദാഗമതോ പട്ഠായ ബുദ്ധാനുഭാവം ഇമസ്സ സദേവകസ്സ ലോകസ്സ പാകടതരം കരിസ്സാമീ’’തി. സോ ഏവം ചിന്തേത്വാ ഭഗവന്തം ഇമം പഞ്ഹം അപുച്ഛി – ‘‘കതമാസു നു ഖോ, ഭന്തേ , ജാതീസു ഇമേ ബുദ്ധകാരകാ ധമ്മാ പരിപാചിതാ, കഥം വാ പരിപാകം ഗതാ’’തി? അഥസ്സ ഭഗവാ തസ്മിം രതനചങ്കമേ തിസന്ധിപല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാ യുഗന്ധരപബ്ബതേ ബാലസൂരിയോ വിയ വിരോചമാനോ നിസിന്നോ ‘‘സാരിപുത്ത, മയ്ഹം ബുദ്ധകാരകാ ധമ്മാ സമാദാനതോ പട്ഠായ നിരന്തരം സക്കച്ചകാരിതായ വീരിയൂപത്ഥമ്ഭേന ച സബ്ബേസു കപ്പേസു ഭവതോ ഭവം ജാതിതോ ജാതിം പരിപച്ചന്തായേവ അഹേസും, ഇമസ്മിം പന ഭദ്ദകപ്പേ ഇമാസു ജാതീസു തേ പരിപക്കാ ജാതാ’’തി ദസ്സേന്തോ ‘‘കപ്പേ ച സതസഹസ്സേ’’തിആദിനാ ചരിയാപിടകം ബുദ്ധാപദാനിയന്തി ദുതിയാഭിധാനം ധമ്മപരിയായം അഭാസി. അപരേ പന ‘‘രതനചങ്കമേ ചങ്കമന്തോ ദേവാതിദേവോ ദേവബ്രഹ്മാദീഹി പൂജിയമാനോ നിഗ്രോധാരാമേ ഓതരിത്വാ വീസതിസഹസ്സഖീണാസവപരിവുതോ പഞ്ഞത്തവരബുദ്ധാസനേ നിസിന്നോ ഭഗവാ വുത്തനയേനേവ ആയസ്മതാ സാരിപുത്തേന പുച്ഛിതോ ചരിയാപിടകം ദേസേസീ’’തി വദന്തി. ഏത്താവതാ ദൂരേനിദാനഅവിദൂരേനിദാനാനി സങ്ഖേപതോ ദസ്സേത്വാ ചരിയാപിടകസ്സ സന്തികേനിദാനം വിത്ഥാരതോ നിദ്ദിട്ഠന്തി വേദിതബ്ബം. ദൂരേനിദാനം പന അസങ്ഖ്യേയ്യവിഭാവനായം ആവി ഭവിസ്സതീതി.

    Evaṃ buddhānaṃ guṇamahantataṃ nissāya uppannabalavapītisomanasso puna cintesi – ‘‘evarūpānaṃ nāma buddhaguṇānaṃ hetubhūtā buddhakārakā dhammā pāramiyo aho mahānubhāvā. Katamāsu nu kho jātīsu pāramitā paripācitā, kathaṃ vā paripākaṃ gatā, handāhaṃ imamatthaṃ pucchanto evampi samudāgamato paṭṭhāya buddhānubhāvaṃ imassa sadevakassa lokassa pākaṭataraṃ karissāmī’’ti. So evaṃ cintetvā bhagavantaṃ imaṃ pañhaṃ apucchi – ‘‘katamāsu nu kho, bhante , jātīsu ime buddhakārakā dhammā paripācitā, kathaṃ vā paripākaṃ gatā’’ti? Athassa bhagavā tasmiṃ ratanacaṅkame tisandhipallaṅkaṃ ābhujitvā yugandharapabbate bālasūriyo viya virocamāno nisinno ‘‘sāriputta, mayhaṃ buddhakārakā dhammā samādānato paṭṭhāya nirantaraṃ sakkaccakāritāya vīriyūpatthambhena ca sabbesu kappesu bhavato bhavaṃ jātito jātiṃ paripaccantāyeva ahesuṃ, imasmiṃ pana bhaddakappe imāsu jātīsu te paripakkā jātā’’ti dassento ‘‘kappe ca satasahasse’’tiādinā cariyāpiṭakaṃ buddhāpadāniyanti dutiyābhidhānaṃ dhammapariyāyaṃ abhāsi. Apare pana ‘‘ratanacaṅkame caṅkamanto devātidevo devabrahmādīhi pūjiyamāno nigrodhārāme otaritvā vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto paññattavarabuddhāsane nisinno bhagavā vuttanayeneva āyasmatā sāriputtena pucchito cariyāpiṭakaṃ desesī’’ti vadanti. Ettāvatā dūrenidānaavidūrenidānāni saṅkhepato dassetvā cariyāpiṭakassa santikenidānaṃ vitthārato niddiṭṭhanti veditabbaṃ. Dūrenidānaṃ pana asaṅkhyeyyavibhāvanāyaṃ āvi bhavissatīti.

    . ഇദാനി ‘‘കപ്പേ ച സതസഹസ്സേ’’തിആദിനയപ്പവത്തായ ചരിയാപിടകപാളിയാ അത്ഥസംവണ്ണനാ ഹോതി. തത്രായം കപ്പ-സദ്ദോ സഉപസഗ്ഗോ അനുപസഗ്ഗോ ച വിതക്കവിധാനപടിഭാഗപഞ്ഞത്തികാലപരമായുസമണവോഹാരസമന്തഭാവാഭിസദ്ദഹന- ഛേദനവിനിയോഗവിനയകിരിയാലേസന്തരകപ്പതണ്ഹാദിട്ഠിഅസങ്ഖ്യേയ്യകപ്പമഹാകപ്പാദീസു ദിസ്സതി. തഥാ ഹേസ ‘‘നേക്ഖമ്മസങ്കപ്പോ അബ്യാപാദസങ്കപ്പോ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൩.൧൩൭) വിതക്കേ ആഗതോ. ‘‘ചീവരേ വികപ്പം ആപജ്ജേയ്യാ’’തിആദീസു (പാരാ॰ ൬൪൨) വിധാനേ, അധികവിധാനം ആപജ്ജേയ്യാതി അത്ഥോ. ‘‘സത്ഥുകപ്പേന വത കിര, ഭോ, സാവകേന സദ്ധിം മന്തയമാനാ ന ജാനിമ്ഹാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൬൦) പടിഭാഗേ. സത്ഥുസദിസേനാതി അയഞ്ഹി തത്ഥ അത്ഥോ. ‘‘ഇധായസ്മാ, കപ്പോ’’തിആദീസു (സു॰ നി॰ ൧൦൯൮) പഞ്ഞത്തിയം. ‘‘യേന സുദം നിച്ചകപ്പം വിഹരാമീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൮൭) കാലേ. ‘‘ആകങ്ഖമാനോ, ആനന്ദ, തഥാഗതോ കപ്പം വാ തിട്ഠേയ്യ കപ്പാവസേസം വാ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൭൮; ഉദാ॰ ൫൧) പരമായുമ്ഹി. ആയുകപ്പോ ഹി ഇധ കപ്പോതി അധിപ്പേതോ. ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹി സമണകപ്പേഹി ഫലം പരിഭുഞ്ജിതു’’ന്തിആദീസു (ചൂളവ॰ ൨൫൦) സമണവോഹാരേ. ‘‘കേവലകപ്പം ജേതവനം ഓഭാസേത്വാ’’തിആദീസു (ഖു॰ പാ॰ ൫.൧; സു॰ നി॰ മങ്ഗലസുത്ത) സമന്തഭാവേ. ‘‘സദ്ധാ സദ്ദഹനാ ഓകപ്പനാ അഭിപ്പസാദോ’’തിആദീസു (ധ॰ സ॰ ൧൨) അഭിസദ്ദഹനേ, സദ്ധായന്തി അത്ഥോ. ‘‘അലങ്കതോ കപ്പിതകേസമസ്സൂ’’തിആദീസു (വി॰ വ॰ ൧൦൯൪; ജാ॰ ൨.൨൨.൧൩൬൮) ഛേദനേ. ‘‘ഏവമേവ ഇതോ ദിന്നം, പേതാനം ഉപകപ്പതീ’’തിആദീസു (ഖു॰ പാ॰ ൭.൭; പേ॰ വ॰ ൨൦) വിനിയോഗേ. ‘‘കപ്പകതേന അകപ്പകതം സംസിബ്ബിതം ഹോതീ’’തിആദീസു (പാചി॰ ൩൭൧) വിനയകിരിയായം. ‘‘അത്ഥി കപ്പോ നിപജ്ജിതും, ഹന്ദാഹം നിപജ്ജാമീ’’തിആദീസു ലേസേ. ‘‘ആപായികോ നേരയികോ കപ്പട്ഠോ സങ്ഘഭേദകോ…പേ॰… കപ്പം നിരയമ്ഹി പച്ചതീ’’തി (ഇതിവു॰ ൧൮; ചൂളവ॰ ൩൫൪; കഥാ॰ ൬൫൭, ൮൬൨) ച ആദീസു അന്തരകപ്പേ.

    1. Idāni ‘‘kappe ca satasahasse’’tiādinayappavattāya cariyāpiṭakapāḷiyā atthasaṃvaṇṇanā hoti. Tatrāyaṃ kappa-saddo saupasaggo anupasaggo ca vitakkavidhānapaṭibhāgapaññattikālaparamāyusamaṇavohārasamantabhāvābhisaddahana- chedanaviniyogavinayakiriyālesantarakappataṇhādiṭṭhiasaṅkhyeyyakappamahākappādīsu dissati. Tathā hesa ‘‘nekkhammasaṅkappo abyāpādasaṅkappo’’tiādīsu (ma. ni. 3.137) vitakke āgato. ‘‘Cīvare vikappaṃ āpajjeyyā’’tiādīsu (pārā. 642) vidhāne, adhikavidhānaṃ āpajjeyyāti attho. ‘‘Satthukappena vata kira, bho, sāvakena saddhiṃ mantayamānā na jānimhā’’tiādīsu (ma. ni. 1.260) paṭibhāge. Satthusadisenāti ayañhi tattha attho. ‘‘Idhāyasmā, kappo’’tiādīsu (su. ni. 1098) paññattiyaṃ. ‘‘Yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.387) kāle. ‘‘Ākaṅkhamāno, ānanda, tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā’’tiādīsu (dī. ni. 2.178; udā. 51) paramāyumhi. Āyukappo hi idha kappoti adhippeto. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjitu’’ntiādīsu (cūḷava. 250) samaṇavohāre. ‘‘Kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā’’tiādīsu (khu. pā. 5.1; su. ni. maṅgalasutta) samantabhāve. ‘‘Saddhā saddahanā okappanā abhippasādo’’tiādīsu (dha. sa. 12) abhisaddahane, saddhāyanti attho. ‘‘Alaṅkato kappitakesamassū’’tiādīsu (vi. va. 1094; jā. 2.22.1368) chedane. ‘‘Evameva ito dinnaṃ, petānaṃ upakappatī’’tiādīsu (khu. pā. 7.7; pe. va. 20) viniyoge. ‘‘Kappakatena akappakataṃ saṃsibbitaṃ hotī’’tiādīsu (pāci. 371) vinayakiriyāyaṃ. ‘‘Atthi kappo nipajjituṃ, handāhaṃ nipajjāmī’’tiādīsu lese. ‘‘Āpāyiko nerayiko kappaṭṭho saṅghabhedako…pe… kappaṃ nirayamhi paccatī’’ti (itivu. 18; cūḷava. 354; kathā. 657, 862) ca ādīsu antarakappe.

    ‘‘ന കപ്പയന്തി ന പുരേക്ഖരോന്തി, ധമ്മാപി തേസം ന പടിച്ഛിതാസേ;

    ‘‘Na kappayanti na purekkharonti, dhammāpi tesaṃ na paṭicchitāse;

    ന ബ്രാഹ്മണോ സീലവതേന നേയ്യോ, പാരങ്ഗതോ ന പച്ചേതി താദീ’’തി. –

    Na brāhmaṇo sīlavatena neyyo, pāraṅgato na pacceti tādī’’ti. –

    ആദീസു (സു॰ നി॰ ൮൦൯) തണ്ഹാദിട്ഠീസു. തഥാ ഹി വുത്തം നിദ്ദേസേ ‘‘കപ്പാതി ഉദ്ദാനതോ ദ്വേ കപ്പാ തണ്ഹാകപ്പോ ദിട്ഠികപ്പോ’’തി (മഹാനി॰ ൨൮). ‘‘അനേകേപി സംവട്ടകപ്പേ അനേകേപി വിവട്ടകപ്പേ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൪൪; മ॰ നി॰ ൧.൬൮) അസങ്ഖ്യേയ്യകപ്പേ. ‘‘ചത്താരിമാനി, ഭിക്ഖവേ, കപ്പസ്സ അസങ്ഖ്യേയ്യാനീ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൪.൧൫൬) മഹാകപ്പേ. ഇധാപി മഹാകപ്പേയേവ ദട്ഠബ്ബോ (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨൯; ൩.൨൭൫; സം॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൧; അ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൩.൧൨൮; ഖു॰ പാ॰ അട്ഠ॰ ൫.ഏവമിച്ചാദിപാഠവണ്ണനാ).

    Ādīsu (su. ni. 809) taṇhādiṭṭhīsu. Tathā hi vuttaṃ niddese ‘‘kappāti uddānato dve kappā taṇhākappo diṭṭhikappo’’ti (mahāni. 28). ‘‘Anekepi saṃvaṭṭakappe anekepi vivaṭṭakappe’’tiādīsu (dī. ni. 1.244; ma. ni. 1.68) asaṅkhyeyyakappe. ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, kappassa asaṅkhyeyyānī’’tiādīsu (a. ni. 4.156) mahākappe. Idhāpi mahākappeyeva daṭṭhabbo (dī. ni. aṭṭha. 1.29; 3.275; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.1; a. ni. aṭṭha. 2.3.128; khu. pā. aṭṭha. 5.evamiccādipāṭhavaṇṇanā).

    തത്രായം പദസിദ്ധി – കപ്പീയതീതി കപ്പോ, ഏത്തകാനി വസ്സാനീതി വാ ഏത്തകാനി വസ്സസതാനീതി വാ ഏത്തകാനി വസ്സസഹസ്സാനീതി വാ ഏത്തകാനി വസ്സസതസഹസ്സാനീതി വാ സംവച്ഛരവസേന ഗണേതും അസക്കുണേയ്യത്താ കേവലം സാസപരാസിഉപമാദീഹി കപ്പേതബ്ബോ പരികപ്പേതബ്ബപരിമാണോതി അത്ഥോ. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Tatrāyaṃ padasiddhi – kappīyatīti kappo, ettakāni vassānīti vā ettakāni vassasatānīti vā ettakāni vassasahassānīti vā ettakāni vassasatasahassānīti vā saṃvaccharavasena gaṇetuṃ asakkuṇeyyattā kevalaṃ sāsaparāsiupamādīhi kappetabbo parikappetabbaparimāṇoti attho. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘കീവ ദീഘോ നു ഖോ, ഭന്തേ, കപ്പോതി? ദീഘോ ഖോ, ഭിക്ഖു, കപ്പോ, സോ ന സുകരോ സങ്ഖാതും ‘ഏത്തകാനി വസ്സാനീ’തി വാ ‘ഏത്തകാനി വസ്സസതാനീ’തി വാ ‘ഏത്തകാനി വസ്സസഹസ്സാനീ’തി വാ ‘ഏത്തകാനി വസ്സസതസഹസ്സാനീ’തി വാ. സക്കാ പന, ഭന്തേ, ഉപമം കാതുന്തി? ‘സക്കാ, ഭിക്ഖൂ’തി ഭഗവാ അവോച. സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖു, യോജനം ആയാമേന യോജനം വിത്ഥാരേന യോജനം ഉബ്ബേധേന മഹാസാസപരാസി. തതോ വസ്സസതസ്സ വസ്സസഹസ്സസ്സ അച്ചയേന ഏകമേകം സാസപം ഉദ്ധരേയ്യ, ഖിപ്പതരം ഖോ സോ, ഭിക്ഖു, മഹാസാസപരാസി ഇമിനാ ഉപക്കമേന പരിക്ഖയം പരിയാദാനം ഗച്ഛേയ്യ, ന ത്വേവ കപ്പോ, ഏവം ദീഘോ ഖോ, ഭിക്ഖു, കപ്പോ’’തി (സം॰ നി॰ ൨.൧൨൮).

    ‘‘Kīva dīgho nu kho, bhante, kappoti? Dīgho kho, bhikkhu, kappo, so na sukaro saṅkhātuṃ ‘ettakāni vassānī’ti vā ‘ettakāni vassasatānī’ti vā ‘ettakāni vassasahassānī’ti vā ‘ettakāni vassasatasahassānī’ti vā. Sakkā pana, bhante, upamaṃ kātunti? ‘Sakkā, bhikkhū’ti bhagavā avoca. Seyyathāpi, bhikkhu, yojanaṃ āyāmena yojanaṃ vitthārena yojanaṃ ubbedhena mahāsāsaparāsi. Tato vassasatassa vassasahassassa accayena ekamekaṃ sāsapaṃ uddhareyya, khippataraṃ kho so, bhikkhu, mahāsāsaparāsi iminā upakkamena parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyya, na tveva kappo, evaṃ dīgho kho, bhikkhu, kappo’’ti (saṃ. ni. 2.128).

    സ്വായം മഹാകപ്പോ സംവട്ടാദിവസേന ചതുഅസങ്ഖ്യേയ്യകപ്പസങ്ഗഹോ. വുത്തമ്പി ചേതം –

    Svāyaṃ mahākappo saṃvaṭṭādivasena catuasaṅkhyeyyakappasaṅgaho. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ചത്താരിമാനി, ഭിക്ഖവേ, കപ്പസ്സ അസങ്ഖ്യേയ്യാനി. കതമാനി ചത്താരി? സംവട്ടോ, സംവട്ടട്ഠായീ, വിവട്ടോ, വിവട്ടട്ഠായീ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൧൫൬).

    ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, kappassa asaṅkhyeyyāni. Katamāni cattāri? Saṃvaṭṭo, saṃvaṭṭaṭṭhāyī, vivaṭṭo, vivaṭṭaṭṭhāyī’’ti (a. ni. 4.156).

    തത്ഥ തയോ സംവട്ടാ – തേജോസംവട്ടോ, ആപോസംവട്ടോ, വായോസംവട്ടോതി. തിസ്സോ സംവട്ടസീമാ – ആഭസ്സരാ, സുഭകിണ്ഹാ, വേഹപ്ഫലാതി. യദാ ഹി കപ്പോ തേജേന സംവട്ടതി, ആഭസ്സരതോ ഹേട്ഠാ അഗ്ഗിനാ ഡയ്ഹതി. യദാ ആപേന സംവട്ടതി, സുഭകിണ്ഹതോ ഹേട്ഠാ ഉദകേന വിലീയതി. യദാ വായുനാ സംവട്ടതി, വേഹപ്ഫലതോ ഹേട്ഠാ വാതേന വിദ്ധംസതി. വിത്ഥാരതോ പന കോടിസതസഹസ്സചക്കവാളം വിനസ്സതി, യം ബുദ്ധാനം ആണാക്ഖേത്തന്തി വുച്ചതി. തേസു തീസു സംവട്ടേസു യഥാക്കമം കപ്പവിനാസകമഹാമേഘതോ യാവ ജാലായ വാ ഉദകസ്സ വാ വാതസ്സ വാ ഉപച്ഛേദോ ഇദം ഏകം അസങ്ഖ്യേയ്യം സംവട്ടോ നാമ. കപ്പവിനാസകജാലാദിപച്ഛേദതോ യാവ കോടിസതസഹസ്സചക്കവാളപരിപൂരകോ സമ്പത്തിമഹാമേഘോ ഉട്ഠഹതി, ഇദം ദുതിയം അസങ്ഖ്യേയ്യം സംവട്ടട്ഠായീ നാമ.

    Tattha tayo saṃvaṭṭā – tejosaṃvaṭṭo, āposaṃvaṭṭo, vāyosaṃvaṭṭoti. Tisso saṃvaṭṭasīmā – ābhassarā, subhakiṇhā, vehapphalāti. Yadā hi kappo tejena saṃvaṭṭati, ābhassarato heṭṭhā agginā ḍayhati. Yadā āpena saṃvaṭṭati, subhakiṇhato heṭṭhā udakena vilīyati. Yadā vāyunā saṃvaṭṭati, vehapphalato heṭṭhā vātena viddhaṃsati. Vitthārato pana koṭisatasahassacakkavāḷaṃ vinassati, yaṃ buddhānaṃ āṇākkhettanti vuccati. Tesu tīsu saṃvaṭṭesu yathākkamaṃ kappavināsakamahāmeghato yāva jālāya vā udakassa vā vātassa vā upacchedo idaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ saṃvaṭṭo nāma. Kappavināsakajālādipacchedato yāva koṭisatasahassacakkavāḷaparipūrako sampattimahāmegho uṭṭhahati, idaṃ dutiyaṃ asaṅkhyeyyaṃ saṃvaṭṭaṭṭhāyī nāma.

    സമ്പത്തിമഹാമേഘതോ യാവ ചന്ദിമസൂരിയപാതുഭാവോ, ഇദം തതിയം അസങ്ഖ്യേയ്യം വിവട്ടോ നാമ. ചന്ദിമസൂരിയപാതുഭാവതോ യാവ പുന കപ്പവിനാസകമഹാമേഘോ, ഇദം ചതുത്ഥം അസങ്ഖ്യേയ്യം വിവട്ടട്ഠായീ നാമ. ഇമേസു ചതുസട്ഠിഅന്തരകപ്പസങ്ഗഹം വിവട്ടട്ഠായീ. തേന സമാനകാലപരിച്ഛേദാ വിവട്ടാദയോ വേദിതബ്ബാ. ‘‘വീസതിഅന്തരകപ്പസങ്ഗഹ’’ന്തി ഏകേ. ഇതി ഇമാനി ചത്താരി അസങ്ഖ്യേയ്യാനി ഏകോ മഹാകപ്പോ ഹോതി. തേന വുത്തം ‘‘സ്വായം മഹാകപ്പോ സംവട്ടാദിവസേന ചതുഅസങ്ഖ്യേയ്യകപ്പസങ്ഗഹോ’’തി.

    Sampattimahāmeghato yāva candimasūriyapātubhāvo, idaṃ tatiyaṃ asaṅkhyeyyaṃ vivaṭṭo nāma. Candimasūriyapātubhāvato yāva puna kappavināsakamahāmegho, idaṃ catutthaṃ asaṅkhyeyyaṃ vivaṭṭaṭṭhāyī nāma. Imesu catusaṭṭhiantarakappasaṅgahaṃ vivaṭṭaṭṭhāyī. Tena samānakālaparicchedā vivaṭṭādayo veditabbā. ‘‘Vīsatiantarakappasaṅgaha’’nti eke. Iti imāni cattāri asaṅkhyeyyāni eko mahākappo hoti. Tena vuttaṃ ‘‘svāyaṃ mahākappo saṃvaṭṭādivasena catuasaṅkhyeyyakappasaṅgaho’’ti.

    കപ്പേതി ച അച്ചന്തസംയോഗവസേന ഉപയോഗബഹുവചനം. സതസഹസ്സേതി കപ്പസദ്ദസമ്ബന്ധേന ചായം പുല്ലിങ്ഗനിദ്ദേസോ, ഇധാപി അച്ചന്തസംയോഗവസേനേവ ബഹുവചനം. സമാനാധികരണഞ്ഹേതം പദദ്വയം. ചതുരോ ച അസങ്ഖിയേതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. കസ്സ പന അസങ്ഖിയേതി അഞ്ഞസ്സ അവുത്തത്താ കപ്പസ്സ ച വുത്തത്താ പകരണതോ കപ്പാനന്തി അയമത്ഥോ വിഞ്ഞായതേവ. ന ഹി വുത്തം വജ്ജേത്വാ അവുത്തസ്സ കസ്സചി ഗഹണം യുത്തന്തി. -സദ്ദോ സമ്പിണ്ഡനത്ഥോ, മഹാകപ്പാനം ചതുരോ അസങ്ഖ്യേയ്യേ സതസഹസ്സേ ച മഹാകപ്പേതി അയഞ്ഹേത്ഥ അത്ഥോ. അസങ്ഖിയേതി ഏത്ഥ സങ്ഖാതും ന സക്കാതി അസങ്ഖിയാ, ഗണനം അതിക്കന്താതി അത്ഥോ. ‘‘അസങ്ഖ്യേയ്യന്തി ഏകോ ഗണനവിസേസോ’’തി ഏകേ. തേ ഹി ഏകതോ പട്ഠായ മഹാബലക്ഖപരിയോസാനാനി ഏകൂനസട്ഠിട്ഠാനാനി വജ്ജേത്വാ ദസമഹാബലക്ഖാനി അസങ്ഖ്യേയ്യം നാമ, സട്ഠിമട്ഠാനന്തരന്തി വദന്തി. തം ന യുജ്ജതി, സങ്ഖ്യാഠാനന്തരം നാമ ഗണനവിസേസോ, തസ്സ അസങ്ഖ്യേയ്യഭാവാഭാവതോ ഏകം ഠാനന്തരം അസങ്ഖ്യേയ്യഞ്ചാതി വിരുദ്ധമേതം. നനു ച അസങ്ഖ്യഭാവേന അസങ്ഖ്യേയ്യത്തേപി തസ്സ ചതുബ്ബിധഭാവോ ന യുജ്ജതീതി? നോ ന യുജ്ജതി. ചതൂസു ഠാനേസു അസങ്ഖ്യേയ്യഭാവസ്സ ഇച്ഛിതത്താ. തത്രായമാദിതോ പട്ഠായ വിഭാവനാ –

    Kappeti ca accantasaṃyogavasena upayogabahuvacanaṃ. Satasahasseti kappasaddasambandhena cāyaṃ pulliṅganiddeso, idhāpi accantasaṃyogavaseneva bahuvacanaṃ. Samānādhikaraṇañhetaṃ padadvayaṃ. Caturo ca asaṅkhiyeti etthāpi eseva nayo. Kassa pana asaṅkhiyeti aññassa avuttattā kappassa ca vuttattā pakaraṇato kappānanti ayamattho viññāyateva. Na hi vuttaṃ vajjetvā avuttassa kassaci gahaṇaṃ yuttanti. Ca-saddo sampiṇḍanattho, mahākappānaṃ caturo asaṅkhyeyye satasahasse ca mahākappeti ayañhettha attho. Asaṅkhiyeti ettha saṅkhātuṃ na sakkāti asaṅkhiyā, gaṇanaṃ atikkantāti attho. ‘‘Asaṅkhyeyyanti eko gaṇanaviseso’’ti eke. Te hi ekato paṭṭhāya mahābalakkhapariyosānāni ekūnasaṭṭhiṭṭhānāni vajjetvā dasamahābalakkhāni asaṅkhyeyyaṃ nāma, saṭṭhimaṭṭhānantaranti vadanti. Taṃ na yujjati, saṅkhyāṭhānantaraṃ nāma gaṇanaviseso, tassa asaṅkhyeyyabhāvābhāvato ekaṃ ṭhānantaraṃ asaṅkhyeyyañcāti viruddhametaṃ. Nanu ca asaṅkhyabhāvena asaṅkhyeyyattepi tassa catubbidhabhāvo na yujjatīti? No na yujjati. Catūsu ṭhānesu asaṅkhyeyyabhāvassa icchitattā. Tatrāyamādito paṭṭhāya vibhāvanā –

    അതീതേ കിര ഏകസ്മിം കപ്പേ തണ്ഹങ്കരോ മേധങ്കരോ സരണങ്കരോ ദീപങ്കരോതി ചത്താരോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധാ അനുക്കമേന ലോകേ ഉപ്പജ്ജിംസു. തേസു ദീപങ്കരസ്സ ഭഗവതോ കാലേ അമരവതീ നാമ നഗരം അഹോസി. തത്ഥ സുമേധോ നാമ ബ്രാഹ്മണോ പടിവസതി ഉഭതോ സുജാതോ മാതിതോ ച പിതിതോ ച, സംസുദ്ധഗഹണികോ യാവ സത്തമാ കുലപരിവട്ടാ അക്ഖിത്തോ അനുപക്കുട്ഠോ ജാതിവാദേന, അഭിരൂപോ ദസ്സനീയോ പാസാദികോ പരമായ വണ്ണപോക്ഖരതായ സമന്നാഗതോ. സോ അഞ്ഞം കമ്മം അകത്വാ ബ്രാഹ്മണസിപ്പമേവ ഉഗ്ഗണ്ഹി. തസ്സ ദഹരകാലേയേവ മാതാപിതരോ കാലമകംസു. അഥസ്സ രാസിവഡ്ഢകോ അമച്ചോ ആയപോത്ഥകം ആഹരിത്വാ സുവണ്ണരജതമണിമുത്താദിഭരിതേ സാരഗബ്ഭേ വിവരിത്വാ ‘‘ഏത്തകം തേ, കുമാര, മാതുസന്തകം, ഏത്തകം തേ പിതുസന്തകം, ഏത്തകം തേ അയ്യകപയ്യകാന’’ന്തി യാവ സത്തമാ കുലപരിവട്ടാ ധനം ആചിക്ഖിത്വാ ‘‘ഏതം ധനം പടിപജ്ജാഹീ’’തി ആഹ. സുമേധപണ്ഡിതോ ചിന്തേസി – ‘‘ഇമം ഏവം ബഹും ധനം സംഹരിത്വാ മയ്ഹം മാതാപിതാദയോ പരലോകം ഗച്ഛന്താ ഏകകഹാപണമ്പി ഗഹേത്വാ ന ഗതാ, മയാ പന ഗഹേത്വാ ഗമനകാരണം കാതും വട്ടതീ’’തി. സോ രഞ്ഞോ ആരോചേത്വാ നഗരേ ഭേരിം ചരാപേത്വാ മഹാജനസ്സ ദാനം ദത്വാ ഹിമവന്തപ്പദേസം ഗന്ത്വാ താപസപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ സത്താഹേനേവ അട്ഠ സമാപത്തിയോ പഞ്ച ച അഭിഞ്ഞായോ നിബ്ബത്തേത്വാ സമാപത്തിവിഹാരേഹി വിഹരതി.

    Atīte kira ekasmiṃ kappe taṇhaṅkaro medhaṅkaro saraṇaṅkaro dīpaṅkaroti cattāro sammāsambuddhā anukkamena loke uppajjiṃsu. Tesu dīpaṅkarassa bhagavato kāle amaravatī nāma nagaraṃ ahosi. Tattha sumedho nāma brāhmaṇo paṭivasati ubhato sujāto mātito ca pitito ca, saṃsuddhagahaṇiko yāva sattamā kulaparivaṭṭā akkhitto anupakkuṭṭho jātivādena, abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato. So aññaṃ kammaṃ akatvā brāhmaṇasippameva uggaṇhi. Tassa daharakāleyeva mātāpitaro kālamakaṃsu. Athassa rāsivaḍḍhako amacco āyapotthakaṃ āharitvā suvaṇṇarajatamaṇimuttādibharite sāragabbhe vivaritvā ‘‘ettakaṃ te, kumāra, mātusantakaṃ, ettakaṃ te pitusantakaṃ, ettakaṃ te ayyakapayyakāna’’nti yāva sattamā kulaparivaṭṭā dhanaṃ ācikkhitvā ‘‘etaṃ dhanaṃ paṭipajjāhī’’ti āha. Sumedhapaṇḍito cintesi – ‘‘imaṃ evaṃ bahuṃ dhanaṃ saṃharitvā mayhaṃ mātāpitādayo paralokaṃ gacchantā ekakahāpaṇampi gahetvā na gatā, mayā pana gahetvā gamanakāraṇaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti. So rañño ārocetvā nagare bheriṃ carāpetvā mahājanassa dānaṃ datvā himavantappadesaṃ gantvā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā sattāheneva aṭṭha samāpattiyo pañca ca abhiññāyo nibbattetvā samāpattivihārehi viharati.

    തസ്മിഞ്ച കാലേ ദീപങ്കരദസബലോ പരമാഭിസമ്ബോധിം പത്വാ പവത്തിതവരധമ്മചക്കോ ചതൂഹി ഖീണാസവസതസഹസ്സേഹി പരിവുതോ അനുപുബ്ബേന ചാരികം ചരമാനോ രമ്മവതീനഗരം നാമ പത്വാ തസ്സ അവിദൂരേ സുദസ്സനമഹാവിഹാരേ പടിവസതി. രമ്മവതീനഗരവാസിനോ ‘‘സത്ഥാ കിര അമ്ഹാകം നഗരം പത്വാ സുദസ്സനമഹാവിഹാരേ പടിവസതീ’’തി സുത്വാ ഗന്ധമാലാദിഹത്ഥാ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ വന്ദിത്വാ ഗന്ധമാലാദീഹി പൂജേത്വാ ഏകമന്തം നിസിന്നാ ധമ്മദേസനം സുത്വാ സ്വാതനായ നിമന്തേത്വാ ഉട്ഠായാസനാ പക്കമിംസു. തേ പുനദിവസേ മഹാദാനം സജ്ജേത്വാ നഗരം അലങ്കരിത്വാ ദസബലസ്സ ആഗമനമഗ്ഗം ഹട്ഠതുട്ഠാ സോധേന്തി.

    Tasmiñca kāle dīpaṅkaradasabalo paramābhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakko catūhi khīṇāsavasatasahassehi parivuto anupubbena cārikaṃ caramāno rammavatīnagaraṃ nāma patvā tassa avidūre sudassanamahāvihāre paṭivasati. Rammavatīnagaravāsino ‘‘satthā kira amhākaṃ nagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre paṭivasatī’’ti sutvā gandhamālādihatthā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā gandhamālādīhi pūjetvā ekamantaṃ nisinnā dhammadesanaṃ sutvā svātanāya nimantetvā uṭṭhāyāsanā pakkamiṃsu. Te punadivase mahādānaṃ sajjetvā nagaraṃ alaṅkaritvā dasabalassa āgamanamaggaṃ haṭṭhatuṭṭhā sodhenti.

    തസ്മിഞ്ച കാലേ സുമേധതാപസോ ആകാസേന ഗച്ഛന്തോ തേ ഹട്ഠതുട്ഠേ മനുസ്സേ ദിസ്വാ ‘‘അമ്ഭോ, കസ്സ തുമ്ഹേ ഇമം മഗ്ഗം സോധേഥാ’’തി പുച്ഛി? തേഹി ‘‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ ആഗമനമഗ്ഗം സോധേമാ’’തി വുത്തേ അതീതേസു ബുദ്ധേസു കതാധികാരത്താ ‘‘ബുദ്ധോ’’തി വചനം സുത്വാ ഉപ്പന്നപീതിസോമനസ്സോ താവദേവ ആകാസതോ ഓരുയ്ഹ ‘‘മയ്ഹമ്പി ഓകാസം ദേഥ, അഹമ്പി സോധേസ്സാമീ’’തി തേഹി ദസ്സിതം ഓകാസം ‘‘കിഞ്ചാപി അഹം ഇമം ഇദ്ധിയാ സത്തരതനവിചിത്തം കത്വാ അലങ്കരിതും പഹോമി, അജ്ജ പന മയാ കായവേയ്യാവച്ചം കാതും വട്ടതി, കായാരഹം പുഞ്ഞം ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ തിണകചവരാദയോ നീഹരിത്വാ പംസും ആഹരിത്വാ സമം കരോന്തോ സോധേതി. അനിട്ഠിതേയേവ പന തസ്സ പദേസസ്സ സോധനേ ദീപങ്കരോ ഭഗവാ മഹാനുഭാവാനം ഛളഭിഞ്ഞാനം ഖീണാസവാനം ചതൂഹി സതസഹസ്സേഹി പരിവുതോ തം മഗ്ഗം പടിപജ്ജി. സുമേധപണ്ഡിതോ ‘‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ബുദ്ധസാവകാ ച മാ ചിക്ഖല്ലം അക്കമന്തൂ’’തി അത്തനോ വാകചീരഞ്ച ചമ്മഖണ്ഡഞ്ച ജടാകലാപഞ്ച പസാരേത്വാ സയഞ്ച യേന ഭഗവാ തേന സീസം കത്വാ അവകുജ്ജോ നിപജ്ജി. ഏവഞ്ച ചിന്തേസി – ‘‘സചാഹം ഇച്ഛിസ്സാമി, ഇമസ്സ ഭഗവതോ സാവകോ ഹുത്വാ അജ്ജേവ കിലേസേ ഘാതേസ്സാമി. കിം മയ്ഹം ഏകകേനേവ സംസാരമഹോഘതോ നിത്ഥരണേന? യംനൂനാഹമ്പി ഏവരൂപോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ഹുത്വാ സദേവകം ലോകം സംസാരമഹണ്ണവതോ താരേയ്യ’’ന്തി. ഇതി സോ അട്ഠങ്ഗസമന്നാഗതമഹാഭിനീഹാരവസേന ചിത്തം പണിധേസി. അഥ ഭഗവാ ആഗന്ത്വാ തസ്സ ഉസ്സീസകേ ഠത്വാ ചിത്താചാരം സമിജ്ഝനഭാവഞ്ചസ്സ ഞത്വാ ‘‘അയം ഇതോ കപ്പസതസഹസ്സാധികാനം ചതുന്നം അസങ്ഖ്യേയ്യാനം മത്ഥകേ ഗോതമോ നാമ സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ഭവിസ്സതീ’’തി സബ്ബം ഇമം ഭഗവതോ പവത്തിം ബ്യാകരിത്വാ പക്കാമി.

    Tasmiñca kāle sumedhatāpaso ākāsena gacchanto te haṭṭhatuṭṭhe manusse disvā ‘‘ambho, kassa tumhe imaṃ maggaṃ sodhethā’’ti pucchi? Tehi ‘‘sammāsambuddhassa āgamanamaggaṃ sodhemā’’ti vutte atītesu buddhesu katādhikārattā ‘‘buddho’’ti vacanaṃ sutvā uppannapītisomanasso tāvadeva ākāsato oruyha ‘‘mayhampi okāsaṃ detha, ahampi sodhessāmī’’ti tehi dassitaṃ okāsaṃ ‘‘kiñcāpi ahaṃ imaṃ iddhiyā sattaratanavicittaṃ katvā alaṅkarituṃ pahomi, ajja pana mayā kāyaveyyāvaccaṃ kātuṃ vaṭṭati, kāyārahaṃ puññaṃ gaṇhissāmī’’ti cintetvā tiṇakacavarādayo nīharitvā paṃsuṃ āharitvā samaṃ karonto sodheti. Aniṭṭhiteyeva pana tassa padesassa sodhane dīpaṅkaro bhagavā mahānubhāvānaṃ chaḷabhiññānaṃ khīṇāsavānaṃ catūhi satasahassehi parivuto taṃ maggaṃ paṭipajji. Sumedhapaṇḍito ‘‘sammāsambuddho buddhasāvakā ca mā cikkhallaṃ akkamantū’’ti attano vākacīrañca cammakhaṇḍañca jaṭākalāpañca pasāretvā sayañca yena bhagavā tena sīsaṃ katvā avakujjo nipajji. Evañca cintesi – ‘‘sacāhaṃ icchissāmi, imassa bhagavato sāvako hutvā ajjeva kilese ghātessāmi. Kiṃ mayhaṃ ekakeneva saṃsāramahoghato nittharaṇena? Yaṃnūnāhampi evarūpo sammāsambuddho hutvā sadevakaṃ lokaṃ saṃsāramahaṇṇavato tāreyya’’nti. Iti so aṭṭhaṅgasamannāgatamahābhinīhāravasena cittaṃ paṇidhesi. Atha bhagavā āgantvā tassa ussīsake ṭhatvā cittācāraṃ samijjhanabhāvañcassa ñatvā ‘‘ayaṃ ito kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake gotamo nāma sammāsambuddho bhavissatī’’ti sabbaṃ imaṃ bhagavato pavattiṃ byākaritvā pakkāmi.

    തതോ അപരേപി കോണ്ഡഞ്ഞഭഗവന്തം ആദിം കത്വാ അനുക്കമേന ഉപ്പന്നാ യാവ കസ്സപദസബലപരിയോസാനാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധാ മഹാസത്തം ‘‘ബുദ്ധോ ഭവിസ്സതീ’’തി ബ്യാകരിംസു. ഇതി അമ്ഹാകം ബോധിസത്തസ്സ പാരമിയോ പൂരേന്തസ്സേവ ചതുവീസതി സമ്മാസമ്ബുദ്ധാ ഉപ്പന്നാ. യസ്മിം പന കപ്പേ ദീപങ്കരദസബലോ ഉദപാദി, തസ്മിം അഞ്ഞേപി തയോ ബുദ്ധാ അഹേസും. തേസം സന്തികേ ബോധിസത്തസ്സ ബ്യാകരണം നാഹോസി, തസ്മാ തേ ഇധ ന ഗഹിതാ. പോരാണട്ഠകഥായം പന തമ്ഹാ കപ്പാ പട്ഠായ സബ്ബബുദ്ധേ ദസ്സേതും ഇദം വുത്തം –

    Tato aparepi koṇḍaññabhagavantaṃ ādiṃ katvā anukkamena uppannā yāva kassapadasabalapariyosānā sammāsambuddhā mahāsattaṃ ‘‘buddho bhavissatī’’ti byākariṃsu. Iti amhākaṃ bodhisattassa pāramiyo pūrentasseva catuvīsati sammāsambuddhā uppannā. Yasmiṃ pana kappe dīpaṅkaradasabalo udapādi, tasmiṃ aññepi tayo buddhā ahesuṃ. Tesaṃ santike bodhisattassa byākaraṇaṃ nāhosi, tasmā te idha na gahitā. Porāṇaṭṭhakathāyaṃ pana tamhā kappā paṭṭhāya sabbabuddhe dassetuṃ idaṃ vuttaṃ –

    ‘‘തണ്ഹങ്കരോ മേധങ്കരോ, അഥോപി സരണങ്കരോ;

    ‘‘Taṇhaṅkaro medhaṅkaro, athopi saraṇaṅkaro;

    ദീപങ്കരോ ച സമ്ബുദ്ധോ, കോണ്ഡഞ്ഞോ ദ്വിപദുത്തമോ.

    Dīpaṅkaro ca sambuddho, koṇḍañño dvipaduttamo.

    ‘‘മങ്ഗലോ ച സുമനോ ച, രേവതോ സോഭിതോ മുനി;

    ‘‘Maṅgalo ca sumano ca, revato sobhito muni;

    അനോമദസ്സീ പദുമോ, നാരദോ പദുമുത്തരോ.

    Anomadassī padumo, nārado padumuttaro.

    ‘‘സുമേധോ ച സുജാതോ ച, പിയദസ്സീ മഹായസോ;

    ‘‘Sumedho ca sujāto ca, piyadassī mahāyaso;

    അത്ഥദസ്സീ ധമ്മദസ്സീ, സിദ്ധത്ഥോ ലോകനായകോ.

    Atthadassī dhammadassī, siddhattho lokanāyako.

    ‘‘തിസ്സോ ഫുസ്സോ ച സമ്ബുദ്ധോ, വിപസ്സീ സിഖി വേസ്സഭൂ;

    ‘‘Tisso phusso ca sambuddho, vipassī sikhi vessabhū;

    കകുസന്ധോ കോണാഗമനോ, കസ്സപോ ചാപി നായകോ.

    Kakusandho koṇāgamano, kassapo cāpi nāyako.

    ‘‘ഏതേ അഹേസും സമ്ബുദ്ധാ, വീതരാഗാ സമാഹിതാ;

    ‘‘Ete ahesuṃ sambuddhā, vītarāgā samāhitā;

    സതരംസീവ ഉപ്പന്നാ, മഹാതമവിനോദനാ;

    Sataraṃsīva uppannā, mahātamavinodanā;

    ജലിത്വാ അഗ്ഗിക്ഖന്ധാവ, നിബ്ബുതാ തേ സസാവകാ’’തി. (ജാ॰ അട്ഠ॰ ൧.ദൂരേനിദാനകഥാ; അപ॰ അട്ഠ॰ ൧.ദൂരേനിദാനകഥാ);

    Jalitvā aggikkhandhāva, nibbutā te sasāvakā’’ti. (jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā);

    തത്ഥ ദീപങ്കരദസബലസ്സ ച കോണ്ഡഞ്ഞദസബലസ്സ ച അന്തരേ മഹാകപ്പാനം ഏകം അസങ്ഖ്യേയ്യം ബുദ്ധസുഞ്ഞോ ലോകോ അഹോസി, തഥാ ഭഗവതോ കോണ്ഡഞ്ഞസ്സ ച ഭഗവതോ മങ്ഗലസ്സ ച അന്തരേ, തഥാ ഭഗവതോ സോഭിതസ്സ ച ഭഗവതോ അനോമദസ്സിസ്സ ച അന്തരേ, തഥാ ഭഗവതോ നാരദസ്സ ച ഭഗവതോ പദുമുത്തരസ്സ ച അന്തരേ. വുത്തഞ്ഹേതം ബുദ്ധവംസേ (ബു॰ വം॰ ൨൮.൩, ൪, ൬, ൯) –

    Tattha dīpaṅkaradasabalassa ca koṇḍaññadasabalassa ca antare mahākappānaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ buddhasuñño loko ahosi, tathā bhagavato koṇḍaññassa ca bhagavato maṅgalassa ca antare, tathā bhagavato sobhitassa ca bhagavato anomadassissa ca antare, tathā bhagavato nāradassa ca bhagavato padumuttarassa ca antare. Vuttañhetaṃ buddhavaṃse (bu. vaṃ. 28.3, 4, 6, 9) –

    ‘‘ദീപങ്കരസ്സ ഭഗവതോ, കോണ്ഡഞ്ഞസ്സ ച സത്ഥുനോ;

    ‘‘Dīpaṅkarassa bhagavato, koṇḍaññassa ca satthuno;

    ഏതേസം അന്തരാ കപ്പാ, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയാ.

    Etesaṃ antarā kappā, gaṇanāto asaṅkhiyā.

    ‘‘കോണ്ഡഞ്ഞസ്സ അപരേന, മങ്ഗലോ നാമ നായകോ;

    ‘‘Koṇḍaññassa aparena, maṅgalo nāma nāyako;

    തേസമ്പി അന്തരാ കപ്പാ, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയാ.

    Tesampi antarā kappā, gaṇanāto asaṅkhiyā.

    ‘‘സോഭിതസ്സ അപരേന, അനോമദസ്സീ മഹായസോ;

    ‘‘Sobhitassa aparena, anomadassī mahāyaso;

    തേസമ്പി അന്തരാ കപ്പാ, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയാ.

    Tesampi antarā kappā, gaṇanāto asaṅkhiyā.

    ‘‘നാരദസ്സ ഭഗവതോ, പദുമുത്തരസ്സ സത്ഥുനോ;

    ‘‘Nāradassa bhagavato, padumuttarassa satthuno;

    തേസമ്പി അന്തരാ കപ്പാ, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയാ’’തി.

    Tesampi antarā kappā, gaṇanāto asaṅkhiyā’’ti.

    ഏവം ഗണനാതീതതായ അസങ്ഖ്യേയ്യത്തേപി ചതൂസു ഠാനേസു മഹാകപ്പാനം ഗണനാതിക്കമേന ‘‘ചതുരോ ച അസങ്ഖിയേ’’തി വുത്തം, ന സങ്ഖ്യാവിസേസേനാതി വേദിതബ്ബം. യസ്മാ പന പദുമുത്തരദസബലസ്സ ച സുമേധദസബലസ്സ ച അന്തരേ തിംസകപ്പസഹസ്സാനി, സുജാതദസബലസ്സ ച പിയദസ്സീദസബലസ്സ ച അന്തരേ നവസഹസ്സാധികാനം കപ്പാനം സട്ഠിസഹസ്സാനി ദ്വാസീതുത്തരാനി അട്ഠ ച സതാനി, ധമ്മദസ്സീദസബലസ്സ ച സിദ്ധത്ഥദസബലസ്സ ച അന്തരേ വീസതി കപ്പാ, സിദ്ധത്ഥദസബലസ്സ ച തിസ്സദസബലസ്സ ച അന്തരേ ഏകോ കപ്പോ , ഭഗവതോ വിപസ്സിസ്സ ച ഭഗവതോ സിഖിസ്സ ച അന്തരേ സട്ഠി കപ്പാ, ഭഗവതോ ച വേസ്സഭുസ്സ ഭഗവതോ ച കകുസന്ധസ്സ അന്തരേ തിംസ കപ്പാ, ഇതി പദുമുത്തരദസബലസ്സ ഉപ്പന്നകപ്പതോ പട്ഠായ ഹേട്ഠാ തേസം തേസം ബുദ്ധാനം ഉപ്പന്നകപ്പേഹി ഇമിനാ ച ഭദ്ദകപ്പേന സദ്ധിം സതസഹസ്സമഹാകപ്പാ. തേ സന്ധായ വുത്തം ‘‘കപ്പേ ച സതസഹസ്സേ’’തി. ഇമസ്മിം പനത്ഥേ വിത്ഥാരിയമാനേ സബ്ബം ബുദ്ധവംസപാളിം ആഹരിത്വാ സംവണ്ണേതബ്ബം ഹോതീതി അതിവിത്ഥാരഭീരുകസ്സ മഹാജനസ്സ ചിത്തം അനുരക്ഖന്താ ന വിത്ഥാരയിമ്ഹ. അത്ഥികേഹി ബുദ്ധവംസതോ (ബു॰ വം॰ ൧.൧ ആദയോ) ഗഹേതബ്ബോ. യോപി ചേത്ഥ വത്തബ്ബോ കഥാമഗ്ഗോ, സോപി അട്ഠസാലിനിയാ (ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ സുമേധകഥാ) ധമ്മസങ്ഗഹവണ്ണനായ ജാതകട്ഠകഥായ (ജാ॰ അട്ഠ॰ ൧.ദൂരേനിദാനകഥാ) ച വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ.

    Evaṃ gaṇanātītatāya asaṅkhyeyyattepi catūsu ṭhānesu mahākappānaṃ gaṇanātikkamena ‘‘caturo ca asaṅkhiye’’ti vuttaṃ, na saṅkhyāvisesenāti veditabbaṃ. Yasmā pana padumuttaradasabalassa ca sumedhadasabalassa ca antare tiṃsakappasahassāni, sujātadasabalassa ca piyadassīdasabalassa ca antare navasahassādhikānaṃ kappānaṃ saṭṭhisahassāni dvāsītuttarāni aṭṭha ca satāni, dhammadassīdasabalassa ca siddhatthadasabalassa ca antare vīsati kappā, siddhatthadasabalassa ca tissadasabalassa ca antare eko kappo , bhagavato vipassissa ca bhagavato sikhissa ca antare saṭṭhi kappā, bhagavato ca vessabhussa bhagavato ca kakusandhassa antare tiṃsa kappā, iti padumuttaradasabalassa uppannakappato paṭṭhāya heṭṭhā tesaṃ tesaṃ buddhānaṃ uppannakappehi iminā ca bhaddakappena saddhiṃ satasahassamahākappā. Te sandhāya vuttaṃ ‘‘kappe ca satasahasse’’ti. Imasmiṃ panatthe vitthāriyamāne sabbaṃ buddhavaṃsapāḷiṃ āharitvā saṃvaṇṇetabbaṃ hotīti ativitthārabhīrukassa mahājanassa cittaṃ anurakkhantā na vitthārayimha. Atthikehi buddhavaṃsato (bu. vaṃ. 1.1 ādayo) gahetabbo. Yopi cettha vattabbo kathāmaggo, sopi aṭṭhasāliniyā (dha. sa. aṭṭha. sumedhakathā) dhammasaṅgahavaṇṇanāya jātakaṭṭhakathāya (jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā) ca vuttanayeneva veditabbo.

    ഏത്ഥന്തരേതി ഏത്ഥ അന്തരസദ്ദോ –

    Etthantareti ettha antarasaddo –

    ‘‘നദീതീരേസു സണ്ഠാനേ, സഭാസു രഥിയാസു ച;

    ‘‘Nadītīresu saṇṭhāne, sabhāsu rathiyāsu ca;

    ജനാ സങ്ഗമ്മ മന്തേന്തി, മഞ്ച തഞ്ച കിമന്തര’’ന്തി. (സം॰ നി॰ ൧.൨൨൮) –

    Janā saṅgamma mantenti, mañca tañca kimantara’’nti. (saṃ. ni. 1.228) –

    ആദീസു കാരണേ ആഗതോ. ‘‘അദ്ദസാ ഖോ മം, ഭന്തേ, അഞ്ഞതരാ ഇത്ഥീ വിജ്ജന്തരികായ ഭാജനം ധോവന്തീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൧൪൯) ഖണേ, വിജ്ജുനിച്ഛരണക്ഖണേതി അത്ഥോ. ‘‘യസ്സന്തരതോ ന സന്തി കോപാ’’തിആദീസു (ഉദാ॰ ൨൦) ചിത്തേ. ‘‘അന്തരാ ച ഗയം അന്തരാ ച ബോധി’’ന്തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൮൫; മഹാവ॰ ൧൧) വിവരേ. ‘‘ന ഉപജ്ഝായസ്സ ഭണമാനസ്സ അന്തരന്തരാ കഥാ ഓപാതേതബ്ബാ’’തിആദീസു (മഹാവ॰ ൬൬) വേമജ്ഝേ. ഇധാപി വേമജ്ഝേയേവ ദട്ഠബ്ബോ (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧; അ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൪.൩൬), തസ്മാ ഏതസ്മിം അന്തരേ വേമജ്ഝേതി അത്ഥോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യസ്മിം മഹാകപ്പേ അമ്ഹാകം ഭഗവാ സുമേധപണ്ഡിതോ ഹുത്വാ ദീപങ്കരസ്സ ഭഗവതോ പാദമൂലേ –

    Ādīsu kāraṇe āgato. ‘‘Addasā kho maṃ, bhante, aññatarā itthī vijjantarikāya bhājanaṃ dhovantī’’tiādīsu (ma. ni. 2.149) khaṇe, vijjuniccharaṇakkhaṇeti attho. ‘‘Yassantarato na santi kopā’’tiādīsu (udā. 20) citte. ‘‘Antarā ca gayaṃ antarā ca bodhi’’ntiādīsu (ma. ni. 1.285; mahāva. 11) vivare. ‘‘Na upajjhāyassa bhaṇamānassa antarantarā kathā opātetabbā’’tiādīsu (mahāva. 66) vemajjhe. Idhāpi vemajjheyeva daṭṭhabbo (dī. ni. aṭṭha. 1.1; a. ni. aṭṭha. 2.4.36), tasmā etasmiṃ antare vemajjheti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmiṃ mahākappe amhākaṃ bhagavā sumedhapaṇḍito hutvā dīpaṅkarassa bhagavato pādamūle –

    ‘‘മനുസ്സത്തം ലിങ്ഗസമ്പത്തി, ഹേതു സത്ഥാരദസ്സനം;

    ‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;

    പബ്ബജ്ജാ ഗുണസമ്പത്തി, അധികാരോ ച ഛന്ദതാ’’തി. (ബു॰ വം॰ ൨.൫൯) –

    Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā’’ti. (bu. vaṃ. 2.59) –

    ഏവം വുത്തേഹി അട്ഠഹി അങ്ഗേഹി സമന്നാഗതം മഹാഭിനീഹാരം അകാസി, സമത്തിംസ പാരമിയോ പവിചിനി സമാദിയി, സബ്ബേപി ബുദ്ധകാരകേ ധമ്മേ സമ്പാദേതും ആരഭി, യമ്ഹി ചേതസ്മിം ഭദ്ദകപ്പേ സബ്ബസോ പൂരിതപാരമീ ഹുത്വാ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുജ്ഝി. ഇമേസം ദ്വിന്നം മഹാകപ്പാനം അന്തരേ യഥാവുത്തപരിച്ഛേദേ കാലവിസേസേതി. കഥം പനേതം വിഞ്ഞായതീതി? ‘‘കപ്പേ ച സതസഹസ്സേ, ചതുരോ ച അസങ്ഖിയേ’’തി ഇദഞ്ഹി മഹാകപ്പാനം പരിച്ഛേദതോ അപരിച്ഛേദതോ ച സങ്ഖ്യാദസ്സനം. സാ ഖോ പനായം സങ്ഖ്യാ സങ്ഖ്യേയ്യസ്സ ആദിപരിയോസാനഗ്ഗഹണം വിനാ ന സമ്ഭവതീതി യത്ഥ ബോധിസമ്ഭാരാനമാരമ്ഭോ യത്ഥ ച തേ പരിയോസിതാ തദുഭയമ്പി അവധിഭാവേന ‘‘ഏത്ഥന്തരേ’’തി ഏത്ഥ അത്ഥതോ ദസ്സിതന്തി വിഞ്ഞായതി. അവധി ച പനായം അഭിവിധിവസേന വേദിതബ്ബോ, ന മരിയാദാവസേന, ആരമ്ഭോസാനകപ്പാനം ഏകദേസേന അന്തോഗധത്താ. നനു ച നിപ്പദേസേന തേസം അപരിയാദാനതോ അഭിവിധി ച ഇധ ന സമ്ഭവതീതി? ന ഇദമേവം തദേകദേസേപി തബ്ബോഹാരതോ. യോ ഹി തദേകദേസഭൂതോ കപ്പോ, സോ നിപ്പദേസതോ പരിയാദിന്നോതി.

    Evaṃ vuttehi aṭṭhahi aṅgehi samannāgataṃ mahābhinīhāraṃ akāsi, samattiṃsa pāramiyo pavicini samādiyi, sabbepi buddhakārake dhamme sampādetuṃ ārabhi, yamhi cetasmiṃ bhaddakappe sabbaso pūritapāramī hutvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhi. Imesaṃ dvinnaṃ mahākappānaṃ antare yathāvuttaparicchede kālaviseseti. Kathaṃ panetaṃ viññāyatīti? ‘‘Kappe ca satasahasse, caturo ca asaṅkhiye’’ti idañhi mahākappānaṃ paricchedato aparicchedato ca saṅkhyādassanaṃ. Sā kho panāyaṃ saṅkhyā saṅkhyeyyassa ādipariyosānaggahaṇaṃ vinā na sambhavatīti yattha bodhisambhārānamārambho yattha ca te pariyositā tadubhayampi avadhibhāvena ‘‘etthantare’’ti ettha atthato dassitanti viññāyati. Avadhi ca panāyaṃ abhividhivasena veditabbo, na mariyādāvasena, ārambhosānakappānaṃ ekadesena antogadhattā. Nanu ca nippadesena tesaṃ apariyādānato abhividhi ca idha na sambhavatīti? Na idamevaṃ tadekadesepi tabbohārato. Yo hi tadekadesabhūto kappo, so nippadesato pariyādinnoti.

    യം ചരിതം, സബ്ബം തം ബോധിപാചനന്തി ഏത്ഥ ചരിതന്തി ചരിയാ, സമത്തിംസപാരമിസങ്ഗഹാ ദാനസീലാദിപടിപത്തി, ഞാതത്ഥചരിയാലോകത്ഥചരിയാബുദ്ധത്ഥചരിയാനം തദന്തോഗധത്താ. തഥാ യാ ചിമാ അട്ഠ ചരിയാ, സേയ്യഥിദം – പണിധിസമ്പന്നാനം ചതൂസു ഇരിയാപഥേസു ഇരിയാപഥചരിയാ, ഇന്ദ്രിയേസു ഗുത്തദ്വാരാനം അജ്ഝത്തികായതനേസു ആയതനചരിയാ, അപ്പമാദവിഹാരീനം ചതൂസു സതിപട്ഠാനേസു സതിചരിയാ, അധിചിത്തമനുയുത്താനം ചതൂസു ഝാനേസു സമാധിചരിയാ, ബുദ്ധിസമ്പന്നാനം ചതൂസു അരിയസച്ചേസു ഞാണചരിയാ, സമ്മാ പടിപന്നാനം ചതൂസു അരിയമഗ്ഗേസു മഗ്ഗചരിയാ, അധിഗതഫലാനം ചതൂസു സാമഞ്ഞഫലേസു പത്തിചരിയാ, തിണ്ണം ബുദ്ധാനം സബ്ബസത്തേസു ലോകത്ഥചരിയാതി. തത്ഥ പദേസതോ ദ്വിന്നം ബോധിസത്താനം പച്ചേകബുദ്ധബുദ്ധസാവകാനഞ്ച ലോകത്ഥചരിയാ, മഹാബോധിസത്താനം പന സമ്മാസമ്ബുദ്ധാനഞ്ച നിപ്പദേസതോ. വുത്തഞ്ഹേതം നിദ്ദേസേ (ചൂളനി॰ ഖഗ്ഗവിസാണസുത്തനിദ്ദേസ ൧൨൧; പടി॰ മ॰ ൧.൧൯൭) ‘‘ചരിയാതി അട്ഠ ചരിയായോ ഇരിയാപഥചരിയാ ആയതനചരിയാ’’തി വിത്ഥാരോ. ‘‘അധിമുച്ചന്തോ സദ്ധായ ചരതി, പഗ്ഗണ്ഹന്തോ വീരിയേന ചരതി, ഉപട്ഠഹന്തോ സതിയാ ചരതി, അവിക്ഖിപന്തോ സമാധിനാ ചരതി, പജാനന്തോ പഞ്ഞായ ചരതി, വിജാനന്തോ വിഞ്ഞാണേന ചരതി, ഏവമ്പി പടിപന്നസ്സ കുസലാ ധമ്മാ ആയതന്തീതി ആയതനചരിയായ ചരതി, ഏവമ്പി പടിപന്നോ വിസേസമധിഗച്ഛതീതി വിസേസചരിയായ ചരതീ’’തി യാ ഇമാ അപരാപി അട്ഠ ചരിയാ വുത്താ, താസം സബ്ബാസം പാരമിതാസ്വേവ സമോരോധോ വേദിതബ്ബോ. തേന വുത്തം ‘‘ചരിതന്തി ചരിയാ, സമത്തിംസപാരമിസങ്ഗഹാ ദാനസീലാദിപടിപത്തീ’’തി. ഹേതുചരിയായ ഏവ പന ഇധാധിപ്പേതത്താ മഗ്ഗചരിയാപത്തിചരിയാനം ഇധ അനവരോധോ വേദിതബ്ബോ. തേന വുത്തം ‘‘സബ്ബം തം ബോധിപാചന’’ന്തി.

    Yaṃ caritaṃ, sabbaṃ taṃ bodhipācananti ettha caritanti cariyā, samattiṃsapāramisaṅgahā dānasīlādipaṭipatti, ñātatthacariyālokatthacariyābuddhatthacariyānaṃ tadantogadhattā. Tathā yā cimā aṭṭha cariyā, seyyathidaṃ – paṇidhisampannānaṃ catūsu iriyāpathesu iriyāpathacariyā, indriyesu guttadvārānaṃ ajjhattikāyatanesu āyatanacariyā, appamādavihārīnaṃ catūsu satipaṭṭhānesu saticariyā, adhicittamanuyuttānaṃ catūsu jhānesu samādhicariyā, buddhisampannānaṃ catūsu ariyasaccesu ñāṇacariyā, sammā paṭipannānaṃ catūsu ariyamaggesu maggacariyā, adhigataphalānaṃ catūsu sāmaññaphalesu patticariyā, tiṇṇaṃ buddhānaṃ sabbasattesu lokatthacariyāti. Tattha padesato dvinnaṃ bodhisattānaṃ paccekabuddhabuddhasāvakānañca lokatthacariyā, mahābodhisattānaṃ pana sammāsambuddhānañca nippadesato. Vuttañhetaṃ niddese (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121; paṭi. ma. 1.197) ‘‘cariyāti aṭṭha cariyāyo iriyāpathacariyā āyatanacariyā’’ti vitthāro. ‘‘Adhimuccanto saddhāya carati, paggaṇhanto vīriyena carati, upaṭṭhahanto satiyā carati, avikkhipanto samādhinā carati, pajānanto paññāya carati, vijānanto viññāṇena carati, evampi paṭipannassa kusalā dhammā āyatantīti āyatanacariyāya carati, evampi paṭipanno visesamadhigacchatīti visesacariyāya caratī’’ti yā imā aparāpi aṭṭha cariyā vuttā, tāsaṃ sabbāsaṃ pāramitāsveva samorodho veditabbo. Tena vuttaṃ ‘‘caritanti cariyā, samattiṃsapāramisaṅgahā dānasīlādipaṭipattī’’ti. Hetucariyāya eva pana idhādhippetattā maggacariyāpatticariyānaṃ idha anavarodho veditabbo. Tena vuttaṃ ‘‘sabbaṃ taṃ bodhipācana’’nti.

    തത്ഥ സബ്ബ-സദ്ദോ സബ്ബസബ്ബം ആയതനസബ്ബം സക്കായസബ്ബം പദേസസബ്ബന്തി ചതൂസു അത്ഥേസു ദിസ്സതി. തഥാ ഹി ‘‘സബ്ബേ ധമ്മാ സബ്ബാകാരേന ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ഞാണമുഖേ ആപാഥമാഗച്ഛന്തീ’’തിആദീസു (മഹാനി॰ ൧൫൬; ചൂളനി॰ മോഘരാജമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൮൫) സബ്ബസബ്ബസ്മിം. ‘‘സബ്ബം വോ, ഭിക്ഖവേ, ദേസേസ്സാമി തം സുണാഥ, കിഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, സബ്ബം ചക്ഖുഞ്ചേവ രൂപാ ച…പേ॰… മനോ ചേവ ധമ്മാ ചാ’’തി (സം॰ നി॰ ൪.൨൩) ഏത്ഥ ആയതനസബ്ബസ്മിം. ‘‘സബ്ബം സബ്ബതോ സഞ്ജാനാതീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൬) സക്കായസബ്ബസ്മിം. ‘‘സബ്ബേസമ്പി വോ, സാരിപുത്ത, സുഭാസിതം പരിയായേനാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൪൫) പദേസസബ്ബസ്മിം. ഇധാപി പദേസസബ്ബസ്മിം ഏവ വേദിതബ്ബോ, ബോധിസമ്ഭാരഭൂതസ്സ ചരിതസ്സ അധിപ്പേതത്താ.

    Tattha sabba-saddo sabbasabbaṃ āyatanasabbaṃ sakkāyasabbaṃ padesasabbanti catūsu atthesu dissati. Tathā hi ‘‘sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthamāgacchantī’’tiādīsu (mahāni. 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85) sabbasabbasmiṃ. ‘‘Sabbaṃ vo, bhikkhave, desessāmi taṃ suṇātha, kiñca, bhikkhave, sabbaṃ cakkhuñceva rūpā ca…pe… mano ceva dhammā cā’’ti (saṃ. ni. 4.23) ettha āyatanasabbasmiṃ. ‘‘Sabbaṃ sabbato sañjānātī’’tiādīsu (ma. ni. 1.6) sakkāyasabbasmiṃ. ‘‘Sabbesampi vo, sāriputta, subhāsitaṃ pariyāyenā’’tiādīsu (ma. ni. 1.345) padesasabbasmiṃ. Idhāpi padesasabbasmiṃ eva veditabbo, bodhisambhārabhūtassa caritassa adhippetattā.

    ബോധീതി രുക്ഖോപി അരിയമഗ്ഗോപി നിബ്ബാനമ്പി സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണമ്പി. ‘‘ബോധിരുക്ഖമൂലേ പഠമാഭിസമ്ബുദ്ധോ’’തി (മഹാവ॰ ൧; ഉദാ॰ ൧) ച ‘‘അന്തരാ ച ഗയം അന്തരാ ച ബോധി’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൮൫; മഹാവ॰ ൧൧) ച ആഗതട്ഠാനേ ബുജ്ഝതി ഏത്ഥാതി രുക്ഖോ ബോധി. ‘‘ബോധി വുച്ചതി ചതൂസു മഗ്ഗേസു ഞാണ’’ന്തി (ചൂളനി॰ ഖഗ്ഗവിസാണസുത്തനിദ്ദേസ ൧൨൧) ആഗതട്ഠാനേ ചത്താരി അരിയസച്ചാനി ബുജ്ഝതി ഏതേനാതി അരിയമഗ്ഗോ ബോധി. ‘‘പത്വാന ബോധിം അമതം അസങ്ഖത’’ന്തി ആഗതട്ഠാനേ ബുജ്ഝതി ഏതസ്മിം നിമിത്തഭൂതേതി നിബ്ബാനം ബോധി. ‘‘പപ്പോതി ബോധിം വരഭൂരിമേധസോ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൩.൨൧൭) ആഗതട്ഠാനേ സബ്ബേ ധമ്മേ സബ്ബാകാരേന ബുജ്ഝതി ഏതേനാതി സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം ബോധി. ഇധാപി സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം അധിപ്പേതം. അരഹത്തമഗ്ഗസബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണാനി വാ ഇധ ബോധീതി വേദിതബ്ബാനി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൧൧), മഹാബോധിയാ അധിപ്പേതത്താ ഭഗവതോ. ആസവക്ഖയഞാണപദട്ഠാനഞ്ഹി സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണപദട്ഠാനഞ്ച ആസവക്ഖയഞാണം ‘‘മഹാബോധീ’’തി വുച്ചതി. ഏത്ഥായം സങ്ഖേപത്ഥോ – യഥാവുത്തകാലപരിച്ഛേദേ യം മമ ദാനാസീലാദിപടിപത്തിസങ്ഖാതം ചരിതം, തം സബ്ബം അനവസേസം മഹാബോധിയാ പാചനം സാധകം നിബ്ബത്തകന്തി. ഏതേന ബോധിസമ്ഭാരാനം നിരന്തരഭാവനം ദസ്സേതി. അഥ വാ സബ്ബന്തി ഏത്ഥന്തരേ യഥാവുത്തകാലപരിച്ഛേദേ യം ചരിതം, തം സബ്ബം സകലമേവ അനവസേസം ബോധിസമ്ഭാരഭൂതമേവ. ഏതേന സബ്ബസമ്ഭാരഭാവനം ദസ്സേതി.

    Bodhīti rukkhopi ariyamaggopi nibbānampi sabbaññutaññāṇampi. ‘‘Bodhirukkhamūle paṭhamābhisambuddho’’ti (mahāva. 1; udā. 1) ca ‘‘antarā ca gayaṃ antarā ca bodhi’’nti (ma. ni. 1.285; mahāva. 11) ca āgataṭṭhāne bujjhati etthāti rukkho bodhi. ‘‘Bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’nti (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121) āgataṭṭhāne cattāri ariyasaccāni bujjhati etenāti ariyamaggo bodhi. ‘‘Patvāna bodhiṃ amataṃ asaṅkhata’’nti āgataṭṭhāne bujjhati etasmiṃ nimittabhūteti nibbānaṃ bodhi. ‘‘Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti (dī. ni. 3.217) āgataṭṭhāne sabbe dhamme sabbākārena bujjhati etenāti sabbaññutaññāṇaṃ bodhi. Idhāpi sabbaññutaññāṇaṃ adhippetaṃ. Arahattamaggasabbaññutaññāṇāni vā idha bodhīti veditabbāni (pārā. aṭṭha. 1.11), mahābodhiyā adhippetattā bhagavato. Āsavakkhayañāṇapadaṭṭhānañhi sabbaññutaññāṇaṃ sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānañca āsavakkhayañāṇaṃ ‘‘mahābodhī’’ti vuccati. Etthāyaṃ saṅkhepattho – yathāvuttakālaparicchede yaṃ mama dānāsīlādipaṭipattisaṅkhātaṃ caritaṃ, taṃ sabbaṃ anavasesaṃ mahābodhiyā pācanaṃ sādhakaṃ nibbattakanti. Etena bodhisambhārānaṃ nirantarabhāvanaṃ dasseti. Atha vā sabbanti etthantare yathāvuttakālaparicchede yaṃ caritaṃ, taṃ sabbaṃ sakalameva anavasesaṃ bodhisambhārabhūtameva. Etena sabbasambhārabhāvanaṃ dasseti.

    തസ്സോ ഹി ബോധിസമ്ഭാരേസു ഭാവനാ സബ്ബസമ്ഭാരഭാവനാ നിരന്തരഭാവനാ ചിരകാലഭാവനാ സക്കച്ചഭാവനാ ചാതി. താസു ‘‘കപ്പേ ച സതസഹസ്സേ, ചതുരോ ച അസങ്ഖിയേ’’തി ഇമിനാ ചിരകാലഭാവനാ വുത്താ. യോ ചേത്ഥ അച്ചന്തസംയോഗോ, തേന പഠമേ അത്ഥവികപ്പേ സബ്ബഗ്ഗഹണേന ച നിരന്തരഭാവനാ, ദുതിയേ അത്ഥവികപ്പേ സബ്ബം ചരിത’’ന്തി ഇമിനാ സബ്ബസമ്ഭാരഭാവനാ, ബോധിപാചന’’ന്തി ഇമിനാ സക്കച്ചഭാവനാ വുത്താ ഹോതി, യഥാ തം ചരിതം സമ്മാസമ്ബോധിം പാചേതി ഏവംഭൂതഭാവദീപനതോ. തഥാ ഹി തം ‘‘ബോധിപാചന’’ന്തി വത്തബ്ബതം അരഹതി, ന അഞ്ഞഥാതി. കഥം പനേത്ഥ ബോധിചരിയായ നിരന്തരഭാവോ വേദിതബ്ബോ? യദി ചിത്തനിരന്തരതായ തം ന യുജ്ജതി, ന ഹി മഹാബോധിസത്താനം മഹാഭിനീഹാരതോ ഉദ്ധം ബോധിസമ്ഭാരസമ്ഭരണചിത്തതോ അഞ്ഞം ചിത്തം നപ്പവത്തതീതി സക്കാ വത്തും. അഥ കിരിയമയചിത്തപ്പവത്തിം സന്ധായ വുച്ചേയ്യ, ഏവമ്പി ന യുജ്ജതി, ന ഹി സബ്ബാനി തേസം കിരിയമയചിത്താനി ബോധിസമ്ഭാരസമ്ഭരണവസേനേവ പവത്തന്തി. ഏതേനേവ പയോഗനിരന്തരതാപി പടിക്ഖിത്താതി ദട്ഠബ്ബാ. ജാതിനിരന്തരതായ പന നിരന്തരഭാവനാ വേദിതബ്ബാ. യസ്സഞ്ഹി ജാതിയം മഹാബോധിസത്തേന മഹാപണിധാനം നിബ്ബത്തിതം, തതോ പട്ഠായ യാവ ചരിമത്തഭാവാ ന സാ നാമ ജാതി ഉപലബ്ഭതി, യാ സബ്ബേന സബ്ബം ബോധിസമ്ഭാരസമ്ഭതാ ന സിയാ അന്തമസോ ദാനപാരമിമത്തം ഉപാദായ. അയഞ്ഹി നിയതിപത്ഥിതാനം ബോധിസത്താനം ധമ്മതാ. യാവ ച തേ കമ്മാദീസു വസീഭാവം ന പാപുണന്തി, താവ സപ്പദേസമ്പി സമ്ഭാരേസു പയോഗമാപജ്ജന്തി. യദാ പന സബ്ബസോ കമ്മാദീസു വസീഭാവപ്പത്താ ഹോന്തി, അഥ തതോ പട്ഠായ നിപ്പദേസതോ ഏവ ബോധിസമ്ഭാരേസു സമീഹനം സാതച്ചകിരിയാ ച സമ്പജ്ജതി. സക്കച്ചകാരിതാ പന സബ്ബകാലം ഹോതി, ഏവം യേന യേന ബോധിസത്താനം തത്ഥ തത്ഥ യഥാധിപ്പായം സമിജ്ഝനം സമ്പജ്ജതീതി. ഏവമേതായ ഗാഥായ ബോധിസമ്ഭാരേസു സബ്ബസമ്ഭാരഭാവനാ ചിരകാലഭാവനാ നിരന്തരഭാവനാ സക്കച്ചഭാവനാ ചാതി ചതസ്സോപി ഭാവനാ പകാസിതാതി വേദിതബ്ബാ.

    Tasso hi bodhisambhāresubhāvanā sabbasambhārabhāvanā nirantarabhāvanā cirakālabhāvanā sakkaccabhāvanā cāti. Tāsu ‘‘kappe ca satasahasse, caturo ca asaṅkhiye’’ti iminā cirakālabhāvanā vuttā. Yo cettha accantasaṃyogo, tena paṭhame atthavikappe sabbaggahaṇena ca nirantarabhāvanā, dutiye atthavikappe sabbaṃ carita’’nti iminā sabbasambhārabhāvanā, bodhipācana’’nti iminā sakkaccabhāvanā vuttā hoti, yathā taṃ caritaṃ sammāsambodhiṃ pāceti evaṃbhūtabhāvadīpanato. Tathā hi taṃ ‘‘bodhipācana’’nti vattabbataṃ arahati, na aññathāti. Kathaṃ panettha bodhicariyāya nirantarabhāvo veditabbo? Yadi cittanirantaratāya taṃ na yujjati, na hi mahābodhisattānaṃ mahābhinīhārato uddhaṃ bodhisambhārasambharaṇacittato aññaṃ cittaṃ nappavattatīti sakkā vattuṃ. Atha kiriyamayacittappavattiṃ sandhāya vucceyya, evampi na yujjati, na hi sabbāni tesaṃ kiriyamayacittāni bodhisambhārasambharaṇavaseneva pavattanti. Eteneva payoganirantaratāpi paṭikkhittāti daṭṭhabbā. Jātinirantaratāya pana nirantarabhāvanā veditabbā. Yassañhi jātiyaṃ mahābodhisattena mahāpaṇidhānaṃ nibbattitaṃ, tato paṭṭhāya yāva carimattabhāvā na sā nāma jāti upalabbhati, yā sabbena sabbaṃ bodhisambhārasambhatā na siyā antamaso dānapāramimattaṃ upādāya. Ayañhi niyatipatthitānaṃ bodhisattānaṃ dhammatā. Yāva ca te kammādīsu vasībhāvaṃ na pāpuṇanti, tāva sappadesampi sambhāresu payogamāpajjanti. Yadā pana sabbaso kammādīsu vasībhāvappattā honti, atha tato paṭṭhāya nippadesato eva bodhisambhāresu samīhanaṃ sātaccakiriyā ca sampajjati. Sakkaccakāritā pana sabbakālaṃ hoti, evaṃ yena yena bodhisattānaṃ tattha tattha yathādhippāyaṃ samijjhanaṃ sampajjatīti. Evametāya gāthāya bodhisambhāresu sabbasambhārabhāvanā cirakālabhāvanā nirantarabhāvanā sakkaccabhāvanā cāti catassopi bhāvanā pakāsitāti veditabbā.

    തത്ര യസ്മാ ബോധിസത്തചരിതം ബോധിസമ്ഭാരാ ബോധിചരിയാ അഗ്ഗയാനം പാരമിയോതി അത്ഥതോ ഏകം, ബ്യഞ്ജനമേവ നാനം, യസ്മാ ച പരതോ വിഭാഗേന വക്ഖമാനാനം ദാനപാരമിആദീനം ചരിതന്തി ഇദം അവിസേസവചനം, തസ്മാ സബ്ബബോധിസമ്ഭാരേസു കോസല്ലജനനത്ഥം പാരമിയോ ഇധ സംവണ്ണേതബ്ബാ. താ പരതോ പകിണ്ണകകഥായം സബ്ബാകാരേന സംവണ്ണയിസ്സാമ.

    Tatra yasmā bodhisattacaritaṃ bodhisambhārā bodhicariyā aggayānaṃ pāramiyoti atthato ekaṃ, byañjanameva nānaṃ, yasmā ca parato vibhāgena vakkhamānānaṃ dānapāramiādīnaṃ caritanti idaṃ avisesavacanaṃ, tasmā sabbabodhisambhāresu kosallajananatthaṃ pāramiyo idha saṃvaṇṇetabbā. Tā parato pakiṇṇakakathāyaṃ sabbākārena saṃvaṇṇayissāma.

    . ഇതി ഭഗവാ അത്തനോ ബോധിസത്തഭൂമിയം ചരിതം ആരമ്ഭതോ പട്ഠായ യാവ പരിയോസാനാ മഹാബോധിയാ പരിപാചനമേവാതി അവിസേസതോ ദസ്സേത്വാ ഇദാനി തസ്സ പരമുക്കംസഗമനേന അതിസയതോ ബോധിപരിപാചനഭാവം ദസ്സേതും ഇമസ്മിം ഭദ്ദകപ്പേ കതിപയാ പുബ്ബചരിയാ വിഭാഗതോ വിഭാവേന്തോ ‘‘അതീതകപ്പേ’’തിആദിമാഹ.

    2. Iti bhagavā attano bodhisattabhūmiyaṃ caritaṃ ārambhato paṭṭhāya yāva pariyosānā mahābodhiyā paripācanamevāti avisesato dassetvā idāni tassa paramukkaṃsagamanena atisayato bodhiparipācanabhāvaṃ dassetuṃ imasmiṃ bhaddakappe katipayā pubbacariyā vibhāgato vibhāvento ‘‘atītakappe’’tiādimāha.

    തത്ഥ അതീതകപ്പേതി ഇതോ പുരിമേ പുരിമതരേ വാ സബ്ബസ്മിം അതിക്കന്തേ യഥാവുത്തപരിച്ഛേദേ മഹാകപ്പേ, കപ്പാനം സതസഹസ്സാധികേസു ചതൂസു അസങ്ഖ്യേയ്യേസൂതി അത്ഥോ. ചരിതന്തി ചിണ്ണം ദാനാദിപടിപത്തിം. ഠപയിത്വാതി മുഞ്ചിത്വാ അഗ്ഗഹേത്വാ, അവത്വാതി അത്ഥോ. ഭവാഭവേതി ഭവേ ച അഭവേ ച, ‘‘ഇതിഭവാഭവകഥ’’ന്തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൧൭) ഏത്ഥ ഹി വുദ്ധിഹാനിയോ ഭവാഭവാതി വുത്താ. ‘‘ഇതിഭവാഭവതഞ്ച വീതിവത്തോ’’തി (ഉദാ॰ ൨൦) ഏത്ഥ സമ്പത്തിവിപത്തിവുദ്ധിഹാനിസസ്സതുച്ഛേദപുഞ്ഞപാപാനിഭവാഭവാതി അധിപ്പേതാനി. ‘‘ഇതിഭവാഭവഹേതു വാ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ തണ്ഹാ ഉപ്പജ്ജമാനാ ഉപ്പജ്ജതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൯; ഇതിവു॰ ൧൦൫) ഏത്ഥ പന പണീതപണീതതരാനി സപ്പിനവനീതാദിഭേസജ്ജാനി ഭവാഭവാതി അധിപ്പേതാനി. സമ്പത്തിഭവേസു പണീതതരാ പണീതതമാ ഭവാഭവാതിപി വദന്തി ഏവ, തസ്മാ ഇധാപി സോ ഏവ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ, ഖുദ്ദകേ ചേവ മഹന്തേ ച ഭവസ്മിന്തി വുത്തം ഹോതി. ഇമമ്ഹി കപ്പേതി ഇമസ്മിം ഭദ്ദകപ്പേ. പവക്ഖിസ്സന്തി കഥയിസ്സം. സുണോഹീതി ധമ്മസേനാപതിം സവനേ നിയോജേതി. മേതി മമ സന്തികേ, മമ ഭാസതോതി അത്ഥോ.

    Tattha atītakappeti ito purime purimatare vā sabbasmiṃ atikkante yathāvuttaparicchede mahākappe, kappānaṃ satasahassādhikesu catūsu asaṅkhyeyyesūti attho. Caritanti ciṇṇaṃ dānādipaṭipattiṃ. Ṭhapayitvāti muñcitvā aggahetvā, avatvāti attho. Bhavābhaveti bhave ca abhave ca, ‘‘itibhavābhavakatha’’nti (dī. ni. 1.17) ettha hi vuddhihāniyo bhavābhavāti vuttā. ‘‘Itibhavābhavatañca vītivatto’’ti (udā. 20) ettha sampattivipattivuddhihānisassatucchedapuññapāpānibhavābhavāti adhippetāni. ‘‘Itibhavābhavahetu vā, bhikkhave, bhikkhuno taṇhā uppajjamānā uppajjatī’’ti (a. ni. 4.9; itivu. 105) ettha pana paṇītapaṇītatarāni sappinavanītādibhesajjāni bhavābhavāti adhippetāni. Sampattibhavesu paṇītatarā paṇītatamā bhavābhavātipi vadanti eva, tasmā idhāpi so eva attho veditabbo, khuddake ceva mahante ca bhavasminti vuttaṃ hoti. Imamhi kappeti imasmiṃ bhaddakappe. Pavakkhissanti kathayissaṃ. Suṇohīti dhammasenāpatiṃ savane niyojeti. Meti mama santike, mama bhāsatoti attho.

    നിദാനകഥാ നിട്ഠിതാ.

    Nidānakathā niṭṭhitā.

    ൧. അകിത്തിവഗ്ഗോ

    1. Akittivaggo

    ൧. അകിത്തിചരിയാവണ്ണനാ

    1. Akitticariyāvaṇṇanā

    . ഏവം ഭഗവാ ആയസ്മതോ സാരിപുത്തത്ഥേരസ്സ സദേവമനുസ്സായ ച പരിസായ അത്തനോ പുബ്ബചരിയായ സവനേ ഉസ്സാഹം ജനേത്വാ ഇദാനി തം പുബ്ബചരിതം ഭവന്തരപടിച്ഛന്നം ഹത്ഥതലേ ആമലകം വിയ പച്ചക്ഖം കരോന്തോ ‘‘യദാ അഹം ബ്രഹാരഞ്ഞേ’’തിആദിമാഹ.

    3. Evaṃ bhagavā āyasmato sāriputtattherassa sadevamanussāya ca parisāya attano pubbacariyāya savane ussāhaṃ janetvā idāni taṃ pubbacaritaṃ bhavantarapaṭicchannaṃ hatthatale āmalakaṃ viya paccakkhaṃ karonto ‘‘yadā ahaṃ brahāraññe’’tiādimāha.

    തത്ഥ യദാതി യസ്മിം കാലേ. ബ്രഹാരഞ്ഞേതി മഹാഅരഞ്ഞേ, അരഞ്ഞാനിയം, മഹന്തേ വനേതി അത്ഥോ. സുഞ്ഞേതി ജനവിവിത്തേ. വിപിനകാനനേതി വിപിനഭൂതേ കാനനേ, പദദ്വയേനാപി തസ്സ അരഞ്ഞസ്സ ഗഹനഭാവമേവ ദീപേതി, സബ്ബമേതം കാരദീപം സന്ധായ വുത്തം. അജ്ഝോഗാഹേത്വാതി അനുപവിസിത്വാ. വിഹരാമീതി ദിബ്ബബ്രഹ്മഅരിയആനേഞ്ജവിഹാരേഹി സമുപ്പാദിതസുഖവിസേസേന ഇരിയാപഥവിഹാരേന സരീരദുക്ഖം വിച്ഛിന്ദിത്വാ ഹരാമി അത്തഭാവം പവത്തേമി. അകിത്തി നാമ താപസോതി ഏവംനാമകോ താപസോ ഹുത്വാ യദാ അഹം തസ്മിം അരഞ്ഞേ വിഹരാമീതി അത്ഥോ. സത്ഥാ തദാ അത്തനോ അകിത്തിതാപസഭാവം ധമ്മസേനാപതിസ്സ വദതി. തത്രായം അനുപുബ്ബികഥാ –

    Tattha yadāti yasmiṃ kāle. Brahāraññeti mahāaraññe, araññāniyaṃ, mahante vaneti attho. Suññeti janavivitte. Vipinakānaneti vipinabhūte kānane, padadvayenāpi tassa araññassa gahanabhāvameva dīpeti, sabbametaṃ kāradīpaṃ sandhāya vuttaṃ. Ajjhogāhetvāti anupavisitvā. Viharāmīti dibbabrahmaariyaāneñjavihārehi samuppāditasukhavisesena iriyāpathavihārena sarīradukkhaṃ vicchinditvā harāmi attabhāvaṃ pavattemi. Akitti nāma tāpasoti evaṃnāmako tāpaso hutvā yadā ahaṃ tasmiṃ araññe viharāmīti attho. Satthā tadā attano akittitāpasabhāvaṃ dhammasenāpatissa vadati. Tatrāyaṃ anupubbikathā –

    അതീതേ കിര ഇമസ്മിംയേവ ഭദ്ദകപ്പേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ നാമ രാജിനി രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ അസീതികോടിവിഭവസ്സ ബ്രാഹ്മണമഹാസാലസ്സ കുലേ നിബ്ബത്തി, ‘‘അകിത്തീ’’തിസ്സ നാമം കരിംസു. തസ്സ പദസാ ഗമനകാലേ ഭഗിനീപി ജായി. ‘‘യസവതീ’’തിസ്സാ നാമം കരിംസു. സോ സോളസവസ്സകാലേ തക്കസിലം ഗന്ത്വാ സബ്ബസിപ്പാനി ഉഗ്ഗഹേത്വാ പച്ചാഗമാസി. അഥസ്സ മാതാപിതരോ കാലമകംസു. സോ തേസം പേതകിച്ചാനി കാരേത്വാ കതിപയദിവസാതിക്കമേന രതനാവലോകനം ആയുത്തകപുരിസേഹി കാരയമാനോ ‘‘ഏത്തകം മത്തികം, ഏത്തകം പേത്തികം, ഏത്തകം പിതാമഹ’’ന്തി സുത്വാ സംവിഗ്ഗമാനസോ ഹുത്വാ ‘‘ഇദം ധനമേവ പഞ്ഞായതി, ന ധനസ്സ സംഹാരകാ, സബ്ബേ ഇമം ധനം പഹായേവ ഗതാ, അഹം പന നം ആദായ ഗമിസ്സാമീ’’തി രാജാനം ആപുച്ഛിത്വാ ഭേരിം ചരാപേസി – ‘‘ധനേന അത്ഥികാ അകിത്തിപണ്ഡിതസ്സ ഗേഹം ആഗച്ഛന്തൂ’’തി.

    Atīte kira imasmiṃyeva bhaddakappe bārāṇasiyaṃ brahmadatte nāma rājini rajjaṃ kārente bodhisatto asītikoṭivibhavassa brāhmaṇamahāsālassa kule nibbatti, ‘‘akittī’’tissa nāmaṃ kariṃsu. Tassa padasā gamanakāle bhaginīpi jāyi. ‘‘Yasavatī’’tissā nāmaṃ kariṃsu. So soḷasavassakāle takkasilaṃ gantvā sabbasippāni uggahetvā paccāgamāsi. Athassa mātāpitaro kālamakaṃsu. So tesaṃ petakiccāni kāretvā katipayadivasātikkamena ratanāvalokanaṃ āyuttakapurisehi kārayamāno ‘‘ettakaṃ mattikaṃ, ettakaṃ pettikaṃ, ettakaṃ pitāmaha’’nti sutvā saṃviggamānaso hutvā ‘‘idaṃ dhanameva paññāyati, na dhanassa saṃhārakā, sabbe imaṃ dhanaṃ pahāyeva gatā, ahaṃ pana naṃ ādāya gamissāmī’’ti rājānaṃ āpucchitvā bheriṃ carāpesi – ‘‘dhanena atthikā akittipaṇḍitassa gehaṃ āgacchantū’’ti.

    സോ സത്താഹം മഹാദാനം പവത്തേത്വാ ധനേ അഖീയമാനേ ‘‘കിം മേ ഇമായ ധനകീളായ, അത്ഥികാ ഗണ്ഹിസ്സന്തീ’’തി നിവേസനദ്വാരം വിവരിത്വാ ഹിരഞ്ഞസുവണ്ണാദിഭരിതേ സാരഗബ്ഭേ വിവരാപേത്വാ ‘‘ദിന്നംയേവ ഹരന്തൂ’’തി ഗേഹം പഹായ ഞാതിപരിവട്ടസ്സ പരിദേവന്തസ്സ ഭഗിനിം ഗഹേത്വാ ബാരാണസിതോ നിക്ഖമിത്വാ നദിം ഉത്തരിത്വാ ദ്വേ തീണി യോജനാനി ഗന്ത്വാ പബ്ബജിത്വാ രമണീയേ ഭൂമിഭാഗേ പണ്ണസാലം കരിത്വാ വസതി. യേന പന ദ്വാരേന തദാ നിക്ഖമി, തം അകിത്തിദ്വാരം നാമ ജാതം. യേന തിത്ഥേന നദിം ഓതിണ്ണോ, തം അകിത്തിതിത്ഥം നാമ ജാതം. തസ്സ പബ്ബജിതഭാവം സുത്വാ ബഹൂ മനുസ്സാ ഗാമനിഗമരാജധാനിവാസിനോ തസ്സ ഗുണേഹി ആകഡ്ഢിയമാനഹദയാ അനുപബ്ബജിംസു. മഹാപരിവാരോ അഹോസി, മഹാലാഭസക്കാരോ നിബ്ബത്തി, ബുദ്ധുപ്പാദോ വിയ അഹോസി. അഥ മഹാസത്തോ ‘‘അയം ലാഭസക്കാരോ മഹാ, പരിവാരോപി മഹന്തോ, കായവിവേകമത്തമ്പി ഇധ ന ലഭതി, മയാ ഏകാകിനാ വിഹരിതും വട്ടതീ’’തി ചിന്തേത്വാ പരമപ്പിച്ഛഭാവതോ വിവേകനിന്നതായ ച കസ്സചി അജാനാപേത്വാ ഏകകോവ നിക്ഖമിത്വാ അനുപുബ്ബേന ദമിളരട്ഠം പത്വാ കാവീരപട്ടനസമീപേ ഉയ്യാനേ വിഹരന്തോ ഝാനാഭിഞ്ഞായോ നിബ്ബത്തേസി. തത്രാപിസ്സ മഹാലാഭസക്കാരോ ഉപ്പജ്ജി. സോ തം ജിഗുച്ഛന്തോ ഛഡ്ഡേത്വാ ആകാസേന ഗന്ത്വാ കാരദീപേ ഓതരി. തദാ കാരദീപോ അഹിദീപോ നാമ. സോ തത്ഥ മഹന്തം കാരരുക്ഖം ഉപനിസ്സായ പണ്ണസാലം മാപേത്വാ വാസം കപ്പേസി. അപ്പിച്ഛതായ പന കത്ഥചി അഗന്ത്വാ തസ്സ രുക്ഖസ്സ ഫലകാലേ ഫലാനി ഖാദന്തോ ഫലേ അസതി പത്താനി ഉദകസിത്താനി ഖാദന്തോ ഝാനസമാപത്തീഹി വീതിനാമേസി.

    So sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā dhane akhīyamāne ‘‘kiṃ me imāya dhanakīḷāya, atthikā gaṇhissantī’’ti nivesanadvāraṃ vivaritvā hiraññasuvaṇṇādibharite sāragabbhe vivarāpetvā ‘‘dinnaṃyeva harantū’’ti gehaṃ pahāya ñātiparivaṭṭassa paridevantassa bhaginiṃ gahetvā bārāṇasito nikkhamitvā nadiṃ uttaritvā dve tīṇi yojanāni gantvā pabbajitvā ramaṇīye bhūmibhāge paṇṇasālaṃ karitvā vasati. Yena pana dvārena tadā nikkhami, taṃ akittidvāraṃ nāma jātaṃ. Yena titthena nadiṃ otiṇṇo, taṃ akittititthaṃ nāma jātaṃ. Tassa pabbajitabhāvaṃ sutvā bahū manussā gāmanigamarājadhānivāsino tassa guṇehi ākaḍḍhiyamānahadayā anupabbajiṃsu. Mahāparivāro ahosi, mahālābhasakkāro nibbatti, buddhuppādo viya ahosi. Atha mahāsatto ‘‘ayaṃ lābhasakkāro mahā, parivāropi mahanto, kāyavivekamattampi idha na labhati, mayā ekākinā viharituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā paramappicchabhāvato vivekaninnatāya ca kassaci ajānāpetvā ekakova nikkhamitvā anupubbena damiḷaraṭṭhaṃ patvā kāvīrapaṭṭanasamīpe uyyāne viharanto jhānābhiññāyo nibbattesi. Tatrāpissa mahālābhasakkāro uppajji. So taṃ jigucchanto chaḍḍetvā ākāsena gantvā kāradīpe otari. Tadā kāradīpo ahidīpo nāma. So tattha mahantaṃ kārarukkhaṃ upanissāya paṇṇasālaṃ māpetvā vāsaṃ kappesi. Appicchatāya pana katthaci agantvā tassa rukkhassa phalakāle phalāni khādanto phale asati pattāni udakasittāni khādanto jhānasamāpattīhi vītināmesi.

    തസ്സ സീലതേജേന സക്കസ്സ പണ്ഡുകമ്ബലസിലാസനം ഉണ്ഹാകാരം ദസ്സേസി. സക്കോ ‘‘കോ നു ഖോ മം ഇമമ്ഹാ ഠാനാ ചാവേതുകാമോ’’തി ആവജ്ജേന്തോ പണ്ഡിതം ദിസ്വാ ‘‘കിമത്ഥം നു ഖോ അയം താപസോ ഏവം ദുക്കരം തപം ചരതി, സക്കത്തം നു ഖോ പത്ഥേതി, ഉദാഹു അഞ്ഞം, വീമംസിസ്സാമി നം. അയഞ്ഹി സുവിസുദ്ധകായവചീമനോസമാചാരോ ജീവിതേ നിരപേക്ഖോ ഉദകസിത്താനി കാരപത്താനി ഖാദതി, സചേ സക്കത്തം പത്ഥേതി അത്തനോ സിത്താനി കാരപത്താനി മയ്ഹം ദസ്സതി, നോ ചേ, ന ദസ്സതീ’’തി ബ്രാഹ്മണവണ്ണേന തസ്സ സന്തികം അഗമാസി . ബോധിസത്തോപി കാരപത്താനി സേദേത്വാ ‘‘സീതലീഭൂതാനി ഖാദിസ്സാമീ’’തി പണ്ണസാലദ്വാരേ നിസീദി. അഥസ്സ പുരതോ സക്കോ ബ്രാഹ്മണരൂപേന ഭിക്ഖായ അത്ഥികോ ഹുത്വാ അട്ഠാസി. മഹാസത്തോ തം ദിസ്വാ ‘‘ലാഭാ വത മേ, സുലദ്ധം വത മേ, ചിരസ്സം വത മേ യാചകോ ദിട്ഠോ’’തി സോമനസ്സപ്പത്തോ ഹുത്വാ ‘‘അജ്ജ മമ മനോരഥം മത്ഥകം പാപേത്വാ ദാനം ദസ്സാമീ’’തി പക്കഭാജനേനേവ ആദായ ഗന്ത്വാ ദാനപാരമിം ആവജ്ജേത്വാ അത്തനോ അസേസേത്വാവ തസ്സ ഭിക്ഖാഭാജനേ പക്ഖിപി. സക്കോ തം ഗഹേത്വാ ഥോകം ഗന്ത്വാ അന്തരധായി. മഹാസത്തോപി തസ്സ ദത്വാ പുന പരിയേട്ഠിം അനാപജ്ജിത്വാ തേനേവ പീതിസുഖേന വീതിനാമേസി.

    Tassa sīlatejena sakkassa paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko ‘‘ko nu kho maṃ imamhā ṭhānā cāvetukāmo’’ti āvajjento paṇḍitaṃ disvā ‘‘kimatthaṃ nu kho ayaṃ tāpaso evaṃ dukkaraṃ tapaṃ carati, sakkattaṃ nu kho pattheti, udāhu aññaṃ, vīmaṃsissāmi naṃ. Ayañhi suvisuddhakāyavacīmanosamācāro jīvite nirapekkho udakasittāni kārapattāni khādati, sace sakkattaṃ pattheti attano sittāni kārapattāni mayhaṃ dassati, no ce, na dassatī’’ti brāhmaṇavaṇṇena tassa santikaṃ agamāsi . Bodhisattopi kārapattāni sedetvā ‘‘sītalībhūtāni khādissāmī’’ti paṇṇasāladvāre nisīdi. Athassa purato sakko brāhmaṇarūpena bhikkhāya atthiko hutvā aṭṭhāsi. Mahāsatto taṃ disvā ‘‘lābhā vata me, suladdhaṃ vata me, cirassaṃ vata me yācako diṭṭho’’ti somanassappatto hutvā ‘‘ajja mama manorathaṃ matthakaṃ pāpetvā dānaṃ dassāmī’’ti pakkabhājaneneva ādāya gantvā dānapāramiṃ āvajjetvā attano asesetvāva tassa bhikkhābhājane pakkhipi. Sakko taṃ gahetvā thokaṃ gantvā antaradhāyi. Mahāsattopi tassa datvā puna pariyeṭṭhiṃ anāpajjitvā teneva pītisukhena vītināmesi.

    ദുതിയദിവസേ പന കാരപത്താനി പചിത്വാ ‘‘ഹിയ്യോ ദക്ഖിണേയ്യം അലഭിം, അജ്ജ നു ഖോ കഥ’’ന്തി പണ്ണസാലദ്വാരേ നിസീദി. സക്കോപി തഥേവ ആഗമി. മഹാസത്തോ പുനപി തഥേവ ദത്വാ വീതിനാമേസി. തതിയദിവസേ ച തഥേവ ദത്വാ ‘‘അഹോ വത മേ ലാഭാ, ബഹും വത പുഞ്ഞം പസവാമി, സചാഹം ദക്ഖിണേയ്യം ലഭേയ്യം, ഏവമേവ മാസമ്പി ദ്വേമാസമ്പി ദാനം ദദേയ്യ’’ന്തി ചിന്തേസി. തീസുപി ദിവസേസു ‘‘തേന ദാനേന ന ലാഭസക്കാരസിലോകം ന ചക്കവത്തിസമ്പത്തിം ന സക്കസമ്പത്തിം ന ബ്രഹ്മസമ്പത്തിം ന സാവകബോധിം ന പച്ചേകബോധിം പത്ഥേമി, അപി ച ഇദം മേ ദാനം സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണസ്സ പച്ചയോ ഹോതൂ’’തി യഥാധികാരം ചിത്തം ഠപേസി. തേന വുത്തം –

    Dutiyadivase pana kārapattāni pacitvā ‘‘hiyyo dakkhiṇeyyaṃ alabhiṃ, ajja nu kho katha’’nti paṇṇasāladvāre nisīdi. Sakkopi tatheva āgami. Mahāsatto punapi tatheva datvā vītināmesi. Tatiyadivase ca tatheva datvā ‘‘aho vata me lābhā, bahuṃ vata puññaṃ pasavāmi, sacāhaṃ dakkhiṇeyyaṃ labheyyaṃ, evameva māsampi dvemāsampi dānaṃ dadeyya’’nti cintesi. Tīsupi divasesu ‘‘tena dānena na lābhasakkārasilokaṃ na cakkavattisampattiṃ na sakkasampattiṃ na brahmasampattiṃ na sāvakabodhiṃ na paccekabodhiṃ patthemi, api ca idaṃ me dānaṃ sabbaññutaññāṇassa paccayo hotū’’ti yathādhikāraṃ cittaṃ ṭhapesi. Tena vuttaṃ –

    .

    4.

    ‘‘തദാ മം തപതേജേന, സന്തത്തോ തിദിവാഭിഭൂ;

    ‘‘Tadā maṃ tapatejena, santatto tidivābhibhū;

    ധാരേന്തോ ബ്രാഹ്മണവണ്ണം, ഭിക്ഖായ മം ഉപാഗമി.

    Dhārento brāhmaṇavaṇṇaṃ, bhikkhāya maṃ upāgami.

    .

    5.

    ‘‘പവനാ ആഭതം പണ്ണം, അതേലഞ്ച അലോണികം;

    ‘‘Pavanā ābhataṃ paṇṇaṃ, atelañca aloṇikaṃ;

    മമ ദ്വാരേ ഠിതം ദിസ്വാ, സകടാഹേന ആകിരിം.

    Mama dvāre ṭhitaṃ disvā, sakaṭāhena ākiriṃ.

    .

    6.

    ‘‘തസ്സ ദത്വാനഹം പണ്ണം, നികുജ്ജിത്വാന ഭാജനം;

    ‘‘Tassa datvānahaṃ paṇṇaṃ, nikujjitvāna bhājanaṃ;

    പുനേസനം ജഹിത്വാന, പാവിസിം പണ്ണസാലകം.

    Punesanaṃ jahitvāna, pāvisiṃ paṇṇasālakaṃ.

    .

    7.

    ‘‘ദുതിയമ്പി തതിയമ്പി, ഉപഗഞ്ഛി മമന്തികം;

    ‘‘Dutiyampi tatiyampi, upagañchi mamantikaṃ;

    അകമ്പിതോ അനോലഗ്ഗോ, ഏവമേവമദാസഹം.

    Akampito anolaggo, evamevamadāsahaṃ.

    .

    8.

    ‘‘ന മേ തപ്പച്ചയാ അത്ഥി, സരീരസ്മിം വിവണ്ണിയം;

    ‘‘Na me tappaccayā atthi, sarīrasmiṃ vivaṇṇiyaṃ;

    പീതിസുഖേന രതിയാ, വീതിനാമേമി തം ദിവം.

    Pītisukhena ratiyā, vītināmemi taṃ divaṃ.

    .

    9.

    ‘‘യദി മാസമ്പി ദ്വേമാസം, ദക്ഖിണേയ്യം വരം ലഭേ;

    ‘‘Yadi māsampi dvemāsaṃ, dakkhiṇeyyaṃ varaṃ labhe;

    അകമ്പിതോ അനോലീനോ, ദദേയ്യം ദാനമുത്തമം.

    Akampito anolīno, dadeyyaṃ dānamuttamaṃ.

    ൧൦.

    10.

    ‘‘ന തസ്സ ദാനം ദദമാനോ, യസം ലാഭഞ്ച പത്ഥയിം;

    ‘‘Na tassa dānaṃ dadamāno, yasaṃ lābhañca patthayiṃ;

    സബ്ബഞ്ഞുതം പത്ഥയാനോ, താനി കമ്മാനി ആചരി’’ന്തി.

    Sabbaññutaṃ patthayāno, tāni kammāni ācari’’nti.

    തത്ഥ തദാതി യദാ അഹം അകിത്തിനാമകോ താപസോ ഹുത്വാ തസ്മിം ദീപേ കാരാരഞ്ഞേ വിഹരാമി, തദാ . ന്തി മമ. തപതേജേനാതി സീലപാരമിതാനുഭാവേന. സീലഞ്ഹി ദുച്ചരിതസംകിലേസസ്സ തപനതോ ‘‘തപോ’’തി വുച്ചതി, നേക്ഖമ്മവീരിയപാരമിതാനുഭാവേന വാ. താപി ഹി തണ്ഹാസംകിലേസസ്സ കോസജ്ജസ്സ ച തപനതോ ‘‘തപോ’’തി വുച്ചതി, ഉക്കംസഗതാ ച താ ബോധിസത്തസ്സ ഇമസ്മിം അത്തഭാവേതി. ഖന്തിസംവരസ്സ ചാപി പരമുക്കംസഗമനതോ ‘‘ഖന്തിപാരമിതാനുഭാവേനാ’’തിപി വത്തും വട്ടതേവ. ‘‘ഖന്തീ പരമം തപോ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൯൦; ധ॰ പ॰ ൧൮൪) ഹി വുത്തം. സന്തത്തോതി യഥാവുത്തഗുണാനുഭാവജനിതേന ധമ്മതാസിദ്ധേന പണ്ഡുകമ്ബലസിലാസനസ്സ ഉണ്ഹാകാരേന സന്താപിതോ. തിദിവാഭിഭൂതി ദേവലോകാധിപതി, സക്കോതി അത്ഥോ. പണ്ണസാലായ സമീപേ ഗഹിതമ്പി കാരപണ്ണം പണ്ണസാലായ അരഞ്ഞമജ്ഝഗതത്താ ‘‘പവനാ ആഭത’’ന്തി വുത്തം.

    Tattha tadāti yadā ahaṃ akittināmako tāpaso hutvā tasmiṃ dīpe kārāraññe viharāmi, tadā . Manti mama. Tapatejenāti sīlapāramitānubhāvena. Sīlañhi duccaritasaṃkilesassa tapanato ‘‘tapo’’ti vuccati, nekkhammavīriyapāramitānubhāvena vā. Tāpi hi taṇhāsaṃkilesassa kosajjassa ca tapanato ‘‘tapo’’ti vuccati, ukkaṃsagatā ca tā bodhisattassa imasmiṃ attabhāveti. Khantisaṃvarassa cāpi paramukkaṃsagamanato ‘‘khantipāramitānubhāvenā’’tipi vattuṃ vaṭṭateva. ‘‘Khantī paramaṃ tapo’’ti (dī. ni. 2.90; dha. pa. 184) hi vuttaṃ. Santattoti yathāvuttaguṇānubhāvajanitena dhammatāsiddhena paṇḍukambalasilāsanassa uṇhākārena santāpito. Tidivābhibhūti devalokādhipati, sakkoti attho. Paṇṇasālāya samīpe gahitampi kārapaṇṇaṃ paṇṇasālāya araññamajjhagatattā ‘‘pavanā ābhata’’nti vuttaṃ.

    അതേലഞ്ച അലോണികന്തി ദേയ്യധമ്മസ്സ അനുളാരഭാവേപി അജ്ഝാസയസമ്പത്തിയാ ദാനധമ്മസ്സ മഹാജുതികഭാവം ദസ്സേതും വുത്തം. മമ ദ്വാരേതി മയ്ഹം പണ്ണസാലായ ദ്വാരേ. സകടാഹേന ആകിരിന്തി ഇമിനാ അത്തനോ കിഞ്ചിപി അസേസേത്വാ ദിന്നഭാവം ദസ്സേതി.

    Atelañca aloṇikanti deyyadhammassa anuḷārabhāvepi ajjhāsayasampattiyā dānadhammassa mahājutikabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Mama dvāreti mayhaṃ paṇṇasālāya dvāre. Sakaṭāhena ākirinti iminā attano kiñcipi asesetvā dinnabhāvaṃ dasseti.

    പുനേസനം ജഹിത്വാനാതി ‘‘ഏകദിവസം ദ്വിക്ഖത്തും ഘാസേസനം ന സല്ലേഖ’’ന്തി ചിന്തേത്വാ ദാനപീതിയാ തിത്തോ വിയ ഹുത്വാ തസ്മിം ദിവസേ പുന ആഹാരപരിയേട്ഠിം അകത്വാ.

    Punesanaṃ jahitvānāti ‘‘ekadivasaṃ dvikkhattuṃ ghāsesanaṃ na sallekha’’nti cintetvā dānapītiyā titto viya hutvā tasmiṃ divase puna āhārapariyeṭṭhiṃ akatvā.

    അകമ്പിതോതി സുദൂരവിക്ഖമ്ഭിതത്താ മച്ഛരിയേന അചലിതോ ദാനജ്ഝാസയതോ ചലനമത്തമ്പി അകാരിതോ. അനോലഗ്ഗോതി ലോഭവസേന ഈസകമ്പി അലഗ്ഗോ. തതിയമ്പീതി പി-സദ്ദേന ദുതിയമ്പീതി ഇമം സമ്പിണ്ഡേതി. ഏവമേവമദാസഹന്തി യഥാ പഠമം, ഏവമേവം ദുതിയമ്പി, തതിയമ്പി അദാസിം അഹം.

    Akampitoti sudūravikkhambhitattā macchariyena acalito dānajjhāsayato calanamattampi akārito. Anolaggoti lobhavasena īsakampi alaggo. Tatiyampīti pi-saddena dutiyampīti imaṃ sampiṇḍeti. Evamevamadāsahanti yathā paṭhamaṃ, evamevaṃ dutiyampi, tatiyampi adāsiṃ ahaṃ.

    ന മേ തപ്പച്ചയാതി ഗാഥായ വുത്തമേവത്ഥം പാകടം കരോതി. തത്ഥ തപ്പച്ചയാതി ദാനപച്ചയാ തീസു ദിവസേസു ഛിന്നാഹാരതായ സരീരസ്മിം യേന വേവണ്ണിയേന ഭവിതബ്ബം, തമ്പി മേ സരീരസ്മിം വിവണ്ണിയം ദാനപച്ചയായേവ നത്ഥി . കസ്മാ? ദാനവിസയേന പീതിസുഖേന ദാനവിസയായ ഏവ ച രതിയാ. വീതിനാമേമി തം ദിവന്തി തം സകലം തിമത്തദിവസം വീതിനാമേമി, ന കേവലഞ്ച തീണി ഏവ ദിവസാനി, അഥ ഖോ മാസദ്വിമാസമത്തമ്പി കാലം, ഏവമേവ ദാതും പഹോമീതി ദസ്സേതും ‘‘യദി മാസമ്പീ’’തിആദി വുത്തം. അനോലീനോതി അലീനചിത്തോ, ദാനേ അസങ്കുചിതചിത്തോതി അത്ഥോ.

    Na me tappaccayāti gāthāya vuttamevatthaṃ pākaṭaṃ karoti. Tattha tappaccayāti dānapaccayā tīsu divasesu chinnāhāratāya sarīrasmiṃ yena vevaṇṇiyena bhavitabbaṃ, tampi me sarīrasmiṃ vivaṇṇiyaṃ dānapaccayāyeva natthi . Kasmā? Dānavisayena pītisukhena dānavisayāya eva ca ratiyā. Vītināmemi taṃ divanti taṃ sakalaṃ timattadivasaṃ vītināmemi, na kevalañca tīṇi eva divasāni, atha kho māsadvimāsamattampi kālaṃ, evameva dātuṃ pahomīti dassetuṃ ‘‘yadi māsampī’’tiādi vuttaṃ. Anolīnoti alīnacitto, dāne asaṅkucitacittoti attho.

    തസ്സാതി ബ്രാഹ്മണരൂപേന ആഗതസ്സ സക്കസ്സ. യസന്തി കിത്തിം, പരിവാരസമ്പത്തിം വാ. ലാഭഞ്ചാതി ദേവമനുസ്സേസു ചക്കവത്തിആദിഭാവേന ലദ്ധബ്ബം ലാഭം വാ ന പത്ഥയിം. അഥ ഖോ സബ്ബഞ്ഞുതം സമ്മാസമ്ബോധിം പത്ഥയാനോ ആകങ്ഖമാനോ താനി തീസു ദിവസേസു അനേകവാരം ഉപ്പന്നാനി ദാനമയാനി പുഞ്ഞകമ്മാനി ദാനസ്സ വാ പരിവാരഭൂതാനി കായസുചരിതാദീനി പുഞ്ഞകമ്മാനി ആചരിം അകാസിന്തി.

    Tassāti brāhmaṇarūpena āgatassa sakkassa. Yasanti kittiṃ, parivārasampattiṃ vā. Lābhañcāti devamanussesu cakkavattiādibhāvena laddhabbaṃ lābhaṃ vā na patthayiṃ. Atha kho sabbaññutaṃ sammāsambodhiṃ patthayāno ākaṅkhamāno tāni tīsu divasesu anekavāraṃ uppannāni dānamayāni puññakammāni dānassa vā parivārabhūtāni kāyasucaritādīni puññakammāni ācariṃ akāsinti.

    ഇതി ഭഗവാ തസ്മിം അത്തഭാവേ അത്തനോ സുദുക്കരം പുഞ്ഞചരിതമത്തമേവ ഇധ മഹാഥേരസ്സ പകാസേസി. ജാതകദേസനായം പന ചതുത്ഥദിവസേ സക്കസ്സ ഉപസങ്കമിത്വാ ബോധിസത്തസ്സ അജ്ഝാസയജാനനം വരേന ഉപനിമന്തനാ ബോധിസത്തസ്സ വരസമ്പടിച്ഛനസീസേന ധമ്മദേസനാ ദേയ്യധമ്മദക്ഖിണേയ്യാനം പുന സക്കസ്സ അനാഗമനസ്സ ച ആകങ്ഖമാനതാ ച പകാസിതാ. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Iti bhagavā tasmiṃ attabhāve attano sudukkaraṃ puññacaritamattameva idha mahātherassa pakāsesi. Jātakadesanāyaṃ pana catutthadivase sakkassa upasaṅkamitvā bodhisattassa ajjhāsayajānanaṃ varena upanimantanā bodhisattassa varasampaṭicchanasīsena dhammadesanā deyyadhammadakkhiṇeyyānaṃ puna sakkassa anāgamanassa ca ākaṅkhamānatā ca pakāsitā. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘അകിത്തിം ദിസ്വാന സമ്മന്തം, സക്കോ ഭൂതപതീ ബ്രവി;

    ‘‘Akittiṃ disvāna sammantaṃ, sakko bhūtapatī bravi;

    കിം പത്ഥയം മഹാബ്രഹ്മേ, ഏകോ സമ്മസി ഘമ്മനി.

    Kiṃ patthayaṃ mahābrahme, eko sammasi ghammani.

    ‘‘ദുക്ഖോ പുനബ്ഭവോ സക്ക, സരീരസ്സ ച ഭേദനം;

    ‘‘Dukkho punabbhavo sakka, sarīrassa ca bhedanaṃ;

    സമ്മോഹമരണം ദുക്ഖം, തസ്മാ സമ്മാമി, വാസവ.

    Sammohamaraṇaṃ dukkhaṃ, tasmā sammāmi, vāsava.

    ‘‘ഏതസ്മിം തേ സുലപിതേ, പതിരൂപേ സുഭാസിതേ;

    ‘‘Etasmiṃ te sulapite, patirūpe subhāsite;

    വരം കസ്സപ തേ ദമ്മി, യം കിഞ്ചി മനസിച്ഛസി.

    Varaṃ kassapa te dammi, yaṃ kiñci manasicchasi.

    ‘‘വരഞ്ചേ മേ അദോ സക്ക, സബ്ബഭൂതാനമിസ്സര;

    ‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;

    യേന പുത്തേ ച ദാരേ ച, ധനധഞ്ഞം പിയാനി ച;

    Yena putte ca dāre ca, dhanadhaññaṃ piyāni ca;

    ലദ്ധാ നരാ ന തപ്പന്തി, സോ ലോഭോ ന മയീ വസേ.

    Laddhā narā na tappanti, so lobho na mayī vase.

    ഏതസ്മിം തേ സുലപിതേ…പേ॰… മനസിച്ഛസി.

    Etasmiṃ te sulapite…pe… manasicchasi.

    ‘‘വരഞ്ചേ മേ അദോ സക്ക, സബ്ബഭൂതാനമിസ്സര;

    ‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;

    ഖേത്തം വത്ഥും ഹിരഞ്ഞഞ്ച, ഗവാസ്സം ദാസപോരിസം;

    Khettaṃ vatthuṃ hiraññañca, gavāssaṃ dāsaporisaṃ;

    യേന ജാതേന ജീയന്തി, സോ ദോസോ ന മയീ വസേ.

    Yena jātena jīyanti, so doso na mayī vase.

    ‘‘ഏതസ്മിം തേ സുലപിതേ…പേ॰… മനസിച്ഛസി.

    ‘‘Etasmiṃ te sulapite…pe… manasicchasi.

    ‘‘വരഞ്ചേ മേ അദോ സക്ക, സബ്ബഭൂതാനമിസ്സര;

    ‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;

    ബാലം ന പസ്സേ ന സുണേ, ന ച ബാലേന സംവസേ;

    Bālaṃ na passe na suṇe, na ca bālena saṃvase;

    ബാലേനല്ലാപസല്ലാപം, ന കരേ ന ച രോചയേ.

    Bālenallāpasallāpaṃ, na kare na ca rocaye.

    ‘‘കിം നു തേ അകരം ബാലോ, വദ കസ്സപ കാരണം;

    ‘‘Kiṃ nu te akaraṃ bālo, vada kassapa kāraṇaṃ;

    കേന കസ്സപ ബാലസ്സ, ദസ്സനം നാഭികങ്ഖസി.

    Kena kassapa bālassa, dassanaṃ nābhikaṅkhasi.

    ‘‘അനയം നയതി ദുമ്മേധോ, അധുരായം നിയുഞ്ജതി;

    ‘‘Anayaṃ nayati dummedho, adhurāyaṃ niyuñjati;

    ദുന്നയോ സേയ്യസോ ഹോതി, സമ്മാ വുത്തോ പകുപ്പതി;

    Dunnayo seyyaso hoti, sammā vutto pakuppati;

    വിനയം സോ ന ജാനാതി, സാധു തസ്സ അദസ്സനം.

    Vinayaṃ so na jānāti, sādhu tassa adassanaṃ.

    ‘‘ഏതസ്മിം തേ സുലപിതേ…പേ॰… മനസിച്ഛസി.

    ‘‘Etasmiṃ te sulapite…pe… manasicchasi.

    ‘‘വരഞ്ചേ മേ അദോ സക്ക, സബ്ബഭൂതാനമിസ്സര;

    ‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;

    ധീരം പസ്സേ സുണേ ധീരം, ധീരേന സഹ സംവസേ;

    Dhīraṃ passe suṇe dhīraṃ, dhīrena saha saṃvase;

    ധീരേനല്ലാപസല്ലാപം, തം കരേ തഞ്ച രോചയേ.

    Dhīrenallāpasallāpaṃ, taṃ kare tañca rocaye.

    ‘‘കിം നു തേ അകരം ധീരോ, വദ കസ്സപ കാരണം;

    ‘‘Kiṃ nu te akaraṃ dhīro, vada kassapa kāraṇaṃ;

    കേന കസ്സപ ധീരസ്സ, ദസ്സനം അഭികങ്ഖസി.

    Kena kassapa dhīrassa, dassanaṃ abhikaṅkhasi.

    ‘‘നയം നയതി മേധാവീ, അധുരായം ന യുഞ്ജതി;

    ‘‘Nayaṃ nayati medhāvī, adhurāyaṃ na yuñjati;

    സുനയോ സേയ്യസോ ഹോതി, സമ്മാ വുത്തോ ന കുപ്പതി;

    Sunayo seyyaso hoti, sammā vutto na kuppati;

    വിനയം സോ പജാനാതി, സാധു തേന സമാഗമോ.

    Vinayaṃ so pajānāti, sādhu tena samāgamo.

    ‘‘ഏതസ്മിം തേ സുലപിതേ…പേ॰… മനസിച്ഛസി.

    ‘‘Etasmiṃ te sulapite…pe… manasicchasi.

    ‘‘വരഞ്ചേ മേ അദോ സക്ക, സബ്ബഭൂതാനമിസ്സര;

    ‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;

    തതോ രത്യാ വിവസാനേ, സൂരിയുഗ്ഗമനം പതി;

    Tato ratyā vivasāne, sūriyuggamanaṃ pati;

    ദിബ്ബാ ഭക്ഖാ പാതുഭവേയ്യും, സീലവന്തോ ച യാചകാ.

    Dibbā bhakkhā pātubhaveyyuṃ, sīlavanto ca yācakā.

    ‘‘ദദതോ മേ ന ഖീയേഥ, ദത്വാ നാനുതപേയ്യഹം;

    ‘‘Dadato me na khīyetha, datvā nānutapeyyahaṃ;

    ദദം ചിത്തം പസാദേയ്യം, ഏതം സക്ക വരം വരേ.

    Dadaṃ cittaṃ pasādeyyaṃ, etaṃ sakka varaṃ vare.

    ‘‘ഏതസ്മിം തേ സുലപിതേ…പേ॰… മനസിച്ഛസി.

    ‘‘Etasmiṃ te sulapite…pe… manasicchasi.

    ‘‘വരഞ്ചേ മേ അദോ സക്ക, സബ്ബഭൂതാനമിസ്സര;

    ‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;

    ന മം പുന ഉപേയ്യാസി, ഏതം സക്ക വരം വരേ.

    Na maṃ puna upeyyāsi, etaṃ sakka varaṃ vare.

    ‘‘ബഹൂഹി വതചരിയാഹി, നരാ ച അഥ നാരിയോ;

    ‘‘Bahūhi vatacariyāhi, narā ca atha nāriyo;

    ദസ്സനം അഭികങ്ഖന്തി, കിം നു മേ ദസ്സനേ ഭയം.

    Dassanaṃ abhikaṅkhanti, kiṃ nu me dassane bhayaṃ.

    ‘‘തം താദിസം ദേവവണ്ണം, സബ്ബകാമസമിദ്ധിനം;

    ‘‘Taṃ tādisaṃ devavaṇṇaṃ, sabbakāmasamiddhinaṃ;

    ദിസ്വാ തപോ പമജ്ജേയ്യം, ഏതം തേ ദസ്സനേ ഭയ’’ന്തി. (ജാ॰ ൧.൧൩.൮൩-൧൦൩);

    Disvā tapo pamajjeyyaṃ, etaṃ te dassane bhaya’’nti. (jā. 1.13.83-103);

    അഥ സക്കോ ‘‘സാധു, ഭന്തേ, ന തേ ഇതോ പട്ഠായ സന്തികം ആഗമിസ്സാമീ’’തി തം അഭിവാദേത്വാ പക്കാമി. മഹാസത്തോ യാവജീവം തത്ഥേവ വസന്തോ ആയുപരിയോസാനേ ബ്രഹ്മലോകേ നിബ്ബത്തി.

    Atha sakko ‘‘sādhu, bhante, na te ito paṭṭhāya santikaṃ āgamissāmī’’ti taṃ abhivādetvā pakkāmi. Mahāsatto yāvajīvaṃ tattheva vasanto āyupariyosāne brahmaloke nibbatti.

    അനുരുദ്ധത്ഥേരോ തദാ സക്കോ അഹോസി, ലോകനാഥോ അകിത്തിപണ്ഡിതോ.

    Anuruddhatthero tadā sakko ahosi, lokanātho akittipaṇḍito.

    തസ്സ മഹാഭിനിക്ഖമനസദിസം നിക്ഖന്തത്താ നേക്ഖമ്മപാരമീ. സുവിസുദ്ധസീലാചാരതായ സീലപാരമീ. കാമവിതക്കാദീനം സുട്ഠു വിക്ഖമ്ഭിതത്താ വീരിയപാരമീ. ഖന്തിസംവരസ്സ പരമുക്കംസഗമനതോ ഖന്തിപാരമീ. പടിഞ്ഞാനുരൂപം പടിപത്തിയാ സച്ചപാരമീ. സബ്ബത്ഥ അചലസമാദാനാധിട്ഠാനേന അധിട്ഠാനപാരമീ. സബ്ബസത്തേസു ഹിതജ്ഝാസയേന മേത്താപാരമീ. സത്തസങ്ഖാരകതവിപ്പകാരേസു മജ്ഝത്തഭാവപ്പത്തിയാ ഉപേക്ഖാപാരമീ. താസം ഉപകാരാനുപകാരേ ധമ്മേ ജാനിത്വാ അനുപകാരേ ധമ്മേ പഹായ ഉപകാരധമ്മേസു പവത്താപനപുരേചരാ സഹജാതാ ച ഉപായകോസല്ലഭൂതാ അതിസല്ലേഖവുത്തിസാധനീ ച പഞ്ഞാ പഞ്ഞാപാരമീതി ഇമാപി ദസ പാരമിയോ ലബ്ഭന്തി.

    Tassa mahābhinikkhamanasadisaṃ nikkhantattā nekkhammapāramī. Suvisuddhasīlācāratāya sīlapāramī. Kāmavitakkādīnaṃ suṭṭhu vikkhambhitattā vīriyapāramī. Khantisaṃvarassa paramukkaṃsagamanato khantipāramī. Paṭiññānurūpaṃ paṭipattiyā saccapāramī. Sabbattha acalasamādānādhiṭṭhānena adhiṭṭhānapāramī. Sabbasattesu hitajjhāsayena mettāpāramī. Sattasaṅkhārakatavippakāresu majjhattabhāvappattiyā upekkhāpāramī. Tāsaṃ upakārānupakāre dhamme jānitvā anupakāre dhamme pahāya upakāradhammesu pavattāpanapurecarā sahajātā ca upāyakosallabhūtā atisallekhavuttisādhanī ca paññā paññāpāramīti imāpi dasa pāramiyo labbhanti.

    ദാനജ്ഝാസയസ്സ പന അതിഉളാരഭാവേന ദാനമുഖേന ദേസനാ പവത്താ. തസ്മാ സബ്ബത്ഥ സമകാ മഹാകരുണാ, ദ്വേപി പുഞ്ഞഞാണസമ്ഭാരാ, കായസുചരിതാദീനി തീണി ബോധിസത്തസുചരിതാനി, സച്ചാധിട്ഠാനാദീനി ചത്താരി അധിട്ഠാനാനി, ഉസ്സാഹാദയോ ചതസ്സോ ബുദ്ധഭൂമിയോ, സദ്ധാദയോ പഞ്ച മഹാബോധിപരിപാചനീയാ ധമ്മാ, അലോഭജ്ഝാസയാദയോ ഛ ബോധിസത്താനം അജ്ഝാസയാ, തിണ്ണോ താരേസ്സാമീതിആദയോ സത്ത പടിഞ്ഞാ ധമ്മാ, അപ്പിച്ഛസ്സായം ധമ്മോ, നായം ധമ്മോ മഹിച്ഛസ്സാതിആദയോ (ദീ॰ നി॰ ൩.൩൫൮; അ॰ നി॰ ൮.൩൦) അട്ഠ മഹാപുരിസവിതക്കാ (ദീ॰ നി॰ ൩.൩൫൮), നവ യോനിസോമനസികാരമൂലകാ ധമ്മാ, ദാനജ്ഝാസയാദയോ ദസ മഹാപുരിസജ്ഝാസയാ, ദാനസീലാദയോ ദസ പുഞ്ഞകിരിയവത്ഥൂനീതി ഏവമാദയോ യേ അനേകസതഅനേകസഹസ്സപ്പഭേദാ ബോധിസമ്ഭാരഭൂതാ മഹാബോധിസത്തഗുണാ. തേ സബ്ബേപി യഥാരഹം ഇധ നിദ്ധാരേത്വാ വത്തബ്ബാ.

    Dānajjhāsayassa pana atiuḷārabhāvena dānamukhena desanā pavattā. Tasmā sabbattha samakā mahākaruṇā, dvepi puññañāṇasambhārā, kāyasucaritādīni tīṇi bodhisattasucaritāni, saccādhiṭṭhānādīni cattāri adhiṭṭhānāni, ussāhādayo catasso buddhabhūmiyo, saddhādayo pañca mahābodhiparipācanīyā dhammā, alobhajjhāsayādayo cha bodhisattānaṃ ajjhāsayā, tiṇṇo tāressāmītiādayo satta paṭiññā dhammā, appicchassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassātiādayo (dī. ni. 3.358; a. ni. 8.30) aṭṭha mahāpurisavitakkā (dī. ni. 3.358), nava yonisomanasikāramūlakā dhammā, dānajjhāsayādayo dasa mahāpurisajjhāsayā, dānasīlādayo dasa puññakiriyavatthūnīti evamādayo ye anekasataanekasahassappabhedā bodhisambhārabhūtā mahābodhisattaguṇā. Te sabbepi yathārahaṃ idha niddhāretvā vattabbā.

    അപി ചേത്ഥ മഹന്തം ഭോഗക്ഖന്ധം മഹന്തഞ്ച ഞാതിപരിവട്ടം പഹായ മഹാഭിനിക്ഖമനസദിസം ഗേഹതോ നിക്ഖമനം, നിക്ഖമിത്വാ പബ്ബജിതസ്സ ബഹുജനസമ്മതസ്സ സതോ പരമപ്പിച്ഛഭാവേന കുലേസു ഗണേസു ച അലഗ്ഗതാ, അച്ചന്തമേവ ലാഭസക്കാരസിലോകജിഗുച്ഛാ, പവിവേകാഭിരതി, കായജീവിതനിരപേക്ഖോ പരിച്ചാഗോ, അനാഹാരസ്സേവ സതോ ദിവസത്തയമ്പി ദാനപീതിയാ പരിതുട്ഠസ്സ നിബ്ബികാരസരീരയാപനം, മാസദ്വിമാസമത്തമ്പി കാലം യാചകേ സതി ആഹാരം തഥേവ ദത്വാ ‘‘ദാനഗതേനേവ പീതിസുഖേന സരീരം യാപേസ്സാമീ’’തി പരിച്ചാഗേ അനോലീനവുത്തിസാധകോ ഉളാരോ ദാനജ്ഝാസയോ, ദാനം ദത്വാ പുന ആഹാരപരിയേട്ഠിയാ അകരണഹേതുഭൂതാ പരമസല്ലേഖവുത്തീതി ഏവമാദയോ മഹാസത്തസ്സ ഗുണാനുഭാവാ വേദിതബ്ബാ. തേനേതം വുച്ചതി –

    Api cettha mahantaṃ bhogakkhandhaṃ mahantañca ñātiparivaṭṭaṃ pahāya mahābhinikkhamanasadisaṃ gehato nikkhamanaṃ, nikkhamitvā pabbajitassa bahujanasammatassa sato paramappicchabhāvena kulesu gaṇesu ca alaggatā, accantameva lābhasakkārasilokajigucchā, pavivekābhirati, kāyajīvitanirapekkho pariccāgo, anāhārasseva sato divasattayampi dānapītiyā parituṭṭhassa nibbikārasarīrayāpanaṃ, māsadvimāsamattampi kālaṃ yācake sati āhāraṃ tatheva datvā ‘‘dānagateneva pītisukhena sarīraṃ yāpessāmī’’ti pariccāge anolīnavuttisādhako uḷāro dānajjhāsayo, dānaṃ datvā puna āhārapariyeṭṭhiyā akaraṇahetubhūtā paramasallekhavuttīti evamādayo mahāsattassa guṇānubhāvā veditabbā. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘ഏവം അച്ഛരിയാ ഹേതേ, അബ്ഭുതാ ച മഹേസിനോ;

    ‘‘Evaṃ acchariyā hete, abbhutā ca mahesino;

    മഹാകാരുണികാ ധീരാ, സബ്ബലോകേകബന്ധവാ.

    Mahākāruṇikā dhīrā, sabbalokekabandhavā.

    ‘‘അചിന്തേയ്യാനുഭാവാ ച, സദാ സദ്ധമ്മഗോചരാ;

    ‘‘Acinteyyānubhāvā ca, sadā saddhammagocarā;

    ബോധിസത്താ മഹാസത്താ, സുചിസല്ലേഖവുത്തിനോ.

    Bodhisattā mahāsattā, sucisallekhavuttino.

    ‘‘മഹാവാതസമുദ്ധത-വീചിമാലോ മഹോദധി;

    ‘‘Mahāvātasamuddhata-vīcimālo mahodadhi;

    അപി ലങ്ഘേയ്യ വേലന്തം, ബോധിസത്താ ന ധമ്മതം.

    Api laṅgheyya velantaṃ, bodhisattā na dhammataṃ.

    ‘‘ലോകേ സഞ്ജാതവദ്ധാപി, ന തേ ഭാവിതഭാവിനോ;

    ‘‘Loke sañjātavaddhāpi, na te bhāvitabhāvino;

    ലിമ്പന്തി ലോകധമ്മേഹി, തോയേന പദുമം യഥാ.

    Limpanti lokadhammehi, toyena padumaṃ yathā.

    ‘‘യേസം വേ അത്തനി സ്നേഹോ, നിഹീയതി യഥാ യഥാ;

    ‘‘Yesaṃ ve attani sneho, nihīyati yathā yathā;

    സത്തേസു കരുണാസ്നേഹോ, വഡ്ഢതേവ തഥാ തഥാ.

    Sattesu karuṇāsneho, vaḍḍhateva tathā tathā.

    ‘‘യഥാ ചിത്തം വസേ ഹോതി, ന ച ചിത്തവസാനുഗാ;

    ‘‘Yathā cittaṃ vase hoti, na ca cittavasānugā;

    തഥാ കമ്മം വസേ ഹോതി, ന ച കമ്മവസാനുഗാ.

    Tathā kammaṃ vase hoti, na ca kammavasānugā.

    ‘‘ദോസേഹി നാഭിഭൂയന്തി, സമുഗ്ഘാതേന്തി വാ ന തേ;

    ‘‘Dosehi nābhibhūyanti, samugghātenti vā na te;

    ചരന്താ ബോധിപരിയേട്ഠിം, പുരിസാജാനിയാ ബുധാ.

    Carantā bodhipariyeṭṭhiṃ, purisājāniyā budhā.

    ‘‘തേസു ചിത്തപ്പസാദോപി, ദുക്ഖതോ പരിമോചയേ;

    ‘‘Tesu cittappasādopi, dukkhato parimocaye;

    പഗേവാനുകിരിയാ തേസം, ധമ്മസ്സ അനുധമ്മതോ’’തി.

    Pagevānukiriyā tesaṃ, dhammassa anudhammato’’ti.

    പരമത്ഥദീപനിയാ ചരിയാപിടകസംവണ്ണനായ

    Paramatthadīpaniyā cariyāpiṭakasaṃvaṇṇanāya

    അകിത്തിചരിയാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Akitticariyāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ചരിയാപിടകപാളി • Cariyāpiṭakapāḷi / ൧. അകിത്തിചരിയാ • 1. Akitticariyā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact