| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[४८०] ७. अकित्तिजातकवण्णना
[480] 7. Akittijātakavaṇṇanā
अकित्तिं दिस्वा सम्मन्तन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं सावत्थिवासिं दानपतिं उपासकं आरब्भ कथेसि। सो किर सत्थारं निमन्तेत्वा सत्ताहं बुद्धप्पमुखस्स भिक्खुसङ्घस्स महादानं दत्वा परियोसानदिवसे अरियसङ्घस्स सब्बपरिक्खारे अदासि। अथस्स सत्था परिसमज्झेयेव अनुमोदनं करोन्तो ‘‘उपासक, महा ते परिच्चागो, अहो दुक्करं तया कतं, अयञ्हि दानवंसो नाम पोराणकपण्डितानं वंसो, दानं नाम गिहिनापि पब्बजितेनापि दातब्बमेव। पोराणकपण्डिता पन पब्बजित्वा अरञ्ञे वसन्तापि अलोणकं विधूपनं उदकमत्तसित्तं कारपण्णं खादमानापि सम्पत्तयाचकानं यावदत्थं दत्वा सयं पीतिसुखेन यापयिंसू’’ति वत्वा ‘‘भन्ते, इदं ताव सब्बपरिक्खारदानं महाजनस्स पाकटं, तुम्हेहि वुत्तं अपाकटं, तं नो कथेथा’’ति तेन याचितो अतीतं आहरि।
Akittiṃdisvā sammantanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ sāvatthivāsiṃ dānapatiṃ upāsakaṃ ārabbha kathesi. So kira satthāraṃ nimantetvā sattāhaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā pariyosānadivase ariyasaṅghassa sabbaparikkhāre adāsi. Athassa satthā parisamajjheyeva anumodanaṃ karonto ‘‘upāsaka, mahā te pariccāgo, aho dukkaraṃ tayā kataṃ, ayañhi dānavaṃso nāma porāṇakapaṇḍitānaṃ vaṃso, dānaṃ nāma gihināpi pabbajitenāpi dātabbameva. Porāṇakapaṇḍitā pana pabbajitvā araññe vasantāpi aloṇakaṃ vidhūpanaṃ udakamattasittaṃ kārapaṇṇaṃ khādamānāpi sampattayācakānaṃ yāvadatthaṃ datvā sayaṃ pītisukhena yāpayiṃsū’’ti vatvā ‘‘bhante, idaṃ tāva sabbaparikkhāradānaṃ mahājanassa pākaṭaṃ, tumhehi vuttaṃ apākaṭaṃ, taṃ no kathethā’’ti tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो असीतिकोटिविभवस्स ब्राह्मणमहासालस्स कुले निब्बत्ति, ‘‘अकित्ती’’तिस्स नामं करिंसु। तस्स पदसा गमनकाले भगिनीपि जायि, ‘‘यसवती’’तिस्सा नामं करिंसु। महासत्तो सोळसवस्सकाले तक्कसिलं गन्त्वा सब्बसिप्पानि उग्गण्हित्वा पच्चागमि। अथस्स मातापितरो कालमकंसु। सो तेसं पेतकिच्चानि कारेत्वा धनविलोकनं करोन्तो ‘‘असुको नाम एत्तकं धनं सण्ठपेत्वा अतीतो, असुको एत्तक’’न्ति वचनं सुत्वा संविग्गमानसो हुत्वा ‘‘इदं धनमेव पञ्ञायति, न धनस्स संहारका, सब्बे इमं धनं पहायेव गता, अहं पन तं आदाय गमिस्सामी’’ति भगिनिं पक्कोसापेत्वा ‘‘त्वं इमं धनं पटिपज्जाही’’ति आह । ‘‘तुम्हाकं पन को अज्झासयो’’ति? ‘‘पब्बजितुकामोम्ही’’ति। ‘‘भातिक, अहं तुम्हेहि छड्डितं खेळं न सिरसा सम्पटिच्छामि, न मे इमिना अत्थो, अहम्पि पब्बजिस्सामी’’ति। सो राजानं आपुच्छित्वा भेरिं चरापेसि ‘‘धनेन अत्थिका अकित्तिपण्डितस्स गेहं आगच्छन्तू’’ति।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto asītikoṭivibhavassa brāhmaṇamahāsālassa kule nibbatti, ‘‘akittī’’tissa nāmaṃ kariṃsu. Tassa padasā gamanakāle bhaginīpi jāyi, ‘‘yasavatī’’tissā nāmaṃ kariṃsu. Mahāsatto soḷasavassakāle takkasilaṃ gantvā sabbasippāni uggaṇhitvā paccāgami. Athassa mātāpitaro kālamakaṃsu. So tesaṃ petakiccāni kāretvā dhanavilokanaṃ karonto ‘‘asuko nāma ettakaṃ dhanaṃ saṇṭhapetvā atīto, asuko ettaka’’nti vacanaṃ sutvā saṃviggamānaso hutvā ‘‘idaṃ dhanameva paññāyati, na dhanassa saṃhārakā, sabbe imaṃ dhanaṃ pahāyeva gatā, ahaṃ pana taṃ ādāya gamissāmī’’ti bhaginiṃ pakkosāpetvā ‘‘tvaṃ imaṃ dhanaṃ paṭipajjāhī’’ti āha . ‘‘Tumhākaṃ pana ko ajjhāsayo’’ti? ‘‘Pabbajitukāmomhī’’ti. ‘‘Bhātika, ahaṃ tumhehi chaḍḍitaṃ kheḷaṃ na sirasā sampaṭicchāmi, na me iminā attho, ahampi pabbajissāmī’’ti. So rājānaṃ āpucchitvā bheriṃ carāpesi ‘‘dhanena atthikā akittipaṇḍitassa gehaṃ āgacchantū’’ti.
सो सत्ताहं महादानं पवत्तेत्वा धने अखीयमाने चिन्तेसि ‘‘इमे सङ्खारा खीयन्ति, किं मे धनकीळाय, अत्थिका तं गण्हिस्सन्ती’’ति निवेसनद्वारं विवरित्वा ‘‘दिन्नञ्ञेव हरन्तू’’ति सहिरञ्ञसुवण्णं गेहं पहाय ञातिमण्डलस्स परिदेवन्तस्स भगिनिं गहेत्वा बाराणसितो निक्खमि। येन द्वारेन निक्खमि, तं अकित्तिद्वारं नाम जातं, येन तित्थेन नदिं ओतिण्णो, तम्पि अकित्तितित्थं नाम जातं। सो द्वे तीणि योजनानि गन्त्वा रमणीये ठाने पण्णसालं कत्वा भगिनिया सद्धिं पब्बजि। तस्स पब्बजितकालतो पट्ठाय बहुगामनिगमराजधानिवासिनो पब्बजिंसु। महापरिवारो अहोसि, महालाभसक्कारो निब्बत्ति, बुद्धुप्पादकालो विय पवत्ति। अथ महासत्तो ‘‘अयं लाभसक्कारो महा, परिवारोपि महन्तो, मया एककेनेव विहरितुं वट्टती’’ति चिन्तेत्वा अवेलाय अन्तमसो भगिनिम्पि अजानापेत्वा एककोव निक्खमित्वा अनुपुब्बेन दमिळरट्ठं पत्वा कावीरपट्टनसमीपे उय्याने विहरन्तो झानाभिञ्ञायो निब्बत्तेसि। तत्रापिस्स महालाभसक्कारो उप्पज्जि। सो तं जिगुच्छित्वा छड्डेत्वा आकासेन गन्त्वा नागदीपसमीपे कारदीपे ओतरि। तदा कारदीपो अहिदीपो नाम अहोसि। सो तत्थ महन्तं काररुक्खं उपनिस्साय पण्णसालं मापेत्वा वासं कप्पेसि। तत्थ तस्स वसनभावं न कोचि जानाति। अथस्स भगिनी भातरं गवेसमाना अनुपुब्बेन दमिळरट्ठं पत्वा तं अदिस्वा तेन वसितट्ठानेयेव वसि, झानं पन निब्बत्तेतुं नासक्खि।
So sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā dhane akhīyamāne cintesi ‘‘ime saṅkhārā khīyanti, kiṃ me dhanakīḷāya, atthikā taṃ gaṇhissantī’’ti nivesanadvāraṃ vivaritvā ‘‘dinnaññeva harantū’’ti sahiraññasuvaṇṇaṃ gehaṃ pahāya ñātimaṇḍalassa paridevantassa bhaginiṃ gahetvā bārāṇasito nikkhami. Yena dvārena nikkhami, taṃ akittidvāraṃ nāma jātaṃ, yena titthena nadiṃ otiṇṇo, tampi akittititthaṃ nāma jātaṃ. So dve tīṇi yojanāni gantvā ramaṇīye ṭhāne paṇṇasālaṃ katvā bhaginiyā saddhiṃ pabbaji. Tassa pabbajitakālato paṭṭhāya bahugāmanigamarājadhānivāsino pabbajiṃsu. Mahāparivāro ahosi, mahālābhasakkāro nibbatti, buddhuppādakālo viya pavatti. Atha mahāsatto ‘‘ayaṃ lābhasakkāro mahā, parivāropi mahanto, mayā ekakeneva viharituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā avelāya antamaso bhaginimpi ajānāpetvā ekakova nikkhamitvā anupubbena damiḷaraṭṭhaṃ patvā kāvīrapaṭṭanasamīpe uyyāne viharanto jhānābhiññāyo nibbattesi. Tatrāpissa mahālābhasakkāro uppajji. So taṃ jigucchitvā chaḍḍetvā ākāsena gantvā nāgadīpasamīpe kāradīpe otari. Tadā kāradīpo ahidīpo nāma ahosi. So tattha mahantaṃ kārarukkhaṃ upanissāya paṇṇasālaṃ māpetvā vāsaṃ kappesi. Tattha tassa vasanabhāvaṃ na koci jānāti. Athassa bhaginī bhātaraṃ gavesamānā anupubbena damiḷaraṭṭhaṃ patvā taṃ adisvā tena vasitaṭṭhāneyeva vasi, jhānaṃ pana nibbattetuṃ nāsakkhi.
महासत्तो अप्पिच्छताय कत्थचि अगन्त्वा तस्स रुक्खस्स फलकाले फलानि खादति, पत्तकाले पत्तानि उदकसित्तानि खादति। तस्स सीलतेजेन सक्कस्स पण्डुकम्बलसिलासनं उण्हाकारं दस्सेसि। सक्को ‘‘को नु खो मं ठाना चावेतुकामो’’ति आवज्जेन्तो अकित्तिपण्डितं दिस्वा ‘‘किमत्थं एस तापसो सीलानि रक्खति, सक्कत्तं नु खो पत्थेति, उदाहु अञ्ञं, वीमिंसिस्सामि नं। अयञ्हि दुक्खेन जीविकं कप्पेसि, उदकसित्तानि कारपण्णानि खादति, सचे सक्कत्तं पत्थेति, अत्तनो सित्तपत्तानि मय्हं दस्सति, नो चे, न दस्सती’’ति ब्राह्मणवण्णेन तस्स सन्तिकं अगमासि। बोधिसत्तो कारपण्णानि सेदेत्वा ओतारेत्वा ‘‘सीतलभूतानि खादिस्सामी’’ति पण्णसालद्वारे निसीदि। अथस्स पुरतो सक्को भिक्खाय अट्ठासि। महासत्तो तं दिस्वा सोमनस्सप्पत्तो हुत्वा ‘‘लाभा वत मे, योहं याचकं पस्सामि, अज्ज मे मनोरथं मत्थकं पापेत्वा दानं दस्सामी’’ति पक्कभाजनेनेव आदाय गन्त्वा ‘‘इदं मे दानं सब्बञ्ञुतञ्ञाणस्स पच्चयो होतू’’ति अत्तनो असेसेत्वाव तस्स भाजने पक्खिपि। ब्राह्मणो तं गहेत्वा थोकं गन्त्वा अन्तरधायि। महासत्तोपि तस्स दत्वा पुन अपचित्वा पीतिसुखेनेव वीतिनामेत्वा पुनदिवसे पचित्वा तत्थेव पण्णसालद्वारे निसीदि।
Mahāsatto appicchatāya katthaci agantvā tassa rukkhassa phalakāle phalāni khādati, pattakāle pattāni udakasittāni khādati. Tassa sīlatejena sakkassa paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko ‘‘ko nu kho maṃ ṭhānā cāvetukāmo’’ti āvajjento akittipaṇḍitaṃ disvā ‘‘kimatthaṃ esa tāpaso sīlāni rakkhati, sakkattaṃ nu kho pattheti, udāhu aññaṃ, vīmiṃsissāmi naṃ. Ayañhi dukkhena jīvikaṃ kappesi, udakasittāni kārapaṇṇāni khādati, sace sakkattaṃ pattheti, attano sittapattāni mayhaṃ dassati, no ce, na dassatī’’ti brāhmaṇavaṇṇena tassa santikaṃ agamāsi. Bodhisatto kārapaṇṇāni sedetvā otāretvā ‘‘sītalabhūtāni khādissāmī’’ti paṇṇasāladvāre nisīdi. Athassa purato sakko bhikkhāya aṭṭhāsi. Mahāsatto taṃ disvā somanassappatto hutvā ‘‘lābhā vata me, yohaṃ yācakaṃ passāmi, ajja me manorathaṃ matthakaṃ pāpetvā dānaṃ dassāmī’’ti pakkabhājaneneva ādāya gantvā ‘‘idaṃ me dānaṃ sabbaññutaññāṇassa paccayo hotū’’ti attano asesetvāva tassa bhājane pakkhipi. Brāhmaṇo taṃ gahetvā thokaṃ gantvā antaradhāyi. Mahāsattopi tassa datvā puna apacitvā pītisukheneva vītināmetvā punadivase pacitvā tattheva paṇṇasāladvāre nisīdi.
सक्को पुन ब्राह्मणवेसेन अगमासि। पुनपिस्स दत्वा महासत्तो तथेव वीतिनामेसि। ततियदिवसेपि तथेव दत्वा ‘‘अहो मे लाभा वत, कारपण्णानि निस्साय महन्तं पुञ्ञं पसुत’’न्ति सोमनस्सप्पत्तो तयो दिवसे अनाहारताय दुब्बलोपि समानो मज्झन्हिकसमये पण्णसालतो निक्खमित्वा दानं आवज्जेन्तो पण्णसालद्वारे निसीदि। सक्कोपि चिन्तेसि ‘‘अयं ब्राह्मणो तयो दिवसे निराहारो हुत्वा एवं दुब्बलोपि दानं देन्तो तुट्ठचित्तोव देति, चित्तस्स अञ्ञथत्तम्पि नत्थि, अहं इमं ‘इदं नाम पत्थेत्वा देती’ति न जानामि, पुच्छित्वा अज्झासयमस्स सुत्वा दानकारणं जानिस्सामी’’ति। सो मज्झन्हिके वीतिवत्ते महन्तेन सिरिसोभग्गेन गगनतले तरुणसूरियो विय जलमानो आगन्त्वा महासत्तस्स पुरतोव ठत्वा ‘‘अम्भो तापस, एवं उण्हवाते पहरन्ते एवरूपे लोणजलपरिक्खित्ते अरञ्ञे किमत्थं तपोकम्मं करोसी’’ति पुच्छि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था पठमं गाथमाह –
Sakko puna brāhmaṇavesena agamāsi. Punapissa datvā mahāsatto tatheva vītināmesi. Tatiyadivasepi tatheva datvā ‘‘aho me lābhā vata, kārapaṇṇāni nissāya mahantaṃ puññaṃ pasuta’’nti somanassappatto tayo divase anāhāratāya dubbalopi samāno majjhanhikasamaye paṇṇasālato nikkhamitvā dānaṃ āvajjento paṇṇasāladvāre nisīdi. Sakkopi cintesi ‘‘ayaṃ brāhmaṇo tayo divase nirāhāro hutvā evaṃ dubbalopi dānaṃ dento tuṭṭhacittova deti, cittassa aññathattampi natthi, ahaṃ imaṃ ‘idaṃ nāma patthetvā detī’ti na jānāmi, pucchitvā ajjhāsayamassa sutvā dānakāraṇaṃ jānissāmī’’ti. So majjhanhike vītivatte mahantena sirisobhaggena gaganatale taruṇasūriyo viya jalamāno āgantvā mahāsattassa puratova ṭhatvā ‘‘ambho tāpasa, evaṃ uṇhavāte paharante evarūpe loṇajalaparikkhitte araññe kimatthaṃ tapokammaṃ karosī’’ti pucchi. Tamatthaṃ pakāsento satthā paṭhamaṃ gāthamāha –
८३.
83.
‘‘अकित्तिं दिस्वा सम्मन्तं, सक्को भूतपती ब्रवि।
‘‘Akittiṃ disvā sammantaṃ, sakko bhūtapatī bravi;
किं पत्थयं महाब्रह्मे, एको सम्मसि घम्मनी’’ति॥
Kiṃ patthayaṃ mahābrahme, eko sammasi ghammanī’’ti.
तत्थ किं पत्थयन्ति किं मनुस्ससम्पत्तिं पत्थेन्तो, उदाहु सक्कसम्पत्तिआदीनं अञ्ञतरन्ति।
Tattha kiṃ patthayanti kiṃ manussasampattiṃ patthento, udāhu sakkasampattiādīnaṃ aññataranti.
महासत्तो तं सुत्वा सक्कभावञ्चस्स ञत्वा ‘‘नाहं एता सम्पत्तियो पत्थेमि, सब्बञ्ञुतं पन पत्थेन्तो तपोकम्मं करोमी’’ति पकासेतुं दुतियं गाथमाह –
Mahāsatto taṃ sutvā sakkabhāvañcassa ñatvā ‘‘nāhaṃ etā sampattiyo patthemi, sabbaññutaṃ pana patthento tapokammaṃ karomī’’ti pakāsetuṃ dutiyaṃ gāthamāha –
८४.
84.
‘‘दुक्खो पुनब्भवो सक्क, सरीरस्स च भेदनं।
‘‘Dukkho punabbhavo sakka, sarīrassa ca bhedanaṃ;
सम्मोहमरणं दुक्खं, तस्मा सम्मामि वासवा’’ति॥
Sammohamaraṇaṃ dukkhaṃ, tasmā sammāmi vāsavā’’ti.
तत्थ तस्माति यस्मा पुनप्पुनं जाति खन्धानं भेदनं सम्मोहमरणञ्च दुक्खं, तस्मा यत्थेतानि नत्थि, तं निब्बानं पत्थेन्तो इध सम्मामीति एवं अत्तनो निब्बानज्झासयतं दीपेति।
Tattha tasmāti yasmā punappunaṃ jāti khandhānaṃ bhedanaṃ sammohamaraṇañca dukkhaṃ, tasmā yatthetāni natthi, taṃ nibbānaṃ patthento idha sammāmīti evaṃ attano nibbānajjhāsayataṃ dīpeti.
तं सुत्वा सक्को तुट्ठमानसो ‘‘सब्बभवेसु किरायं उक्कण्ठितो निब्बानत्थाय अरञ्ञे विहरति, वरमस्स दस्सामी’’ति वरेन निमन्तेन्तो ततियं गाथमाह –
Taṃ sutvā sakko tuṭṭhamānaso ‘‘sabbabhavesu kirāyaṃ ukkaṇṭhito nibbānatthāya araññe viharati, varamassa dassāmī’’ti varena nimantento tatiyaṃ gāthamāha –
८५.
85.
‘‘एतस्मिं ते सुलपिते, पतिरूपे सुभासिते।
‘‘Etasmiṃ te sulapite, patirūpe subhāsite;
वरं कस्सप ते दम्मि, यं किञ्चि मनसिच्छसी’’ति॥
Varaṃ kassapa te dammi, yaṃ kiñci manasicchasī’’ti.
तत्थ यं किञ्चि मनसिच्छसीति यं मनसा इच्छसि, तं दम्मि, वरं गण्हाहीति।
Tattha yaṃ kiñci manasicchasīti yaṃ manasā icchasi, taṃ dammi, varaṃ gaṇhāhīti.
महासत्तो वरं गण्हन्तो चतुत्थं गाथमाह –
Mahāsatto varaṃ gaṇhanto catutthaṃ gāthamāha –
८६.
86.
‘‘वरञ्चे मे अदो सक्क, सब्बभूतानमिस्सर।
‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;
येन पुत्ते च दारे च, धनधञ्ञं पियानि च।
Yena putte ca dāre ca, dhanadhaññaṃ piyāni ca;
लद्धा नरा न तप्पन्ति, सो लोभो न मयी वसे’’ति॥
Laddhā narā na tappanti, so lobho na mayī vase’’ti.
तत्थ वरञ्चे मे अदोति सचे वरं मय्हं देसि। पियानि चाति अञ्ञानि च यानि पियभण्डानि। न तप्पन्तीति पुनप्पुनं पुत्तादयो पत्थेन्तियेव, न तित्तिं उपगच्छन्ति। न मयी वसेति मयि मा वसतु मा उप्पज्जतु।
Tattha varañce me adoti sace varaṃ mayhaṃ desi. Piyāni cāti aññāni ca yāni piyabhaṇḍāni. Na tappantīti punappunaṃ puttādayo patthentiyeva, na tittiṃ upagacchanti. Na mayī vaseti mayi mā vasatu mā uppajjatu.
अथस्स सक्को तुस्सित्वा उत्तरिम्पि वरं देन्तो महासत्तो च वरं गण्हन्तो इमा गाथा अभासिंसु –
Athassa sakko tussitvā uttarimpi varaṃ dento mahāsatto ca varaṃ gaṇhanto imā gāthā abhāsiṃsu –
८७.
87.
‘‘एतस्मिं ते सुलपिते, पतिरूपे सुभासिते।
‘‘Etasmiṃ te sulapite, patirūpe subhāsite;
वरं कस्सप ते दम्मि, यं किञ्चि मनसिच्छसि॥
Varaṃ kassapa te dammi, yaṃ kiñci manasicchasi.
८८.
88.
‘‘वरञ्चे मे अदो सक्क, सब्बभूतानमिस्सर।
‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;
खेत्तं वत्थुं हिरञ्ञञ्च, गवास्सं दासपोरिसं।
Khettaṃ vatthuṃ hiraññañca, gavāssaṃ dāsaporisaṃ;
येन जातेन जीयन्ति, सो दोसो न मयी वसे॥
Yena jātena jīyanti, so doso na mayī vase.
८९.
89.
‘‘एतस्मिं ते सुलपिते, पतिरूपे सुभासिते।
‘‘Etasmiṃ te sulapite, patirūpe subhāsite;
वरं कस्सप ते दम्मि, यं किञ्चि मनसिच्छसि॥
Varaṃ kassapa te dammi, yaṃ kiñci manasicchasi.
९०.
90.
‘‘वरञ्चे मे अदो सक्क, सब्बभूतानमिस्सर।
‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;
बालं न पस्से न सुणे, न च बालेन संवसे।
Bālaṃ na passe na suṇe, na ca bālena saṃvase;
बालेनल्लापसल्लापं, न करे न च रोचये॥
Bālenallāpasallāpaṃ, na kare na ca rocaye.
९१.
91.
‘‘किं नु ते अकरं बालो, वद कस्सप कारणं।
‘‘Kiṃ nu te akaraṃ bālo, vada kassapa kāraṇaṃ;
केन कस्सप बालस्स, दस्सनं नाभिकङ्खसि॥
Kena kassapa bālassa, dassanaṃ nābhikaṅkhasi.
९२.
92.
‘‘अनयं नयति दुम्मेधो, अधुरायं नियुञ्जति।
‘‘Anayaṃ nayati dummedho, adhurāyaṃ niyuñjati;
दुन्नयो सेय्यसो होति, सम्मा वुत्तो पकुप्पति।
Dunnayo seyyaso hoti, sammā vutto pakuppati;
विनयं सो न जानाति, साधु तस्स अदस्सनं॥
Vinayaṃ so na jānāti, sādhu tassa adassanaṃ.
९३.
93.
‘‘एतस्मिं ते सुलपिते, पतिरूपे सुभासिते।
‘‘Etasmiṃ te sulapite, patirūpe subhāsite;
वरं कस्सप ते दम्मि, यं किञ्चि मनसिच्छसि॥
Varaṃ kassapa te dammi, yaṃ kiñci manasicchasi.
९४.
94.
‘‘वरञ्चे मे अदो सक्क, सब्बभूतानमिस्सर।
‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;
धीरं पस्से सुणे धीरं, धीरेन सह संवसे।
Dhīraṃ passe suṇe dhīraṃ, dhīrena saha saṃvase;
धीरेनल्लापसल्लापं, तं करे तञ्च रोचये॥
Dhīrenallāpasallāpaṃ, taṃ kare tañca rocaye.
९५.
95.
‘‘किं नु ते अकरं धीरो, वद कस्सप कारणं।
‘‘Kiṃ nu te akaraṃ dhīro, vada kassapa kāraṇaṃ;
केन कस्सप धीरस्स, दस्सनं अभिकङ्खसि॥
Kena kassapa dhīrassa, dassanaṃ abhikaṅkhasi.
९६.
96.
‘‘नयं नयति मेधावी, अधुरायं न युञ्जति।
‘‘Nayaṃ nayati medhāvī, adhurāyaṃ na yuñjati;
सुनयो सेय्यसो होति, सम्मा वुत्तो न कुप्पति।
Sunayo seyyaso hoti, sammā vutto na kuppati;
विनयं सो पजानाति, साधु तेन समागमो॥
Vinayaṃ so pajānāti, sādhu tena samāgamo.
९७.
97.
‘‘एतस्मिं ते सुलपिते, पतिरूपे सुभासिते।
‘‘Etasmiṃ te sulapite, patirūpe subhāsite;
वरं कस्सप ते दम्मि, यं किञ्चि मनसिच्छसि॥
Varaṃ kassapa te dammi, yaṃ kiñci manasicchasi.
९८.
98.
‘‘वरञ्चे मे अदो सक्क, सब्बभूतानमिस्सर।
‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;
ततो रत्या विवसाने, सूरियुग्गमनं पति।
Tato ratyā vivasāne, sūriyuggamanaṃ pati;
दिब्बा भक्खा पातुभवेय्युं, सीलवन्तो च याचका॥
Dibbā bhakkhā pātubhaveyyuṃ, sīlavanto ca yācakā.
९९.
99.
‘‘ददतो मे न खीयेथ, दत्वा नानुतपेय्यहं।
‘‘Dadato me na khīyetha, datvā nānutapeyyahaṃ;
ददं चित्तं पसादेय्यं, एतं सक्क वरं वरे॥
Dadaṃ cittaṃ pasādeyyaṃ, etaṃ sakka varaṃ vare.
१००.
100.
‘‘एतस्मिं ते सुलपिते, पतिरूपे सुभासिते।
‘‘Etasmiṃ te sulapite, patirūpe subhāsite;
वरं कस्सप ते दम्मि, यं किञ्चि मनसिच्छसि॥
Varaṃ kassapa te dammi, yaṃ kiñci manasicchasi.
१०१.
101.
‘‘वरञ्चे मे अदो सक्क, सब्बभूतानमिस्सर।
‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;
न मं पुन उपेय्यासि, एतं सक्क वरं वरे॥
Na maṃ puna upeyyāsi, etaṃ sakka varaṃ vare.
१०२.
102.
‘‘बहूहि वतचरियाहि, नरा च अथ नारियो।
‘‘Bahūhi vatacariyāhi, narā ca atha nāriyo;
दस्सनं अभिकङ्खन्ति, किं नु मे दस्सने भयं॥
Dassanaṃ abhikaṅkhanti, kiṃ nu me dassane bhayaṃ.
१०३.
103.
‘‘तं तादिसं देववण्णं, सब्बकामसमिद्धिनं।
‘‘Taṃ tādisaṃ devavaṇṇaṃ, sabbakāmasamiddhinaṃ;
दिस्वा तपो पमज्जेय्यं, एतं ते दस्सने भय’’न्ति॥
Disvā tapo pamajjeyyaṃ, etaṃ te dassane bhaya’’nti.
तत्थ येन जातेनाति येन चित्तेन जातेन कुद्धा सत्ता पाणवधादीनं कतत्ता राजदण्डवसेन विसखादनादीहि वा अत्तनो मरणवसेन एतानि खेत्तादीनि जीयन्ति, सो दोसो मयि न वसेय्याति याचति। न सुणेति असुकट्ठाने नाम वसतीतिपि इमेहि कारणेहि न सुणेय्यं। किं नु ते अकरन्ति किं नु तव बालेन माता मारिता, उदाहु तव पिता, अञ्ञं वा पन ते किं नाम अनत्थं बालो अकरं।
Tattha yena jātenāti yena cittena jātena kuddhā sattā pāṇavadhādīnaṃ katattā rājadaṇḍavasena visakhādanādīhi vā attano maraṇavasena etāni khettādīni jīyanti, so doso mayi na vaseyyāti yācati. Na suṇeti asukaṭṭhāne nāma vasatītipi imehi kāraṇehi na suṇeyyaṃ. Kiṃ nu te akaranti kiṃ nu tava bālena mātā māritā, udāhu tava pitā, aññaṃ vā pana te kiṃ nāma anatthaṃ bālo akaraṃ.
अनयं नयतीति अकारणं ‘‘कारण’’न्ति गण्हाति, पाणातिपातादीनि कत्वा जीविकं कप्पेस्सामीति एवरूपानि अनत्थकम्मानि चिन्तेति। अधुरायन्ति सद्धाधुरसीलधुरपञ्ञाधुरेसु अयोजेत्वा अयोगे नियुञ्जति। दुन्नयो सेय्यसो होतीति दुन्नयोव तस्स सेय्यो होति। पञ्च दुस्सीलकम्मानि समादाय वत्तनमेव सेय्योति गण्हाति, हितपटिपत्तिया वा दुन्नयो होति नेतुं असक्कुणेय्यो। सम्मा वुत्तोति हेतुना कारणेन वुत्तो कुप्पति। विनयन्ति ‘‘एवं अभिक्कमितब्ब’’न्तिआदिकं आचारविनयं न जानाति, ओवादञ्च न सम्पटिच्छति। साधु तस्साति एतेहि कारणेहि तस्स अदस्सनमेव साधु।
Anayaṃ nayatīti akāraṇaṃ ‘‘kāraṇa’’nti gaṇhāti, pāṇātipātādīni katvā jīvikaṃ kappessāmīti evarūpāni anatthakammāni cinteti. Adhurāyanti saddhādhurasīladhurapaññādhuresu ayojetvā ayoge niyuñjati. Dunnayo seyyaso hotīti dunnayova tassa seyyo hoti. Pañca dussīlakammāni samādāya vattanameva seyyoti gaṇhāti, hitapaṭipattiyā vā dunnayo hoti netuṃ asakkuṇeyyo. Sammā vuttoti hetunā kāraṇena vutto kuppati. Vinayanti ‘‘evaṃ abhikkamitabba’’ntiādikaṃ ācāravinayaṃ na jānāti, ovādañca na sampaṭicchati. Sādhu tassāti etehi kāraṇehi tassa adassanameva sādhu.
सूरियुग्गमनं पतीति सूरियुग्गमनवेलाय। दिब्बा भक्खाति दिब्बभोजनं याचकाति तस्स दिब्बभोजनस्स पटिग्गाहका। वतचरियाहीति दानसीलउपोसथकम्मेहि। दस्सनं अभिकङ्खन्तीति दस्सनं मम अभिकङ्खन्ति। तं तादिसन्ति एवरूपं दिब्बालङ्कारविभूसितं। पमज्जेय्यन्ति पमादं आपज्जेय्यं। तव सिरिसम्पत्तिं पत्थेय्यं, एवं निब्बानत्थाय पवत्तिते तपोकम्मे सक्कट्ठानं पत्थेन्तो पमत्तो नाम भवेय्यं, एतं तव दस्सने मय्हं भयन्ति।
Sūriyuggamanaṃ patīti sūriyuggamanavelāya. Dibbā bhakkhāti dibbabhojanaṃ yācakāti tassa dibbabhojanassa paṭiggāhakā. Vatacariyāhīti dānasīlauposathakammehi. Dassanaṃ abhikaṅkhantīti dassanaṃ mama abhikaṅkhanti. Taṃ tādisanti evarūpaṃ dibbālaṅkāravibhūsitaṃ. Pamajjeyyanti pamādaṃ āpajjeyyaṃ. Tava sirisampattiṃ pattheyyaṃ, evaṃ nibbānatthāya pavattite tapokamme sakkaṭṭhānaṃ patthento pamatto nāma bhaveyyaṃ, etaṃ tava dassane mayhaṃ bhayanti.
सक्को ‘‘साधु, भन्ते, इतो पट्ठाय न ते सन्तिकं आगमिस्सामा’’ति तं वन्दित्वा खमापेत्वा पक्कामि। महासत्तो यावजीवं तत्थेव वसन्तो ब्रह्मविहारे भावेत्वा ब्रह्मलोके निब्बत्ति।
Sakko ‘‘sādhu, bhante, ito paṭṭhāya na te santikaṃ āgamissāmā’’ti taṃ vanditvā khamāpetvā pakkāmi. Mahāsatto yāvajīvaṃ tattheva vasanto brahmavihāre bhāvetvā brahmaloke nibbatti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा सक्को अनुरुद्धो अहोसि, अकित्तिपण्डितो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā sakko anuruddho ahosi, akittipaṇḍito pana ahameva ahosi’’nti.
अकित्तिजातकवण्णना सत्तमा।
Akittijātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४८०. अकित्तिजातकं • 480. Akittijātakaṃ
