A World of Knowledge
    Upanishads

    Akshi Upanishad

    Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)

     

    अक्ष्युपनिषत्

    akṣyupaniṣat

    यत्सप्तभूमिकाविद्यावेद्यानन्दकलेवरम् ।
    विकलेवरकैवल्यं रामचन्द्रपदं भजे ॥

    yatsaptabhūmikāvidyāvedyānandakalevaram ।
    vikalevarakaivalyaṃ rāmacandrapadaṃ bhaje ॥

    ॐ सह नाववतु सह नौ भुनक्तु
    सह वीर्यं करवावहै ।
    तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै ॥

    oṃ saha nāvavatu saha nau bhunaktu
    saha vīryaṃ karavāvahai ।
    tejasvināvadhītamastu mā vidviṣāvahai ॥

    ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

    oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥

    हरिः ॐ ॥

    hariḥ oṃ ॥

    अथ ह सांकृतिर्भगवानादित्यलोकं जगाम ।
    तमादित्यं नत्वा चाक्षुष्मतीविद्यया
    तमस्तुवत् । ॐ नमो भगवते श्रीसूर्या-
    याक्षितेजसे नमः । ॐ खेचराय नमः ।
    ॐ महासेनाय नमः । ॐ तमसे नमः ।
    ॐ रजसे नमः । ॐ सत्त्वाय नमः ।
    ॐ असतो मा सद्गमय । तमसो मा ज्योतिर्गमय ।
    मृत्योर्माऽमृतं गमय । हंसो भगवा-
    ञ्छुचिरूपः प्रतिरूपः । विश्वरूपं घृणिनं
    जातवेदसं हिरण्मयं ज्योतीरूपं तपन्तम् ।
    सहस्ररश्मिः शतधा वर्तमानः पुरुषः
    प्रजानामुदयत्येष सूर्यः । ॐ नमो
    भगवते श्रीसूर्यायादित्यायाक्षितेजसेऽहोवाहिनि
    वाहिनि स्वाहेति । एवं चाक्षुष्मतीविद्यया स्तुतः
    श्रीसूर्यनारायणः सुप्रीतोऽब्रवीच्चाक्षुष्मती-
    विद्यां ब्राह्मणो यो नित्यमधीते न तस्याक्षिरोगो
    भवति । न तस्य कुलेऽन्धो भवति । अष्टौ
    ब्राह्मणान्ग्राहयित्वाथ विद्यासिद्धिर्भवति ।
    य एवं वेद स महान्भवति ॥ १॥

    atha ha sāṃkṛtirbhagavānādityalokaṃ jagāma ।
    tamādityaṃ natvā cākṣuṣmatīvidyayā
    tamastuvat । oṃ namo bhagavate śrīsūryā-
    yākṣitejase namaḥ । oṃ khecarāya namaḥ ।
    oṃ mahāsenāya namaḥ । oṃ tamase namaḥ ।
    oṃ rajase namaḥ । oṃ sattvāya namaḥ ।
    oṃ asato mā sadgamaya । tamaso mā jyotirgamaya ।
    mṛtyormā'mṛtaṃ gamaya । haṃso bhagavā-
    ñchucirūpaḥ pratirūpaḥ । viśvarūpaṃ ghṛṇinaṃ
    jātavedasaṃ hiraṇmayaṃ jyotīrūpaṃ tapantam ।
    sahasraraśmiḥ śatadhā vartamānaḥ puruṣaḥ
    prajānāmudayatyeṣa sūryaḥ । oṃ namo
    bhagavate śrīsūryāyādityāyākṣitejase'hovāhini
    vāhini svāheti । evaṃ cākṣuṣmatīvidyayā stutaḥ
    śrīsūryanārāyaṇaḥ suprīto'bravīccākṣuṣmatī-
    vidyāṃ brāhmaṇo yo nityamadhīte na tasyākṣirogo
    bhavati । na tasya kule'ndho bhavati । aṣṭau
    brāhmaṇāngrāhayitvātha vidyāsiddhirbhavati ।
    ya evaṃ veda sa mahānbhavati ॥ 1॥

    अथ ह सांकृतिरादित्यं पप्रच्छ भगवन-्
    ब्रह्मविद्यां मे ब्रूहीति । तमादित्यो होवाच ।
    सांकृते शृणु वक्ष्यामि तत्त्वज्ञानं सुदुर्लभम् ।
    येन विज्ञातमात्रेण जीवन्मुक्तो भविष्यसि ॥१॥

    atha ha sāṃkṛtirādityaṃ papraccha bhagavan-
    brahmavidyāṃ me brūhīti । tamādityo hovāca ।
    sāṃkṛte śṛṇu vakṣyāmi tattvajñānaṃ sudurlabham ।
    yena vijñātamātreṇa jīvanmukto bhaviṣyasi ॥1॥

    सर्वमेकमजं शान्तमनन्तं ध्रुवमव्ययम् ।
    पश्यन्भूतार्थचिद्रूपं शान्त आस्व यथासुखम् ॥ २॥

    sarvamekamajaṃ śāntamanantaṃ dhruvamavyayam ।
    paśyanbhūtārthacidrūpaṃ śānta āsva yathāsukham ॥ 2॥

    अवेदनं विदुर्योगं चित्तक्षयमकृत्रिमम् ।
    योगस्थः कुरु कर्माणि नीरसो वाथ मा कुरु ॥ ३॥

    avedanaṃ viduryogaṃ cittakṣayamakṛtrimam ।
    yogasthaḥ kuru karmāṇi nīraso vātha mā kuru ॥ 3॥

    विरागमुपयात्यन्तर्वासनास्वनुवासरम् ।
    क्रियासूदाररूपासु क्रमते मोदतेऽन्वहम् ॥ ४॥

    virāgamupayātyantarvāsanāsvanuvāsaram ।
    kriyāsūdārarūpāsu kramate modate'nvaham ॥ 4॥

    ग्राम्यासु जडचेष्टासु सततं विचिकित्सते ।
    नोदाहरति मर्माणि पुण्यकर्माणि सेवते ॥ ५॥

    grāmyāsu jaḍaceṣṭāsu satataṃ vicikitsate ।
    nodāharati marmāṇi puṇyakarmāṇi sevate ॥ 5॥

    अनन्योद्वेगकारीणि मृदुकर्माणि सेवते ।
    पापाद्बिभेति सततं न च भोगमपेक्षते ॥ ६॥

    ananyodvegakārīṇi mṛdukarmāṇi sevate ।
    pāpādbibheti satataṃ na ca bhogamapekṣate ॥ 6॥

    स्नेहप्रणयगर्भाणि पेशलान्युचितानि च ।
    देशकालोपपन्नानि वचनान्यभिभाषते ॥ ७॥

    snehapraṇayagarbhāṇi peśalānyucitāni ca ।
    deśakālopapannāni vacanānyabhibhāṣate ॥ 7॥

    मनसा कर्मणा वाचा सज्जनानुपसेवते ।
    यतः कुतश्चिदानीय नित्यं शास्त्राण्यवेक्षते ॥ ८॥

    manasā karmaṇā vācā sajjanānupasevate ।
    yataḥ kutaścidānīya nityaṃ śāstrāṇyavekṣate ॥ 8॥

    तदासौ प्रथमामेकां प्राप्तो भवति भूमिकाम् ।
    एवं विचारवान्यः स्यात्संसारोत्तरणं प्रति ॥ ९॥

    tadāsau prathamāmekāṃ prāpto bhavati bhūmikām ।
    evaṃ vicāravānyaḥ syātsaṃsārottaraṇaṃ prati ॥ 9॥

    स भूमिकावानित्युक्तः शेषस्त्वार्य इति स्मृतः ।
    विचारनाम्नीमितरामागतो योगभूमिकाम् ॥ १०॥

    sa bhūmikāvānityuktaḥ śeṣastvārya iti smṛtaḥ ।
    vicāranāmnīmitarāmāgato yogabhūmikām ॥ 10॥

    श्रुतिस्मृतिसदाचारधारणाध्यानकर्मणः ।
    मुख्यया व्याख्ययाख्याताञ्छ्रयति श्रेष्ठपण्डितान् ॥ ११॥

    śrutismṛtisadācāradhāraṇādhyānakarmaṇaḥ ।
    mukhyayā vyākhyayākhyātāñchrayati śreṣṭhapaṇḍitān ॥ 11॥

    पदार्थप्रविभागज्ञः कार्याकार्यविनिर्णयम् ।
    जानात्यधिगतश्चान्यो गृहं गृहपतिर्यथा ॥ १२॥

    padārthapravibhāgajñaḥ kāryākāryavinirṇayam ।
    jānātyadhigataścānyo gṛhaṃ gṛhapatiryathā ॥ 12॥

    मदाभिमानमात्सर्यलोभमोहातिशायिताम् ।
    बहिरप्यास्थितामीषत्यजत्यहिरिव त्वचम् ॥ १३॥

    madābhimānamātsaryalobhamohātiśāyitām ।
    bahirapyāsthitāmīṣatyajatyahiriva tvacam ॥ 13॥

    इत्थंभूतमतिः शास्त्रगुरुसज्जनसेवया ।
    सरहस्यमशेषेण यथावदधिगच्छति ॥ १४॥

    itthaṃbhūtamatiḥ śāstragurusajjanasevayā ।
    sarahasyamaśeṣeṇa yathāvadadhigacchati ॥ 14॥

    असंसर्गाभिधामन्यां तृतीयां योगभूमिकाम् ।
    ततः पतत्यसौ कान्तः पुष्पशय्यामिवामलाम् ॥ १५॥

    asaṃsargābhidhāmanyāṃ tṛtīyāṃ yogabhūmikām ।
    tataḥ patatyasau kāntaḥ puṣpaśayyāmivāmalām ॥ 15॥

    यथावच्छास्त्रवाक्यार्थे मतिमाधाय निश्चलाम् ।
    तापसाश्रमविश्रान्तैरध्यात्मकथनक्रमैः ।
    शिलाशय्यासनासीनो जरयत्यायुराततम् ॥ १६॥

    yathāvacchāstravākyārthe matimādhāya niścalām ।
    tāpasāśramaviśrāntairadhyātmakathanakramaiḥ ।
    śilāśayyāsanāsīno jarayatyāyurātatam ॥ 16॥

    वनावनिविहारेण चित्तोपशमशोभिना ।
    असङ्गसुखसौख्येन कालं नयति नीतिमान् ॥ १७॥

    vanāvanivihāreṇa cittopaśamaśobhinā ।
    asaṅgasukhasaukhyena kālaṃ nayati nītimān ॥ 17॥

    अभ्यासात्साधुशास्त्राणां करणात्पुण्यकर्मणाम् ।
    जन्तोर्यथावदेवेयं वस्तुदृष्टिः प्रसीदति ॥ १८॥

    abhyāsātsādhuśāstrāṇāṃ karaṇātpuṇyakarmaṇām ।
    jantoryathāvadeveyaṃ vastudṛṣṭiḥ prasīdati ॥ 18॥

    तृतीयां भूमिकां प्राप्य बुद्धोऽनुभवति स्वयम् ॥ १९॥

    tṛtīyāṃ bhūmikāṃ prāpya buddho'nubhavati svayam ॥ 19॥

    द्विप्रकारसंसर्गं तस्य भेदमिमं श्रुणु ।
    द्विविधोऽयमसंसर्गः सामान्यः श्रेष्ठ एव च ॥ २०॥

    dviprakārasaṃsargaṃ tasya bhedamimaṃ śruṇu ।
    dvividho'yamasaṃsargaḥ sāmānyaḥ śreṣṭha eva ca ॥ 20॥

    नाहं कर्ता न भोक्ता च न बाध्यो न च बाधकः ।
    इत्यसंजनमर्थेषु सामान्यासङ्गनामकम् ॥ २१॥

    nāhaṃ kartā na bhoktā ca na bādhyo na ca bādhakaḥ ।
    ityasaṃjanamartheṣu sāmānyāsaṅganāmakam ॥ 21॥

    प्राक्कर्मनिर्मितं सर्वमीश्वराधीनमेव वा ।
    सुखं वा यदि वा दुःखं कैवात्र तव कर्तृता ॥ २२॥

    prākkarmanirmitaṃ sarvamīśvarādhīnameva vā ।
    sukhaṃ vā yadi vā duḥkhaṃ kaivātra tava kartṛtā ॥ 22॥

    भोगाभोगा महारोगाः सम्पदः परमापदः ।
    वियोगायैव संयोगा आधयो व्याधयो धियाम् ॥ २३॥

    bhogābhogā mahārogāḥ sampadaḥ paramāpadaḥ ।
    viyogāyaiva saṃyogā ādhayo vyādhayo dhiyām ॥ 23॥

    कालश्च कलनोद्युक्तः सर्वभावाननारतम् ।
    अनास्थयेति भावानां यदभावनमान्तरम् ।
    वाक्यार्थलब्धमनसः समान्योऽसावसङ्गमः ॥ २४॥

    kālaśca kalanodyuktaḥ sarvabhāvānanāratam ।
    anāsthayeti bhāvānāṃ yadabhāvanamāntaram ।
    vākyārthalabdhamanasaḥ samānyo'sāvasaṅgamaḥ ॥ 24॥

    अनेन क्रमयोगेन संयोगेन महात्मनाम् ।
    नाहं कर्तेश्वरः कर्ता कर्म वा प्राक्तनं मम ॥ २५॥

    anena kramayogena saṃyogena mahātmanām ।
    nāhaṃ karteśvaraḥ kartā karma vā prāktanaṃ mama ॥ 25॥

    कृत्वा दूरतरे नूनमिति शब्दार्थभावनम् ।
    यन्मौनमासनं शान्तं तच्छ्रेष्ठासङ्ग उच्यते ॥ २६॥

    kṛtvā dūratare nūnamiti śabdārthabhāvanam ।
    yanmaunamāsanaṃ śāntaṃ tacchreṣṭhāsaṅga ucyate ॥ 26॥

    सन्तोषामोदमधुरा प्रथमोदेति भूमिका ।
    भूमिप्रोदितमात्रोऽन्तरमृताङ्कुरिकेव सा ॥ २७॥

    santoṣāmodamadhurā prathamodeti bhūmikā ।
    bhūmiproditamātro'ntaramṛtāṅkurikeva sā ॥ 27॥

    एषा हि परिमृष्टान्तः संन्यासा प्रसवैकभूः ।
    द्वितीयां च तृतीयां च भूमिकां प्राप्नुयात्ततः ॥ २८॥

    eṣā hi parimṛṣṭāntaḥ saṃnyāsā prasavaikabhūḥ ।
    dvitīyāṃ ca tṛtīyāṃ ca bhūmikāṃ prāpnuyāttataḥ ॥ 28॥

    श्रेष्ठा सर्वगता ह्येषा तृतीया भूमिकात्र हि ।
    भवति प्रोज्झिताशेषसंकल्पकलनः पुमान् ॥ २९॥

    śreṣṭhā sarvagatā hyeṣā tṛtīyā bhūmikātra hi ।
    bhavati projjhitāśeṣasaṃkalpakalanaḥ pumān ॥ 29॥

    भूमिकात्रितयाभ्यासादज्ञाने क्षयमागते ।
    समं सर्वत्र पश्यन्ति चतुर्थीं भूमिकां गताः ॥ ३०॥

    bhūmikātritayābhyāsādajñāne kṣayamāgate ।
    samaṃ sarvatra paśyanti caturthīṃ bhūmikāṃ gatāḥ ॥ 30॥

    अद्वैते स्थैर्यमायाते द्वैते च प्रशमं गते ।
    पश्यन्ति स्वप्नवल्लोकं चतुर्थीं भूमिकां गताः ॥ ३१॥

    advaite sthairyamāyāte dvaite ca praśamaṃ gate ।
    paśyanti svapnavallokaṃ caturthīṃ bhūmikāṃ gatāḥ ॥ 31॥

    भूमिकात्रितयं जाग्रच्चतुर्थी स्वप्न उच्यते ॥ ३२॥

    bhūmikātritayaṃ jāgraccaturthī svapna ucyate ॥ 32॥

    चित्तं तु शरदभ्रांशविलयं प्रविलीयते ।
    सत्त्वावशेष एवास्ते पञ्चमीं भूमिकां गतः ॥ ३३॥

    cittaṃ tu śaradabhrāṃśavilayaṃ pravilīyate ।
    sattvāvaśeṣa evāste pañcamīṃ bhūmikāṃ gataḥ ॥ 33॥

    जगद्विकल्पो नोदेति चित्तस्यात्र विलापनात् ।
    पञ्चमीं भूमिकामेत्य सुषुप्तपदनामिकाम् ।
    शान्ताशेषविशेषांशस्तिष्ठत्यद्वैतमात्रकः ॥ ३४॥

    jagadvikalpo nodeti cittasyātra vilāpanāt ।
    pañcamīṃ bhūmikāmetya suṣuptapadanāmikām ।
    śāntāśeṣaviśeṣāṃśastiṣṭhatyadvaitamātrakaḥ ॥ 34॥

    गलितद्वैतनिर्भासो मुदितोऽतःप्रबोधवान् ।
    सुषुप्तमन एवास्ते पञ्चमीं भूमिकां गतः ॥ ३५॥

    galitadvaitanirbhāso mudito'taḥprabodhavān ।
    suṣuptamana evāste pañcamīṃ bhūmikāṃ gataḥ ॥ 35॥

    अन्तर्मुखतयातिष्ठन्बहिर्वृत्तिपरोऽपि सन् ।
    परिश्रान्ततया नित्यं निद्रालुरिव लक्ष्यते ॥ ३६॥

    antarmukhatayātiṣṭhanbahirvṛttiparo'pi san ।
    pariśrāntatayā nityaṃ nidrāluriva lakṣyate ॥ 36॥

    कुर्वन्नभ्यासमेतस्यां भूमिकायां विवासनः ।
    षष्ठीं तुर्याभिधामन्यां क्रमात्पतति भूमिकाम् ॥ ३७॥

    kurvannabhyāsametasyāṃ bhūmikāyāṃ vivāsanaḥ ।
    ṣaṣṭhīṃ turyābhidhāmanyāṃ kramātpatati bhūmikām ॥ 37॥

    यत्र नासन्नसद्रूपो नाहं नाप्यहंकृतिः ।
    केवलं क्षीणमननमास्तेऽद्वैतेऽतिनिर्भयः ॥ ३८॥

    yatra nāsannasadrūpo nāhaṃ nāpyahaṃkṛtiḥ ।
    kevalaṃ kṣīṇamananamāste'dvaite'tinirbhayaḥ ॥ 38॥

    निर्ग्रन्थिः शान्तसन्देहो जीवन्मुक्तो विभावनः ।
    अनिर्वाणोऽपि निर्वाणश्चित्रदीप इव स्थितः ॥ ३९॥

    nirgranthiḥ śāntasandeho jīvanmukto vibhāvanaḥ ।
    anirvāṇo'pi nirvāṇaścitradīpa iva sthitaḥ ॥ 39॥

    षष्ठ्यां भूमावसौ स्थित्वा सप्तमीं भूमिमाप्नुयात् ॥ ४०॥

    ṣaṣṭhyāṃ bhūmāvasau sthitvā saptamīṃ bhūmimāpnuyāt ॥ 40॥

    विदेहमुक्ततात्रोक्ता सप्तमी योगभूमिका ।
    अगम्या वचसां शान्ता सा सीमा सर्वभूमिषु ॥ ४१॥

    videhamuktatātroktā saptamī yogabhūmikā ।
    agamyā vacasāṃ śāntā sā sīmā sarvabhūmiṣu ॥ 41॥

    लोकानुवर्तनं त्यक्त्वा त्यक्त्वा देहानुवर्तनम् ।
    शास्त्रानुवर्तनं त्यक्त्वा स्वाध्यासापनयं कुरु ॥ ४२॥

    lokānuvartanaṃ tyaktvā tyaktvā dehānuvartanam ।
    śāstrānuvartanaṃ tyaktvā svādhyāsāpanayaṃ kuru ॥ 42॥

    ओङ्कारमात्रमखिलं विश्वप्राज्ञादिलक्षणम् ।
    वाच्यवाच्यकताभेदाभेदेनानुपलब्धितः ॥ ४३॥

    oṅkāramātramakhilaṃ viśvaprājñādilakṣaṇam ।
    vācyavācyakatābhedābhedenānupalabdhitaḥ ॥ 43॥

    अकारमात्रं विश्वः स्यादुकारतैजसः स्मृतः ।
    प्राज्ञो मकार इत्येवं परिपश्येत्क्रमेण तु ॥ ४४॥

    akāramātraṃ viśvaḥ syādukārataijasaḥ smṛtaḥ ।
    prājño makāra ityevaṃ paripaśyetkrameṇa tu ॥ 44॥

    समाधिकालात्प्रागेव विचिन्त्यातिप्रयत्नतः ।
    स्थुलसूक्ष्मक्रमात्सर्वं चिदात्मनि विलापयेत् ॥ ४५॥

    samādhikālātprāgeva vicintyātiprayatnataḥ ।
    sthulasūkṣmakramātsarvaṃ cidātmani vilāpayet ॥ 45॥

    चिदात्मानं नित्यशुद्धबुद्धमुक्तसदद्वयः ।
    परमानन्दसन्देहो वासुदेवोऽहओमिति ॥ ४६॥

    cidātmānaṃ nityaśuddhabuddhamuktasadadvayaḥ ।
    paramānandasandeho vāsudevo'haomiti ॥ 46॥

    आदिमध्यावसानेषु दुःखं सर्वमिदं यतः ।
    तस्मात्सर्वं परित्यज्य तत्त्वनिष्ठो भवानघ ॥ ४७॥

    ādimadhyāvasāneṣu duḥkhaṃ sarvamidaṃ yataḥ ।
    tasmātsarvaṃ parityajya tattvaniṣṭho bhavānagha ॥ 47॥

    अविद्यातिमिरातीतं सर्वाभासविवर्जितम् ।
    आनन्दममलं शुद्धं मनोवाचामगोचरम् ॥ ४८॥

    avidyātimirātītaṃ sarvābhāsavivarjitam ।
    ānandamamalaṃ śuddhaṃ manovācāmagocaram ॥ 48॥

    प्रज्ञानघनमानन्दं ब्रह्मास्मीति विभावयेत् ॥ ४९॥

    prajñānaghanamānandaṃ brahmāsmīti vibhāvayet ॥ 49॥

    इत्युपनिषत् ॥

    ityupaniṣat ॥

    ॐ सह नाववतु । सह नौ भुनक्तु । सह वीर्यं करवावहै ।
    तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै ॥

    oṃ saha nāvavatu । saha nau bhunaktu । saha vīryaṃ karavāvahai ।
    tejasvināvadhītamastu mā vidviṣāvahai ॥

    ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

    oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥

    हरिः ॐ तत्सत् ॥

    hariḥ oṃ tatsat ॥

    इत्यलक्ष्युपनिषत् ॥

    ityalakṣyupaniṣat ॥


    © 1991-2024 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact