Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మసఙ్గణీ-అనుటీకా • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
అకుసలకమ్మపథకథావణ్ణనా
Akusalakammapathakathāvaṇṇanā
సరసేన అత్తనో సభావేన. యాయ చేతనాయ పవత్తమానస్స జీవితిన్ద్రియస్స పచ్చయభూతేసు మహాభూతేసు ఉపక్కమకరణహేతు తంమహాభూతపచ్చయా ఉప్పజ్జనకమహాభూతా నుప్పజ్జిస్సన్తి, సా తాదిసపయోగసముట్ఠాపికా చేతనా పాణాతిపాతో నామ. లద్ధుపక్కమాని హి భూతాని న పురిమభూతాని వియ విసదానీతి సమానజాతియానం భూతానం కారణం న హోన్తీతి. ఏకస్సపి పయోగస్స సహసా నిప్ఫాదనవసేన కిచ్చసాధికాయ బహుక్ఖత్తుం పవత్తజవనేహి లద్ధాసేవనాయ చ సన్నిట్ఠాపకచేతనాయ వసేన పయోగస్స మహన్తభావో. సతిపి కదాచి ఖుద్దకే చేవ మహన్తే చ పాణే పయోగస్స సమభావే మహన్తం హనన్తస్స చేతనా తిబ్బతరా ఉప్పజ్జతీతి వత్థుస్స మహన్తభావోతి తదుభయం చేతనాయ బలవభావేనేవ హోతీతి ఆహ ‘‘పయోగ…పే॰… భావతో’’తి. యథావుత్తపచ్చయవిపరియాయేపీతి పయోగవత్థుఆదిపచ్చయానం అమహత్తేపి. తంతంపచ్చయేహీతి గుణవన్తతాదిపచ్చయేహి. ఏత్థ చ హన్తబ్బస్స గుణవన్తతాయ మహాసావజ్జతా వత్థుమహన్తతాయ వియ దట్ఠబ్బా. కిలేసానం ఉపక్కమానం ద్విన్నఞ్చ ముదుతాయ తిబ్బతాయ చ అప్పసావజ్జతా మహాసావజ్జతా చ యోజేతబ్బా. పాణో పాణసఞ్ఞితా వధకచిత్తఞ్చ పుబ్బభాగసమ్భారా, ఉపక్కమో వధకచేతనాసముట్ఠాపితో, పఞ్చసమ్భారవతీ పాణాతిపాతచేతనాతి సా పఞ్చసమ్భారవినిముత్తా దట్ఠబ్బా. ఏస నయో అదిన్నాదానాదీసుపి.
Sarasena attano sabhāvena. Yāya cetanāya pavattamānassa jīvitindriyassa paccayabhūtesu mahābhūtesu upakkamakaraṇahetu taṃmahābhūtapaccayā uppajjanakamahābhūtā nuppajjissanti, sā tādisapayogasamuṭṭhāpikā cetanā pāṇātipāto nāma. Laddhupakkamāni hi bhūtāni na purimabhūtāni viya visadānīti samānajātiyānaṃ bhūtānaṃ kāraṇaṃ na hontīti. Ekassapi payogassa sahasā nipphādanavasena kiccasādhikāya bahukkhattuṃ pavattajavanehi laddhāsevanāya ca sanniṭṭhāpakacetanāya vasena payogassa mahantabhāvo. Satipi kadāci khuddake ceva mahante ca pāṇe payogassa samabhāve mahantaṃ hanantassa cetanā tibbatarā uppajjatīti vatthussa mahantabhāvoti tadubhayaṃ cetanāya balavabhāveneva hotīti āha ‘‘payoga…pe… bhāvato’’ti. Yathāvuttapaccayavipariyāyepīti payogavatthuādipaccayānaṃ amahattepi. Taṃtaṃpaccayehīti guṇavantatādipaccayehi. Ettha ca hantabbassa guṇavantatāya mahāsāvajjatā vatthumahantatāya viya daṭṭhabbā. Kilesānaṃ upakkamānaṃ dvinnañca mudutāya tibbatāya ca appasāvajjatā mahāsāvajjatā ca yojetabbā. Pāṇo pāṇasaññitā vadhakacittañca pubbabhāgasambhārā, upakkamo vadhakacetanāsamuṭṭhāpito, pañcasambhāravatī pāṇātipātacetanāti sā pañcasambhāravinimuttā daṭṭhabbā. Esa nayo adinnādānādīsupi.
మన్తపరిజప్పనేన పరస్స సన్తకహరణం విజ్జామయో, వినా మన్తేన పరసన్తకస్స కాయవచీపయోగేహి ఆకడ్ఢనం తాదిసఇద్ధియోగేన ఇద్ధిమయో పయోగోతి అదిన్నాదానస్సపి ఛ పయోగా సాహత్థికాదయో వేదితబ్బా.
Mantaparijappanena parassa santakaharaṇaṃ vijjāmayo, vinā mantena parasantakassa kāyavacīpayogehi ākaḍḍhanaṃ tādisaiddhiyogena iddhimayo payogoti adinnādānassapi cha payogā sāhatthikādayo veditabbā.
అభిభవిత్వా వీతిక్కమనే మిచ్ఛాచారో మహాసావజ్జో, న తథా ఉభిన్నం సమానచ్ఛన్దభావే. ‘‘చత్తారో సమ్భారాతి వుత్తత్తా అభిభవిత్వా వీతిక్కమనే సతిపి మగ్గేనమగ్గపటిపత్తిఅధివాసనే పురిముప్పన్నసేవనాభిసన్ధిపయోగాభావతో మిచ్ఛాచారో న హోతి అభిభుయ్యమానస్సా’’తి వదన్తి. సేవనచిత్తే సతి పయోగాభావో న పమాణం ఇత్థియా సేవనప్పయోగస్స యేభుయ్యేన అభావతో. పురిసస్సేవ హి యేభుయ్యేన సేవనప్పయోగో హోతీతి ఇత్థియా పురేతరం సేవనచిత్తం ఉపట్ఠాపేత్వా నిపన్నాయపి మిచ్ఛాచారో న సియాతి ఆపజ్జతి, తస్మా పురిసస్స వసేన ఉక్కంసతో చత్తారో సమ్భారా వుత్తాతి దట్ఠబ్బం. అఞ్ఞథా ఇత్థియా పురిసకిచ్చకరణకాలే పురిసస్సపి సేవనప్పయోగాభావతో మిచ్ఛాచారో న సియాతి. కేచి పన ‘‘అత్తనో రుచియా పవత్తితస్స తీణి అఙ్గాని, బలక్కారేన పవత్తితస్స తీణీతి సబ్బాని అగ్గహితగ్గహణేన చత్తారీ’’తి వదన్తి, వీమంసిత్వా గహేతబ్బం.
Abhibhavitvā vītikkamane micchācāro mahāsāvajjo, na tathā ubhinnaṃ samānacchandabhāve. ‘‘Cattāro sambhārāti vuttattā abhibhavitvā vītikkamane satipi maggenamaggapaṭipattiadhivāsane purimuppannasevanābhisandhipayogābhāvato micchācāro na hoti abhibhuyyamānassā’’ti vadanti. Sevanacitte sati payogābhāvo na pamāṇaṃ itthiyā sevanappayogassa yebhuyyena abhāvato. Purisasseva hi yebhuyyena sevanappayogo hotīti itthiyā puretaraṃ sevanacittaṃ upaṭṭhāpetvā nipannāyapi micchācāro na siyāti āpajjati, tasmā purisassa vasena ukkaṃsato cattāro sambhārā vuttāti daṭṭhabbaṃ. Aññathā itthiyā purisakiccakaraṇakāle purisassapi sevanappayogābhāvato micchācāro na siyāti. Keci pana ‘‘attano ruciyā pavattitassa tīṇi aṅgāni, balakkārena pavattitassa tīṇīti sabbāni aggahitaggahaṇena cattārī’’ti vadanti, vīmaṃsitvā gahetabbaṃ.
దుట్ఠచిత్తస్స అమరణాధిప్పాయస్స ఫరుసకాయవచీపయోగసముట్ఠాపికా ఫరుసచేతనా ఫరుసవాచా. మరణాధిప్పాయే పన సతి అత్థసిద్ధితదభావేసు పాణాతిపాతా బ్యాపాదా చ హోన్తీతి. యం పతి ఫరుసవాచా పయుజ్జతి, తస్స సమ్ముఖావ సీసం ఏతి. ‘‘పరమ్ముఖేపి ఫరుసవాచా హోతీ’’తి వదన్తి.
Duṭṭhacittassa amaraṇādhippāyassa pharusakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā pharusacetanā pharusavācā. Maraṇādhippāye pana sati atthasiddhitadabhāvesu pāṇātipātā byāpādā ca hontīti. Yaṃ pati pharusavācā payujjati, tassa sammukhāva sīsaṃ eti. ‘‘Parammukhepi pharusavācā hotī’’ti vadanti.
యది చేతనాయ సబ్బదా కమ్మపథభావాభావతో అనియతో కమ్మపథభావోతి కమ్మపథరాసిమ్హి అవచనం, నను అభిజ్ఝాదీనమ్పి కమ్మపథం అప్పత్తానం అత్థితాయ అనియతో కమ్మపథభావోతి తేసమ్పి కమ్మపథరాసియం అవచనం ఆపజ్జతీతి? నాపజ్జతి, కమ్మపథతాతంసభాగతాహి తేసం తత్థ వుత్తత్తా. యది ఏవం చేతనాపి తత్థ వత్తబ్బా సియాతి? సచ్చమేతం, సా పన పాణాతిపాతాదికాతి పాకటో తస్సా కమ్మపథభావోతి న వుత్తం సియా. చేతనాయ హి ‘‘చేతనాహం, భిక్ఖవే, కమ్మం వదామి,’’‘‘తివిధా, భిక్ఖవే, కాయసఞ్చేతనా అకుసలం కాయకమ్మ’’న్తిఆదివచనేహి కమ్మభావో దీపితో. కమ్మంయేవ చ సుగతిదుగ్గతీనం తదుప్పజ్జనసుఖదుక్ఖానఞ్చ పథభావేన పవత్తం కమ్మపథోతి వుచ్చతీతి పాకటో తస్సా కమ్మపథభావో. అభిజ్ఝాదీనం పన చేతనాసమీహనభావేన సుచరితదుచ్చరితభావో, చేతనాజనితతంబన్ధతిభావేన సుగతిదుగ్గతితదుప్పజ్జనసుఖదుక్ఖానం పథభావో చాతి న తథా పాకటో కమ్మపథభావోతి తే ఏవ కమ్మపథరాసిభావేన వుత్తా. అతథాజాతియత్తా వా చేతనా తేహి సద్ధిం న వుత్తా సియా. విచారేత్వా గహేతబ్బం.
Yadi cetanāya sabbadā kammapathabhāvābhāvato aniyato kammapathabhāvoti kammapatharāsimhi avacanaṃ, nanu abhijjhādīnampi kammapathaṃ appattānaṃ atthitāya aniyato kammapathabhāvoti tesampi kammapatharāsiyaṃ avacanaṃ āpajjatīti? Nāpajjati, kammapathatātaṃsabhāgatāhi tesaṃ tattha vuttattā. Yadi evaṃ cetanāpi tattha vattabbā siyāti? Saccametaṃ, sā pana pāṇātipātādikāti pākaṭo tassā kammapathabhāvoti na vuttaṃ siyā. Cetanāya hi ‘‘cetanāhaṃ, bhikkhave, kammaṃ vadāmi,’’‘‘tividhā, bhikkhave, kāyasañcetanā akusalaṃ kāyakamma’’ntiādivacanehi kammabhāvo dīpito. Kammaṃyeva ca sugatiduggatīnaṃ taduppajjanasukhadukkhānañca pathabhāvena pavattaṃ kammapathoti vuccatīti pākaṭo tassā kammapathabhāvo. Abhijjhādīnaṃ pana cetanāsamīhanabhāvena sucaritaduccaritabhāvo, cetanājanitataṃbandhatibhāvena sugatiduggatitaduppajjanasukhadukkhānaṃ pathabhāvo cāti na tathā pākaṭo kammapathabhāvoti te eva kammapatharāsibhāvena vuttā. Atathājātiyattā vā cetanā tehi saddhiṃ na vuttā siyā. Vicāretvā gahetabbaṃ.
పాణాతిపాతాదీనం ఆరమ్మణానేవ తబ్బిరతిఆరమ్మణానీతి పఞ్చ సిక్ఖాపదా పరిత్తారమ్మణా ఏవాతి వచనేన అదిన్నాదానాదీనం సత్తారమ్మణతావచనస్స విరోధం చోదేతి. తథా హి వక్ఖతి ‘‘వీతిక్కమితబ్బతోయేవ హి వేరమణీ నామ హోతీ’’తి. సయమేవ పరిహరిస్సతీతి సిక్ఖాపదవిభఙ్గే పఞ్హపుచ్ఛకవణ్ణనం సన్ధాయ వదతి. తత్థ హి ‘‘యస్మా సత్తోతి సఙ్ఖ్యం గతే సఙ్ఖారేయేవ ఆరమ్మణం కరోతి, తస్మా పరిత్తారమ్మణాతి వుచ్చన్తీ’’తి వుత్తం.
Pāṇātipātādīnaṃ ārammaṇāneva tabbiratiārammaṇānīti pañca sikkhāpadā parittārammaṇā evāti vacanena adinnādānādīnaṃ sattārammaṇatāvacanassa virodhaṃ codeti. Tathā hi vakkhati ‘‘vītikkamitabbatoyeva hi veramaṇī nāma hotī’’ti. Sayameva pariharissatīti sikkhāpadavibhaṅge pañhapucchakavaṇṇanaṃ sandhāya vadati. Tattha hi ‘‘yasmā sattoti saṅkhyaṃ gate saṅkhāreyeva ārammaṇaṃ karoti, tasmā parittārammaṇāti vuccantī’’ti vuttaṃ.
దుగ్గతతాదీనీతి ఆది-సద్దేన ‘‘అలద్ధాలాభో లద్ధవినాసో ఇచ్ఛితానం భోగానం కిచ్ఛపటిలాభో రాజాదీహి సాధారణభోగతా దుక్ఖవిహారో సాసఙ్కవిహారో’’తి ఏవమాదయో సఙ్గహితా. కేచి పన ‘‘దిట్ఠేవ ధమ్మే భోగజానిఆదయో నిస్సన్దఫల’’న్తి వదన్తి.
Duggatatādīnīti ādi-saddena ‘‘aladdhālābho laddhavināso icchitānaṃ bhogānaṃ kicchapaṭilābho rājādīhi sādhāraṇabhogatā dukkhavihāro sāsaṅkavihāro’’ti evamādayo saṅgahitā. Keci pana ‘‘diṭṭheva dhamme bhogajāniādayo nissandaphala’’nti vadanti.
Related texts:
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ధమ్మసఙ్గణీ-మూలటీకా • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / అకుసలకమ్మపథకథావణ్ణనా • Akusalakammapathakathāvaṇṇanā