| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
អកុសលកម្មបថកថាវណ្ណនា
Akusalakammapathakathāvaṇṇanā
សរសេន អត្តនោ សភាវេន។ យាយ ចេតនាយ បវត្តមានស្ស ជីវិតិន្ទ្រិយស្ស បច្ចយភូតេសុ មហាភូតេសុ ឧបក្កមករណហេតុ តំមហាភូតបច្ចយា ឧប្បជ្ជនកមហាភូតា នុប្បជ្ជិស្សន្តិ, សា តាទិសបយោគសមុដ្ឋាបិកា ចេតនា បាណាតិបាតោ នាម។ លទ្ធុបក្កមានិ ហិ ភូតានិ ន បុរិមភូតានិ វិយ វិសទានីតិ សមានជាតិយានំ ភូតានំ ការណំ ន ហោន្តីតិ។ ឯកស្សបិ បយោគស្ស សហសា និប្ផាទនវសេន កិច្ចសាធិកាយ ពហុក្ខត្តុំ បវត្តជវនេហិ លទ្ធាសេវនាយ ច សន្និដ្ឋាបកចេតនាយ វសេន បយោគស្ស មហន្តភាវោ។ សតិបិ កទាចិ ខុទ្ទកេ ចេវ មហន្តេ ច បាណេ បយោគស្ស សមភាវេ មហន្តំ ហនន្តស្ស ចេតនា តិព្ពតរា ឧប្បជ្ជតីតិ វត្ថុស្ស មហន្តភាវោតិ តទុភយំ ចេតនាយ ពលវភាវេនេវ ហោតីតិ អាហ ‘‘បយោគ…បេ.… ភាវតោ’’តិ។ យថាវុត្តបច្ចយវិបរិយាយេបីតិ បយោគវត្ថុអាទិបច្ចយានំ អមហត្តេបិ។ តំតំបច្ចយេហីតិ គុណវន្តតាទិបច្ចយេហិ។ ឯត្ថ ច ហន្តព្ពស្ស គុណវន្តតាយ មហាសាវជ្ជតា វត្ថុមហន្តតាយ វិយ ទដ្ឋព្ពា។ កិលេសានំ ឧបក្កមានំ ទ្វិន្នញ្ច មុទុតាយ តិព្ពតាយ ច អប្បសាវជ្ជតា មហាសាវជ្ជតា ច យោជេតព្ពា។ បាណោ បាណសញ្ញិតា វធកចិត្តញ្ច បុព្ពភាគសម្ភារា, ឧបក្កមោ វធកចេតនាសមុដ្ឋាបិតោ, បញ្ចសម្ភារវតី បាណាតិបាតចេតនាតិ សា បញ្ចសម្ភារវិនិមុត្តា ទដ្ឋព្ពា។ ឯស នយោ អទិន្នាទានាទីសុបិ។
Sarasena attano sabhāvena. Yāya cetanāya pavattamānassa jīvitindriyassa paccayabhūtesu mahābhūtesu upakkamakaraṇahetu taṃmahābhūtapaccayā uppajjanakamahābhūtā nuppajjissanti, sā tādisapayogasamuṭṭhāpikā cetanā pāṇātipāto nāma. Laddhupakkamāni hi bhūtāni na purimabhūtāni viya visadānīti samānajātiyānaṃ bhūtānaṃ kāraṇaṃ na hontīti. Ekassapi payogassa sahasā nipphādanavasena kiccasādhikāya bahukkhattuṃ pavattajavanehi laddhāsevanāya ca sanniṭṭhāpakacetanāya vasena payogassa mahantabhāvo. Satipi kadāci khuddake ceva mahante ca pāṇe payogassa samabhāve mahantaṃ hanantassa cetanā tibbatarā uppajjatīti vatthussa mahantabhāvoti tadubhayaṃ cetanāya balavabhāveneva hotīti āha ‘‘payoga…pe… bhāvato’’ti. Yathāvuttapaccayavipariyāyepīti payogavatthuādipaccayānaṃ amahattepi. Taṃtaṃpaccayehīti guṇavantatādipaccayehi. Ettha ca hantabbassa guṇavantatāya mahāsāvajjatā vatthumahantatāya viya daṭṭhabbā. Kilesānaṃ upakkamānaṃ dvinnañca mudutāya tibbatāya ca appasāvajjatā mahāsāvajjatā ca yojetabbā. Pāṇo pāṇasaññitā vadhakacittañca pubbabhāgasambhārā, upakkamo vadhakacetanāsamuṭṭhāpito, pañcasambhāravatī pāṇātipātacetanāti sā pañcasambhāravinimuttā daṭṭhabbā. Esa nayo adinnādānādīsupi.
មន្តបរិជប្បនេន បរស្ស សន្តកហរណំ វិជ្ជាមយោ, វិនា មន្តេន បរសន្តកស្ស កាយវចីបយោគេហិ អាកឌ្ឍនំ តាទិសឥទ្ធិយោគេន ឥទ្ធិមយោ បយោគោតិ អទិន្នាទានស្សបិ ឆ បយោគា សាហត្ថិកាទយោ វេទិតព្ពា។
Mantaparijappanena parassa santakaharaṇaṃ vijjāmayo, vinā mantena parasantakassa kāyavacīpayogehi ākaḍḍhanaṃ tādisaiddhiyogena iddhimayo payogoti adinnādānassapi cha payogā sāhatthikādayo veditabbā.
អភិភវិត្វា វីតិក្កមនេ មិច្ឆាចារោ មហាសាវជ្ជោ, ន តថា ឧភិន្នំ សមានច្ឆន្ទភាវេ។ ‘‘ចត្តារោ សម្ភារាតិ វុត្តត្តា អភិភវិត្វា វីតិក្កមនេ សតិបិ មគ្គេនមគ្គបដិបត្តិអធិវាសនេ បុរិមុប្បន្នសេវនាភិសន្ធិបយោគាភាវតោ មិច្ឆាចារោ ន ហោតិ អភិភុយ្យមានស្សា’’តិ វទន្តិ។ សេវនចិត្តេ សតិ បយោគាភាវោ ន បមាណំ ឥត្ថិយា សេវនប្បយោគស្ស យេភុយ្យេន អភាវតោ។ បុរិសស្សេវ ហិ យេភុយ្យេន សេវនប្បយោគោ ហោតីតិ ឥត្ថិយា បុរេតរំ សេវនចិត្តំ ឧបដ្ឋាបេត្វា និបន្នាយបិ មិច្ឆាចារោ ន សិយាតិ អាបជ្ជតិ, តស្មា បុរិសស្ស វសេន ឧក្កំសតោ ចត្តារោ សម្ភារា វុត្តាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ អញ្ញថា ឥត្ថិយា បុរិសកិច្ចករណកាលេ បុរិសស្សបិ សេវនប្បយោគាភាវតោ មិច្ឆាចារោ ន សិយាតិ។ កេចិ បន ‘‘អត្តនោ រុចិយា បវត្តិតស្ស តីណិ អង្គានិ, ពលក្ការេន បវត្តិតស្ស តីណីតិ សព្ពានិ អគ្គហិតគ្គហណេន ចត្តារី’’តិ វទន្តិ, វីមំសិត្វា គហេតព្ពំ។
Abhibhavitvā vītikkamane micchācāro mahāsāvajjo, na tathā ubhinnaṃ samānacchandabhāve. ‘‘Cattāro sambhārāti vuttattā abhibhavitvā vītikkamane satipi maggenamaggapaṭipattiadhivāsane purimuppannasevanābhisandhipayogābhāvato micchācāro na hoti abhibhuyyamānassā’’ti vadanti. Sevanacitte sati payogābhāvo na pamāṇaṃ itthiyā sevanappayogassa yebhuyyena abhāvato. Purisasseva hi yebhuyyena sevanappayogo hotīti itthiyā puretaraṃ sevanacittaṃ upaṭṭhāpetvā nipannāyapi micchācāro na siyāti āpajjati, tasmā purisassa vasena ukkaṃsato cattāro sambhārā vuttāti daṭṭhabbaṃ. Aññathā itthiyā purisakiccakaraṇakāle purisassapi sevanappayogābhāvato micchācāro na siyāti. Keci pana ‘‘attano ruciyā pavattitassa tīṇi aṅgāni, balakkārena pavattitassa tīṇīti sabbāni aggahitaggahaṇena cattārī’’ti vadanti, vīmaṃsitvā gahetabbaṃ.
ទុដ្ឋចិត្តស្ស អមរណាធិប្បាយស្ស ផរុសកាយវចីបយោគសមុដ្ឋាបិកា ផរុសចេតនា ផរុសវាចា។ មរណាធិប្បាយេ បន សតិ អត្ថសិទ្ធិតទភាវេសុ បាណាតិបាតា ព្យាបាទា ច ហោន្តីតិ។ យំ បតិ ផរុសវាចា បយុជ្ជតិ, តស្ស សម្មុខាវ សីសំ ឯតិ។ ‘‘បរម្មុខេបិ ផរុសវាចា ហោតី’’តិ វទន្តិ។
Duṭṭhacittassa amaraṇādhippāyassa pharusakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā pharusacetanā pharusavācā. Maraṇādhippāye pana sati atthasiddhitadabhāvesu pāṇātipātā byāpādā ca hontīti. Yaṃ pati pharusavācā payujjati, tassa sammukhāva sīsaṃ eti. ‘‘Parammukhepi pharusavācā hotī’’ti vadanti.
យទិ ចេតនាយ សព្ពទា កម្មបថភាវាភាវតោ អនិយតោ កម្មបថភាវោតិ កម្មបថរាសិម្ហិ អវចនំ, ននុ អភិជ្ឈាទីនម្បិ កម្មបថំ អប្បត្តានំ អត្ថិតាយ អនិយតោ កម្មបថភាវោតិ តេសម្បិ កម្មបថរាសិយំ អវចនំ អាបជ្ជតីតិ? នាបជ្ជតិ, កម្មបថតាតំសភាគតាហិ តេសំ តត្ថ វុត្តត្តា។ យទិ ឯវំ ចេតនាបិ តត្ថ វត្តព្ពា សិយាតិ? សច្ចមេតំ, សា បន បាណាតិបាតាទិកាតិ បាកដោ តស្សា កម្មបថភាវោតិ ន វុត្តំ សិយា។ ចេតនាយ ហិ ‘‘ចេតនាហំ, ភិក្ខវេ, កម្មំ វទាមិ,’’‘‘តិវិធា, ភិក្ខវេ, កាយសញ្ចេតនា អកុសលំ កាយកម្ម’’ន្តិអាទិវចនេហិ កម្មភាវោ ទីបិតោ។ កម្មំយេវ ច សុគតិទុគ្គតីនំ តទុប្បជ្ជនសុខទុក្ខានញ្ច បថភាវេន បវត្តំ កម្មបថោតិ វុច្ចតីតិ បាកដោ តស្សា កម្មបថភាវោ។ អភិជ្ឈាទីនំ បន ចេតនាសមីហនភាវេន សុចរិតទុច្ចរិតភាវោ, ចេតនាជនិតតំពន្ធតិភាវេន សុគតិទុគ្គតិតទុប្បជ្ជនសុខទុក្ខានំ បថភាវោ ចាតិ ន តថា បាកដោ កម្មបថភាវោតិ តេ ឯវ កម្មបថរាសិភាវេន វុត្តា។ អតថាជាតិយត្តា វា ចេតនា តេហិ សទ្ធិំ ន វុត្តា សិយា។ វិចារេត្វា គហេតព្ពំ។
Yadi cetanāya sabbadā kammapathabhāvābhāvato aniyato kammapathabhāvoti kammapatharāsimhi avacanaṃ, nanu abhijjhādīnampi kammapathaṃ appattānaṃ atthitāya aniyato kammapathabhāvoti tesampi kammapatharāsiyaṃ avacanaṃ āpajjatīti? Nāpajjati, kammapathatātaṃsabhāgatāhi tesaṃ tattha vuttattā. Yadi evaṃ cetanāpi tattha vattabbā siyāti? Saccametaṃ, sā pana pāṇātipātādikāti pākaṭo tassā kammapathabhāvoti na vuttaṃ siyā. Cetanāya hi ‘‘cetanāhaṃ, bhikkhave, kammaṃ vadāmi,’’‘‘tividhā, bhikkhave, kāyasañcetanā akusalaṃ kāyakamma’’ntiādivacanehi kammabhāvo dīpito. Kammaṃyeva ca sugatiduggatīnaṃ taduppajjanasukhadukkhānañca pathabhāvena pavattaṃ kammapathoti vuccatīti pākaṭo tassā kammapathabhāvo. Abhijjhādīnaṃ pana cetanāsamīhanabhāvena sucaritaduccaritabhāvo, cetanājanitataṃbandhatibhāvena sugatiduggatitaduppajjanasukhadukkhānaṃ pathabhāvo cāti na tathā pākaṭo kammapathabhāvoti te eva kammapatharāsibhāvena vuttā. Atathājātiyattā vā cetanā tehi saddhiṃ na vuttā siyā. Vicāretvā gahetabbaṃ.
បាណាតិបាតាទីនំ អារម្មណានេវ តព្ពិរតិអារម្មណានីតិ បញ្ច សិក្ខាបទា បរិត្តារម្មណា ឯវាតិ វចនេន អទិន្នាទានាទីនំ សត្តារម្មណតាវចនស្ស វិរោធំ ចោទេតិ។ តថា ហិ វក្ខតិ ‘‘វីតិក្កមិតព្ពតោយេវ ហិ វេរមណី នាម ហោតី’’តិ។ សយមេវ បរិហរិស្សតីតិ សិក្ខាបទវិភង្គេ បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនំ សន្ធាយ វទតិ។ តត្ថ ហិ ‘‘យស្មា សត្តោតិ សង្ខ្យំ គតេ សង្ខារេយេវ អារម្មណំ ករោតិ, តស្មា បរិត្តារម្មណាតិ វុច្ចន្តី’’តិ វុត្តំ។
Pāṇātipātādīnaṃ ārammaṇāneva tabbiratiārammaṇānīti pañca sikkhāpadā parittārammaṇā evāti vacanena adinnādānādīnaṃ sattārammaṇatāvacanassa virodhaṃ codeti. Tathā hi vakkhati ‘‘vītikkamitabbatoyeva hi veramaṇī nāma hotī’’ti. Sayameva pariharissatīti sikkhāpadavibhaṅge pañhapucchakavaṇṇanaṃ sandhāya vadati. Tattha hi ‘‘yasmā sattoti saṅkhyaṃ gate saṅkhāreyeva ārammaṇaṃ karoti, tasmā parittārammaṇāti vuccantī’’ti vuttaṃ.
ទុគ្គតតាទីនីតិ អាទិ-សទ្ទេន ‘‘អលទ្ធាលាភោ លទ្ធវិនាសោ ឥច្ឆិតានំ ភោគានំ កិច្ឆបដិលាភោ រាជាទីហិ សាធារណភោគតា ទុក្ខវិហារោ សាសង្កវិហារោ’’តិ ឯវមាទយោ សង្គហិតា។ កេចិ បន ‘‘ទិដ្ឋេវ ធម្មេ ភោគជានិអាទយោ និស្សន្ទផល’’ន្តិ វទន្តិ។
Duggatatādīnīti ādi-saddena ‘‘aladdhālābho laddhavināso icchitānaṃ bhogānaṃ kicchapaṭilābho rājādīhi sādhāraṇabhogatā dukkhavihāro sāsaṅkavihāro’’ti evamādayo saṅgahitā. Keci pana ‘‘diṭṭheva dhamme bhogajāniādayo nissandaphala’’nti vadanti.
Related texts:
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / អកុសលកម្មបថកថាវណ្ណនា • Akusalakammapathakathāvaṇṇanā
