| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
९. अकुसलमूलसुत्तवण्णना
9. Akusalamūlasuttavaṇṇanā
७०. नवमे लुब्भतीति लोभो। दुस्सतीति दोसो। मुय्हतीति मोहो। लोभादीनि पनेतानि असहजातानं पाणातिपातादीनं केसञ्चि अकुसलानं उपनिस्सयपच्चयट्ठेन, सहजातानं अदिन्नादानादीनं केसञ्चि सम्पयुत्ता हुत्वा उप्पादकट्ठेन, सयञ्च अकुसलानीति सावज्जदुक्खविपाकट्ठेनाति आह ‘‘अकुसलानं मूलानि, अकुसलानि च तानि मूलानी’’ति। वुत्तम्पि चेतं ‘‘रत्तो खो, आवुसो, रागेन अभिभूतो परियादिन्नचित्तो पाणम्पि हनती’’तिआदि। यदपीति लिङ्गविपल्लासेन वुत्तन्ति आह ‘‘योपि, भिक्खवे, लोभो’’ति। तदपीति एत्थापि एसेव नयोति आह ‘‘सोपि अकुसलमूल’’न्ति। विनापि लिङ्गविपल्लासेन अत्थयोजनं दस्सेन्तो ‘‘अकुसलमूलं वा’’तिआदिमाह। सब्बत्थाति ‘‘यदपि, भिक्खवे, दोसो, तदपि अकुसलमूल’’न्तिआदीसु। अभिसङ्खरोतीति एत्थ आयूहतीति अत्थं वत्वा तञ्च आयूहनं पच्चयसमवायसिद्धितो सम्पिण्डनं रासिकरणं विय होतीति आह ‘‘सम्पिण्डेति रासिं करोती’’ति।
70. Navame lubbhatīti lobho. Dussatīti doso. Muyhatīti moho. Lobhādīni panetāni asahajātānaṃ pāṇātipātādīnaṃ kesañci akusalānaṃ upanissayapaccayaṭṭhena, sahajātānaṃ adinnādānādīnaṃ kesañci sampayuttā hutvā uppādakaṭṭhena, sayañca akusalānīti sāvajjadukkhavipākaṭṭhenāti āha ‘‘akusalānaṃ mūlāni, akusalāni ca tāni mūlānī’’ti. Vuttampi cetaṃ ‘‘ratto kho, āvuso, rāgena abhibhūto pariyādinnacitto pāṇampi hanatī’’tiādi. Yadapīti liṅgavipallāsena vuttanti āha ‘‘yopi, bhikkhave, lobho’’ti. Tadapīti etthāpi eseva nayoti āha ‘‘sopi akusalamūla’’nti. Vināpi liṅgavipallāsena atthayojanaṃ dassento ‘‘akusalamūlaṃ vā’’tiādimāha. Sabbatthāti ‘‘yadapi, bhikkhave, doso, tadapi akusalamūla’’ntiādīsu. Abhisaṅkharotīti ettha āyūhatīti atthaṃ vatvā tañca āyūhanaṃ paccayasamavāyasiddhito sampiṇḍanaṃ rāsikaraṇaṃ viya hotīti āha ‘‘sampiṇḍeti rāsiṃ karotī’’ti.
पाळियं ‘‘वधेना’’तिआदीसु वधेनाति मारणेन वा पोथनेन वा। वधसद्दो हि हिंसनत्थो विहेठनत्थो च होति। बन्धनेनाति अद्दुबन्धनादिना। जानियाति धनजानिया, ‘‘सतं गण्हथ, सहस्सं गण्हथा’’ति एवं पवत्तितदण्डेनाति अत्थो। गरहायाति पञ्चसिखमुण्डककरणं, गोमयसिञ्चनं, गीवाय कुरण्डकबन्धनन्ति एवमादीनि कत्वा गरहपापनेन। तत्थ पञ्चसिखमुण्डककरणं नाम काकपक्खकरणं। गोमयसिञ्चनं सीसेन कणोदकावसेचनं। कुरण्डकबन्धनं गद्दुलबन्धनं।
Pāḷiyaṃ ‘‘vadhenā’’tiādīsu vadhenāti māraṇena vā pothanena vā. Vadhasaddo hi hiṃsanattho viheṭhanattho ca hoti. Bandhanenāti addubandhanādinā. Jāniyāti dhanajāniyā, ‘‘sataṃ gaṇhatha, sahassaṃ gaṇhathā’’ti evaṃ pavattitadaṇḍenāti attho. Garahāyāti pañcasikhamuṇḍakakaraṇaṃ, gomayasiñcanaṃ, gīvāya kuraṇḍakabandhananti evamādīni katvā garahapāpanena. Tattha pañcasikhamuṇḍakakaraṇaṃ nāma kākapakkhakaraṇaṃ. Gomayasiñcanaṃ sīsena kaṇodakāvasecanaṃ. Kuraṇḍakabandhanaṃ gaddulabandhanaṃ.
कालस्मिं न वदतीति युत्तकाले न वदति, वत्तब्बकालस्स पुब्बे वा पच्छा वा अयुत्तकाले वत्ता होति। अभूतवादीति यं नत्थि, तस्स वत्ता। तेनाह ‘‘भूतं न वदती’’ति। अत्थं न वदतीति कारणं न वदति, अकारणनिस्सितं निप्फलं वत्ता होति। धम्मं न वदतीति सभावं न वदति, असभावं वत्ता अयथावादीति अत्थो। विनयं न वदतीति संवरविनयं न वदति, न संवरविनयप्पटिसंयुत्तस्स वत्ता होति, अत्तनो सुणन्तस्स च न संवरविनयावहस्स वत्ताति अत्थो।
Kālasmiṃ na vadatīti yuttakāle na vadati, vattabbakālassa pubbe vā pacchā vā ayuttakāle vattā hoti. Abhūtavādīti yaṃ natthi, tassa vattā. Tenāha ‘‘bhūtaṃ na vadatī’’ti. Atthaṃ na vadatīti kāraṇaṃ na vadati, akāraṇanissitaṃ nipphalaṃ vattā hoti. Dhammaṃ na vadatīti sabhāvaṃ na vadati, asabhāvaṃ vattā ayathāvādīti attho. Vinayaṃ na vadatīti saṃvaravinayaṃ na vadati, na saṃvaravinayappaṭisaṃyuttassa vattā hoti, attano suṇantassa ca na saṃvaravinayāvahassa vattāti attho.
अतच्छन्ति अभूतत्थं। तेनाह ‘‘इतरं तस्सेव वेवचन’’न्ति। अथ वा अभूतन्ति असन्तं अविज्जमानं। अतच्छन्ति अतथाकारं।
Atacchanti abhūtatthaṃ. Tenāha ‘‘itaraṃ tasseva vevacana’’nti. Atha vā abhūtanti asantaṃ avijjamānaṃ. Atacchanti atathākāraṃ.
पुञ्ञकम्मतो एति उप्पज्जतीति अयो, वड्ढि। तप्पटिक्खेपेन अनयो, अवड्ढीति आह ‘‘अनयं आपज्जतीति अवड्ढिं आपज्जती’’ति। मालुवासिपाटिका नाम दीघसण्ठानं मालुवापक्कं , मालुवाफलपोट्ठलिकाति अत्थो । फलितायाति आतपेन सुस्सित्वा भिन्नाय। वटरुक्खादीनं मूलेति वटरुक्खादीनं समीपे। सकभावेन सण्ठातुं न सक्कोन्तीति कस्मा न सक्कोन्ति? भवनविनासभया। रुक्खमूले पतितमालुवाबीजतो हि लता उप्पज्जित्वा रुक्खं अभिरुहति। सा महापत्ता चेव बहुपत्ता च महाकोलिरपत्तसण्ठानेहि ततो च महन्ततरेहि साखाविटपन्तरेहि पत्तेहि समन्नागता। अथ नं रुक्खं मूलतो पट्ठाय विनन्धमाना सब्बविटपानि सञ्छादेत्वा महन्तं भारं जनेत्वा तिट्ठति, सा वाते वायन्ते देवे वा वस्सन्ते ओघनहेट्ठागता ओलम्बनहेतुभूतं घनभावं जनेत्वा तस्स रुक्खस्स सब्बसाखं भिज्जति, भूमियं निपातेति। ततो तस्मिं रुक्खे पतिट्ठितविमानं भिज्जति विनस्सति। इति ता देवतायो भवनविनासभया सकभावेन सण्ठातुं न सक्कोन्ति। एत्थ च यं साखट्ठकविमानं होति, तं साखासु भिज्जमानासु तत्थ तत्थेव भिज्जित्वा सब्बसाखासु भिन्नासु सब्बं भिज्जति, रुक्खट्ठकविमानं पन याव रुक्खस्स मूलमत्तम्पि तिट्ठति, ताव न नस्सतीति वेदितब्बं। तत्थ तत्थ पलुज्जित्वाति तत्थ तत्थ भिज्जित्वा। सेसमेत्थ सुविञ्ञेय्यमेव।
Puññakammato eti uppajjatīti ayo, vaḍḍhi. Tappaṭikkhepena anayo, avaḍḍhīti āha ‘‘anayaṃ āpajjatīti avaḍḍhiṃ āpajjatī’’ti. Māluvāsipāṭikā nāma dīghasaṇṭhānaṃ māluvāpakkaṃ , māluvāphalapoṭṭhalikāti attho . Phalitāyāti ātapena sussitvā bhinnāya. Vaṭarukkhādīnaṃ mūleti vaṭarukkhādīnaṃ samīpe. Sakabhāvena saṇṭhātuṃ na sakkontīti kasmā na sakkonti? Bhavanavināsabhayā. Rukkhamūle patitamāluvābījato hi latā uppajjitvā rukkhaṃ abhiruhati. Sā mahāpattā ceva bahupattā ca mahākolirapattasaṇṭhānehi tato ca mahantatarehi sākhāviṭapantarehi pattehi samannāgatā. Atha naṃ rukkhaṃ mūlato paṭṭhāya vinandhamānā sabbaviṭapāni sañchādetvā mahantaṃ bhāraṃ janetvā tiṭṭhati, sā vāte vāyante deve vā vassante oghanaheṭṭhāgatā olambanahetubhūtaṃ ghanabhāvaṃ janetvā tassa rukkhassa sabbasākhaṃ bhijjati, bhūmiyaṃ nipāteti. Tato tasmiṃ rukkhe patiṭṭhitavimānaṃ bhijjati vinassati. Iti tā devatāyo bhavanavināsabhayā sakabhāvena saṇṭhātuṃ na sakkonti. Ettha ca yaṃ sākhaṭṭhakavimānaṃ hoti, taṃ sākhāsu bhijjamānāsu tattha tattheva bhijjitvā sabbasākhāsu bhinnāsu sabbaṃ bhijjati, rukkhaṭṭhakavimānaṃ pana yāva rukkhassa mūlamattampi tiṭṭhati, tāva na nassatīti veditabbaṃ. Tattha tattha palujjitvāti tattha tattha bhijjitvā. Sesamettha suviññeyyameva.
अकुसलमूलसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Akusalamūlasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ९. अकुसलमूलसुत्तं • 9. Akusalamūlasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ९. अकुसलमूलसुत्तवण्णना • 9. Akusalamūlasuttavaṇṇanā
