| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
2. අලගද්‌දූපමසුත්‌තවණ්‌ණනා
2. Alagaddūpamasuttavaṇṇanā
234. එවං මෙ සුතන්‌ති අලගද්‌දූපමසුත්‌තං. තත්‌ථ ගද්‌ධෙ බාධයිංසූති ගද්‌ධබාධිනො, ගද්‌ධබාධිනො පුබ්‌බපුරිසා අස්‌සාති ගද්‌ධබාධිපුබ්‌බො, තස්‌ස ගද්‌ධබාධිපුබ්‌බස්‌ස, ගිජ්‌ඣඝාතකකුලප්‌පසුතස්‌සාති අත්‌ථො. සග්‌ගමොක්‌ඛානං අන්‌තරායං කරොන්‌තීති අන්‌තරායිකා. තෙ කම්‌මකිලෙසවිපාකඋපවාදආණාවීතික්‌කමවසෙන පඤ්‌චවිධා. තත්‌ථ පඤ්‌චානන්‌තරියධම්‌මා කම්‌මන්‌තරායිකා නාම. තථා භික්‌ඛුනීදූසකකම්‌මං, තං පන මොක්‌ඛස්‌සෙව අන්‌තරායං කරොති, න සග්‌ගස්‌ස. නියතමිච්‌ඡාදිට්‌ඨිධම්‌මා කිලෙසන්‌තරායිකා නාම. පණ්‌ඩකතිරච්‌ඡානගතඋභතොබ්‍යඤ්‌ජනකානං පටිසන්‌ධිධම්‌මා විපාකන්‌තරායිකා නාම. අරියූපවාදධම්‌මා උපවාදන්‌තරායිකා නාම, තෙ පන යාව අරියෙ න ඛමාපෙන්‌ති, තාවදෙව, න තතො පරං. සඤ්‌චිච්‌ච වීතික්‌කන්‌තා සත්‌ත ආපත්‌තික්‌ඛන්‌ධා ආණාවීතික්‌කමන්‌තරායිකා නාම. තෙපි යාව භික්‌ඛුභාවං වා පටිජානාති, න වුට්‌ඨාති වා, න දෙසෙති වා, තාවදෙව, න තතො පරං.
234.Evaṃme sutanti alagaddūpamasuttaṃ. Tattha gaddhe bādhayiṃsūti gaddhabādhino, gaddhabādhino pubbapurisā assāti gaddhabādhipubbo, tassa gaddhabādhipubbassa, gijjhaghātakakulappasutassāti attho. Saggamokkhānaṃ antarāyaṃ karontīti antarāyikā. Te kammakilesavipākaupavādaāṇāvītikkamavasena pañcavidhā. Tattha pañcānantariyadhammā kammantarāyikā nāma. Tathā bhikkhunīdūsakakammaṃ, taṃ pana mokkhasseva antarāyaṃ karoti, na saggassa. Niyatamicchādiṭṭhidhammā kilesantarāyikā nāma. Paṇḍakatiracchānagataubhatobyañjanakānaṃ paṭisandhidhammā vipākantarāyikā nāma. Ariyūpavādadhammā upavādantarāyikā nāma, te pana yāva ariye na khamāpenti, tāvadeva, na tato paraṃ. Sañcicca vītikkantā satta āpattikkhandhā āṇāvītikkamantarāyikā nāma. Tepi yāva bhikkhubhāvaṃ vā paṭijānāti, na vuṭṭhāti vā, na deseti vā, tāvadeva, na tato paraṃ.
තත්‍රායං භික්‌ඛු බහුස්‌සුතො ධම්‌මකථිකො සෙසන්‌තරායිකෙ ජානාති, විනයෙ පන අකොවිදත්‌තා පණ්‌ණත්‌තිවීතික්‌කමන්‌තරායිකෙ න ජානාති, තස්‌මා රහොගතො එවං චින්‌තෙසි – ඉමෙ ආගාරිකා පඤ්‌ච කාමගුණෙ පරිභුඤ්‌ජන්‌තා සොතාපන්‌නාපි සකදාගාමිනොපි අනාගාමිනොපි හොන්‌ති. භික්‌ඛූපි මනාපිකානි චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤෙය්‍යානි රූපානි පස්‌සන්‌ති…පෙ.… කායවිඤ්‌ඤෙය්‍යෙ ඵොට්‌ඨබ්‌බෙ ඵුසන්‌ති, මුදුකානි අත්‌ථරණපාවුරණාදීනි පරිභුඤ්‌ජන්‌ති, එතං සබ්‌බං වට්‌ටති. කස්‌මා ඉත්‌ථීනංයෙව රූපසද්‌දගන්‌ධරසඵොට්‌ඨබ්‌බා න වට්‌ටන්‌ති? එතෙපි වට්‌ටන්‌තීති. එවං රසෙන රසං සංසන්‌දෙත්‌වා සච්‌ඡන්‌දරාගපරිභොගඤ්‌ච නිච්‌ඡන්‌දරාගපරිභොගඤ්‌ච එකං කත්‌වා ථූලවාකෙහි සද්‌ධිං අතිසුඛුමසුත්‌තං උපනෙන්‌තො විය, සාසපෙන සද්‌ධිං සිනෙරුං උපසංහරන්‌තො විය, පාපකං දිට්‌ඨිගතං උප්‌පාදෙත්‌වා, ‘‘කිං භගවතා මහාසමුද්‌දං බන්‌ධන්‌තෙන විය මහතා උස්‌සාහෙන පඨමපාරාජිකං පඤ්‌ඤත්‌තං, නත්‌ථි එත්‌ථ දොසො’’ති සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණෙන සද්‌ධිං පටිවිරුජ්‌ඣන්‌තො වෙසාරජ්‌ජඤාණං පටිබාහන්‌තො අරියමග්‌ගෙ ඛාණුකණ්‌ටකාදීනි පක්‌ඛිපන්‌තො මෙථුනධම්‌මෙ දොසො නත්‌ථීති ජිනස්‌ස ආණාචක්‌කෙ පහාරං අදාසි. තෙනාහ – ‘‘තථාහං භගවතා ධම්‌මං දෙසිතං ආජානාමී’’තිආදි.
Tatrāyaṃ bhikkhu bahussuto dhammakathiko sesantarāyike jānāti, vinaye pana akovidattā paṇṇattivītikkamantarāyike na jānāti, tasmā rahogato evaṃ cintesi – ime āgārikā pañca kāmaguṇe paribhuñjantā sotāpannāpi sakadāgāminopi anāgāminopi honti. Bhikkhūpi manāpikāni cakkhuviññeyyāni rūpāni passanti…pe… kāyaviññeyye phoṭṭhabbe phusanti, mudukāni attharaṇapāvuraṇādīni paribhuñjanti, etaṃ sabbaṃ vaṭṭati. Kasmā itthīnaṃyeva rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbā na vaṭṭanti? Etepi vaṭṭantīti. Evaṃ rasena rasaṃ saṃsandetvā sacchandarāgaparibhogañca nicchandarāgaparibhogañca ekaṃ katvā thūlavākehi saddhiṃ atisukhumasuttaṃ upanento viya, sāsapena saddhiṃ sineruṃ upasaṃharanto viya, pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppādetvā, ‘‘kiṃ bhagavatā mahāsamuddaṃ bandhantena viya mahatā ussāhena paṭhamapārājikaṃ paññattaṃ, natthi ettha doso’’ti sabbaññutaññāṇena saddhiṃ paṭivirujjhanto vesārajjañāṇaṃ paṭibāhanto ariyamagge khāṇukaṇṭakādīni pakkhipanto methunadhamme doso natthīti jinassa āṇācakke pahāraṃ adāsi. Tenāha – ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādi.
එවං බ්‍යා ඛොති එවං විය ඛො. සමනුයුඤ්‌ජන්‌තීතිආදීසු කිං ලද්‌ධිකො ත්‌වං, ලද්‌ධිං වදෙහීති පුච්‌ඡමානා සමනුයුඤ්‌ජන්‌ති නාම. දිට්‌ඨිං පතිට්‌ඨාපෙන්‌තා සමනුග්‌ගාහන්‌ති නාම. කෙන කාරණෙන එවං වදසීති කාරණං පුච්‌ඡන්‌තා සමනුභාසන්‌ති නාම. අට්‌ඨිකඞ්‌කලූපමාතිආදීසු (ම. නි. 2.42-48) අට්‌ඨිකඞ්‌කලූපමා අප්‌පස්‌සාදට්‌ඨෙන. මංසපෙසූපමා බහුසාධාරණට්‌ඨෙන. තිණුක්‌කූපමා අනුදහනට්‌ඨෙන. අඞ්‌ගාරකාසූපමා මහාභිතාපනට්‌ඨෙන. සුපිනකූපමා ඉත්‌තරපච්‌චුපට්‌ඨානට්‌ඨෙන. යාචිතකූපමා තාවකාලිකට්‌ඨෙන. රුක්‌ඛඵලූපමා සබ්‌බඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගපලිභඤ්‌ජනට්‌ඨෙන. අසිසූනූපමා අධිකුට්‌ටනට්‌ඨෙන. සත්‌තිසූලූපමා විනිවිජ්‌ඣනට්‌ඨෙන. සප්‌පසිරූපමා සාසඞ්‌කසප්‌පටිභයට්‌ඨෙන. ථාමසාති දිට්‌ඨිථාමෙන. පරාමාසාති දිට්‌ඨිපරාමාසෙන. අභිනිවිස්‌ස වොහරතීති අධිට්‌ඨහිත්‌වා වොහරති දීපෙති වා.
Evaṃbyā khoti evaṃ viya kho. Samanuyuñjantītiādīsu kiṃ laddhiko tvaṃ, laddhiṃ vadehīti pucchamānā samanuyuñjanti nāma. Diṭṭhiṃ patiṭṭhāpentā samanuggāhanti nāma. Kena kāraṇena evaṃ vadasīti kāraṇaṃ pucchantā samanubhāsanti nāma. Aṭṭhikaṅkalūpamātiādīsu (ma. ni. 2.42-48) aṭṭhikaṅkalūpamā appassādaṭṭhena. Maṃsapesūpamā bahusādhāraṇaṭṭhena. Tiṇukkūpamā anudahanaṭṭhena. Aṅgārakāsūpamā mahābhitāpanaṭṭhena. Supinakūpamā ittarapaccupaṭṭhānaṭṭhena. Yācitakūpamā tāvakālikaṭṭhena. Rukkhaphalūpamā sabbaṅgapaccaṅgapalibhañjanaṭṭhena. Asisūnūpamā adhikuṭṭanaṭṭhena. Sattisūlūpamā vinivijjhanaṭṭhena. Sappasirūpamā sāsaṅkasappaṭibhayaṭṭhena. Thāmasāti diṭṭhithāmena. Parāmāsāti diṭṭhiparāmāsena. Abhinivissa voharatīti adhiṭṭhahitvā voharati dīpeti vā.
235. යතො ඛො තෙ භික්‌ඛූති යදා තෙ භික්‌ඛූ. එවං බ්‍යා ඛො අහං, භන්‌තෙ, භගවතාති ඉදං එස අත්‌තනො අජ්‌ඣාසයෙන නත්‌ථීති වත්‌තුකාමොපි භගවතො ආනුභාවෙන සම්‌පටිච්‌ඡති, බුද්‌ධානං කිර සම්‌මුඛා ද්‌වෙ කථා කථෙතුං සමත්‌ථො නාම නත්‌ථි.
235.Yato kho te bhikkhūti yadā te bhikkhū. Evaṃbyā kho ahaṃ, bhante, bhagavatāti idaṃ esa attano ajjhāsayena natthīti vattukāmopi bhagavato ānubhāvena sampaṭicchati, buddhānaṃ kira sammukhā dve kathā kathetuṃ samattho nāma natthi.
236. කස්‌ස ඛො නාම ත්‌වං මොඝපුරිසාති ත්‌වං මොඝපුරිස කස්‌ස ඛත්‌තියස්‌ස වා බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස වා වෙස්‌සස්‌ස වා සුද්‌දස්‌ස වා ගහට්‌ඨස්‌ස වා පබ්‌බජිතස්‌ස වා දෙවස්‌ස වා මනුස්‌සස්‌ස වා මයා එවං ධම්‌මං දෙසිතං ආජානාසි. අථ ඛො භගවා භික්‌ඛූ ආමන්‌තෙසීති අයං පාටියෙක්‌කො අනුසන්‌ධි. අරිට්‌ඨො කිර චින්‌තෙසි – ‘‘භගවා මං මොඝපුරිසොති වදති, න ඛො පන මොඝපුරිසාති වුත්‌තමත්‌තකෙන මග්‌ගඵලානං උපනිස්‌සයො න හොති. උපසෙනම්‌පි හි වඞ්‌ගන්‌තපුත්‌තං, ‘අතිලහුං ඛො ත්‌වං, මොඝපුරිස, බාහුල්‌ලාය ආවත්‌තො’ති (මහාව. 75) භගවා මොඝපුරිසවාදෙන ඔවදි. ථෙරො අපරභාගෙ ඝටෙන්‌තො වායමන්‌තො ඡ අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡාකාසි. අහම්‌පි තථාරූපං වීරියං පග්‌ගණ්‌හිත්‌වා මග්‌ගඵලානි නිබ්‌බත්‌තෙස්‌සාමී’’ති. අථස්‌ස භගවා බන්‌ධනා පවුත්‌තස්‌ස පණ්‌ඩුපලාසස්‌ස විය අවිරුළ්‌හිභාවං දස්‌සෙන්‌තො ඉමං දෙසනං ආරභි.
236.Kassa kho nāma tvaṃ moghapurisāti tvaṃ moghapurisa kassa khattiyassa vā brāhmaṇassa vā vessassa vā suddassa vā gahaṭṭhassa vā pabbajitassa vā devassa vā manussassa vā mayā evaṃ dhammaṃ desitaṃ ājānāsi. Atha kho bhagavā bhikkhū āmantesīti ayaṃ pāṭiyekko anusandhi. Ariṭṭho kira cintesi – ‘‘bhagavā maṃ moghapurisoti vadati, na kho pana moghapurisāti vuttamattakena maggaphalānaṃ upanissayo na hoti. Upasenampi hi vaṅgantaputtaṃ, ‘atilahuṃ kho tvaṃ, moghapurisa, bāhullāya āvatto’ti (mahāva. 75) bhagavā moghapurisavādena ovadi. Thero aparabhāge ghaṭento vāyamanto cha abhiññā sacchākāsi. Ahampi tathārūpaṃ vīriyaṃ paggaṇhitvā maggaphalāni nibbattessāmī’’ti. Athassa bhagavā bandhanā pavuttassa paṇḍupalāsassa viya aviruḷhibhāvaṃ dassento imaṃ desanaṃ ārabhi.
උස්‌මීකතොපීති , භික්‌ඛවෙ, තුම්‌හෙ කින්‌ති මඤ්‌ඤථ, අයං අරිට්‌ඨො එවංලද්‌ධිකො සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණෙන පටිවිරුජ්‌ඣිත්‌වා වෙසාරජ්‌ජඤාණං පටිබාහිත්‌වා තථාගතස්‌ස ආණාචක්‌කෙ පහාරං දදමානො අපි නු ඉමස්‌මිං ධම්‌මවිනයෙ උස්‌මීකතොපි? යථා නිබ්‌බුතෙපි මහන්‌තෙ අග්‌ගික්‌ඛන්‌ධෙ ඛජ්‌ජුපනකමත්‌තාපි අග්‌ගිපපටිකා හොතියෙව, යං නිස්‌සාය පුන මහාඅග්‌ගික්‌ඛන්‌ධො භවෙය්‍ය. කිං නු ඛො එවං ඉමස්‌ස අප්‌පමත්‌තිකාපි ඤාණුස්‌මා අත්‌ථි, යං නිස්‌සාය වායමන්‌තො මග්‌ගඵලානි නිබ්‌බත්‌තෙය්‍යාති? නො හෙතං, භන්‌තෙති, භන්‌තෙ, එවංලද්‌ධිකස්‌ස කුතො එවරූපා ඤාණුස්‌මාති? මග්‌ගඵලානං පච්‌චයසමත්‌ථාය ඤාණුස්‌මාය උස්‌මීකතභාවං පටික්‌ඛිපන්‌තා වදන්‌ති. මඞ්‌කුභූතොති නිත්‌තෙජභූතො. පත්‌තක්‌ඛන්‌ධොති පතිතක්‌ඛන්‌ධො. අප්‌පටිභානොති කිඤ්‌චි පටිභානං අපස්‌සන්‌තො භින්‌නපටිභානො එවරූපම්‌පි නාම නිය්‍යානිකසාසනං ලභිත්‌වා අවිරුළ්‌හිධම්‌මො කිරම්‌හි සමුග්‌ඝාතිතපච්‌චයො ජාතොති අත්‌තනො අභබ්‌බතං පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තො පාදඞ්‌ගුට්‌ඨකෙන භූමිං ඛණමානො නිසීදි.
Usmīkatopīti , bhikkhave, tumhe kinti maññatha, ayaṃ ariṭṭho evaṃladdhiko sabbaññutaññāṇena paṭivirujjhitvā vesārajjañāṇaṃ paṭibāhitvā tathāgatassa āṇācakke pahāraṃ dadamāno api nu imasmiṃ dhammavinaye usmīkatopi? Yathā nibbutepi mahante aggikkhandhe khajjupanakamattāpi aggipapaṭikā hotiyeva, yaṃ nissāya puna mahāaggikkhandho bhaveyya. Kiṃ nu kho evaṃ imassa appamattikāpi ñāṇusmā atthi, yaṃ nissāya vāyamanto maggaphalāni nibbatteyyāti? No hetaṃ, bhanteti, bhante, evaṃladdhikassa kuto evarūpā ñāṇusmāti? Maggaphalānaṃ paccayasamatthāya ñāṇusmāya usmīkatabhāvaṃ paṭikkhipantā vadanti. Maṅkubhūtoti nittejabhūto. Pattakkhandhoti patitakkhandho. Appaṭibhānoti kiñci paṭibhānaṃ apassanto bhinnapaṭibhāno evarūpampi nāma niyyānikasāsanaṃ labhitvā aviruḷhidhammo kiramhi samugghātitapaccayo jātoti attano abhabbataṃ paccavekkhanto pādaṅguṭṭhakena bhūmiṃ khaṇamāno nisīdi.
පඤ්‌ඤායිස්‌සසි ඛොති අයම්‌පි පාටියෙක්‌කො අනුසන්‌ධි. අරිට්‌ඨො කිර චින්‌තෙසි – ‘‘භගවා මය්‌හං මග්‌ගඵලානං උපනිස්‌සයො පච්‌ඡින්‌නොති වදති, න ඛො පන බුද්‌ධා සඋපනිස්‌සයානංයෙව ධම්‌මං දෙසෙන්‌ති, අනුපනිස්‌සයානම්‌පි දෙසෙන්‌ති, අහං සත්‌ථු සන්‌තිකා සුගතොවාදං ලභිත්‌වා අත්‌තනො සම්‌පත්‌තූපගං කුසලං කරිස්‌සාමී’’ති. අථස්‌ස භගවා ඔවාදං පටිපස්‌සම්‌භෙන්‌තො ‘‘පඤ්‌ඤායිස්‌සසී’’තිආදිමාහ. තස්‌සත්‌ථො, ත්‌වංයෙව, මොඝපුරිස, ඉමිනා පාපකෙන දිට්‌ඨිගතෙන නිරයාදීසු පඤ්‌ඤායිස්‌සසි, මම සන්‌තිකා තුය්‌හං සුගතොවාදො නාම නත්‌ථි, න මෙ තයා අත්‌ථො, ඉධාහං භික්‌ඛූ පටිපුච්‌ඡිස්‌සාමීති.
Paññāyissasikhoti ayampi pāṭiyekko anusandhi. Ariṭṭho kira cintesi – ‘‘bhagavā mayhaṃ maggaphalānaṃ upanissayo pacchinnoti vadati, na kho pana buddhā saupanissayānaṃyeva dhammaṃ desenti, anupanissayānampi desenti, ahaṃ satthu santikā sugatovādaṃ labhitvā attano sampattūpagaṃ kusalaṃ karissāmī’’ti. Athassa bhagavā ovādaṃ paṭipassambhento ‘‘paññāyissasī’’tiādimāha. Tassattho, tvaṃyeva, moghapurisa, iminā pāpakena diṭṭhigatena nirayādīsu paññāyissasi, mama santikā tuyhaṃ sugatovādo nāma natthi, na me tayā attho, idhāhaṃ bhikkhū paṭipucchissāmīti.
237. අථ ඛො භගවාති අයම්‌පි පාටියෙක්‌කො අනුසන්‌ධි. ඉමස්‌මිඤ්‌හි ඨානෙ භගවා පරිසං සොධෙති, අරිට්‌ඨං ගණතො නිස්‌සාරෙති. සචෙ හි පරිසගතානං කස්‌සචි එවං භවෙය්‍ය – ‘‘අයං අරිට්‌ඨො භගවතා අකථිතං කථෙතුං කිං සක්‌ඛිස්‌සති, කච්‌චි නු ඛො පරිසමජ්‌ඣෙ භගවතා කථාය සමාරද්‌ධාය සහසා කථිත’’න්‌ති. එවං කථිතං පන න අරිට්‌ඨොව සුණාති, අඤ්‌ඤෙනපි සුතං භවිස්‌සති. අථාපිස්‌ස සියා ‘‘යථා සත්‌ථා අරිට්‌ඨං නිග්‌ගණ්‌හාති, මම්‌පි එවං නිග්‌ගණ්‌හෙය්‍යාති සුත්‌වාපි තුණ්‌හීභාවං ආපජ්‌ජෙය්‍යා’’ති. ‘‘තං සබ්‌බං න කරිස්‌සන්‌තී’’ති. මයාපි න කථිතං, අඤ්‌ඤෙන සුතම්‌පි නත්‌ථීති ‘‘තුම්‌හෙපිමෙ, භික්‌ඛවෙ’’තිආදිනා පරිසාය ලද්‌ධිං සොධෙති. පරිසාය පන ලද්‌ධිසොධනෙනෙව අරිට්‌ඨො ගණතො නිස්‌සාරිතො නාම හොති.
237.Atha kho bhagavāti ayampi pāṭiyekko anusandhi. Imasmiñhi ṭhāne bhagavā parisaṃ sodheti, ariṭṭhaṃ gaṇato nissāreti. Sace hi parisagatānaṃ kassaci evaṃ bhaveyya – ‘‘ayaṃ ariṭṭho bhagavatā akathitaṃ kathetuṃ kiṃ sakkhissati, kacci nu kho parisamajjhe bhagavatā kathāya samāraddhāya sahasā kathita’’nti. Evaṃ kathitaṃ pana na ariṭṭhova suṇāti, aññenapi sutaṃ bhavissati. Athāpissa siyā ‘‘yathā satthā ariṭṭhaṃ niggaṇhāti, mampi evaṃ niggaṇheyyāti sutvāpi tuṇhībhāvaṃ āpajjeyyā’’ti. ‘‘Taṃ sabbaṃ na karissantī’’ti. Mayāpi na kathitaṃ, aññena sutampi natthīti ‘‘tumhepime, bhikkhave’’tiādinā parisāya laddhiṃ sodheti. Parisāya pana laddhisodhaneneva ariṭṭho gaṇato nissārito nāma hoti.
ඉදානි අරිට්‌ඨස්‌ස ලද්‌ධිං පකාසෙන්‌තො සො වත, භික්‌ඛවෙතිආදිමාහ. තත්‌ථ අඤ්‌ඤත්‍රෙව කාමෙහීතිආදීසු යො සො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ‘‘තෙ පටිසෙවතො නාලං අන්‌තරායායා’’ති එවංලද්‌ධිකො, සො වත කිලෙසකාමෙහි චෙව කිලෙසකාමසම්‌පයුත්‌තෙහි සඤ්‌ඤාවිතක්‌කෙහි ච අඤ්‌ඤත්‍ර, එතෙ ධම්‌මෙ පහාය, විනා එතෙහි ධම්‌මෙහි, වත්‌ථුකාමෙ පටිසෙවිස්‌සති, මෙථුනසමාචාරං සමාචරිස්‌සතීති නෙතං ඨානං විජ්‌ජති. ඉදං කාරණං නාම නත්‌ථි, අට්‌ඨානමෙතං අනවකාසොති.
Idāni ariṭṭhassa laddhiṃ pakāsento so vata, bhikkhavetiādimāha. Tattha aññatreva kāmehītiādīsu yo so, bhikkhave, bhikkhu ‘‘te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’’ti evaṃladdhiko, so vata kilesakāmehi ceva kilesakāmasampayuttehi saññāvitakkehi ca aññatra, ete dhamme pahāya, vinā etehi dhammehi, vatthukāme paṭisevissati, methunasamācāraṃ samācarissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Idaṃ kāraṇaṃ nāma natthi, aṭṭhānametaṃ anavakāsoti.
238. එවං භගවා අයං අරිට්‌ඨො යථා නාම රජකො සුගන්‌ධානිපි දුග්‌ගන්‌ධානිපි ජිණ්‌ණානිපි නවානිපි සුද්‌ධානිපි අසුද්‌ධානිපි වත්‌ථානි එකතො භණ්‌ඩිකං කරොති, එවමෙව භික්‌ඛූනං නිච්‌ඡන්‌දරාගපණීතචීවරාදිපරිභොගඤ්‌ච අනිබද්‌ධසීලානං ගහට්‌ඨානං අන්‌තරායකරං සච්‌ඡන්‌දරාගපරිභොගඤ්‌ච නිබද්‌ධසීලානං භික්‌ඛූනං ආවරණකරං සච්‌ඡන්‌දරාගපරිභොගඤ්‌ච සබ්‌බං එකසදිසං කරොතීති අරිට්‌ඨස්‌ස ලද්‌ධිං පකාසෙත්‌වා ඉදානි දුග්‌ගහිතාය පරියත්‌තියා දොසං දස්‌සෙන්‌තො ඉධ, භික්‌ඛවෙ, එකච්‌චෙතිආදිමාහ. තත්‌ථ පරියාපුණන්‌තීති උග්‌ගණ්‌හන්‌ති. සුත්‌තන්‌තිආදීසු උභතොවිභඞ්‌ගනිද්‌දෙසඛන්‌ධකපරිවාරා, සුත්‌තනිපාතෙ මඞ්‌ගලසුත්‌තරතනසුත්‌තනාලකසුආතුවට්‌ටකසුත්‌තානි, අඤ්‌ඤම්‌පි ච සුත්‌තනාමකං තථාගතවචනං සුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. සබ්‌බම්‌පි සගාථකං සුත්‌තං ගෙය්‍යන්‌ති වෙදිතබ්‌බං, විසෙසෙන සංයුත්‌තකෙ සකලොපි සගාථාවග්‌ගො. සකලං අභිධම්‌මපිටකං, නිග්‌ගාථකං සුත්‌තං, යඤ්‌ච අඤ්‌ඤම්‌පි අට්‌ඨහි අඞ්‌ගෙහි අසඞ්‌ගහිතං බුද්‌ධවචනං, තං වෙය්‍යාකරණන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. ධම්‌මපදං, ථෙරගාථා, ථෙරිගාථා, සුත්‌තනිපාතෙ නොසුත්‌තනාමිකා සුද්‌ධිකගාථා ච ගාථාති වෙදිතබ්‌බා. සොමනස්‌සඤාණමයිකගාථාපටිසංයුත්‌තා ද්‌වෙඅසීතිසුත්‌තන්‌තා උදානන්‌ති වෙදිතබ්‌බා. ‘‘වුත්‌තඤ්‌හෙතං භගවතා’’තිආදිනයප්‌පවත්‌තා (ඉතිවු. 1,2) දසුත්‌තරසතසුත්‌තන්‌තා ඉතිවුත්‌තකන්‌ති වෙදිතබ්‌බා. අපණ්‌ණකජාතකාදීනි පණ්‌ණාසාධිකානි පඤ්‌චජාතකසතානි ජාතකන්‌ති වෙදිතබ්‌බානි. ‘‘චත්‌තාරොමෙ, භික්‌ඛවෙ, අච්‌ඡරියා අබ්‌භුතා ධම්‌මා ආනන්‌දෙ’’තිආදිනයප්‌පවත්‌තා (අ. නි. 4.129) සබ්‌බෙපි අච්‌ඡරියඅබ්‌භුතධම්‌මප්‌පටිසංයුත්‌තා සුත්‌තන්‌තා අබ්‌භුතධම්‌මන්‌ති වෙදිතබ්‌බා. චූළවෙදල්‌ලමහාවෙදල්‌ලසම්‌මාදිට්‌ඨිසක්‌කපඤ්‌හසඞ්‌ඛාරභාජනියමහාපුණ්‌ණමසුත්‌තාදයො සබ්‌බෙපි වෙදඤ්‌ච තුට්‌ඨිඤ්‌ච ලද්‌ධා ලද්‌ධා පුච්‌ඡිතසුත්‌තන්‌තා වෙදල්‌ලන්‌ති වෙදිතබ්‌බා.
238. Evaṃ bhagavā ayaṃ ariṭṭho yathā nāma rajako sugandhānipi duggandhānipi jiṇṇānipi navānipi suddhānipi asuddhānipi vatthāni ekato bhaṇḍikaṃ karoti, evameva bhikkhūnaṃ nicchandarāgapaṇītacīvarādiparibhogañca anibaddhasīlānaṃ gahaṭṭhānaṃ antarāyakaraṃ sacchandarāgaparibhogañca nibaddhasīlānaṃ bhikkhūnaṃ āvaraṇakaraṃ sacchandarāgaparibhogañca sabbaṃ ekasadisaṃ karotīti ariṭṭhassa laddhiṃ pakāsetvā idāni duggahitāya pariyattiyā dosaṃ dassento idha, bhikkhave, ekaccetiādimāha. Tattha pariyāpuṇantīti uggaṇhanti. Suttantiādīsu ubhatovibhaṅganiddesakhandhakaparivārā, suttanipāte maṅgalasuttaratanasuttanālakasuātuvaṭṭakasuttāni, aññampi ca suttanāmakaṃ tathāgatavacanaṃ suttanti veditabbaṃ. Sabbampi sagāthakaṃ suttaṃ geyyanti veditabbaṃ, visesena saṃyuttake sakalopi sagāthāvaggo. Sakalaṃ abhidhammapiṭakaṃ, niggāthakaṃ suttaṃ, yañca aññampi aṭṭhahi aṅgehi asaṅgahitaṃ buddhavacanaṃ, taṃ veyyākaraṇanti veditabbaṃ. Dhammapadaṃ, theragāthā, therigāthā, suttanipāte nosuttanāmikā suddhikagāthā ca gāthāti veditabbā. Somanassañāṇamayikagāthāpaṭisaṃyuttā dveasītisuttantā udānanti veditabbā. ‘‘Vuttañhetaṃ bhagavatā’’tiādinayappavattā (itivu. 1,2) dasuttarasatasuttantā itivuttakanti veditabbā. Apaṇṇakajātakādīni paṇṇāsādhikāni pañcajātakasatāni jātakanti veditabbāni. ‘‘Cattārome, bhikkhave, acchariyā abbhutā dhammā ānande’’tiādinayappavattā (a. ni. 4.129) sabbepi acchariyaabbhutadhammappaṭisaṃyuttā suttantā abbhutadhammanti veditabbā. Cūḷavedallamahāvedallasammādiṭṭhisakkapañhasaṅkhārabhājaniyamahāpuṇṇamasuttādayo sabbepi vedañca tuṭṭhiñca laddhā laddhā pucchitasuttantā vedallanti veditabbā.
අත්‌ථං න උපපරික්‌ඛන්‌තීති අත්‌ථත්‌ථං කාරණත්‌ථං න පස්‌සන්‌ති න පරිග්‌ගණ්‌හන්‌ති. අනුපපරික්‌ඛතන්‌ති අනුපපරික්‌ඛන්‌තානං. න නිජ්‌ඣානං ඛමන්‌තීති න උපට්‌ඨහන්‌ති න ආපාථං ආගච්‌ඡන්‌ති, ඉමස්‌මිං ඨානෙ සීලං සමාධි විපස්‌සනා මග්‌ගො ඵලං වට්‌ටං විවට්‌ටං කථිතන්‌ති එවං ජානිතුං න සක්‌කා හොන්‌තීති අත්‌ථො. තෙ උපාරම්‌භානිසංසා චෙවාති තෙ පරෙසං වාදෙ දොසාරොපනානිසංසා හුත්‌වා පරියාපුණන්‌තීති අත්‌ථො. ඉතිවාදප්‌පමොක්‌ඛානිසංසා චාති එවං වාදපමොක්‌ඛානිසංසා, පරෙහි සකවාදෙ දොසෙ ආරොපිතෙ තං දොසං එවං මොචෙස්‌සාමාති ඉමිනාව කාරණෙන පරියාපුණන්‌තීති අත්‌ථො. තඤ්‌චස්‌ස අත්‌ථං නානුභොන්‌තීති යස්‌ස ච මග්‌ගස්‌ස වා ඵලස්‌ස වා අත්‌ථාය කුලපුත්‌තා ධම්‌මං පරියාපුණන්‌ති, තඤ්‌චස්‌ස ධම්‌මස්‌ස අත්‌ථං එතෙ දුග්‌ගහිතග්‌ගාහිනො නානුභොන්‌ති. අපිච පරස්‌ස වාදෙ උපාරම්‌භං ආරොපෙතුං අත්‌තනො වාදං මොචෙතුං අසක්‌කොන්‌තාපි තඤ්‌ච අත්‌ථං නානුභොන්‌තියෙව.
Atthaṃ na upaparikkhantīti atthatthaṃ kāraṇatthaṃ na passanti na pariggaṇhanti. Anupaparikkhatanti anupaparikkhantānaṃ. Na nijjhānaṃ khamantīti na upaṭṭhahanti na āpāthaṃ āgacchanti, imasmiṃ ṭhāne sīlaṃ samādhi vipassanā maggo phalaṃ vaṭṭaṃ vivaṭṭaṃ kathitanti evaṃ jānituṃ na sakkā hontīti attho. Te upārambhānisaṃsā cevāti te paresaṃ vāde dosāropanānisaṃsā hutvā pariyāpuṇantīti attho. Itivādappamokkhānisaṃsā cāti evaṃ vādapamokkhānisaṃsā, parehi sakavāde dose āropite taṃ dosaṃ evaṃ mocessāmāti imināva kāraṇena pariyāpuṇantīti attho. Tañcassa atthaṃ nānubhontīti yassa ca maggassa vā phalassa vā atthāya kulaputtā dhammaṃ pariyāpuṇanti, tañcassa dhammassa atthaṃ ete duggahitaggāhino nānubhonti. Apica parassa vāde upārambhaṃ āropetuṃ attano vādaṃ mocetuṃ asakkontāpi tañca atthaṃ nānubhontiyeva.
239. අලගද්‌දත්‌ථිකොති ආසිවිසඅත්‌ථිකො. ගදොති හි විසස්‌ස නාමං, තං තස්‌ස අලං පරිපුණ්‌ණං අත්‌ථීති අලගද්‌දො. භොගෙති සරීරෙ. ඉධ පන, භික්‌ඛවෙ, එකච්‌චෙ කුලපුත්‌තා ධම්‌මං පරියාපුණන්‌තීති නිත්‌ථරණපරියත්‌තිවසෙන උග්‌ගණ්‌හන්‌ති. තිස්‌සො හි පරියත්‌තියො අලගද්‌දපරියත්‌ති නිත්‌ථරණපරියත්‌ති භණ්‌ඩාගාරිකපරියත්‌තීති.
239.Alagaddatthikoti āsivisaatthiko. Gadoti hi visassa nāmaṃ, taṃ tassa alaṃ paripuṇṇaṃ atthīti alagaddo. Bhogeti sarīre. Idha pana, bhikkhave, ekacce kulaputtā dhammaṃ pariyāpuṇantīti nittharaṇapariyattivasena uggaṇhanti. Tisso hi pariyattiyo alagaddapariyatti nittharaṇapariyatti bhaṇḍāgārikapariyattīti.
තත්‌ථ යො බුද්‌ධවචනං උග්‌ගහෙත්‌වා එවං චීවරාදීනි වා ලභිස්‌සාමි, චතුපරිසමජ්‌ඣෙ වා මං ජානිස්‌සන්‌තීති ලාභසක්‌කාරහෙතු පරියාපුණාති, තස්‌ස සා පරියත්‌ති අලගද්‌දපරියත්‌ති නාම. එවං පරියාපුණතො හි බුද්‌ධවචනං අපරියාපුණිත්‌වා නිද්‌දොක්‌කමනං වරතරං.
Tattha yo buddhavacanaṃ uggahetvā evaṃ cīvarādīni vā labhissāmi, catuparisamajjhe vā maṃ jānissantīti lābhasakkārahetu pariyāpuṇāti, tassa sā pariyatti alagaddapariyatti nāma. Evaṃ pariyāpuṇato hi buddhavacanaṃ apariyāpuṇitvā niddokkamanaṃ varataraṃ.
යො පන බුද්‌ධවචනං උග්‌ගණ්‌හිත්‌වා සීලස්‌ස ආගතට්‌ඨානෙ සීලං පූරෙත්‌වා සමාධිස්‌ස ආගතට්‌ඨානෙ සමාධිගබ්‌භං ගණ්‌හාපෙත්‌වා විපස්‌සනාය ආගතට්‌ඨානෙ විපස්‌සනං පට්‌ඨපෙත්‌වා මග්‌ගඵලානං ආගතට්‌ඨානෙ මග්‌ගං භාවෙස්‌සාමි ඵලං සච්‌ඡිකරිස්‌සාමීති උග්‌ගණ්‌හාති, තස්‌ස සා පරියත්‌ති නිත්‌ථරණපරියත්‌ති නාම හොති.
Yo pana buddhavacanaṃ uggaṇhitvā sīlassa āgataṭṭhāne sīlaṃ pūretvā samādhissa āgataṭṭhāne samādhigabbhaṃ gaṇhāpetvā vipassanāya āgataṭṭhāne vipassanaṃ paṭṭhapetvā maggaphalānaṃ āgataṭṭhāne maggaṃ bhāvessāmi phalaṃ sacchikarissāmīti uggaṇhāti, tassa sā pariyatti nittharaṇapariyatti nāma hoti.
ඛීණාසවස්‌ස පන පරියත්‌ති භණ්‌ඩාගාරිකපරියත්‌ති නාම. තස්‌ස හි අපරිඤ්‌ඤාතං අප්‌පහීනං අභාවිතං අසච්‌ඡිකතං වා නත්‌ථි. සො හි පරිඤ්‌ඤාතක්‌ඛන්‌ධො පහීනකිලෙසො භාවිතමග්‌ගො සච්‌ඡිකතඵලො, තස්‌මා බුද්‌ධවචනං පරියාපුණන්‌තො තන්‌තිධාරකො පවෙණිපාලකො වංසානුරක්‌ඛකොව හුත්‌වා උග්‌ගණ්‌හාති. ඉතිස්‌ස සා පරියත්‌ති භණ්‌ඩාගාරිකපරියත්‌ති නාම හොති.
Khīṇāsavassa pana pariyatti bhaṇḍāgārikapariyatti nāma. Tassa hi apariññātaṃ appahīnaṃ abhāvitaṃ asacchikataṃ vā natthi. So hi pariññātakkhandho pahīnakileso bhāvitamaggo sacchikataphalo, tasmā buddhavacanaṃ pariyāpuṇanto tantidhārako paveṇipālako vaṃsānurakkhakova hutvā uggaṇhāti. Itissa sā pariyatti bhaṇḍāgārikapariyatti nāma hoti.
යො පන පුථුජ්‌ජනො ඡාතභයාදීසු ගන්‌ථධරෙසු එකස්‌මිං ඨානෙ වසිතුං අසක්‌කොන්‌තෙසු සයං භික්‌ඛාචාරෙන අකිලමමානො අතිමධුරං බුද්‌ධවචනං මා නස්‌සතු, තන්‌තිං ධාරෙස්‌සාමි, වංසං ඨපෙස්‌සාමි, පවෙණිං පාලෙස්‌සාමීති පරියාපුණාති, තස්‌ස පරියත්‌ති භණ්‌ඩාගාරිකපරියත්‌ති හොති, න හොතීති? න හොති. කස්‌මා? න අත්‌තනො ඨානෙ ඨත්‌වා පරියාපුතත්‌තා. පුථුජ්‌ජනස්‌ස හි පරියත්‌ති නාම අලගද්‌දා වා හොති නිත්‌ථරණා වා, සත්‌තන්‌නං සෙක්‌ඛානං නිත්‌ථරණාව, ඛීණාසවස්‌ස භණ්‌ඩාගාරිකපරියත්‌තියෙව. ඉමස්‌මිං පන ඨානෙ නිත්‌ථරණපරියත්‌ති අධිප්‌පෙතා.
Yo pana puthujjano chātabhayādīsu ganthadharesu ekasmiṃ ṭhāne vasituṃ asakkontesu sayaṃ bhikkhācārena akilamamāno atimadhuraṃ buddhavacanaṃ mā nassatu, tantiṃ dhāressāmi, vaṃsaṃ ṭhapessāmi, paveṇiṃ pālessāmīti pariyāpuṇāti, tassa pariyatti bhaṇḍāgārikapariyatti hoti, na hotīti? Na hoti. Kasmā? Na attano ṭhāne ṭhatvā pariyāputattā. Puthujjanassa hi pariyatti nāma alagaddā vā hoti nittharaṇā vā, sattannaṃ sekkhānaṃ nittharaṇāva, khīṇāsavassa bhaṇḍāgārikapariyattiyeva. Imasmiṃ pana ṭhāne nittharaṇapariyatti adhippetā.
නිජ්‌ඣානං ඛමන්‌තීති සීලාදීනං ආගතට්‌ඨානෙසු ඉධ සීලං කථිතං, ඉධ සමාධි, ඉධ විපස්‌සනා, ඉධ මග්‌ගො, ඉධ ඵලං, ඉධ වට්‌ටං, ඉධ විවට්‌ටන්‌ති ආපාථං ආගච්‌ඡන්‌ති. තඤ්‌චස්‌ස අත්‌ථං අනුභොන්‌තීති යෙසං මග්‌ගඵලානං අත්‌ථාය පරියාපුණන්‌ති. සුග්‌ගහිතපරියත්‌තිං නිස්‌සාය මග්‌ගං භාවෙත්‌වා ඵලං සච්‌ඡිකරොන්‌තා තඤ්‌චස්‌ස ධම්‌මස්‌ස අත්‌ථං අනුභවන්‌ති. පරවාදෙ උපාරම්‌භං ආරොපෙතුං සක්‌කොන්‌තාපි සකවාදෙ ආරොපිතං දොසං ඉච්‌ඡිතිච්‌ඡිතට්‌ඨානං ගහෙත්‌වා මොචෙතුං සක්‌කොන්‌තාපි අනුභොන්‌තියෙව. දීඝරත්‌තං හිතාය සුඛාය සංවත්‌තන්‌තීති සීලාදීනං ආගතට්‌ඨානෙ සීලාදීනි පූරෙන්‌තානම්‌පි, පරෙසං වාදෙ සහධම්‌මෙන උපාරම්‌භං ආරොපෙන්‌තානම්‌පි, සකවාදතො දොසං හරන්‌තානම්‌පි, අරහත්‌තං පත්‌වා පරිසමජ්‌ඣෙ ධම්‌මං දෙසෙත්‌වා ධම්‌මදෙසනාය පසන්‌නෙහි උපනීතෙ චත්‌තාරො පච්‌චයෙ පරිභුඤ්‌ජන්‌තානම්‌පි දීඝරත්‌තං හිතාය සුඛාය සංවත්‌තන්‌ති.
Nijjhānaṃ khamantīti sīlādīnaṃ āgataṭṭhānesu idha sīlaṃ kathitaṃ, idha samādhi, idha vipassanā, idha maggo, idha phalaṃ, idha vaṭṭaṃ, idha vivaṭṭanti āpāthaṃ āgacchanti. Tañcassa atthaṃ anubhontīti yesaṃ maggaphalānaṃ atthāya pariyāpuṇanti. Suggahitapariyattiṃ nissāya maggaṃ bhāvetvā phalaṃ sacchikarontā tañcassa dhammassa atthaṃ anubhavanti. Paravāde upārambhaṃ āropetuṃ sakkontāpi sakavāde āropitaṃ dosaṃ icchiticchitaṭṭhānaṃ gahetvā mocetuṃ sakkontāpi anubhontiyeva. Dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattantīti sīlādīnaṃ āgataṭṭhāne sīlādīni pūrentānampi, paresaṃ vāde sahadhammena upārambhaṃ āropentānampi, sakavādato dosaṃ harantānampi, arahattaṃ patvā parisamajjhe dhammaṃ desetvā dhammadesanāya pasannehi upanīte cattāro paccaye paribhuñjantānampi dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattanti.
එවං සුග්‌ගහිතෙ බුද්‌ධවචනෙ ආනිසංසං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි තත්‌ථෙව නියොජෙන්‌තො තස්‌මා තිහ, භික්‌ඛවෙතිආදිමාහ. තත්‌ථ තස්‌මාති යස්‌මා දුග්‌ගහිතපරියත්‌ති දුග්‌ගහිතඅලගද්‌දො විය දීඝරත්‌තං අහිතාය දුක්‌ඛාය සංවත්‌තති, සුග්‌ගහිතපරියත්‌ති සුග්‌ගහිතඅලගද්‌දො විය දීඝරත්‌තං හිතාය සුඛාය සංවත්‌තති, තස්‌මාති අත්‌ථො. තථා නං ධාරෙය්‍යාථාති තථෙව නං ධාරෙය්‍යාථ, තෙනෙව අත්‌ථෙන ගණ්‌හෙය්‍යාථ. යෙ වා පනාස්‌සු වියත්‌තා භික්‌ඛූති යෙ වා පන අඤ්‌ඤෙ සාරිපුත්‌තමොග්‌ගල්‌ලානමහාකස්‌සපමහාකච්‌චානාදිකා බ්‍යත්‌තා පණ්‌ඩිතා භික්‌ඛූ අස්‌සු, තෙ පුච්‌ඡිතබ්‌බා. අරිට්‌ඨෙන විය පන මම සාසනෙ න කලලං වා කචවරං වා පක්‌ඛිපිතබ්‌බං.
Evaṃ suggahite buddhavacane ānisaṃsaṃ dassetvā idāni tattheva niyojento tasmā tiha, bhikkhavetiādimāha. Tattha tasmāti yasmā duggahitapariyatti duggahitaalagaddo viya dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattati, suggahitapariyatti suggahitaalagaddo viya dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattati, tasmāti attho. Tathā naṃ dhāreyyāthāti tatheva naṃ dhāreyyātha, teneva atthena gaṇheyyātha. Ye vā panāssu viyattā bhikkhūti ye vā pana aññe sāriputtamoggallānamahākassapamahākaccānādikā byattā paṇḍitā bhikkhū assu, te pucchitabbā. Ariṭṭhena viya pana mama sāsane na kalalaṃ vā kacavaraṃ vā pakkhipitabbaṃ.
240. කුල්‌ලූපමන්‌ති කුල්‌ලසදිසං. නිත්‌ථරණත්‌ථායාති චතුරොඝනිත්‌ථරණත්‌ථාය. උදකණ්‌ණවන්‌ති යඤ්‌හි උදකං ගම්‌භීරං න පුථුලං. පුථුලං වා පන න ගම්‌භීරං, න තං අණ්‌ණවොති වුච්‌චති. යං පන ගම්‌භීරඤ්‌චෙව පුථුලඤ්‌ච, තං අණ්‌ණවොති වුච්‌චති. තස්‌මා මහන්‌තං උදකණ්‌ණවන්‌ති මහන්‌තං පුථුලං ගම්‌භීරං උදකන්‌ති අයමෙත්‌ථ අත්‌ථො. සාසඞ්‌කං නාම යත්‌ථ චොරානං නිවුත්‌ථොකාසො දිස්‌සති. ඨිතොකාසො, නිසින්‌නොකාසො, නිපන්‌නොකාසො දිස්‌සති. සප්‌පටිභයං නාම යත්‌ථ චොරෙහි මනුස්‌සා හතා දිස්‌සන්‌ති, විලුත්‌තා දිස්‌සන්‌ති, ආකොටිතා දිස්‌සන්‌ති. උත්‌තරසෙතූති උදකණ්‌ණවස්‌ස උපරි බද්‌ධො සෙතු. කුල්‌ලං බන්‌ධිත්‌වාති කුල්‌ලො නාම තරණත්‌ථාය කලාපං කත්‌වා බද්‌ධො. පත්‌ථරිත්‌වා බද්‌ධා පන පදරචාටිආදයො උළුම්‌පොති වුච්‌චන්‌ති. උච්‌චාරෙත්‌වාති ඨපෙත්‌වා. කිච්‌චකාරීති පත්‌තකාරී යුත්‌තකාරී, පතිරූපකාරීති අත්‌ථො. ධම්‌මාපි වො පහාතබ්‌බාති එත්‌ථ ධම්‌මාති සමථවිපස්‌සනා. භගවා හි සමථෙපි ඡන්‌දරාගං පජහාපෙසි, විපස්‌සනායපි. සමථෙ ඡන්‌දරාගං කත්‌ථ පජහාපෙසි? ‘‘ඉති ඛො, උදායි, නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනස්‌සපි පහානං වදාමි, පස්‌සසි නො ත්‌වං, උදායි, තං සංයොජනං අණුං වා ථූලං වා, යස්‌සාහං නො පහානං වදාමී’’ති (ම. නි. 2.156) එත්‌ථ සමථෙ ඡන්‌දරාගං පජහාපෙසි. ‘‘ඉමං චෙ තුම්‌හෙ, භික්‌ඛවෙ, දිට්‌ඨිං එවං පරිසුද්‌ධං එවං පරියොදාතං න අල්‌ලීයෙථ න කෙලායෙථ න ධනායෙථා’’ති (ම. නි. 1.401) එත්‌ථ විපස්‌සනාය ඡන්‌දරාගං පජහාපෙසි . ඉධ පන උභයත්‌ථ පජහාපෙන්‌තො ‘‘ධම්‌මාපි වො පහාතබ්‌බා, පගෙව අධම්‌මා’’ති ආහ.
240.Kullūpamanti kullasadisaṃ. Nittharaṇatthāyāti caturoghanittharaṇatthāya. Udakaṇṇavanti yañhi udakaṃ gambhīraṃ na puthulaṃ. Puthulaṃ vā pana na gambhīraṃ, na taṃ aṇṇavoti vuccati. Yaṃ pana gambhīrañceva puthulañca, taṃ aṇṇavoti vuccati. Tasmā mahantaṃ udakaṇṇavanti mahantaṃ puthulaṃ gambhīraṃ udakanti ayamettha attho. Sāsaṅkaṃ nāma yattha corānaṃ nivutthokāso dissati. Ṭhitokāso, nisinnokāso, nipannokāso dissati. Sappaṭibhayaṃ nāma yattha corehi manussā hatā dissanti, viluttā dissanti, ākoṭitā dissanti. Uttarasetūti udakaṇṇavassa upari baddho setu. Kullaṃ bandhitvāti kullo nāma taraṇatthāya kalāpaṃ katvā baddho. Pattharitvā baddhā pana padaracāṭiādayo uḷumpoti vuccanti. Uccāretvāti ṭhapetvā. Kiccakārīti pattakārī yuttakārī, patirūpakārīti attho. Dhammāpi vo pahātabbāti ettha dhammāti samathavipassanā. Bhagavā hi samathepi chandarāgaṃ pajahāpesi, vipassanāyapi. Samathe chandarāgaṃ kattha pajahāpesi? ‘‘Iti kho, udāyi, nevasaññānāsaññāyatanassapi pahānaṃ vadāmi, passasi no tvaṃ, udāyi, taṃ saṃyojanaṃ aṇuṃ vā thūlaṃ vā, yassāhaṃ no pahānaṃ vadāmī’’ti (ma. ni. 2.156) ettha samathe chandarāgaṃ pajahāpesi. ‘‘Imaṃ ce tumhe, bhikkhave, diṭṭhiṃ evaṃ parisuddhaṃ evaṃ pariyodātaṃ na allīyetha na kelāyetha na dhanāyethā’’ti (ma. ni. 1.401) ettha vipassanāya chandarāgaṃ pajahāpesi . Idha pana ubhayattha pajahāpento ‘‘dhammāpi vo pahātabbā, pageva adhammā’’ti āha.
තත්‍රායං අධිප්‌පායො – භික්‌ඛවෙ, අහං එවරූපෙසු සන්‌තප්‌පණීතෙසු ධම්‌මෙසු ඡන්‌දරාගප්‌පහානං වදාමි, කිං පන ඉමස්‌මිං අසද්‌ධම්‌මෙ ගාමධම්‌මෙ වසලධම්‌මෙ දුට්‌ඨුල්‌ලෙ ඔදකන්‌තිකෙ, යත්‌ථ අයං අරිට්‌ඨො මොඝපුරිසො නිද්‌දොසසඤ්‌ඤී පඤ්‌චසු කාමගුණෙසු ඡන්‌දරාගං නාලං අන්‌තරායායාති වදති. අරිට්‌ඨෙන විය න තුම්‌හෙහි මය්‌හං සාසනෙ කලලං වා කචවරං වා පක්‌ඛිපිතබ්‌බන්‌ති එවං භගවා ඉමිනාපි ඔවාදෙන අරිට්‌ඨංයෙව නිග්‌ගණ්‌හාති.
Tatrāyaṃ adhippāyo – bhikkhave, ahaṃ evarūpesu santappaṇītesu dhammesu chandarāgappahānaṃ vadāmi, kiṃ pana imasmiṃ asaddhamme gāmadhamme vasaladhamme duṭṭhulle odakantike, yattha ayaṃ ariṭṭho moghapuriso niddosasaññī pañcasu kāmaguṇesu chandarāgaṃ nālaṃ antarāyāyāti vadati. Ariṭṭhena viya na tumhehi mayhaṃ sāsane kalalaṃ vā kacavaraṃ vā pakkhipitabbanti evaṃ bhagavā imināpi ovādena ariṭṭhaṃyeva niggaṇhāti.
241. ඉදානි යො පඤ්‌චසු ඛන්‌ධෙසු තිවිධග්‌ගාහවසෙන අහං මමන්‌ති ගණ්‌හාති, සො මය්‌හං සාසනෙ අයං අරිට්‌ඨො විය කලලං කචවරං පක්‌ඛිපතීති දස්‌සෙන්‌තො ඡයිමානි, භික්‌ඛවෙතිආදිමාහ. තත්‌ථ දිට්‌ඨිට්‌ඨානානීති දිට්‌ඨිපි දිට්‌ඨිට්‌ඨානං, දිට්‌ඨියා ආරම්‌මණම්‌පි දිට්‌ඨිට්‌ඨානං, දිට්‌ඨියා පච්‌චයොපි. රූපං එතං මමාතිආදීසු එතං මමාති තණ්‌හාග්‌ගාහො. එසොහමස්‌මීති මානග්‌ගාහො. එසො මෙ අත්‌තාති දිට්‌ඨිග්‌ගාහො. එවං රූපාරම්‌මණා තණ්‌හාමානදිට්‌ඨියො කථිතා හොන්‌ති. රූපං පන අත්‌තාති න වත්‌තබ්‌බං. වෙදනාදීසුපි එසෙව නයො. දිට්‌ඨං රූපායතනං, සුතං සද්‌දායතනං , මුතං ගන්‌ධායතනං රසායතනං ඵොට්‌ඨබ්‌බායතනං, තඤ්‌හි පත්‌වා ගහෙතබ්‌බතො මුතන්‌ති වුත්‌තං. අවසෙසානි සත්‌තායතනානි විඤ්‌ඤාතං නාම. පත්‌තන්‌ති පරියෙසිත්‌වා වා අපරියෙසිත්‌වා වා පත්‌තං. පරියෙසිතන්‌ති පත්‌තං වා අප්‌පත්‌තං වා පරියෙසිතං. අනුවිචරිතං මනසාති චිත්‌තෙන අනුසඤ්‌චරිතං. ලොකස්‌මිඤ්‌හි පරියෙසිත්‌වා පත්‌තම්‌පි අත්‌ථි, පරියෙසිත්‌වා නොපත්‌තම්‌පි. අපරියෙසිත්‌වා පත්‌තම්‌පි අත්‌ථි, අපරියෙසිත්‌වා නොපත්‌තම්‌පි. තත්‌ථ පරියෙසිත්‌වා පත්‌තං පත්‌තං නාම. පරියෙසිත්‌වා නොපත්‌තං පරියෙසිතං නාම. අපරියෙසිත්‌වා පත්‌තඤ්‌ච, අපරියෙසිත්‌වා නොපත්‌තඤ්‌ච මනසානුවිචරිතං නාම.
241. Idāni yo pañcasu khandhesu tividhaggāhavasena ahaṃ mamanti gaṇhāti, so mayhaṃ sāsane ayaṃ ariṭṭho viya kalalaṃ kacavaraṃ pakkhipatīti dassento chayimāni, bhikkhavetiādimāha. Tattha diṭṭhiṭṭhānānīti diṭṭhipi diṭṭhiṭṭhānaṃ, diṭṭhiyā ārammaṇampi diṭṭhiṭṭhānaṃ, diṭṭhiyā paccayopi. Rūpaṃ etaṃ mamātiādīsu etaṃ mamāti taṇhāggāho. Esohamasmīti mānaggāho. Eso me attāti diṭṭhiggāho. Evaṃ rūpārammaṇā taṇhāmānadiṭṭhiyo kathitā honti. Rūpaṃ pana attāti na vattabbaṃ. Vedanādīsupi eseva nayo. Diṭṭhaṃ rūpāyatanaṃ, sutaṃ saddāyatanaṃ , mutaṃ gandhāyatanaṃ rasāyatanaṃ phoṭṭhabbāyatanaṃ, tañhi patvā gahetabbato mutanti vuttaṃ. Avasesāni sattāyatanāni viññātaṃ nāma. Pattanti pariyesitvā vā apariyesitvā vā pattaṃ. Pariyesitanti pattaṃ vā appattaṃ vā pariyesitaṃ. Anuvicaritaṃ manasāti cittena anusañcaritaṃ. Lokasmiñhi pariyesitvā pattampi atthi, pariyesitvā nopattampi. Apariyesitvā pattampi atthi, apariyesitvā nopattampi. Tattha pariyesitvā pattaṃ pattaṃ nāma. Pariyesitvā nopattaṃ pariyesitaṃ nāma. Apariyesitvā pattañca, apariyesitvā nopattañca manasānuvicaritaṃ nāma.
අථ වා පරියෙසිත්‌වා පත්‌තම්‌පි අපරියෙසිත්‌වා පත්‌තම්‌පි පත්‌තට්‌ඨෙන පත්‌තං නාම. පරියෙසිත්‌වා නොපත්‌තං පරියෙසිතං නාම. අපරියෙසිත්‌වා නොපත්‌තං මනසානුවිචරිතං නාම. සබ්‌බං වා එතං මනසා අනුවිචරිතත්‌තා මනසානුවිචරිතං නාම. ඉමිනා විඤ්‌ඤාණාරම්‌මණා තණ්‌හාමානදිට්‌ඨියො කථිතා, දෙසනාවිලාසෙන හෙට්‌ඨා දිට්‌ඨාදිආරම්‌මණවසෙන විඤ්‌ඤාණං දස්‌සිතං . යම්‌පි තං දිට්‌ඨිට්‌ඨානන්‌ති යම්‌පි එතං සො ලොකොතිආදිනා නයෙන පවත්‌තං දිට්‌ඨිට්‌ඨානං.
Atha vā pariyesitvā pattampi apariyesitvā pattampi pattaṭṭhena pattaṃ nāma. Pariyesitvā nopattaṃ pariyesitaṃ nāma. Apariyesitvā nopattaṃ manasānuvicaritaṃ nāma. Sabbaṃ vā etaṃ manasā anuvicaritattā manasānuvicaritaṃ nāma. Iminā viññāṇārammaṇā taṇhāmānadiṭṭhiyo kathitā, desanāvilāsena heṭṭhā diṭṭhādiārammaṇavasena viññāṇaṃ dassitaṃ . Yampi taṃ diṭṭhiṭṭhānanti yampi etaṃ so lokotiādinā nayena pavattaṃ diṭṭhiṭṭhānaṃ.
සො ලොකො සො අත්‌තාති යා එසා ‘‘රූපං අත්‌තතො සමනුපස්‌සතී’’තිආදිනා නයෙන පවත්‌තා දිට්‌ඨි ලොකො ච අත්‌තා චාති ගණ්‌හාති, තං සන්‌ධාය වුත්‌තං. සො පෙච්‌ච භවිස්‌සාමීති සො අහං පරලොකං ගන්‌ත්‌වා නිච්‌චො භවිස්‌සාමි, ධුවො සස්‌සතො අවිපරිණාමධම්‌මො භවිස්‌සාමි, සිනෙරුමහාපථවීමහාසමුද්‌දාදීහි සස්‌සතීහි සමං තථෙව ඨස්‌සාමි. තම්‌පි එතං මමාති තම්‌පි දස්‌සනං එතං මම, එසොහමස්‌මි, එසො මෙ අත්‌තාති සමනුපස්‌සති. ඉමිනා දිට්‌ඨාරම්‌මණා තණ්‌හාමානදිට්‌ඨියො කථිතා. විපස්‌සනාය පටිවිපස්‌සනාකාලෙ විය පච්‌ඡිමදිට්‌ඨියා පුරිමදිට්‌ඨිග්‌ගහණකාලෙ එවං හොති.
So loko so attāti yā esā ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādinā nayena pavattā diṭṭhi loko ca attā cāti gaṇhāti, taṃ sandhāya vuttaṃ. So pecca bhavissāmīti so ahaṃ paralokaṃ gantvā nicco bhavissāmi, dhuvo sassato avipariṇāmadhammo bhavissāmi, sinerumahāpathavīmahāsamuddādīhi sassatīhi samaṃ tatheva ṭhassāmi. Tampi etaṃ mamāti tampi dassanaṃ etaṃ mama, esohamasmi, eso me attāti samanupassati. Iminā diṭṭhārammaṇā taṇhāmānadiṭṭhiyo kathitā. Vipassanāya paṭivipassanākāle viya pacchimadiṭṭhiyā purimadiṭṭhiggahaṇakāle evaṃ hoti.
සුක්‌කපක්‌ඛෙ රූපං නෙතං මමාති රූපෙ තණ්‌හාමානදිට්‌ඨිග්‌ගාහා පටික්‌ඛිත්‌තා. වෙදනාදීසුපි එසෙව නයො. සමනුපස්‌සතීති ඉමස්‌ස පන පදස්‌ස තණ්‌හාසමනුපස්‌සනා මානසමනුපස්‌සනා දිට්‌ඨිසමනුපස්‌සනා ඤාණසමනුපස්‌සනාති චතස්‌සො සමනුපස්‌සනාති අත්‌ථො. තා කණ්‌හපක්‌ඛෙ තිස්‌සන්‌නං සමනුපස්‌සනානං, සුක්‌කපක්‌ඛෙ ඤාණසමනුපස්‌සනාය වසෙන වෙදිතබ්‌බා. අසති න පරිතස්‌සතීති අවිජ්‌ජමානෙ භයපරිතස්‌සනාය තණ්‌හාපරිතස්‌සනාය වා න පරිතස්‌සති. ඉමිනා භගවා අජ්‌ඣත්‌තක්‌ඛන්‌ධවිනාසෙ අපරිතස්‌සමානං ඛීණාසවං දස්‌සෙන්‌තො දෙසනං මත්‌ථකං පාපෙසි.
Sukkapakkhe rūpaṃ netaṃ mamāti rūpe taṇhāmānadiṭṭhiggāhā paṭikkhittā. Vedanādīsupi eseva nayo. Samanupassatīti imassa pana padassa taṇhāsamanupassanā mānasamanupassanā diṭṭhisamanupassanā ñāṇasamanupassanāti catasso samanupassanāti attho. Tā kaṇhapakkhe tissannaṃ samanupassanānaṃ, sukkapakkhe ñāṇasamanupassanāya vasena veditabbā. Asati na paritassatīti avijjamāne bhayaparitassanāya taṇhāparitassanāya vā na paritassati. Iminā bhagavā ajjhattakkhandhavināse aparitassamānaṃ khīṇāsavaṃ dassento desanaṃ matthakaṃ pāpesi.
242. එවං වුත්‌තෙ අඤ්‌ඤතරො භික්‌ඛූති එවං භගවතා වුත්‌තෙ අඤ්‌ඤතරො අනුසන්‌ධිකුසලො භික්‌ඛු – ‘‘භගවතා අජ්‌ඣත්‌තක්‌ඛන්‌ධවිනාසෙ අපරිතස්‌සන්‌තං ඛීණාසවං දස්‌සෙත්‌වා දෙසනා නිට්‌ඨාපිතා, අජ්‌ඣත්‌තං අපරිතස්‌සන්‌තෙ ඛො පන සති අජ්‌ඣත්‌තං පරිතස්‌සකෙන බහිද්‌ධා පරික්‌ඛාරවිනාසෙ පරිතස්‌සකෙන අපරිතස්‌සකෙන චාපි භවිතබ්‌බං. ඉති ඉමෙහි චතූහි කාරණෙහි අයං පඤ්‌හො පුච්‌ඡිතබ්‌බො’’ති චින්‌තෙත්‌වා එකංසං චීවරං කත්‌වා අඤ්‌ජලිං පග්‌ගය්‌හ භගවන්‌තං එතදවොච. බහිද්‌ධා අසතීති බහිද්‌ධා පරික්‌ඛාරවිනාසෙ. අහු වත මෙති අහොසි වත මෙ භද්‌දකං යානං වාහනං හිරඤ්‌ඤං සුවණ්‌ණන්‌ති අත්‌ථො. තං වත මෙ නත්‌ථීති තං වත ඉදානි මය්‌හං නත්‌ථි, රාජූහි වා චොරෙහි වා හටං, අග්‌ගිනා වා දඩ්‌ඪං, උදකෙන වා වුළ්‌හං, පරිභොගෙන වා ජිණ්‌ණං. සියා වත මෙති භවෙය්‍ය වත මය්‌හං යානං වාහනං හිරඤ්‌ඤං සුවණ්‌ණං සාලි වීහි යවො ගොධුමො. තං වතාහං න ලභාමීති තමහං අලභමානො තදනුච්‌ඡවිකං කම්‌මං අකත්‌වා නිසින්‌නත්‌තා ඉදානි න ලභාමීති සොචති, අයං අගාරියසොචනා, අනගාරියස්‌ස පත්‌තචීවරාදීනං වසෙන වෙදිතබ්‌බා.
242.Evaṃvutte aññataro bhikkhūti evaṃ bhagavatā vutte aññataro anusandhikusalo bhikkhu – ‘‘bhagavatā ajjhattakkhandhavināse aparitassantaṃ khīṇāsavaṃ dassetvā desanā niṭṭhāpitā, ajjhattaṃ aparitassante kho pana sati ajjhattaṃ paritassakena bahiddhā parikkhāravināse paritassakena aparitassakena cāpi bhavitabbaṃ. Iti imehi catūhi kāraṇehi ayaṃ pañho pucchitabbo’’ti cintetvā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā añjaliṃ paggayha bhagavantaṃ etadavoca. Bahiddhā asatīti bahiddhā parikkhāravināse. Ahu vata meti ahosi vata me bhaddakaṃ yānaṃ vāhanaṃ hiraññaṃ suvaṇṇanti attho. Taṃ vata me natthīti taṃ vata idāni mayhaṃ natthi, rājūhi vā corehi vā haṭaṃ, agginā vā daḍḍhaṃ, udakena vā vuḷhaṃ, paribhogena vā jiṇṇaṃ. Siyā vata meti bhaveyya vata mayhaṃ yānaṃ vāhanaṃ hiraññaṃ suvaṇṇaṃ sāli vīhi yavo godhumo. Taṃ vatāhaṃ na labhāmīti tamahaṃ alabhamāno tadanucchavikaṃ kammaṃ akatvā nisinnattā idāni na labhāmīti socati, ayaṃ agāriyasocanā, anagāriyassa pattacīvarādīnaṃ vasena veditabbā.
අපරිතස්‌සනාවාරෙ න එවං හොතීති යෙහි කිලෙසෙහි එවං භවෙය්‍ය, තෙසං පහීනත්‌තා න එවං හොති. දිට්‌ඨිට්‌ඨානාධිට්‌ඨානපරියුට්‌ඨානාභිනිවෙසානුසයානන්‌ති දිට්‌ඨීනඤ්‌ච දිට්‌ඨිට්‌ඨානානඤ්‌ච දිට්‌ඨාධිට්‌ඨානානඤ්‌ච දිට්‌ඨිපරියුට්‌ඨානානඤ්‌ච අභිනිවෙසානුසයානඤ්‌ච. සබ්‌බසඞ්‌ඛාරසමථායාති නිබ්‌බානත්‌ථාය. නිබ්‌බානඤ්‌හි ආගම්‌ම සබ්‌බසඞ්‌ඛාරාඉඤ්‌ජිතානි, සබ්‌බසඞ්‌ඛාරචලනානි සබ්‌බසඞ්‌ඛාරවිප්‌ඵන්‌දිතානි සම්‌මන්‌ති වූපසම්‌මන්‌ති, තස්‌මා තං, ‘‘සබ්‌බසඞ්‌ඛාරසමථො’’ති වුච්‌චති. තදෙව ච ආගම්‌ම ඛන්‌ධූපධි කිලෙසූපධි අභිසඞ්‌ඛාරූපධි, පඤ්‌චකාමගුණූපධීති ඉමෙ උපධයො පටිනිස්‌සජ්‌ජියන්‌ති, තණ්‌හා ඛීයති විරජ්‌ජති නිරුජ්‌ඣති, තස්‌මා තං, ‘‘සබ්‌බූපධිපටිනිස්‌සග්‌ගො තණ්‌හාක්‌ඛයො විරාගො නිරොධො’’ති වුච්‌චති. නිබ්‌බානායාති අයං පනස්‌ස සරූපනිද්‌දෙසො, ඉති සබ්‌බෙහෙව ඉමෙහි පදෙහි නිබ්‌බානස්‌ස සච්‌ඡිකිරියත්‌ථාය ධම්‌මං දෙසෙන්‌තස්‌සාති අයමත්‌ථො දීපිතො. තස්‌සෙවං හොතීති තස්‌ස දිට්‌ඨිගතිකස්‌ස උච්‌ඡිජ්‌ජිස්‌සාමි නාමස්‌සු, විනස්‌සිස්‌සාමි නාමස්‌සු, නාස්‌සු නාම භවිස්‌සාමීති එවං හොති. දිට්‌ඨිගතිකස්‌ස හි තිලක්‌ඛණං ආරොපෙත්‌වා සුඤ්‌ඤතාපටිසංයුත්‌තං කත්‌වා දෙසියමානං ධම්‌මං සුණන්‌තස්‌ස තාසො උප්‌පජ්‌ජති. වුත්‌තඤ්‌හෙතං – ‘‘තාසො හෙසො, භික්‌ඛවෙ, අසුතවතො පුථුජ්‌ජනස්‌ස නො චස්‌සං, නො ච මෙ සියා’’ති (සං. නි. 3.55).
Aparitassanāvāre na evaṃ hotīti yehi kilesehi evaṃ bhaveyya, tesaṃ pahīnattā na evaṃ hoti. Diṭṭhiṭṭhānādhiṭṭhānapariyuṭṭhānābhinivesānusayānanti diṭṭhīnañca diṭṭhiṭṭhānānañca diṭṭhādhiṭṭhānānañca diṭṭhipariyuṭṭhānānañca abhinivesānusayānañca. Sabbasaṅkhārasamathāyāti nibbānatthāya. Nibbānañhi āgamma sabbasaṅkhārāiñjitāni, sabbasaṅkhāracalanāni sabbasaṅkhāravipphanditāni sammanti vūpasammanti, tasmā taṃ, ‘‘sabbasaṅkhārasamatho’’ti vuccati. Tadeva ca āgamma khandhūpadhi kilesūpadhi abhisaṅkhārūpadhi, pañcakāmaguṇūpadhīti ime upadhayo paṭinissajjiyanti, taṇhā khīyati virajjati nirujjhati, tasmā taṃ, ‘‘sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodho’’ti vuccati. Nibbānāyāti ayaṃ panassa sarūpaniddeso, iti sabbeheva imehi padehi nibbānassa sacchikiriyatthāya dhammaṃ desentassāti ayamattho dīpito. Tassevaṃ hotīti tassa diṭṭhigatikassa ucchijjissāmi nāmassu, vinassissāmi nāmassu, nāssu nāma bhavissāmīti evaṃ hoti. Diṭṭhigatikassa hi tilakkhaṇaṃ āropetvā suññatāpaṭisaṃyuttaṃ katvā desiyamānaṃ dhammaṃ suṇantassa tāso uppajjati. Vuttañhetaṃ – ‘‘tāso heso, bhikkhave, asutavato puthujjanassa no cassaṃ, no ca me siyā’’ti (saṃ. ni. 3.55).
243. එත්‌තාවතා බහිද්‌ධාපරික්‌ඛාරවිනාසෙ තස්‌සනකස්‌ස ච නොතස්‌සනකස්‌ස ච අජ්‌ඣත්‌තක්‌ඛන්‌ධවිනාසෙ තස්‌සනකස්‌ස ච නොතස්‌සනකස්‌ස චාති ඉමෙසං වසෙන චතුක්‌කොටිකා සුඤ්‌ඤතා කථිතා. ඉදානි බහිද්‌ධා පරික්‌ඛාරං පරිග්‌ගහං නාම කත්‌වා, වීසතිවත්‌ථුකං සක්‌කායදිට්‌ඨිං අත්‌තවාදුපාදානං නාම කත්‌වා, සක්‌කායදිට්‌ඨිපමුඛා ද්‌වාසට්‌ඨි දිට්‌ඨියො දිට්‌ඨිනිස්‌සයං නාම කත්‌වා තිකොටිකං සුඤ්‌ඤතං දස්‌සෙතුං තං, භික්‌ඛවෙ, පරිග්‌ගහන්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ පරිග්‌ගහන්‌ති බහිද්‌ධා පරික්‌ඛාරං. පරිග්‌ගණ්‌හෙය්‍යාථාති යථා විඤ්‌ඤූ මනුස්‌සො පරිග්‌ගණ්‌හෙය්‍ය . අහම්‌පි ඛො තං, භික්‌ඛවෙති, භික්‌ඛවෙ, තුම්‌හෙපි න පස්‌සථ, අහම්‌පි න පස්‌සාමි, ඉති එවරූපො පරිග්‌ගහො නත්‌ථීති දස්‌සෙති. එවං සබ්‌බත්‌ථ අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
243. Ettāvatā bahiddhāparikkhāravināse tassanakassa ca notassanakassa ca ajjhattakkhandhavināse tassanakassa ca notassanakassa cāti imesaṃ vasena catukkoṭikā suññatā kathitā. Idāni bahiddhā parikkhāraṃ pariggahaṃ nāma katvā, vīsativatthukaṃ sakkāyadiṭṭhiṃ attavādupādānaṃ nāma katvā, sakkāyadiṭṭhipamukhā dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhinissayaṃ nāma katvā tikoṭikaṃ suññataṃ dassetuṃ taṃ, bhikkhave, pariggahantiādimāha. Tattha pariggahanti bahiddhā parikkhāraṃ. Pariggaṇheyyāthāti yathā viññū manusso pariggaṇheyya . Ahampi kho taṃ, bhikkhaveti, bhikkhave, tumhepi na passatha, ahampi na passāmi, iti evarūpo pariggaho natthīti dasseti. Evaṃ sabbattha attho veditabbo.
244. එවං තිකොටිකං සුඤ්‌ඤතං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි අජ්‌ඣත්‌තක්‌ඛන්‌ධෙ අත්‌තාති බහිද්‌ධා පරික්‌ඛාරෙ අත්‌තනියන්‌ති කත්‌වා ද්‌විකොටිකං දස්‌සෙන්‌තො අත්‌තනි වා, භික්‌ඛවෙ, සතීතිආදිමාහ . තත්‌ථ අයං සඞ්‌ඛෙපත්‌ථො, භික්‌ඛවෙ, අත්‌තනි වා සති ඉදං මෙ පරික්‌ඛාරජාතං අත්‌තනියන්‌ති අස්‌ස, අත්‌තනියෙව වා පරික්‌ඛාරෙ සති අයං මෙ අත්‌තා ඉමස්‌ස පරික්‌ඛාරස්‌ස සාමීති, එවං අහන්‌ති. සති මමාති, මමාති සති අහන්‌ති යුත්‌තං භවෙය්‍ය. සච්‌චතොති භූතතො, ථෙතතොති තථතො ථිරතො වා.
244. Evaṃ tikoṭikaṃ suññataṃ dassetvā idāni ajjhattakkhandhe attāti bahiddhā parikkhāre attaniyanti katvā dvikoṭikaṃ dassento attani vā, bhikkhave, satītiādimāha . Tattha ayaṃ saṅkhepattho, bhikkhave, attani vā sati idaṃ me parikkhārajātaṃ attaniyanti assa, attaniyeva vā parikkhāre sati ayaṃ me attā imassa parikkhārassa sāmīti, evaṃ ahanti. Sati mamāti, mamāti sati ahanti yuttaṃ bhaveyya. Saccatoti bhūtato, thetatoti tathato thirato vā.
ඉදානි ඉමෙ පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධෙ අනිච්‌චං දුක්‌ඛං අනත්‌තාති එවං තිපරිවට්‌ටවසෙන අග්‌ගණ්‌හන්‌තො අයං අරිට්‌ඨො විය මය්‌හං සාසනෙ කලලං කචවරං පක්‌ඛිපතීති දස්‌සෙන්‌තො තං කිං මඤ්‌ඤථ, භික්‌ඛවෙ, රූපං නිච්‌චං වාතිආදිමාහ. තත්‌ථ අනිච්‌චං, භන්‌තෙති, භන්‌තෙ, යස්‌මා හුත්‌වා න හොති, තස්‌මා අනිච්‌චං. උප්‌පාදවයවත්‌තිතො විපරිණාමතාවකාලිකනිච්‌චපටික්‌ඛෙපට්‌ඨෙන වාති චතූහි කාරණෙහි අනිච්‌චං. දුක්‌ඛං, භන්‌තෙති, භන්‌තෙ, පටිපීළනාකාරෙන දුක්‌ඛං, සන්‌තාපදුක්‌ඛමදුක්‌ඛවත්‌ථුකසුඛපටික්‌ඛෙපට්‌ඨෙන වාති චතූහි කාරණෙහි දුක්‌ඛං. විපරිණාමධම්‌මන්‌ති භවසඞ්‌කන්‌තිඋපගමනසභාවං පකතිභාවවිජහනසභාවං. කල්‌ලං නු තං සමනුපස්‌සිතුං එතං මම, එසොහමස්‌මි, එසො මෙ අත්‌තාති යුත්‌තං නු ඛො තං ඉමෙසං තිණ්‌ණං තණ්‌හාමානදිට්‌ඨිග්‌ගාහානං වසෙන අහං මමාති එවං ගහෙතුං. නො හෙතං, භන්‌තෙති ඉමිනා තෙ භික්‌ඛූ අවසවත්‌තනාකාරෙන රූපං, භන්‌තෙ, අනත්‌තාති පටිජානන්‌ති. සුඤ්‌ඤඅස්‌සාමිකඅනිස්‌සරඅත්‌තපටික්‌ඛෙපට්‌ඨෙන වාති චතූහි කාරණෙහි අනත්‌තා.
Idāni ime pañcakkhandhe aniccaṃ dukkhaṃ anattāti evaṃ tiparivaṭṭavasena aggaṇhanto ayaṃ ariṭṭho viya mayhaṃ sāsane kalalaṃ kacavaraṃ pakkhipatīti dassento taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vātiādimāha. Tattha aniccaṃ, bhanteti, bhante, yasmā hutvā na hoti, tasmā aniccaṃ. Uppādavayavattito vipariṇāmatāvakālikaniccapaṭikkhepaṭṭhena vāti catūhi kāraṇehi aniccaṃ. Dukkhaṃ, bhanteti, bhante, paṭipīḷanākārena dukkhaṃ, santāpadukkhamadukkhavatthukasukhapaṭikkhepaṭṭhena vāti catūhi kāraṇehi dukkhaṃ. Vipariṇāmadhammanti bhavasaṅkantiupagamanasabhāvaṃ pakatibhāvavijahanasabhāvaṃ. Kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ etaṃ mama, esohamasmi, eso me attāti yuttaṃ nu kho taṃ imesaṃ tiṇṇaṃ taṇhāmānadiṭṭhiggāhānaṃ vasena ahaṃ mamāti evaṃ gahetuṃ. No hetaṃ, bhanteti iminā te bhikkhū avasavattanākārena rūpaṃ, bhante, anattāti paṭijānanti. Suññaassāmikaanissaraattapaṭikkhepaṭṭhena vāti catūhi kāraṇehi anattā.
භගවා හි කත්‌ථචි අනිච්‌චවසෙන අනත්‌තත්‌තං දස්‌සෙති, කත්‌ථචි දුක්‌ඛවසෙන, කත්‌ථචි උභයවසෙන. ‘‘චක්‌ඛු අත්‌තාති යො වදෙය්‍ය, තං න උපපජ්‌ජති, චක්‌ඛුස්‌ස උප්‌පාදොපි වයොපි පඤ්‌ඤායති. යස්‌ස ඛො පන උප්‌පාදොපි වයොපි පඤ්‌ඤායති, අත්‌තා මෙ උප්‌පජ්‌ජති ච වෙති චාති ඉච්‌චස්‌ස එවමාගතං හොති, තස්‌මා තං න උපපජ්‌ජති චක්‌ඛු අත්‌තාති යො වදෙය්‍ය, ඉති චක්‌ඛු අනත්‌තා’’ති (ම. නි. 3.422) ඉමස්‌මිඤ්‌හි ඡඡක්‌කසුත්‌තෙ අනිච්‌චවසෙන අනත්‌තතං දස්‌සෙති. ‘‘රූපඤ්‌ච හිදං, භික්‌ඛවෙ , අත්‌තා අභවිස්‌ස, නයිදං රූපං ආබාධාය සංවත්‌තෙය්‍ය, ලබ්‌භෙථ ච රූපෙ ‘එවං මෙ රූපං හොතු, එවං මෙ රූපං මා අහොසී’ති. යස්‌මා ච ඛො, භික්‌ඛවෙ, රූපං අනත්‌තා, තස්‌මා රූපං ආබාධාය සංවත්‌තති, න ච ලබ්‌භති රූපෙ ‘එවං මෙ රූපං හොතු, එවං මෙ රූපං මා අහොසී’’’ති (මහාව. 20; සං. නි. 3.59) ඉමස්‌මිං අනත්‌තලක්‌ඛණසුත්‌තෙ දුක්‌ඛවසෙන අනත්‌තතං දස්‌සෙති. ‘‘රූපං, භික්‌ඛවෙ, අනිච්‌චං, යදනිච්‌චං තං දුක්‌ඛං, යං දුක්‌ඛං තදනත්‌තා, යදනත්‌තා තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්‌මි, න මෙසො අත්‌තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දට්‌ඨබ්‌බ’’න්‌ති (සං. නි. 3.76) ඉමස්‌මිං අරහත්‌තසුත්‌තෙ උභයවසෙන අනත්‌තතං දස්‌සෙති. කස්‌මා? අනිච්‌චං දුක්‌ඛඤ්‌ච පාකටං. අනත්‌තාති න පාකටං.
Bhagavā hi katthaci aniccavasena anattattaṃ dasseti, katthaci dukkhavasena, katthaci ubhayavasena. ‘‘Cakkhu attāti yo vadeyya, taṃ na upapajjati, cakkhussa uppādopi vayopi paññāyati. Yassa kho pana uppādopi vayopi paññāyati, attā me uppajjati ca veti cāti iccassa evamāgataṃ hoti, tasmā taṃ na upapajjati cakkhu attāti yo vadeyya, iti cakkhu anattā’’ti (ma. ni. 3.422) imasmiñhi chachakkasutte aniccavasena anattataṃ dasseti. ‘‘Rūpañca hidaṃ, bhikkhave , attā abhavissa, nayidaṃ rūpaṃ ābādhāya saṃvatteyya, labbhetha ca rūpe ‘evaṃ me rūpaṃ hotu, evaṃ me rūpaṃ mā ahosī’ti. Yasmā ca kho, bhikkhave, rūpaṃ anattā, tasmā rūpaṃ ābādhāya saṃvattati, na ca labbhati rūpe ‘evaṃ me rūpaṃ hotu, evaṃ me rūpaṃ mā ahosī’’’ti (mahāva. 20; saṃ. ni. 3.59) imasmiṃ anattalakkhaṇasutte dukkhavasena anattataṃ dasseti. ‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā, yadanattā taṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabba’’nti (saṃ. ni. 3.76) imasmiṃ arahattasutte ubhayavasena anattataṃ dasseti. Kasmā? Aniccaṃ dukkhañca pākaṭaṃ. Anattāti na pākaṭaṃ.
පරිභොගභාජනාදීසු හි භින්‌නෙසු අහො අනිච්‌චන්‌ති වදන්‌ති, අහො අනත්‌තාති වත්‌තා නාම නත්‌ථි. සරීරෙ ගණ්‌ඩපිළකාදීසු වා උට්‌ඨිතාසු කණ්‌ටකෙන වා විද්‌ධා අහො දුක්‌ඛන්‌ති වදන්‌ති, අහො අනත්‌තාති පන වත්‌තා නාම නත්‌ථි. කස්‌මා? ඉදඤ්‌හි අනත්‌තලක්‌ඛණං නාම අවිභූතං දුද්‌දසං දුප්‌පඤ්‌ඤාපනං. තෙන තං භගවා අනිච්‌චවසෙන වා දුක්‌ඛවසෙන වා උභයවසෙන වා දස්‌සෙති. තයිදං ඉමස්‌මිම්‌පි තෙපරිවට්‌ටෙ අනිච්‌චදුක්‌ඛවසෙනෙව දස්‌සිතං. වෙදනාදීසුපි එසෙව නයො.
Paribhogabhājanādīsu hi bhinnesu aho aniccanti vadanti, aho anattāti vattā nāma natthi. Sarīre gaṇḍapiḷakādīsu vā uṭṭhitāsu kaṇṭakena vā viddhā aho dukkhanti vadanti, aho anattāti pana vattā nāma natthi. Kasmā? Idañhi anattalakkhaṇaṃ nāma avibhūtaṃ duddasaṃ duppaññāpanaṃ. Tena taṃ bhagavā aniccavasena vā dukkhavasena vā ubhayavasena vā dasseti. Tayidaṃ imasmimpi teparivaṭṭe aniccadukkhavaseneva dassitaṃ. Vedanādīsupi eseva nayo.
තස්‌මා තිහ, භික්‌ඛවෙති, භික්‌ඛවෙ, යස්‌මා එතරහි අඤ්‌ඤදාපි රූපං අනිච්‌චං දුක්‌ඛං අනත්‌තා, තස්‌මාති අත්‌ථො. යංකිඤ්‌චි රූපන්‌තිආදීනි විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ ඛන්‌ධනිද්‌දෙසෙ විත්‌ථාරිතානෙව.
Tasmā tiha, bhikkhaveti, bhikkhave, yasmā etarahi aññadāpi rūpaṃ aniccaṃ dukkhaṃ anattā, tasmāti attho. Yaṃkiñci rūpantiādīni visuddhimagge khandhaniddese vitthāritāneva.
245. නිබ්‌බින්‌දතීති උක්‌කණ්‌ඨති. එත්‌ථ ච නිබ්‌බිදාති වුට්‌ඨානගාමිනීවිපස්‌සනා අධිප්‌පෙතා. වුට්‌ඨානගාමිනීවිපස්‌සනාය හි බහූනි නාමානි. එසා හි කත්‌ථචි සඤ්‌ඤග්‌ගන්‌ති වුත්‌තා. කත්‌ථචි ධම්‌මට්‌ඨිතිඤාණන්‌ති. කත්‌ථචි පාරිසුද්‌ධිපධානියඞ්‌ගන්‌ති. කත්‌ථචි පටිපදාඤාණදස්‌සනවිසුද්‌ධීති . කත්‌ථචි තම්‌මයතාපරියාදානන්‌ති. කත්‌ථචි තීහි නාමෙහි. කත්‌ථචි ද්‌වීහීති.
245.Nibbindatīti ukkaṇṭhati. Ettha ca nibbidāti vuṭṭhānagāminīvipassanā adhippetā. Vuṭṭhānagāminīvipassanāya hi bahūni nāmāni. Esā hi katthaci saññagganti vuttā. Katthaci dhammaṭṭhitiñāṇanti. Katthaci pārisuddhipadhāniyaṅganti. Katthaci paṭipadāñāṇadassanavisuddhīti . Katthaci tammayatāpariyādānanti. Katthaci tīhi nāmehi. Katthaci dvīhīti.
තත්‌ථ පොට්‌ඨපාදසුත්‌තෙ තාව ‘‘සඤ්‌ඤා ඛො, පොට්‌ඨපාද, පඨමං උප්‌පජ්‌ජති, පච්‌ඡා ඤාණ’’න්‌ති (දී. නි. 1.416) එවං සඤ්‌ඤග්‌ගන්‌ති වුත්‌තා. සුසිමසුත්‌තෙ ‘‘පුබ්‌බෙ ඛො, සුසිම, ධම්‌මට්‌ඨිතිඤාණං , පච්‌ඡා නිබ්‌බානෙ ඤාණ’’න්‌ති (සං. නි. 2.70) එවං ධම්‌මට්‌ඨිතිඤාණන්‌ති වුත්‌තා. දසුත්‌තරසුත්‌තෙ ‘‘පටිපදාඤාණදස්‌සනවිසුද්‌ධිපධානියඞ්‌ග’’න්‌ති (දී. නි. 3.359) එවං පාරිසුද්‌ධිපදානියඞ්‌ගන්‌ති වුත්‌තා. රථවිනීතෙ ‘‘කිං නු ඛො, ආවුසො, පටිපදාඤාණදස්‌සනවිසුද්‌ධත්‌ථං භගවති බ්‍රහ්‌මචරියං වුස්‌සතී’’ති (ම. නි. 1.257) එවං පටිපදාඤාණදස්‌සනවිසුද්‌ධීති වුත්‌තා. සළායතනවිභඞ්‌ගෙ ‘‘අතම්‌මයතං, භික්‌ඛවෙ, නිස්‌සාය අතම්‌මයතං ආගම්‌ම යායං උපෙක්‌ඛා නානත්‌තා නානත්‌තසිතා, තං අභිනිවජ්‌ජෙත්‌වා යායං උපෙක්‌ඛා එකත්‌තා එකත්‌තසිතා, තං නිස්‌සාය තං ආගම්‌ම එවමෙතිස්‌සා පහානං හොති, එවමෙතිස්‌සා සමතික්‌කමො හොතී’’ති (දී. නි. 3.310) එවං තම්‌මයතාපරියාදානන්‌ති වුත්‌තා. පටිසම්‌භිදාමග්‌ගෙ ‘‘යා ච මුඤ්‌චිතුකම්‍යතා, යා ච පටිසඞ්‌ඛානුපස්‌සනා, යා ච සඞ්‌ඛාරුපෙක්‌ඛා, ඉමෙ ධම්‌මා එකත්‌ථා බ්‍යඤ්‌ජනමෙව නාන’’න්‌ති (පටි. ම. 1.54) එවං තීහි නාමෙහි වුත්‌තා. පට්‌ඨානෙ ‘‘අනුලොමං ගොත්‍රභුස්‌ස අනන්‌තරපච්‌චයෙන පච්‌චයො, අනුලොමං වොදානස්‌ස අනන්‌තරපච්‌චයෙන පච්‌චයො’’ති (පට්‌ඨා. 1.1.417) එවං ද්‌වීහි නාමෙහි වුත්‌තා. ඉමස්‌මිං පන අලගද්‌දසුත්‌තෙ නිබ්‌බින්‌දතීති නිබ්‌බිදානාමෙන ආගතා.
Tattha poṭṭhapādasutte tāva ‘‘saññā kho, poṭṭhapāda, paṭhamaṃ uppajjati, pacchā ñāṇa’’nti (dī. ni. 1.416) evaṃ saññagganti vuttā. Susimasutte ‘‘pubbe kho, susima, dhammaṭṭhitiñāṇaṃ , pacchā nibbāne ñāṇa’’nti (saṃ. ni. 2.70) evaṃ dhammaṭṭhitiñāṇanti vuttā. Dasuttarasutte ‘‘paṭipadāñāṇadassanavisuddhipadhāniyaṅga’’nti (dī. ni. 3.359) evaṃ pārisuddhipadāniyaṅganti vuttā. Rathavinīte ‘‘kiṃ nu kho, āvuso, paṭipadāñāṇadassanavisuddhatthaṃ bhagavati brahmacariyaṃ vussatī’’ti (ma. ni. 1.257) evaṃ paṭipadāñāṇadassanavisuddhīti vuttā. Saḷāyatanavibhaṅge ‘‘atammayataṃ, bhikkhave, nissāya atammayataṃ āgamma yāyaṃ upekkhā nānattā nānattasitā, taṃ abhinivajjetvā yāyaṃ upekkhā ekattā ekattasitā, taṃ nissāya taṃ āgamma evametissā pahānaṃ hoti, evametissā samatikkamo hotī’’ti (dī. ni. 3.310) evaṃ tammayatāpariyādānanti vuttā. Paṭisambhidāmagge ‘‘yā ca muñcitukamyatā, yā ca paṭisaṅkhānupassanā, yā ca saṅkhārupekkhā, ime dhammā ekatthā byañjanameva nāna’’nti (paṭi. ma. 1.54) evaṃ tīhi nāmehi vuttā. Paṭṭhāne ‘‘anulomaṃ gotrabhussa anantarapaccayena paccayo, anulomaṃ vodānassa anantarapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.417) evaṃ dvīhi nāmehi vuttā. Imasmiṃ pana alagaddasutte nibbindatīti nibbidānāmena āgatā.
නිබ්‌බිදා විරජ්‌ජතීති එත්‌ථ විරාගොති මග්‌ගො විරාගා විමුච්‌චතීති එත්‌ථ විරාගෙන මග්‌ගෙන විමුච්‌චතීති ඵලං කථිතං. විමුත්‌තස්‌මිං විමුත්‌තමිති ඤාණං හොතීති ඉධ පච්‌චවෙක්‌ඛණා කථිතා.
Nibbidā virajjatīti ettha virāgoti maggo virāgā vimuccatīti ettha virāgena maggena vimuccatīti phalaṃ kathitaṃ. Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hotīti idha paccavekkhaṇā kathitā.
එවං විමුත්‌තචිත්‌තං මහාඛීණාසවං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි තස්‌ස යථාභූතෙහි පඤ්‌චහි කාරණෙහි නාමං ගණ්‌හන්‌තො අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙතිආදිමාහ. අවිජ්‌ජාති වට්‌ටමූලිකා අවිජ්‌ජා. අයඤ්‌හි දුරුක්‌ඛිපනට්‌ඨෙන පලිඝොති වුච්‌චති. තෙනෙස තස්‌ස උක්‌ඛිත්‌තත්‌තා උක්‌ඛිත්‌තපලිඝොති වුත්‌තො. තාලාවත්‌ථුකතාති සීසච්‌ඡින්‌නතාලො විය කතා, සමූලං වා තාලං උද්‌ධරිත්‌වා තාලස්‌ස වත්‌ථු විය කතා, යථා තස්‌මිං වත්‌ථුස්‌මිං පුන සො තාලො න පඤ්‌ඤායති, එවං පුන අපඤ්‌ඤත්‌තිභාවං නීතාති අත්‌ථො. පොනොබ්‌භවිකොති පුනබ්‌භවදායකො. ජාතිසංසාරොතිආදීසු ජායනවසෙන චෙව සංසරණවසෙන ච එවං ලද්‌ධනාමානං පුනබ්‌භවඛන්‌ධානං පච්‌චයො කම්‌මාභිසඞ්‌ඛාරො. සො හි පුනප්‌පුනං උප්‌පත්‌තිකරණවසෙන පරික්‌ඛිපිත්‌වා ඨිතත්‌තා පරික්‌ඛාති වුච්‌චති, තෙනෙස තස්‌සා සංකිණ්‌ණත්‌තා විකිණ්‌ණත්‌තා සංකිණ්‌ණපරික්‌ඛොති වුත්‌තො. තණ්‌හාති වට්‌ටමූලිකා තණ්‌හා. අයඤ්‌හි ගම්‌භීරානුගතට්‌ඨෙන එසිකාති වුච්‌චති. තෙනෙස තස්‌සා අබ්‌බූළ්‌හත්‌තා ලුඤ්‌චිත්‌වා ඡඩ්‌ඩිතත්‌තා අබ්‌බූළ්‌හෙසිකොති වුත්‌තො. ඔරම්‌භාගියානීති ඔරං භජනකානි කාමභවෙ උපපත්‌තිපච්‌චයානි. එතානි හි කවාටං විය නගරද්‌වාරං චිත්‌තං පිදහිත්‌වා ඨිතත්‌තා අග්‌ගළාති වුච්‌චන්‌ති. තෙනෙස තෙසං නිරාකතත්‌තා භින්‌නත්‌තා නිරග්‌ගළොති වුත්‌තො. අරියොති නික්‌කිලෙසො පරිසුද්‌ධො. පන්‌නද්‌ධජොති පතිතමානද්‌ධජො. පන්‌නභාරොති ඛන්‌ධභාරකිලෙසභාරඅභිසඞ්‌ඛාරභාරපඤ්‌ච්‌කාමගුණභාරා පන්‌නා ඔරොහිතා අස්‌සාති පන්‌නභාරො. අපිච ඉධ මානභාරස්‌සෙව ඔරොපිතත්‌තා පන්‌නභාරොති අධිප්‌පෙතො. විසංයුත්‌තොති චතූහි යොගෙහි සබ්‌බකිලෙසෙහි ච විසංයුත්‌තො. ඉධ පන මානසංයොගෙනෙව විසංයුත්‌තත්‌තා විසංයුත්‌තොති අධිප්‌පෙතො. අස්‌මිමානොති රූපෙ අස්‌මීති මානො, වෙදනාය… සඤ්‌ඤාය… සඞ්‌ඛාරෙසු… විඤ්‌ඤාණෙ අස්‌මීති මානො.
Evaṃ vimuttacittaṃ mahākhīṇāsavaṃ dassetvā idāni tassa yathābhūtehi pañcahi kāraṇehi nāmaṃ gaṇhanto ayaṃ vuccati, bhikkhavetiādimāha. Avijjāti vaṭṭamūlikā avijjā. Ayañhi durukkhipanaṭṭhena palighoti vuccati. Tenesa tassa ukkhittattā ukkhittapalighoti vutto. Tālāvatthukatāti sīsacchinnatālo viya katā, samūlaṃ vā tālaṃ uddharitvā tālassa vatthu viya katā, yathā tasmiṃ vatthusmiṃ puna so tālo na paññāyati, evaṃ puna apaññattibhāvaṃ nītāti attho. Ponobbhavikoti punabbhavadāyako. Jātisaṃsārotiādīsu jāyanavasena ceva saṃsaraṇavasena ca evaṃ laddhanāmānaṃ punabbhavakhandhānaṃ paccayo kammābhisaṅkhāro. So hi punappunaṃ uppattikaraṇavasena parikkhipitvā ṭhitattā parikkhāti vuccati, tenesa tassā saṃkiṇṇattā vikiṇṇattā saṃkiṇṇaparikkhoti vutto. Taṇhāti vaṭṭamūlikā taṇhā. Ayañhi gambhīrānugataṭṭhena esikāti vuccati. Tenesa tassā abbūḷhattā luñcitvā chaḍḍitattā abbūḷhesikoti vutto. Orambhāgiyānīti oraṃ bhajanakāni kāmabhave upapattipaccayāni. Etāni hi kavāṭaṃ viya nagaradvāraṃ cittaṃ pidahitvā ṭhitattā aggaḷāti vuccanti. Tenesa tesaṃ nirākatattā bhinnattā niraggaḷoti vutto. Ariyoti nikkileso parisuddho. Pannaddhajoti patitamānaddhajo. Pannabhāroti khandhabhārakilesabhāraabhisaṅkhārabhārapañckāmaguṇabhārā pannā orohitā assāti pannabhāro. Apica idha mānabhārasseva oropitattā pannabhāroti adhippeto. Visaṃyuttoti catūhi yogehi sabbakilesehi ca visaṃyutto. Idha pana mānasaṃyogeneva visaṃyuttattā visaṃyuttoti adhippeto. Asmimānoti rūpe asmīti māno, vedanāya… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe asmīti māno.
එත්‌තාවතා භගවතා මග්‌ගෙන කිලෙසෙ ඛෙපෙත්‌වා නිරොධසයනවරගතස්‌ස නිබ්‌බානාරම්‌මණං ඵලසමාපත්‌තිං අප්‌පෙත්‌වා විහරතො ඛීණාසවස්‌ස කාලො දස්‌සිතො. යථා හි ද්‌වෙ නගරානි එකං චොරනගරං, එකං ඛෙමනගරං. අථ එකස්‌ස මහායොධස්‌ස එවං භවෙය්‍ය – ‘‘යාවිමං චොරනගරං තිට්‌ඨති, තාව ඛෙමනගරං භයතො න මුච්‌චති, චොරනගරං අනගරං කරිස්‌සාමී’’ති සන්‌නාහං කත්‌වා ඛග්‌ගං ගහෙත්‌වා චොරනගරං උපසඞ්‌කමිත්‌වා නගරද්‌වාරෙ උස්‌සාපිතෙ එසිකත්‌ථම්‌භෙ ඛග්‌ගෙන ඡින්‌දිත්‌වා සද්‌වාරබාහකං කවාටං ඡින්‌දිත්‌වා පලිඝං උක්‌ඛිපිත්‌වා පාකාරං භින්‌දන්‌තො පරික්‌ඛං සංකිරිත්‌වා නගරසොභනත්‌ථාය උස්‌සිතෙ ධජෙ පාතෙත්‌වා නගරං අග්‌ගිනා ඣාපෙත්‌වා ඛෙමනගරං පවිසිත්‌වා පාසාදං අභිරුය්‌හ ඤාතිගණපරිවුතො සුරසභොජනං භුඤ්‌ජෙය්‍ය, එවං චොරනගරං විය සක්‌කායො, ඛෙමනගරං විය නිබ්‌බානං, මහායොධො විය යොගාවචරො. තස්‌සෙවං හොති, ‘‘යාව සක්‌කායවට්‌ටං වත්‌තති, තාව ද්‌වත්‌තිංසකම්‌මකාරණඅට්‌ඨනවුතිරොගපඤ්‌චවීසතිමහාභයෙහි පරිමුච්‌චනං නත්‌ථී’’ති. සො මහායොධො විය සන්‌නාහං සීලසන්‌නාහං කත්‌වා, පඤ්‌ඤාඛග්‌ගං ගහෙත්‌වා ඛග්‌ගෙන එසිකත්‌ථම්‌භෙ විය අරහත්‌තමග්‌ගෙන තණ්‌හෙසිකං ලුඤ්‌චිත්‌වා, සො යොධො සද්‌වාරබාහකං නගරකවාටං විය පඤ්‌චොරම්‌භාගියසංයොජනග්‌ගළං උග්‌ඝාටෙත්‌වා, සො යොධො පලිඝං විය, අවිජ්‌ජාපලිඝං උක්‌ඛිපිත්‌වා , සො යොධො පාකාරං භින්‌දන්‌තො පරික්‌ඛං විය කම්‌මාභිසඞ්‌ඛාරං භින්‌දන්‌තො ජාතිසංසාරපරික්‌ඛං සංකිරිත්‌වා, සො යොධො නගරසොභනත්‌ථාය උස්‌සාපිතෙ ධජෙ විය මානද්‌ධජෙ පාතෙත්‌වා සක්‌කායනගරං ඣාපෙත්‌වා, සො යොධො ඛෙමනගරෙ උපරිපාසාදෙ සුරසභොජනං විය කිලෙසනිබ්‌බානං නගරං පවිසිත්‌වා අමතනිරොධාරම්‌මණං ඵලසමාපත්‌තිසුඛං අනුභවමානො කාලං වීතිනාමෙති.
Ettāvatā bhagavatā maggena kilese khepetvā nirodhasayanavaragatassa nibbānārammaṇaṃ phalasamāpattiṃ appetvā viharato khīṇāsavassa kālo dassito. Yathā hi dve nagarāni ekaṃ coranagaraṃ, ekaṃ khemanagaraṃ. Atha ekassa mahāyodhassa evaṃ bhaveyya – ‘‘yāvimaṃ coranagaraṃ tiṭṭhati, tāva khemanagaraṃ bhayato na muccati, coranagaraṃ anagaraṃ karissāmī’’ti sannāhaṃ katvā khaggaṃ gahetvā coranagaraṃ upasaṅkamitvā nagaradvāre ussāpite esikatthambhe khaggena chinditvā sadvārabāhakaṃ kavāṭaṃ chinditvā palighaṃ ukkhipitvā pākāraṃ bhindanto parikkhaṃ saṃkiritvā nagarasobhanatthāya ussite dhaje pātetvā nagaraṃ agginā jhāpetvā khemanagaraṃ pavisitvā pāsādaṃ abhiruyha ñātigaṇaparivuto surasabhojanaṃ bhuñjeyya, evaṃ coranagaraṃ viya sakkāyo, khemanagaraṃ viya nibbānaṃ, mahāyodho viya yogāvacaro. Tassevaṃ hoti, ‘‘yāva sakkāyavaṭṭaṃ vattati, tāva dvattiṃsakammakāraṇaaṭṭhanavutirogapañcavīsatimahābhayehi parimuccanaṃ natthī’’ti. So mahāyodho viya sannāhaṃ sīlasannāhaṃ katvā, paññākhaggaṃ gahetvā khaggena esikatthambhe viya arahattamaggena taṇhesikaṃ luñcitvā, so yodho sadvārabāhakaṃ nagarakavāṭaṃ viya pañcorambhāgiyasaṃyojanaggaḷaṃ ugghāṭetvā, so yodho palighaṃ viya, avijjāpalighaṃ ukkhipitvā , so yodho pākāraṃ bhindanto parikkhaṃ viya kammābhisaṅkhāraṃ bhindanto jātisaṃsāraparikkhaṃ saṃkiritvā, so yodho nagarasobhanatthāya ussāpite dhaje viya mānaddhaje pātetvā sakkāyanagaraṃ jhāpetvā, so yodho khemanagare uparipāsāde surasabhojanaṃ viya kilesanibbānaṃ nagaraṃ pavisitvā amatanirodhārammaṇaṃ phalasamāpattisukhaṃ anubhavamāno kālaṃ vītināmeti.
246. ඉදානි එවං විමුත්‌තචිත්‌තස්‌ස ඛීණාසවස්‌ස පරෙහි අනධිගමනීයවිඤ්‌ඤාණතං දස්‌සෙන්‌තො එවං විමුත්‌තචිත්‌තං ඛොතිආදිමාහ. තත්‌ථ අන්‌වෙසන්‌ති අන්‌වෙසන්‌තා ගවෙසන්‌තා. ඉදං නිස්‌සිතන්‌ති ඉදං නාම නිස්‌සිතං. තථාගතස්‌සාති එත්‌ථ සත්‌තොපි තථාගතොති අධිප්‌පෙතො, උත්‌තමපුග්‌ගලො ඛීණාසවොපි. අනනුවිජ්‌ජොති අසංවිජ්‌ජමානො වා අවින්‌දෙය්‍යො වා. තථාගතොති හි සත්‌තෙ ගහිතෙ අසංවිජ්‌ජමානොති අත්‌ථො වට්‌ටති, ඛීණාසවෙ ගහිතෙ අවින්‌දෙය්‍යොති අත්‌ථො වට්‌ටති.
246. Idāni evaṃ vimuttacittassa khīṇāsavassa parehi anadhigamanīyaviññāṇataṃ dassento evaṃ vimuttacittaṃ khotiādimāha. Tattha anvesanti anvesantā gavesantā. Idaṃ nissitanti idaṃ nāma nissitaṃ. Tathāgatassāti ettha sattopi tathāgatoti adhippeto, uttamapuggalo khīṇāsavopi. Ananuvijjoti asaṃvijjamāno vā avindeyyo vā. Tathāgatoti hi satte gahite asaṃvijjamānoti attho vaṭṭati, khīṇāsave gahite avindeyyoti attho vaṭṭati.
තත්‌ථ පුරිමනයෙ අයමධිප්‌පායො – භික්‌ඛවෙ, අහං දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ ධරමානකංයෙව ඛීණාසවං තථාගතො සත්‌තො පුග්‌ගලොති න පඤ්‌ඤපෙමි. අප්‌පටිසන්‌ධිකං පන පරිනිබ්‌බුතං ඛීණාසවං සත්‌තොති වා පුග්‌ගලොති වා කිං පඤ්‌ඤපෙස්‌සාමි? අනනුවිජ්‌ජො තථාගතො. න හි පරමත්‌ථතො සත්‌තො නාම කොචි අත්‌ථි, තස්‌ස අවිජ්‌ජමානස්‌ස ඉදං නිස්‌සිතං විඤ්‌ඤාණන්‌ති අන්‌වෙසන්‌තාපි කිං අධිගච්‌ඡිස්‌සන්‌ති? කථං පටිලභිස්‌සන්‌තීති අත්‌ථො. දුතියනයෙ අයමධිප්‌පායො – භික්‌ඛවෙ, අහං දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ ධරමානකංයෙව ඛීණාසවං විඤ්‌ඤාණවසෙන ඉන්‌දාදීහි අවින්‌දියං වදාමි. න හි සඉන්‌දා දෙවා සබ්‍රහ්‌මකා සපජාපතිකා අන්‌වෙසන්‌තාපි ඛීණාසවස්‌ස විපස්‌සනාචිත්‌තං වා මග්‌ගචිත්‌තං වා ඵලචිත්‌තං වා, ඉදං නාම ආරම්‌මණං නිස්‌සාය වත්‌තතීති ජානිතුං සක්‌කොන්‌ති. තෙ අප්‌පටිසන්‌ධිකස්‌ස පරිනිබ්‌බුතස්‌ස කිං ජානිස්‌සන්‌තීති?
Tattha purimanaye ayamadhippāyo – bhikkhave, ahaṃ diṭṭheva dhamme dharamānakaṃyeva khīṇāsavaṃ tathāgato satto puggaloti na paññapemi. Appaṭisandhikaṃ pana parinibbutaṃ khīṇāsavaṃ sattoti vā puggaloti vā kiṃ paññapessāmi? Ananuvijjo tathāgato. Na hi paramatthato satto nāma koci atthi, tassa avijjamānassa idaṃ nissitaṃ viññāṇanti anvesantāpi kiṃ adhigacchissanti? Kathaṃ paṭilabhissantīti attho. Dutiyanaye ayamadhippāyo – bhikkhave, ahaṃ diṭṭheva dhamme dharamānakaṃyeva khīṇāsavaṃ viññāṇavasena indādīhi avindiyaṃ vadāmi. Na hi saindā devā sabrahmakā sapajāpatikā anvesantāpi khīṇāsavassa vipassanācittaṃ vā maggacittaṃ vā phalacittaṃ vā, idaṃ nāma ārammaṇaṃ nissāya vattatīti jānituṃ sakkonti. Te appaṭisandhikassa parinibbutassa kiṃ jānissantīti?
අසතාති අසන්‌තෙන. තුච්‌ඡාති තුච්‌ඡකෙන. මුසාති මුසාවාදෙන. අභූතෙනාති යං නත්‌ථි, තෙන. අබ්‌භාචික්‌ඛන්‌තීති අභිආචික්‌ඛන්‌ති, අභිභවිත්‌වා වදන්‌ති. වෙනයිකොති විනයති විනාසෙතීති විනයො, සො එව වෙනයිකො, සත්‌තවිනාසකොති අධිප්‌පායො. යථා චාහං න, භික්‌ඛවෙති, භික්‌ඛවෙ, යෙන වාකාරෙන අහං න සත්‌තවිනාසකො. යථා චාහං න වදාමීති යෙන වා කාරණෙන අහං සත්‌තවිනාසං න පඤ්‌ඤපෙමි . ඉදං වුත්‌තං හොති – යථාහං න සත්‌තවිනාසකො, යථා ච න සත්‌තවිනාසං පඤ්‌ඤපෙමි, තථා මං තෙ භොන්‌තො සමණබ්‍රාහ්‌මණා ‘‘වෙනයිකො සමණො ගොතමො’’ති වදන්‌තා සත්‌තවිනාසකො සමණො ගොතමොති ච, ‘‘සතො සත්‌තස්‌ස උච්‌ඡෙදං විනාසං විභවං පඤ්‌ඤපෙතී’’ති වදන්‌තා සත්‌තවිනාසං පඤ්‌ඤපෙතීති ච අසතා තුච්‌ඡා මුසා අභූතෙන අබ්‌භාචික්‌ඛන්‌තීති.
Asatāti asantena. Tucchāti tucchakena. Musāti musāvādena. Abhūtenāti yaṃ natthi, tena. Abbhācikkhantīti abhiācikkhanti, abhibhavitvā vadanti. Venayikoti vinayati vināsetīti vinayo, so eva venayiko, sattavināsakoti adhippāyo. Yathā cāhaṃ na, bhikkhaveti, bhikkhave, yena vākārena ahaṃ na sattavināsako. Yathā cāhaṃ na vadāmīti yena vā kāraṇena ahaṃ sattavināsaṃ na paññapemi . Idaṃ vuttaṃ hoti – yathāhaṃ na sattavināsako, yathā ca na sattavināsaṃ paññapemi, tathā maṃ te bhonto samaṇabrāhmaṇā ‘‘venayiko samaṇo gotamo’’ti vadantā sattavināsako samaṇo gotamoti ca, ‘‘sato sattassa ucchedaṃ vināsaṃ vibhavaṃ paññapetī’’ti vadantā sattavināsaṃ paññapetīti ca asatā tucchā musā abhūtena abbhācikkhantīti.
පුබ්‌බෙ චාති පුබ්‌බෙ මහාබොධිමණ්‌ඩම්‌හියෙව ච. එතරහි චාති එතරහි ධම්‌මදෙසනායඤ්‌ච. දුක්‌ඛඤ්‌චෙව පඤ්‌ඤපෙමි, දුක්‌ඛස්‌ස ච නිරොධන්‌ති ධම්‌මචක්‌කං අප්‌පවත්‌තෙත්‌වා බොධිමණ්‌ඩෙ විහරන්‌තොපි ධම්‌මචක්‌කප්‌පවත්‌තනතො පට්‌ඨාය ධම්‌මං දෙසෙන්‌තොපි චතුසච්‌චමෙව පඤ්‌ඤපෙමීති අත්‌ථො. එත්‌ථ හි දුක්‌ඛග්‌ගහණෙන තස්‌ස මූලභූතො සමුදයො, නිරොධග්‌ගහණෙන තංසම්‌පාපකො මග්‌ගො ගහිතොව හොතීති වෙදිතබ්‌බො. තත්‍ර චෙති තස්‌මිං චතුසච්‌චප්‌පකාසනෙ. පරෙති සච්‌චානි ආජානිතුං පටිවිජ්‌ඣිතුං අසමත්‌ථපුග්‌ගලා. අක්‌කොසන්‌තීති දසහි අක්‌කොසවත්‌ථූහි අක්‌කොසන්‌ති. පරිභාසන්‌තීති වාචාය පරිභාසන්‌ති. රොසෙන්‌ති විහෙසෙන්‌තීති රොසෙස්‌සාම විහෙසෙස්‌සාමාති අධිප්‌පායෙන ඝට්‌ටෙන්‌ති දුක්‌ඛාපෙන්‌ති. තත්‍රාති තෙසු අක්‌කොසාදීසු, තෙසු වා පරපුග්‌ගලෙසු. ආඝාතොති කොපො. අප්‌පච්‌චයොති දොමනස්‌සං. අනභිරද්‌ධීති අතුට්‌ඨි.
Pubbe cāti pubbe mahābodhimaṇḍamhiyeva ca. Etarahi cāti etarahi dhammadesanāyañca. Dukkhañceva paññapemi, dukkhassa ca nirodhanti dhammacakkaṃ appavattetvā bodhimaṇḍe viharantopi dhammacakkappavattanato paṭṭhāya dhammaṃ desentopi catusaccameva paññapemīti attho. Ettha hi dukkhaggahaṇena tassa mūlabhūto samudayo, nirodhaggahaṇena taṃsampāpako maggo gahitova hotīti veditabbo. Tatra ceti tasmiṃ catusaccappakāsane. Pareti saccāni ājānituṃ paṭivijjhituṃ asamatthapuggalā. Akkosantīti dasahi akkosavatthūhi akkosanti. Paribhāsantīti vācāya paribhāsanti. Rosenti vihesentīti rosessāma vihesessāmāti adhippāyena ghaṭṭenti dukkhāpenti. Tatrāti tesu akkosādīsu, tesu vā parapuggalesu. Āghātoti kopo. Appaccayoti domanassaṃ. Anabhiraddhīti atuṭṭhi.
තත්‍ර චෙති චතුසච්‌චප්‌පකාසනෙයෙව. පරෙති චතුසච්‌චප්‌පකාසනං ආජානිතුං පටිවිජ්‌ඣිතුං සමත්‌ථපුග්‌ගලා. ආනන්‌දොති ආනන්‌දපීති. උප්‌පිලාවිතත්‌තන්‌ති උප්‌පිලාපනපීති. තත්‍ර චෙති චතුසච්‌චප්‌පකාසනම්‌හියෙව. තත්‍රාති සක්‌කාරාදීසු. යං ඛො ඉදං පුබ්‌බෙ පරිඤ්‌ඤාතන්‌ති ඉදං ඛන්‌ධපඤ්‌චකං පුබ්‌බෙ බොධිමණ්‌ඩෙ තීහි පරිඤ්‌ඤාහි පරිඤ්‌ඤාතං. තත්‌ථමෙති තස්‌මිං ඛන්‌ධපඤ්‌චකෙ ඉමෙ. කිං වුත්‌තං හොති? තත්‍රාපි තථාගතස්‌ස ඉමෙ සක්‌කාරා මයි කරීයන්‌තීති වා අහං එතෙ අනුභවාමීති වා න හොති. පුබ්‌බෙ පරිඤ්‌ඤාතක්‌ඛන්‌ධපඤ්‌චකංයෙව එතෙ සක්‌කාරෙ අනුභොතීති එත්‌තකමෙව හොතීති. තස්‌මාති යස්‌මා සච්‌චානි පටිවිජ්‌ඣිතුං අසමත්‌ථා තථාගතම්‌පි අක්‌කොසන්‌ති, තස්‌මා. සෙසං වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං.
Tatra ceti catusaccappakāsaneyeva. Pareti catusaccappakāsanaṃ ājānituṃ paṭivijjhituṃ samatthapuggalā. Ānandoti ānandapīti. Uppilāvitattanti uppilāpanapīti. Tatra ceti catusaccappakāsanamhiyeva. Tatrāti sakkārādīsu. Yaṃ kho idaṃ pubbe pariññātanti idaṃ khandhapañcakaṃ pubbe bodhimaṇḍe tīhi pariññāhi pariññātaṃ. Tatthameti tasmiṃ khandhapañcake ime. Kiṃ vuttaṃ hoti? Tatrāpi tathāgatassa ime sakkārā mayi karīyantīti vā ahaṃ ete anubhavāmīti vā na hoti. Pubbe pariññātakkhandhapañcakaṃyeva ete sakkāre anubhotīti ettakameva hotīti. Tasmāti yasmā saccāni paṭivijjhituṃ asamatthā tathāgatampi akkosanti, tasmā. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
247. තස්‌මා තිහ , භික්‌ඛවෙ, යං න තුම්‌හාකන්‌ති යස්‌මා අත්‌තනියෙපි ඡන්‌දරාගප්‌පහානං දීඝරත්‌තං හිතාය සුඛාය සංවත්‌තති, තස්‌මා යං න තුම්‌හාකං, තං පජහථාති අත්‌ථො. යථාපච්‌චයං වා කරෙය්‍යාති යථා යථා ඉච්‌ඡෙය්‍ය තථා තථා කරෙය්‍ය. න හි නො එතං, භන්‌තෙ, අත්‌තා වාති, භන්‌තෙ, එතං තිණකට්‌ඨසාඛාපලාසං අම්‌හාකං නෙව අත්‌තා න අම්‌හාකං රූපං න විඤ්‌ඤාණන්‌ති වදන්‌ති. අත්‌තනියං වාති අම්‌හාකං චීවරාදිපරික්‌ඛාරොපි න හොතීති අත්‌ථො. එවමෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, යං න තුම්‌හාකං තං පජහථාති භගවා, ඛන්‌ධපඤ්‌චකංයෙව න තුම්‌හාකන්‌ති දස්‌සෙත්‌වා පජහාපෙති, තඤ්‌ච ඛො න උප්‌පාටෙත්‌වා, ලුඤ්‌චිත්‌වා වා. ඡන්‌දරාගවිනයෙන පනෙතං පජහාපෙති.
247.Tasmā tiha, bhikkhave, yaṃ na tumhākanti yasmā attaniyepi chandarāgappahānaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattati, tasmā yaṃ na tumhākaṃ, taṃ pajahathāti attho. Yathāpaccayaṃ vākareyyāti yathā yathā iccheyya tathā tathā kareyya. Na hi no etaṃ, bhante, attā vāti, bhante, etaṃ tiṇakaṭṭhasākhāpalāsaṃ amhākaṃ neva attā na amhākaṃ rūpaṃ na viññāṇanti vadanti. Attaniyaṃ vāti amhākaṃ cīvarādiparikkhāropi na hotīti attho. Evameva kho, bhikkhave, yaṃ na tumhākaṃ taṃ pajahathāti bhagavā, khandhapañcakaṃyeva na tumhākanti dassetvā pajahāpeti, tañca kho na uppāṭetvā, luñcitvā vā. Chandarāgavinayena panetaṃ pajahāpeti.
248. එවං ස්‌වාක්‌ඛාතොති එත්‌ථ තිපරිවට්‌ටතො පට්‌ඨාය යාව ඉමං ඨානං ආහරිතුම්‌පි වට්‌ටති, පටිලොමෙන පෙමමත්‌තකෙන සග්‌ගපරායණතො පට්‌ඨාය යාව ඉමං ඨානං ආහරිතුම්‌පි වට්‌ටති. ස්‌වාක්‌ඛාතොති සුකථිතො. සුකථිතත්‌තා එව උත්‌තානො විවටො පකාසිතො. ඡින්‌නපිලොතිකොති පිලොතිකා වුච්‌චති ඡින්‌නං භින්‌නං තත්‌ථ තත්‌ථ සිබ්‌බිතං ගණ්‌ඨිකතං ජිණ්‌ණං වත්‌ථං, තං යස්‌ස නත්‌ථි, අට්‌ඨහත්‌ථං වා නවහත්‌ථං වා අහතසාටකං නිවත්‌ථො, සො ඡින්‌නපිලොතිකො නාම. අයම්‌පි ධම්‌මො තාදිසො, න හෙත්‌ථ කොහඤ්‌ඤාදිවසෙන ඡින්‌නභින්‌නසිබ්‌බිතගණ්‌ඨිකතභාවො අත්‌ථි. අපිච කචවරො පිලොතිකොති වුච්‌චති. ඉමස්‌මිඤ්‌ච සාසනෙ සමණකචවරං නාම පතිට්‌ඨාතුං න ලභති. තෙනෙවාහ –
248.Evaṃ svākkhātoti ettha tiparivaṭṭato paṭṭhāya yāva imaṃ ṭhānaṃ āharitumpi vaṭṭati, paṭilomena pemamattakena saggaparāyaṇato paṭṭhāya yāva imaṃ ṭhānaṃ āharitumpi vaṭṭati. Svākkhātoti sukathito. Sukathitattā eva uttāno vivaṭo pakāsito. Chinnapilotikoti pilotikā vuccati chinnaṃ bhinnaṃ tattha tattha sibbitaṃ gaṇṭhikataṃ jiṇṇaṃ vatthaṃ, taṃ yassa natthi, aṭṭhahatthaṃ vā navahatthaṃ vā ahatasāṭakaṃ nivattho, so chinnapilotiko nāma. Ayampi dhammo tādiso, na hettha kohaññādivasena chinnabhinnasibbitagaṇṭhikatabhāvo atthi. Apica kacavaro pilotikoti vuccati. Imasmiñca sāsane samaṇakacavaraṃ nāma patiṭṭhātuṃ na labhati. Tenevāha –
‘‘කාරණ්‌ඩවං නිද්‌ධමථ, කසම්‌බුඤ්‌චාපකස්‌සථ;
‘‘Kāraṇḍavaṃ niddhamatha, kasambuñcāpakassatha;
තතො පලාපෙ වාහෙථ, අස්‌සමණෙ සමණමානිනෙ.
Tato palāpe vāhetha, assamaṇe samaṇamānine.
නිද්‌ධමිත්‌වාන පාපිච්‌ඡෙ, පාපආචාරගොචරෙ;
Niddhamitvāna pāpicche, pāpaācāragocare;
සුද්‌ධා සුද්‌ධෙහි සංවාසං, කප්‌පයව්‌හො පතිස්‌සතා;
Suddhā suddhehi saṃvāsaṃ, kappayavho patissatā;
තතො සමග්‌ගා නිපකා, දුක්‌ඛස්‌සන්‌තං කරිස්‌සථා’’ති. (සු. නි. 283-285);
Tato samaggā nipakā, dukkhassantaṃ karissathā’’ti. (su. ni. 283-285);
ඉති සමණකචවරස්‌ස ඡින්‌නත්‌තාපි අයං ධම්‌මො ඡින්‌නපිලොතිකො නාම හොති. වට්‌ටං තෙසං නත්‌ථි පඤ්‌ඤාපනායාති තෙසං වට්‌ටං අපඤ්‌ඤත්‌තිභාවං ගතං නිප්‌පඤ්‌ඤත්‌තිකං ජාතං. එවරූපො මහාඛීණාසවො එවං ස්‌වාක්‌ඛාතෙ සාසනෙයෙව උප්‌පජ්‌ජති. යථා ච ඛීණාසවො, එවං අනාගාමිආදයොපි.
Iti samaṇakacavarassa chinnattāpi ayaṃ dhammo chinnapilotiko nāma hoti. Vaṭṭaṃ tesaṃ natthi paññāpanāyāti tesaṃ vaṭṭaṃ apaññattibhāvaṃ gataṃ nippaññattikaṃ jātaṃ. Evarūpo mahākhīṇāsavo evaṃ svākkhāte sāsaneyeva uppajjati. Yathā ca khīṇāsavo, evaṃ anāgāmiādayopi.
තත්‌ථ ධම්‌මානුසාරිනො සද්‌ධානුසාරිනොති ඉමෙ ද්‌වෙ සොතාපත්‌තිමග්‌ගට්‌ඨා හොන්‌ති. යථාහ – ‘‘කතමො ච පුග්‌ගලො ධම්‌මානුසාරී? යස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස සොතාපත්‌තිඵලසච්‌ඡිකිරියාය පටිපන්‌නස්‌ස පඤ්‌ඤින්‌ද්‍රියං අධිමත්‌තං හොති, පඤ්‌ඤාවාහිං පඤ්‌ඤාපුබ්‌බඞ්‌ගමං අරියමග්‌ගං භාවෙති. අයං වුච්‌චති පුග්‌ගලො ධම්‌මානුසාරී. සොතාපත්‌තිඵලසච්‌ඡිකිරියාය පටිපන්‌නො පුග්‌ගලො ධම්‌මානුසාරී, ඵලෙ ඨිතො දිට්‌ඨිප්‌පත්‌තො. කතමො ච පුග්‌ගලො සද්‌ධානුසාරී? යස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස සොතාපත්‌තිඵලසච්‌ඡිකිරියාය පටිපන්‌නස්‌ස සද්‌ධින්‌ද්‍රියං අධිමත්‌තං හොති, සද්‌ධාවාහිං සද්‌ධාපුබ්‌බඞ්‌ගමං අරියමග්‌ගං භාවෙති. අයං වුච්‌චති පුග්‌ගලො සද්‌ධානුසාරී. සොතාපත්‌තිඵලසච්‌ඡිකිරියාය පටිපන්‌නො පුග්‌ගලො සද්‌ධානුසාරී, ඵලෙ ඨිතො සද්‌ධාවිමුත්‌තො’’ති (පු. ප. 30). යෙසං මයි සද්‌ධාමත්‌තං පෙමමත්‌තන්‌ති ඉමිනා යෙසං අඤ්‌ඤො අරියධම්‌මො නත්‌ථි, තථාගතෙ පන සද්‌ධාමත්‌තං පෙමමත්‌තමෙව හොති. තෙ විපස්‌සකපුග්‌ගලා අධිප්‌පෙතා. විපස්‌සකභික්‌ඛූනඤ්‌හි එවං විපස්‌සනං පට්‌ඨපෙත්‌වා නිසින්‌නානං දසබලෙ එකා සද්‌ධා එකං පෙමං උප්‌පජ්‌ජති. තාය සද්‌ධාය තෙන පෙමෙන හත්‌ථෙ ගහෙත්‌වා සග්‌ගෙ ඨපිතා විය හොන්‌ති, නියතගතිකා කිර එතෙ. පොරාණකත්‌ථෙරා පන එවරූපං භික්‌ඛුං චූළසොතාපන්‌නොති වදන්‌ති. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානත්‌ථමෙවාති.
Tattha dhammānusārino saddhānusārinoti ime dve sotāpattimaggaṭṭhā honti. Yathāha – ‘‘katamo ca puggalo dhammānusārī? Yassa puggalassa sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipannassa paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti, paññāvāhiṃ paññāpubbaṅgamaṃ ariyamaggaṃ bhāveti. Ayaṃ vuccati puggalo dhammānusārī. Sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno puggalo dhammānusārī, phale ṭhito diṭṭhippatto. Katamo ca puggalo saddhānusārī? Yassa puggalassa sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipannassa saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti, saddhāvāhiṃ saddhāpubbaṅgamaṃ ariyamaggaṃ bhāveti. Ayaṃ vuccati puggalo saddhānusārī. Sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno puggalo saddhānusārī, phale ṭhito saddhāvimutto’’ti (pu. pa. 30). Yesaṃ mayi saddhāmattaṃ pemamattanti iminā yesaṃ añño ariyadhammo natthi, tathāgate pana saddhāmattaṃ pemamattameva hoti. Te vipassakapuggalā adhippetā. Vipassakabhikkhūnañhi evaṃ vipassanaṃ paṭṭhapetvā nisinnānaṃ dasabale ekā saddhā ekaṃ pemaṃ uppajjati. Tāya saddhāya tena pemena hatthe gahetvā sagge ṭhapitā viya honti, niyatagatikā kira ete. Porāṇakattherā pana evarūpaṃ bhikkhuṃ cūḷasotāpannoti vadanti. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමනිකායට්‌ඨකථාය
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
අලගද්‌දූපමසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Alagaddūpamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 2. අලගද්‌දූපමසුත්‌තං • 2. Alagaddūpamasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 2. අලගද්‌දූපමසුත්‌තවණ්‌ණනා • 2. Alagaddūpamasuttavaṇṇanā
