| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[५२३] ३. अलम्बुसाजातकवण्णना
[523] 3. Alambusājātakavaṇṇanā
अथब्रवीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो पुराणदुतियिकापलोभनं आरब्भ कथेसि। वत्थु इन्द्रियजातके (जा॰ १.८.६० आदयो) वित्थारितमेव। सत्था पन तं भिक्खुं ‘‘सच्चं किर त्वं, भिक्खु, उक्कण्ठितोसी’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्चं, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘केन उक्कण्ठापितोसी’’ति वत्वा ‘‘पुराणदुतियिकाया’’ति वुत्ते ‘‘भिक्खु एसा इत्थी तुय्हं अनत्थकारिका, त्वं एतं निस्साय झानं नासेत्वा तीणि संवच्छरानि मूळ्हो विसञ्ञी निपज्जित्वा उप्पन्नाय सञ्ञाय महापरिदेवं परिदेवी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Athabravīti idaṃ satthā jetavane viharanto purāṇadutiyikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi. Vatthu indriyajātake (jā. 1.8.60 ādayo) vitthāritameva. Satthā pana taṃ bhikkhuṃ ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, ukkaṇṭhitosī’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘kena ukkaṇṭhāpitosī’’ti vatvā ‘‘purāṇadutiyikāyā’’ti vutte ‘‘bhikkhu esā itthī tuyhaṃ anatthakārikā, tvaṃ etaṃ nissāya jhānaṃ nāsetvā tīṇi saṃvaccharāni mūḷho visaññī nipajjitvā uppannāya saññāya mahāparidevaṃ paridevī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो कासिरट्ठे ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो सब्बसिप्पेसु निप्फत्तिं पत्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा अरञ्ञायतने वनमूलफलाहारो यापेसि। अथेका मिगी तस्स पस्सावट्ठाने सम्भवमिस्सकं तिणं खादित्वा उदकं पिवि। एत्तकेनेव च तस्मिं पटिबद्धचित्ता गब्भं पटिलभित्वा ततो पट्ठाय कत्थचि अगन्त्वा तत्थेव तिणं खादित्वा अस्समस्स सामन्तेयेव विचरति । महासत्तो परिग्गण्हन्तो तं कारणं अञ्ञासि। सा अपरभागे मनुस्सदारकं विजायि। महासत्तो तं पुत्तसिनेहेन पटिजग्गि, ‘‘इसिसिङ्गो’’तिस्स नामं अकासि। अथ नं महासत्तो विञ्ञुतप्पत्तं पब्बाजेत्वा अत्तनो महल्लककाले तं आदाय नारिवनं नाम गन्त्वा, ‘‘तात, इमस्मिं हिमवन्ते इमेहि पुप्फेहि सदिसा इत्थियो नाम होन्ति, ता अत्तनो वसं गते महाविनासं पापेन्ति, न तासं वसं नाम गन्तुं वट्टती’’ति ओवदित्वा अपरभागे ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto sabbasippesu nipphattiṃ patvā isipabbajjaṃ pabbajitvā araññāyatane vanamūlaphalāhāro yāpesi. Athekā migī tassa passāvaṭṭhāne sambhavamissakaṃ tiṇaṃ khāditvā udakaṃ pivi. Ettakeneva ca tasmiṃ paṭibaddhacittā gabbhaṃ paṭilabhitvā tato paṭṭhāya katthaci agantvā tattheva tiṇaṃ khāditvā assamassa sāmanteyeva vicarati . Mahāsatto pariggaṇhanto taṃ kāraṇaṃ aññāsi. Sā aparabhāge manussadārakaṃ vijāyi. Mahāsatto taṃ puttasinehena paṭijaggi, ‘‘isisiṅgo’’tissa nāmaṃ akāsi. Atha naṃ mahāsatto viññutappattaṃ pabbājetvā attano mahallakakāle taṃ ādāya nārivanaṃ nāma gantvā, ‘‘tāta, imasmiṃ himavante imehi pupphehi sadisā itthiyo nāma honti, tā attano vasaṃ gate mahāvināsaṃ pāpenti, na tāsaṃ vasaṃ nāma gantuṃ vaṭṭatī’’ti ovaditvā aparabhāge brahmalokaparāyaṇo ahosi.
इसिसिङ्गोपि झानकीळं कीळन्तो हिमवन्तप्पदेसे वासं कप्पेसि। घोरतपो परमधितिन्द्रियो अहोसि। अथस्स सीलतेजेन सक्कस्स भवनं कम्पि, सक्को आवज्जेन्तो तं कारणं ञत्वा ‘‘अयं मं सक्कत्ता चावेय्य, एकं अच्छरं पेसेत्वा सीलमस्स भिन्दापेस्सामी’’ति सकलदेवलोकं उपपरिक्खन्तो अत्तनो अड्ढतेय्यकोटिसङ्खानं परिचारिकानं मज्झे एकं अलम्बुसं नाम अच्छरं ठपेत्वा अञ्ञं तस्स सीलं भिन्दितुं समत्थं अदिस्वा तं पक्कोसापेत्वा तस्स सीलभेदं कातुं आणापेसि। तमत्थं आविकरोन्तो सत्था पठमं गाथमाह –
Isisiṅgopi jhānakīḷaṃ kīḷanto himavantappadese vāsaṃ kappesi. Ghoratapo paramadhitindriyo ahosi. Athassa sīlatejena sakkassa bhavanaṃ kampi, sakko āvajjento taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ maṃ sakkattā cāveyya, ekaṃ accharaṃ pesetvā sīlamassa bhindāpessāmī’’ti sakaladevalokaṃ upaparikkhanto attano aḍḍhateyyakoṭisaṅkhānaṃ paricārikānaṃ majjhe ekaṃ alambusaṃ nāma accharaṃ ṭhapetvā aññaṃ tassa sīlaṃ bhindituṃ samatthaṃ adisvā taṃ pakkosāpetvā tassa sīlabhedaṃ kātuṃ āṇāpesi. Tamatthaṃ āvikaronto satthā paṭhamaṃ gāthamāha –
९५.
95.
‘‘अथब्रवि ब्रहा इन्दो, वत्रभू जयतं पिता।
‘‘Athabravi brahā indo, vatrabhū jayataṃ pitā;
देवकञ्ञं पराभेत्वा, सुधम्मायं अलम्बुस’’न्ति॥
Devakaññaṃ parābhetvā, sudhammāyaṃ alambusa’’nti.
तत्थ ब्रहाति महा। वत्रभूति वत्रस्स नाम असुरस्स अभिभविता। जयतं पिताति जयन्तानं जयप्पत्तानं सेसानं तेत्तिंसाय देवपुत्तानं पितुकिच्चसाधनेन पिता। पराभेत्वाति हदयं भिन्दित्वा ओलोकेन्तो विय तं ‘‘पटिबला अय’’न्ति ञत्वाति अत्थो। सुधम्मायन्ति सुधम्मायं देवसभायं।
Tattha brahāti mahā. Vatrabhūti vatrassa nāma asurassa abhibhavitā. Jayataṃ pitāti jayantānaṃ jayappattānaṃ sesānaṃ tettiṃsāya devaputtānaṃ pitukiccasādhanena pitā. Parābhetvāti hadayaṃ bhinditvā olokento viya taṃ ‘‘paṭibalā aya’’nti ñatvāti attho. Sudhammāyanti sudhammāyaṃ devasabhāyaṃ.
पण्डुकम्बलसिलासने निसिन्नो तं अलम्बुसं पक्कोसापेत्वा इदमाह –
Paṇḍukambalasilāsane nisinno taṃ alambusaṃ pakkosāpetvā idamāha –
९६.
96.
‘‘मिस्से देवा तं याचन्ति, तावतिंसा सइन्दका।
‘‘Misse devā taṃ yācanti, tāvatiṃsā saindakā;
इसिप्पलोभने गच्छ, इसिसिङ्गं अलम्बुसे’’ति॥
Isippalobhane gaccha, isisiṅgaṃ alambuse’’ti.
तत्थ मिस्सेति तं आलपति, इदञ्च तस्सा नामं, सब्बा पनित्थियो पुरिसे किलेसमिस्सनेन मिस्सनतो ‘‘मिस्सा’’ति वुच्चन्ति, तेन साधारणेन गुणनामेनालपन्तो एवमाह। इसिप्पलोभनेति इसीनं पलोभनसमत्थे। इसिसिङ्गन्ति तस्स किर मत्थके मिगसिङ्गाकारेन द्वे चूळा उट्ठहिंसु, तस्मा एवं वुच्चति।
Tattha misseti taṃ ālapati, idañca tassā nāmaṃ, sabbā panitthiyo purise kilesamissanena missanato ‘‘missā’’ti vuccanti, tena sādhāraṇena guṇanāmenālapanto evamāha. Isippalobhaneti isīnaṃ palobhanasamatthe. Isisiṅganti tassa kira matthake migasiṅgākārena dve cūḷā uṭṭhahiṃsu, tasmā evaṃ vuccati.
इति सक्को ‘‘गच्छ इसिसिङ्गं उपसङ्कमित्वा अत्तनो वसं आनेत्वा सीलमस्स भिन्दा’’ति अलम्बुसं आणापेसि।
Iti sakko ‘‘gaccha isisiṅgaṃ upasaṅkamitvā attano vasaṃ ānetvā sīlamassa bhindā’’ti alambusaṃ āṇāpesi.
९७.
97.
‘‘पुरायं अम्हे अच्चेति, वत्तवा ब्रह्मचरियवा।
‘‘Purāyaṃ amhe acceti, vattavā brahmacariyavā;
निब्बानाभिरतो वुद्धो, तस्स मग्गानि आवरा’’ति॥ – वचनं आह।
Nibbānābhirato vuddho, tassa maggāni āvarā’’ti. – vacanaṃ āha;
तत्थ पुरायन्ति अयं तापसो वत्तसम्पन्नो च ब्रह्मचरियवा च, सो पनेस दीघायुकताय निब्बानसङ्खाते मग्गे अभिरतो गुणवुद्धिया च वुद्धो। तस्मा याव एस अम्हे नातिक्कमति, न अभिभवित्वा इमम्हा ठाना चावेति, तावदेव त्वं गन्त्वा तस्स देवलोकगमनानि मग्गानि आवर, यथा इध नागच्छति, एवं करोहीति अत्थो।
Tattha purāyanti ayaṃ tāpaso vattasampanno ca brahmacariyavā ca, so panesa dīghāyukatāya nibbānasaṅkhāte magge abhirato guṇavuddhiyā ca vuddho. Tasmā yāva esa amhe nātikkamati, na abhibhavitvā imamhā ṭhānā cāveti, tāvadeva tvaṃ gantvā tassa devalokagamanāni maggāni āvara, yathā idha nāgacchati, evaṃ karohīti attho.
तं सुत्वा अलम्बुसा गाथाद्वयमाह –
Taṃ sutvā alambusā gāthādvayamāha –
९८.
98.
‘‘देवराज किमेव त्वं, ममेव तुवं सिक्खसि।
‘‘Devarāja kimeva tvaṃ, mameva tuvaṃ sikkhasi;
इसिप्पलोभने गच्छ, सन्ति अञ्ञापि अच्छरा॥
Isippalobhane gaccha, santi aññāpi accharā.
९९.
99.
‘‘मादिसियो पवरा चेव, असोके नन्दने वने।
‘‘Mādisiyo pavarā ceva, asoke nandane vane;
तासम्पि होतु परियायो, तापि यन्तु पलोभना’’ति॥
Tāsampi hotu pariyāyo, tāpi yantu palobhanā’’ti.
तत्थ किमेव त्वन्ति किं नामेतं त्वं करोसीति दीपेति। ममेव तुवं सिक्खसीति इमस्मिं सकलदेवलोके ममेव तुवं इक्खसि, अञ्ञं न पस्ससीति अधिप्पायेन वदति। स-कारो पनेत्थ ब्यञ्जनसन्धिकरो। इसिप्पलोभने गच्छाति किंकारणा मञ्ञेव एवं वदेसीति अधिप्पायो । पवरा चेवाति मया उत्तरितरा चेव। असोकेति सोकरहिते। नन्दनेति नन्दिजनके। परियायोति गमनवारो।
Tattha kimeva tvanti kiṃ nāmetaṃ tvaṃ karosīti dīpeti. Mameva tuvaṃ sikkhasīti imasmiṃ sakaladevaloke mameva tuvaṃ ikkhasi, aññaṃ na passasīti adhippāyena vadati. Sa-kāro panettha byañjanasandhikaro. Isippalobhane gacchāti kiṃkāraṇā maññeva evaṃ vadesīti adhippāyo . Pavarā cevāti mayā uttaritarā ceva. Asoketi sokarahite. Nandaneti nandijanake. Pariyāyoti gamanavāro.
ततो सक्को तिस्सो गाथायो अभासि –
Tato sakko tisso gāthāyo abhāsi –
१००.
100.
‘‘अद्धा हि सच्चं भणसि, सन्ति अञ्ञापि अच्छरा।
‘‘Addhā hi saccaṃ bhaṇasi, santi aññāpi accharā;
तादिसियो पवरा चेव, असोके नन्दने वने॥
Tādisiyo pavarā ceva, asoke nandane vane.
१०१.
101.
‘‘न ता एवं पजानन्ति, पारिचरियं पुमं गता।
‘‘Na tā evaṃ pajānanti, pāricariyaṃ pumaṃ gatā;
यादिसं त्वं पजानासि, नारि सब्बङ्गसोभने॥
Yādisaṃ tvaṃ pajānāsi, nāri sabbaṅgasobhane.
१०२.
102.
‘‘त्वमेव गच्छ कल्याणि, इत्थीनं पवरा चसि।
‘‘Tvameva gaccha kalyāṇi, itthīnaṃ pavarā casi;
तवेव वण्णरूपेन, सवसमानयिस्ससी’’ति॥
Taveva vaṇṇarūpena, savasamānayissasī’’ti.
तत्थ पुमं गताति पुरिसं उपसङ्कमन्ता समाना पुरिसपलोभिनिपारिचरियं न जानन्ति। वण्णरूपेनाति सरीरवण्णेन चेव रूपसम्पत्तिया च। सवसमानयिस्ससीति तं तापसं अत्तनो वसं आनेस्ससीति।
Tattha pumaṃ gatāti purisaṃ upasaṅkamantā samānā purisapalobhinipāricariyaṃ na jānanti. Vaṇṇarūpenāti sarīravaṇṇena ceva rūpasampattiyā ca. Savasamānayissasīti taṃ tāpasaṃ attano vasaṃ ānessasīti.
तं सुत्वा अलम्बुसा द्वे गाथा अभासि –
Taṃ sutvā alambusā dve gāthā abhāsi –
१०३.
103.
‘‘न वाहं न गमिस्सामि, देवराजेन पेसिता।
‘‘Na vāhaṃ na gamissāmi, devarājena pesitā;
विभेमि चेतं आसादुं, उग्गतेजो हि ब्राह्मणो॥
Vibhemi cetaṃ āsāduṃ, uggatejo hi brāhmaṇo.
१०४.
104.
‘‘अनेके निरयं पत्ता, इसिमासादिया जना।
‘‘Aneke nirayaṃ pattā, isimāsādiyā janā;
आपन्ना मोहसंसारं, तस्मा लोमानि हंसये’’ति॥
Āpannā mohasaṃsāraṃ, tasmā lomāni haṃsaye’’ti.
तत्थ न वाहन्ति न वे अहं। विभेमीति भायामि। आसादुन्ति आसादितुं। इदं वुत्तं होति – नाहं, देव, तया पेसिता न गमिस्सामि, अपिचाहं तं इसिं सीलभेदनत्थाय अल्लीयितुं भायामि, उग्गतेजो हि सोति। आसादियाति आसादेत्वा। मोहसंसारन्ति मोहेन संसारं, मोहेन इसिं पलोभेत्वा संसारं आपन्ना वट्टदुक्खे पतिट्ठिता सत्ता गणनपथं अतिक्कन्ता । तस्माति तेन कारणेन। लोमानि हंसयेति अहं लोमानि उट्ठपेमि, ‘‘तस्स किराहं सीलं भिन्दिस्सामी’’ति चिन्तयमानाय मे लोमानि पहंसन्तीति वदति।
Tattha na vāhanti na ve ahaṃ. Vibhemīti bhāyāmi. Āsādunti āsādituṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – nāhaṃ, deva, tayā pesitā na gamissāmi, apicāhaṃ taṃ isiṃ sīlabhedanatthāya allīyituṃ bhāyāmi, uggatejo hi soti. Āsādiyāti āsādetvā. Mohasaṃsāranti mohena saṃsāraṃ, mohena isiṃ palobhetvā saṃsāraṃ āpannā vaṭṭadukkhe patiṭṭhitā sattā gaṇanapathaṃ atikkantā . Tasmāti tena kāraṇena. Lomāni haṃsayeti ahaṃ lomāni uṭṭhapemi, ‘‘tassa kirāhaṃ sīlaṃ bhindissāmī’’ti cintayamānāya me lomāni pahaṃsantīti vadati.
१०५.
105.
‘‘इदं वत्वान पक्कामि, अच्छरा कामवण्णिनी।
‘‘Idaṃ vatvāna pakkāmi, accharā kāmavaṇṇinī;
मिस्सा मिस्सितुमिच्छन्ती, इसिसिङ्गं अलम्बुसा॥
Missā missitumicchantī, isisiṅgaṃ alambusā.
१०६.
106.
‘‘सा च तं वनमोगय्ह, इसिसिङ्गेन रक्खितं।
‘‘Sā ca taṃ vanamogayha, isisiṅgena rakkhitaṃ;
बिम्बिजालकसञ्छन्नं, समन्ता अद्धयोजनं॥
Bimbijālakasañchannaṃ, samantā addhayojanaṃ.
१०७.
107.
‘‘पातोव पातरासम्हि, उदण्हसमयं पति।
‘‘Pātova pātarāsamhi, udaṇhasamayaṃ pati;
अग्गिट्ठं परिमज्जन्तं, इसिसिङ्गं उपागमी’’ति॥ – इमा अभिसम्बुद्धगाथा।
Aggiṭṭhaṃ parimajjantaṃ, isisiṅgaṃ upāgamī’’ti. – imā abhisambuddhagāthā;
तत्थ पक्कामीति तेन हि, देवराज, आवज्जेय्यासि मन्ति अत्तनो सयनगब्भं पविसित्वा अलङ्करित्वा इसिसिङ्गं किलेसेन मिस्सितुं इच्छन्ती पक्कामि, भिक्खवे, सा अच्छरा तस्स अस्समं गताति। बिम्बिजालकसञ्छन्नन्ति रत्तङ्कुरवनेन सञ्छन्नं। पातोव पातरासम्हीति, भिक्खवे, पातरासवेलाय पातोव पगेयेव अतिपगेव। उदण्हसमयं पतीति सूरियुग्गमनवेलायमेव। अग्गिट्ठन्ति अग्गिसालं। रत्तिं पधानमनुयुञ्जित्वा पातोव न्हत्वा उदककिच्चं कत्वा पण्णसालायं थोकं झानसुखेन वीतिनामेत्वा निक्खमित्वा अग्गिसालं सम्मज्जन्तं तं इसिसिङ्गं सा उपागमि, इत्थिविलासं दस्सेन्ती तस्स पुरतो अट्ठासि।
Tattha pakkāmīti tena hi, devarāja, āvajjeyyāsi manti attano sayanagabbhaṃ pavisitvā alaṅkaritvā isisiṅgaṃ kilesena missituṃ icchantī pakkāmi, bhikkhave, sā accharā tassa assamaṃ gatāti. Bimbijālakasañchannanti rattaṅkuravanena sañchannaṃ. Pātova pātarāsamhīti, bhikkhave, pātarāsavelāya pātova pageyeva atipageva. Udaṇhasamayaṃ patīti sūriyuggamanavelāyameva. Aggiṭṭhanti aggisālaṃ. Rattiṃ padhānamanuyuñjitvā pātova nhatvā udakakiccaṃ katvā paṇṇasālāyaṃ thokaṃ jhānasukhena vītināmetvā nikkhamitvā aggisālaṃ sammajjantaṃ taṃ isisiṅgaṃ sā upāgami, itthivilāsaṃ dassentī tassa purato aṭṭhāsi.
अथ नं तापसो पुच्छन्तो आह –
Atha naṃ tāpaso pucchanto āha –
१०८.
108.
‘‘का नु विज्जुरिवाभासि, ओसधी विय तारका।
‘‘Kā nu vijjurivābhāsi, osadhī viya tārakā;
विचित्तहत्थाभरणा, आमुत्तमणिकुण्डला॥
Vicittahatthābharaṇā, āmuttamaṇikuṇḍalā.
१०९.
109.
‘‘आदिच्चवण्णसङ्कासा, हेमचन्दनगन्धिनी।
‘‘Ādiccavaṇṇasaṅkāsā, hemacandanagandhinī;
सञ्ञतूरू महामाया, कुमारी चारुदस्सना॥
Saññatūrū mahāmāyā, kumārī cārudassanā.
११०.
110.
‘‘विलग्गा मुदुका सुद्धा, पादा ते सुप्पतिट्ठिता।
‘‘Vilaggā mudukā suddhā, pādā te suppatiṭṭhitā;
गमना कामनीया ते, हरन्तियेव मे मनो॥
Gamanā kāmanīyā te, harantiyeva me mano.
१११.
111.
‘‘अनुपुब्बा च ते ऊरू, नागनाससमूपमा।
‘‘Anupubbā ca te ūrū, nāganāsasamūpamā;
विमट्ठा तुय्हं सुस्सोणी, अक्खस्स फलकं यथा॥
Vimaṭṭhā tuyhaṃ sussoṇī, akkhassa phalakaṃ yathā.
११२.
112.
‘‘उप्पलस्सेव किञ्जक्खा, नाभि ते साधुसण्ठिता।
‘‘Uppalasseva kiñjakkhā, nābhi te sādhusaṇṭhitā;
पुरा कण्हञ्जनस्सेव, दूरतो पतिदिस्सति॥
Purā kaṇhañjanasseva, dūrato patidissati.
११३.
113.
‘‘दुविधा जाता उरजा, अवण्टा साधुपच्चुदा।
‘‘Duvidhā jātā urajā, avaṇṭā sādhupaccudā;
पयोधरा अपतिता, अड्ढलाबुसमा थना॥
Payodharā apatitā, aḍḍhalābusamā thanā.
११४.
114.
‘‘दीघा कम्बुतलाभासा, गीवा एणेय्यका यथा।
‘‘Dīghā kambutalābhāsā, gīvā eṇeyyakā yathā;
पण्डरावरणा वग्गु, चतुत्थमनसन्निभा॥
Paṇḍarāvaraṇā vaggu, catutthamanasannibhā.
११५.
115.
‘‘उद्धग्गा च अधग्गा च, दुमग्गपरिमज्जिता।
‘‘Uddhaggā ca adhaggā ca, dumaggaparimajjitā;
दुविजा नेलसम्भूता, दन्ता तव सुदस्सना॥
Duvijā nelasambhūtā, dantā tava sudassanā.
११६.
116.
‘‘अपण्डरा लोहितन्ता, जिञ्जूकफलसन्निभा।
‘‘Apaṇḍarā lohitantā, jiñjūkaphalasannibhā;
आयता च विसाला च, नेत्ता तव सुदस्सना॥
Āyatā ca visālā ca, nettā tava sudassanā.
११७.
117.
‘‘नातिदीघा सुसम्मट्ठा, कनकब्यासमोचिता।
‘‘Nātidīghā susammaṭṭhā, kanakabyāsamocitā;
उत्तमङ्गरुहा तुय्हं, केसा चन्दनगन्धिका॥
Uttamaṅgaruhā tuyhaṃ, kesā candanagandhikā.
११८.
118.
‘‘यावता कसिगोरक्खा, वाणिजानञ्च या गति।
‘‘Yāvatā kasigorakkhā, vāṇijānañca yā gati;
इसीनञ्च परक्कन्तं, सञ्ञतानं तपस्सिनं॥
Isīnañca parakkantaṃ, saññatānaṃ tapassinaṃ.
११९.
119.
‘‘न ते समसमं पस्से, अस्मिं पथविमण्डले।
‘‘Na te samasamaṃ passe, asmiṃ pathavimaṇḍale;
को वा त्वं कस्स वा पुत्तो, कथं जानेमु तं मय’’न्ति॥
Ko vā tvaṃ kassa vā putto, kathaṃ jānemu taṃ maya’’nti.
तत्थ विचित्तहत्थाभरणाति विचित्तेहि हत्थाभरणेहि समन्नागता। हेमचन्दनगन्धिनीति सुवण्णवण्णचन्दनगन्धविलेपना। सञ्ञतूरूति सुवट्टितघनऊरु सम्पन्नऊरुलक्खणा। विलग्गाति संखित्तमज्झा। मुदुकाति मुदु सुखुमाला। सुद्धाति निम्मला। सुप्पतिट्ठिताति समं पथविं फुसन्ता सुट्ठु पतिट्ठिता। गमनाति गच्छमाना। कामनीयाति कन्ता कामितब्बयुत्तका। हरन्तियेव मे मनोति एते एवरूपेन परमेन इत्थिविलासेन चङ्कमन्तिया तव पादा मम चित्तं हरन्तियेव। विमट्ठाति विसाला। सुस्सोणीति सुन्दरसोणी। अक्खस्साति सुन्दरवण्णस्स अक्खस्स सुवण्णफलकं विय विसाला ते सोणीति वदति। उप्पलस्सेव किञ्जक्खाति नीलुप्पलकण्णिका विय। कण्हञ्जनस्सेवाति सुखुमकण्हलोमचित्तत्ता एवमाह।
Tattha vicittahatthābharaṇāti vicittehi hatthābharaṇehi samannāgatā. Hemacandanagandhinīti suvaṇṇavaṇṇacandanagandhavilepanā. Saññatūrūti suvaṭṭitaghanaūru sampannaūrulakkhaṇā. Vilaggāti saṃkhittamajjhā. Mudukāti mudu sukhumālā. Suddhāti nimmalā. Suppatiṭṭhitāti samaṃ pathaviṃ phusantā suṭṭhu patiṭṭhitā. Gamanāti gacchamānā. Kāmanīyāti kantā kāmitabbayuttakā. Harantiyeva me manoti ete evarūpena paramena itthivilāsena caṅkamantiyā tava pādā mama cittaṃ harantiyeva. Vimaṭṭhāti visālā. Sussoṇīti sundarasoṇī. Akkhassāti sundaravaṇṇassa akkhassa suvaṇṇaphalakaṃ viya visālā te soṇīti vadati. Uppalasseva kiñjakkhāti nīluppalakaṇṇikā viya. Kaṇhañjanassevāti sukhumakaṇhalomacittattā evamāha.
‘‘दुविधा’’तिगाथं थने वण्णयन्तो आह। ते हि द्वे हुत्वा उरे जाता वण्टस्स अभावा अवण्टा, उरे लग्गा एव हुत्वा सुट्ठु निक्खन्तत्ता साधुपच्चुदा, पयस्स धारणतो पयोधरा, अपतिताति न पतिता, अमिलातताय वा अलम्बनताय वा न अन्तो पविट्ठाति अपतिता, सुवण्णफलके ठपितसुवण्णमयवट्टअलाबुनो अड्ढेन सदिसताय अड्ढलाबुसमा थना। एणेय्यका यथाति एणीमिगस्स हि दीघा च वट्टा च गीवा सोभति यथा, एवं तव गीवा थोकं दीघा। कम्बुतलाभासाति सुवण्णालिङ्गतलसन्निभा गीवाति अत्थो। पण्डरावरणाति दन्तावरणा। चतुत्थमनसन्निभाति चतुत्थमनो वुच्चति चतुत्थमनवत्थुभूता जिव्हा। अभिरत्तभावेन जिव्हासदिसं ते ओट्ठपरियोसानन्ति वदति। उद्धग्गाति हेट्ठिमदन्ता। अधग्गाति उपरिमदन्ता। दुमग्गपरिमज्जिताति दन्तकट्ठपरिमज्जिता परिसुद्धा। दुविजाति द्विजा। नेलसम्भूताति निद्दोसेसु हनुमंसपरियोसानेसु सम्भूता।
‘‘Duvidhā’’tigāthaṃ thane vaṇṇayanto āha. Te hi dve hutvā ure jātā vaṇṭassa abhāvā avaṇṭā, ure laggā eva hutvā suṭṭhu nikkhantattā sādhupaccudā, payassa dhāraṇato payodharā, apatitāti na patitā, amilātatāya vā alambanatāya vā na anto paviṭṭhāti apatitā, suvaṇṇaphalake ṭhapitasuvaṇṇamayavaṭṭaalābuno aḍḍhena sadisatāya aḍḍhalābusamā thanā. Eṇeyyakā yathāti eṇīmigassa hi dīghā ca vaṭṭā ca gīvā sobhati yathā, evaṃ tava gīvā thokaṃ dīghā. Kambutalābhāsāti suvaṇṇāliṅgatalasannibhā gīvāti attho. Paṇḍarāvaraṇāti dantāvaraṇā. Catutthamanasannibhāti catutthamano vuccati catutthamanavatthubhūtā jivhā. Abhirattabhāvena jivhāsadisaṃ te oṭṭhapariyosānanti vadati. Uddhaggāti heṭṭhimadantā. Adhaggāti uparimadantā. Dumaggaparimajjitāti dantakaṭṭhaparimajjitā parisuddhā. Duvijāti dvijā. Nelasambhūtāti niddosesu hanumaṃsapariyosānesu sambhūtā.
अपण्डराति कण्हा। लोहितन्ताति रत्तपरियन्ता। जिञ्जूकफलसन्निभाति रत्तट्ठाने जिञ्जुकफलसदिसा। सुदस्सनाति पस्सन्तानं अतित्तिकरा पञ्चपसादसमन्नागता। नातिदीघाति पमाणयुत्ता। सुसम्मट्ठाति सुट्ठु सम्मट्ठा। कनकब्यासमोचिताति कनकब्या वुच्चति सुवण्णफणिका, ताय गन्धतेलं आदाय पहरिता सुरचिता। कसिगोरक्खाति इमिना कसिञ्च गोरक्खञ्च निस्साय जीवनकसत्ते दस्सेति। या गतीति यत्तका निप्फत्ति। परक्कन्तन्ति यत्तकं इसीनं परक्कन्तं, वित्थारीकता इमस्मिं हिमवन्ते यत्तका इसयो वसन्तीति अत्थो। न ते समसमन्ति तेसु सब्बेसु एकम्पि रूपलीळाविलासादिसमताय तया समानं न पस्सामि। को वा त्वन्ति इदं तस्सा इत्थिभावं जानन्तो पुरिसवोहारवसेन पुच्छति।
Apaṇḍarāti kaṇhā. Lohitantāti rattapariyantā. Jiñjūkaphalasannibhāti rattaṭṭhāne jiñjukaphalasadisā. Sudassanāti passantānaṃ atittikarā pañcapasādasamannāgatā. Nātidīghāti pamāṇayuttā. Susammaṭṭhāti suṭṭhu sammaṭṭhā. Kanakabyāsamocitāti kanakabyā vuccati suvaṇṇaphaṇikā, tāya gandhatelaṃ ādāya paharitā suracitā. Kasigorakkhāti iminā kasiñca gorakkhañca nissāya jīvanakasatte dasseti. Yā gatīti yattakā nipphatti. Parakkantanti yattakaṃ isīnaṃ parakkantaṃ, vitthārīkatā imasmiṃ himavante yattakā isayo vasantīti attho. Na te samasamanti tesu sabbesu ekampi rūpalīḷāvilāsādisamatāya tayā samānaṃ na passāmi. Ko vā tvanti idaṃ tassā itthibhāvaṃ jānanto purisavohāravasena pucchati.
एवं पादतो पट्ठाय याव केसा अत्तनो वण्णं भासन्ते तापसे अलम्बुसा तुण्ही हुत्वा तस्सा कथाय यथानुसन्धिं गताय तस्स सम्मूळ्हभावं ञत्वा गाथमाह –
Evaṃ pādato paṭṭhāya yāva kesā attano vaṇṇaṃ bhāsante tāpase alambusā tuṇhī hutvā tassā kathāya yathānusandhiṃ gatāya tassa sammūḷhabhāvaṃ ñatvā gāthamāha –
१२०.
120.
‘‘न पञ्हकालो भद्दन्ते, कस्सपेवं गते सति।
‘‘Na pañhakālo bhaddante, kassapevaṃ gate sati;
एहि सम्म रमिस्साम, उभो अस्माकमस्समे।
Ehi samma ramissāma, ubho asmākamassame;
एहि तं उपगूहिस्सं, रतीनं कुसलो भवा’’ति॥
Ehi taṃ upagūhissaṃ, ratīnaṃ kusalo bhavā’’ti.
तत्थ कस्सपेवं गते सतीति कस्सपगोत्त एवं तव चित्ते पवत्ते सति पञ्हकालो न होति। सम्माति वयस्स, पियवचनालपनमेतं। रतीनन्ति पञ्चकामगुणरतीनं।
Tattha kassapevaṃ gate satīti kassapagotta evaṃ tava citte pavatte sati pañhakālo na hoti. Sammāti vayassa, piyavacanālapanametaṃ. Ratīnanti pañcakāmaguṇaratīnaṃ.
एवं वत्वा अलम्बुसा चिन्तेसि – ‘‘नायं मयि ठिताय हत्थपासं आगमिस्सति, गच्छन्ती विय भविस्सामी’’ति। सा इत्थिमायाकुसलताय तापसं अनुपसङ्कमित्वा आगतमग्गाभिमुखी पायासि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –
Evaṃ vatvā alambusā cintesi – ‘‘nāyaṃ mayi ṭhitāya hatthapāsaṃ āgamissati, gacchantī viya bhavissāmī’’ti. Sā itthimāyākusalatāya tāpasaṃ anupasaṅkamitvā āgatamaggābhimukhī pāyāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
१२१.
121.
‘‘इदं वत्वान पक्कामि, अच्छरा कामवण्णिनी।
‘‘Idaṃ vatvāna pakkāmi, accharā kāmavaṇṇinī;
मिस्सा मिस्सितुमिच्छन्ती, इसिसिङ्गं अलम्बुसा’’ति॥
Missā missitumicchantī, isisiṅgaṃ alambusā’’ti.
अथ नं तापसो गच्छन्तिं दिस्वा ‘‘अयं गच्छती’’ति अत्तनो दन्धपरक्कमं मन्दगमनं छिन्दित्वा वेगेन धावित्वा केसेसु हत्थेन परामसि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –
Atha naṃ tāpaso gacchantiṃ disvā ‘‘ayaṃ gacchatī’’ti attano dandhaparakkamaṃ mandagamanaṃ chinditvā vegena dhāvitvā kesesu hatthena parāmasi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
१२२.
122.
‘‘सो च वेगेन निक्खम्म, छेत्वा दन्धपरक्कमं।
‘‘So ca vegena nikkhamma, chetvā dandhaparakkamaṃ;
तमुत्तमासु वेणीसु, अज्झप्पत्तो परामसि॥
Tamuttamāsu veṇīsu, ajjhappatto parāmasi.
१२३.
123.
‘‘तमुदावत्त कल्याणी, पलिस्सजि सुसोभना।
‘‘Tamudāvatta kalyāṇī, palissaji susobhanā;
चवितम्हि ब्रह्मचरिया, यथा तं अथ तोसिता॥
Cavitamhi brahmacariyā, yathā taṃ atha tositā.
१२४.
124.
‘‘मनसा अगमा इन्दं, वसन्तं नन्दने वने।
‘‘Manasā agamā indaṃ, vasantaṃ nandane vane;
तस्सा सङ्कप्पमञ्ञाय, मघवा देवकुञ्जरो॥
Tassā saṅkappamaññāya, maghavā devakuñjaro.
१२५.
125.
‘‘पल्लङ्कं पहिणी खिप्पं, सोवण्णं सोपवाहनं।
‘‘Pallaṅkaṃ pahiṇī khippaṃ, sovaṇṇaṃ sopavāhanaṃ;
सउत्तरच्छदपञ्ञासं, सहस्सपटियत्थतं॥
Sauttaracchadapaññāsaṃ, sahassapaṭiyatthataṃ.
१२६.
126.
‘‘तमेनं तत्थ धारेसि, उरे कत्वान सोभना।
‘‘Tamenaṃ tattha dhāresi, ure katvāna sobhanā;
यथा एकमुहुत्तंव, तीणि वस्सानि धारयि॥
Yathā ekamuhuttaṃva, tīṇi vassāni dhārayi.
१२७.
127.
‘‘विमदो तीहि वस्सेहि, पबुज्झित्वान ब्राह्मणो।
‘‘Vimado tīhi vassehi, pabujjhitvāna brāhmaṇo;
अद्दसासि हरितरुक्खे, समन्ता अग्गियायनं॥
Addasāsi haritarukkhe, samantā aggiyāyanaṃ.
१२८.
128.
‘‘नवपत्तवनं फुल्लं, कोकिलग्गणघोसितं।
‘‘Navapattavanaṃ phullaṃ, kokilaggaṇaghositaṃ;
समन्ता पविलोकेत्वा, रुदं अस्सूनि वत्तयि॥
Samantā paviloketvā, rudaṃ assūni vattayi.
१२९.
129.
‘‘न जुहे न जपे मन्ते, अग्गिहुत्तं पहापितं।
‘‘Na juhe na jape mante, aggihuttaṃ pahāpitaṃ;
को नु मे पारिचरियाय, पुब्बे चित्तं पलोभयि॥
Ko nu me pāricariyāya, pubbe cittaṃ palobhayi.
१३०.
130.
‘‘अरञ्ञे मे विहरतो, यो मे तेजा ह सम्भुतं।
‘‘Araññe me viharato, yo me tejā ha sambhutaṃ;
नानारतनपरिपूरं, नावंव गण्हि अण्णवे’’ति॥
Nānāratanaparipūraṃ, nāvaṃva gaṇhi aṇṇave’’ti.
तत्थ अज्झप्पत्तोति सम्पत्तो। तमुदावत्त कल्याणीति तं केसे परामसित्वा ठितं इसिं उदावत्तित्वा निवत्तित्वा कल्याणदस्सना सा सुट्ठु सोभना। पलिस्सजीति आलिङ्गि। चवितम्हि ब्रह्मचरिया, यथा तं अथ तोसिताति, भिक्खवे, तस्स इसिनो तावदेव झानं अन्तरधायि। तस्मिं तम्हा झाना ब्रह्मचरिया चविते यथा तं सक्केन पत्थितं, तथेव अहोसि। अथ सक्कस्स पत्थनाय समिद्धभावं विदित्वा सा देवकञ्ञा तोसिता, तस्स तेन ब्रह्मचरियविनासेन सञ्जनितपीतिपामोज्जाति अत्थो।
Tattha ajjhappattoti sampatto. Tamudāvatta kalyāṇīti taṃ kese parāmasitvā ṭhitaṃ isiṃ udāvattitvā nivattitvā kalyāṇadassanā sā suṭṭhu sobhanā. Palissajīti āliṅgi. Cavitamhi brahmacariyā, yathā taṃ atha tositāti, bhikkhave, tassa isino tāvadeva jhānaṃ antaradhāyi. Tasmiṃ tamhā jhānā brahmacariyā cavite yathā taṃ sakkena patthitaṃ, tatheva ahosi. Atha sakkassa patthanāya samiddhabhāvaṃ viditvā sā devakaññā tositā, tassa tena brahmacariyavināsena sañjanitapītipāmojjāti attho.
मनसा अगमाति सा तं आलिङ्गित्वा ठिता ‘‘अहो वत सक्को पल्लङ्कं मे पेसेय्या’’ति एवं पवत्तेन मनसा इन्दं अगमा। नन्दने वनेति नन्दिजननसमत्थताय नन्दनवनसङ्खाते तावतिंसभवने वसन्तं। देवकुञ्जरोति देवसेट्ठो । पहिणीति पेसेसि। ‘‘पाहिणी’’तिपि पाठो। सोपवाहनन्ति सपरिवारं। सउत्तरच्छदपञ्ञासन्ति पञ्ञासाय उत्तरच्छदेहि पटिच्छादितं। सहस्सपटियत्थतन्ति सहस्सदिब्बकोजवत्थतं। तमेनं तत्थाति तं इसिसिङ्गं तत्थ दिब्बपल्लङ्के निसिन्ना सा उरे कत्वा धारेसि। तीणि वस्सानीति एकमुहुत्तं विय मनुस्सगणनाय तीणि वस्सानि तं उरे निपज्जापेत्वा तत्थ निसिन्ना धारेसि।
Manasā agamāti sā taṃ āliṅgitvā ṭhitā ‘‘aho vata sakko pallaṅkaṃ me peseyyā’’ti evaṃ pavattena manasā indaṃ agamā. Nandane vaneti nandijananasamatthatāya nandanavanasaṅkhāte tāvatiṃsabhavane vasantaṃ. Devakuñjaroti devaseṭṭho . Pahiṇīti pesesi. ‘‘Pāhiṇī’’tipi pāṭho. Sopavāhananti saparivāraṃ. Sauttaracchadapaññāsanti paññāsāya uttaracchadehi paṭicchāditaṃ. Sahassapaṭiyatthatanti sahassadibbakojavatthataṃ. Tamenaṃ tatthāti taṃ isisiṅgaṃ tattha dibbapallaṅke nisinnā sā ure katvā dhāresi. Tīṇi vassānīti ekamuhuttaṃ viya manussagaṇanāya tīṇi vassāni taṃ ure nipajjāpetvā tattha nisinnā dhāresi.
विमदोति निम्मदो विगतसञ्ञभावो। सो हि तीणि संवच्छरानि विसञ्ञो सयित्वा पच्छा पटिलद्धसञ्ञो पबुज्झि। तस्मिं पबुज्झमाने हत्थादिफन्दनं दिस्वाव अलम्बुसा तस्स पबुज्झनभावं ञत्वा पल्लङ्कं अन्तरधापेत्वा सयम्पि अन्तरहिता अट्ठासि। अद्दसासीति सो अस्समपदं ओलोकेन्तो ‘‘केन नु खोम्हि सीलविनासं पापितो’’ति चिन्तेत्वा महन्तेन सद्देन परिदेवमानो अद्दसासि। हरितरुक्खेति अग्गियायनसङ्खातं अग्गिसालं समन्ता परिवारेत्वा ठिते हरितपत्तरुक्खे। नवपत्तवनन्ति तरुणेहि नवपत्तेहि सञ्छन्नं वनं। रुदन्ति परिदेवन्तो।
Vimadoti nimmado vigatasaññabhāvo. So hi tīṇi saṃvaccharāni visañño sayitvā pacchā paṭiladdhasañño pabujjhi. Tasmiṃ pabujjhamāne hatthādiphandanaṃ disvāva alambusā tassa pabujjhanabhāvaṃ ñatvā pallaṅkaṃ antaradhāpetvā sayampi antarahitā aṭṭhāsi. Addasāsīti so assamapadaṃ olokento ‘‘kena nu khomhi sīlavināsaṃ pāpito’’ti cintetvā mahantena saddena paridevamāno addasāsi. Haritarukkheti aggiyāyanasaṅkhātaṃ aggisālaṃ samantā parivāretvā ṭhite haritapattarukkhe. Navapattavananti taruṇehi navapattehi sañchannaṃ vanaṃ. Rudanti paridevanto.
न जुहे न जपे मन्तेति अयमस्स परिदेवनगाथा। पहापितन्ति हापितं, प-कारो उपसग्गमत्तं। पारिचरियायाति को नु किलेसपारिचरियाय इतो पुब्बे मम चित्तं पलोभयीति परिदेवति। यो मे तेजा ह सम्भुतन्ति ह-कारो निपातमत्तं। यो मम समणतेजेन सम्भूतं झानगुणं नानारतनपरिपुण्णं महन्तं महण्णवे नावं विय गण्हि, विनासं पापेसि, को नामेसोति परिदेवतीति।
Najuhe na jape manteti ayamassa paridevanagāthā. Pahāpitanti hāpitaṃ, pa-kāro upasaggamattaṃ. Pāricariyāyāti ko nu kilesapāricariyāya ito pubbe mama cittaṃ palobhayīti paridevati. Yo me tejā ha sambhutanti ha-kāro nipātamattaṃ. Yo mama samaṇatejena sambhūtaṃ jhānaguṇaṃ nānāratanaparipuṇṇaṃ mahantaṃ mahaṇṇave nāvaṃ viya gaṇhi, vināsaṃ pāpesi, ko nāmesoti paridevatīti.
तं सुत्वा अलम्बुसा चिन्तेसि – ‘‘सचाहं न कथेस्सामि, अयं मे अभिसपिस्सति, हन्दस्स कथेस्सामी’’ति। सा दिस्समानेन कायेन ठत्वा गाथमाह –
Taṃ sutvā alambusā cintesi – ‘‘sacāhaṃ na kathessāmi, ayaṃ me abhisapissati, handassa kathessāmī’’ti. Sā dissamānena kāyena ṭhatvā gāthamāha –
१३१.
131.
‘‘अहं ते पारिचरियाय, देवराजेन पेसिता।
‘‘Ahaṃ te pāricariyāya, devarājena pesitā;
अवधिं चित्तं चित्तेन, पमादो त्वं न बुज्झसी’’ति॥
Avadhiṃ cittaṃ cittena, pamādo tvaṃ na bujjhasī’’ti.
सो तस्सा कथं सुत्वा पितरा दिन्नओवादं सरित्वा ‘‘पितु वचनं अकत्वा महाविनासं पत्तोम्ही’’ति परिदेवन्तो चतस्सो गाथायो अभासि –
So tassā kathaṃ sutvā pitarā dinnaovādaṃ saritvā ‘‘pitu vacanaṃ akatvā mahāvināsaṃ pattomhī’’ti paridevanto catasso gāthāyo abhāsi –
१३२.
132.
‘‘इमानि किर मं तातो, कस्सपो अनुसासति।
‘‘Imāni kira maṃ tāto, kassapo anusāsati;
कमलासदिसित्थियो, तायो बुज्झेसि माणव॥
Kamalāsadisitthiyo, tāyo bujjhesi māṇava.
१३३.
133.
‘‘उरेगण्डायो बुज्झेसि, तायो बुज्झेसि माणव।
‘‘Uregaṇḍāyo bujjhesi, tāyo bujjhesi māṇava;
इच्चानुसासि मं तातो, यथा मं अनुकम्पको॥
Iccānusāsi maṃ tāto, yathā maṃ anukampako.
१३४.
134.
‘‘तस्साहं वचनं नाकं, पितु वुद्धस्स सासनं।
‘‘Tassāhaṃ vacanaṃ nākaṃ, pitu vuddhassa sāsanaṃ;
अरञ्ञे निम्मनुस्सम्हि, स्वज्ज झायामि एकको॥
Araññe nimmanussamhi, svajja jhāyāmi ekako.
१३५.
135.
‘‘सोहं तथा करिस्सामि, धिरत्थु जीवितेन मे।
‘‘Sohaṃ tathā karissāmi, dhiratthu jīvitena me;
पुन वा तादिसो हेस्सं, मरणं मे भविस्सती’’ति॥
Puna vā tādiso hessaṃ, maraṇaṃ me bhavissatī’’ti.
तत्थ इमानीति इमानि वचनानि। कमलासदिसित्थियोति कमला वुच्चति नारिपुप्फलता, तासं पुप्फसदिसा इत्थियो। तायो बुज्झेसि माणवाति माणव त्वं तायो जानेय्यासि, ञत्वा दस्सनपथं अगन्त्वा पलापेय्यासीति यानि एवरूपानि वचनानि तदा मं तातो अनुसासति, इमानि किर तानीति। उरेगण्डायोति उरम्हि द्वीहि गण्डेहि समन्नागता। तायो बुज्झेसि, माणवाति, माणव, तायो अत्तनो वसं गते विनासं पापेन्तीति त्वं जानेय्यासि। नाकन्ति नाकरिं। झायामीति पज्झायामि परिदेवामि। धिरत्थु जीवितेन मेति धिरत्थु गरहितं मम जीवितं, जीवितेन मे को अत्थो। पुन वाति तथा करिस्सामि, यथा पुन वा तादिसो भविस्सामि, नट्ठं झानं उप्पादेत्वा वीतरागो भविस्सामि, मरणं वा मे भविस्सतीति।
Tattha imānīti imāni vacanāni. Kamalāsadisitthiyoti kamalā vuccati nāripupphalatā, tāsaṃ pupphasadisā itthiyo. Tāyo bujjhesi māṇavāti māṇava tvaṃ tāyo jāneyyāsi, ñatvā dassanapathaṃ agantvā palāpeyyāsīti yāni evarūpāni vacanāni tadā maṃ tāto anusāsati, imāni kira tānīti. Uregaṇḍāyoti uramhi dvīhi gaṇḍehi samannāgatā. Tāyo bujjhesi, māṇavāti, māṇava, tāyo attano vasaṃ gate vināsaṃ pāpentīti tvaṃ jāneyyāsi. Nākanti nākariṃ. Jhāyāmīti pajjhāyāmi paridevāmi. Dhiratthu jīvitena meti dhiratthu garahitaṃ mama jīvitaṃ, jīvitena me ko attho. Puna vāti tathā karissāmi, yathā puna vā tādiso bhavissāmi, naṭṭhaṃ jhānaṃ uppādetvā vītarāgo bhavissāmi, maraṇaṃ vā me bhavissatīti.
सो कामरागं पहाय पुन झानं उप्पादेसि। अथस्स समणतेजं दिस्वा झानस्स च उप्पादितभावं ञत्वा अलम्बुसा भीता खमापेसि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था द्वे गाथायो अभासि –
So kāmarāgaṃ pahāya puna jhānaṃ uppādesi. Athassa samaṇatejaṃ disvā jhānassa ca uppāditabhāvaṃ ñatvā alambusā bhītā khamāpesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā dve gāthāyo abhāsi –
१३६.
136.
‘‘तस्स तेजं वीरियञ्च, धितिं ञत्वा अवट्ठितं।
‘‘Tassa tejaṃ vīriyañca, dhitiṃ ñatvā avaṭṭhitaṃ;
सिरसा अग्गही पादे, इसिसिङ्गं अलम्बुसा॥
Sirasā aggahī pāde, isisiṅgaṃ alambusā.
१३७.
137.
‘‘मा मे कुज्झ महावीर, मा मे कुज्झ महाइसे।
‘‘Mā me kujjha mahāvīra, mā me kujjha mahāise;
महा अत्थो मया चिण्णो, तिदसानं यसस्सिनं।
Mahā attho mayā ciṇṇo, tidasānaṃ yasassinaṃ;
तया पकम्पितं आसि, सब्बं देवपुरं तदा’’ति॥
Tayā pakampitaṃ āsi, sabbaṃ devapuraṃ tadā’’ti.
अथ नं सो ‘‘खमामि ते, भद्दे, यथासुखं गच्छा’’ति विस्सज्जेन्तो गाथमाह –
Atha naṃ so ‘‘khamāmi te, bhadde, yathāsukhaṃ gacchā’’ti vissajjento gāthamāha –
१३८.
138.
‘‘तावतिंसा च ये देवा, तिदसानञ्च वासवो।
‘‘Tāvatiṃsā ca ye devā, tidasānañca vāsavo;
त्वञ्च भद्दे सुखी होहि, गच्छ कञ्ञे यथासुख’’न्ति॥
Tvañca bhadde sukhī hohi, gaccha kaññe yathāsukha’’nti.
सा तं वन्दित्वा तेनेव सुवण्णपल्लङ्केन देवपुरं गता। तमत्थं पकासेन्तो सत्था तिस्सो गाथायो अभासि –
Sā taṃ vanditvā teneva suvaṇṇapallaṅkena devapuraṃ gatā. Tamatthaṃ pakāsento satthā tisso gāthāyo abhāsi –
१३९.
139.
‘‘तस्स पादे गहेत्वान, कत्वा च नं पदक्खिणं।
‘‘Tassa pāde gahetvāna, katvā ca naṃ padakkhiṇaṃ;
अञ्जलिं पग्गहेत्वान, तम्हा ठाना अपक्कमि॥
Añjaliṃ paggahetvāna, tamhā ṭhānā apakkami.
१४०.
140.
‘‘यो च तस्सासि पल्लङ्को, सोवण्णो सोपवाहनो।
‘‘Yo ca tassāsi pallaṅko, sovaṇṇo sopavāhano;
सउत्तरच्छदपञ्ञासो, सहस्सपटियत्थतो।
Sauttaracchadapaññāso, sahassapaṭiyatthato;
तमेव पल्लङ्कमारुय्ह, अगा देवान सन्तिके॥
Tameva pallaṅkamāruyha, agā devāna santike.
१४१.
141.
‘‘तमोक्कमिव आयन्तिं, जलन्तिं विज्जुतं यथा।
‘‘Tamokkamiva āyantiṃ, jalantiṃ vijjutaṃ yathā;
पतीतो सुमनो वित्तो, देविन्दो अददा वर’’न्ति॥
Patīto sumano vitto, devindo adadā vara’’nti.
तत्थ ओक्कमिवाति दीपकं विय। ‘‘पतीतो’’तिआदीहि तुट्ठाकारोव दस्सितो अददा वरन्ति आगन्त्वा वन्दित्वा ठिताय तुट्ठो वरं अदासि।
Tattha okkamivāti dīpakaṃ viya. ‘‘Patīto’’tiādīhi tuṭṭhākārova dassito adadā varanti āgantvā vanditvā ṭhitāya tuṭṭho varaṃ adāsi.
सा तस्स सन्तिके वरं गण्हन्ती ओसानगाथमाह –
Sā tassa santike varaṃ gaṇhantī osānagāthamāha –
१४२.
142.
‘‘वरञ्चे मे अदो सक्क, सब्बभूतानमिस्सर।
‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;
निसिप्पलोभिका गच्छे, एतं सक्क वरं वरे’’ति॥
Nisippalobhikā gacche, etaṃ sakka varaṃ vare’’ti.
तस्सत्थो – ‘‘सक्क देवराज, सचे मे त्वं वरं अदो, पुन इसिपलोभिकाय न गच्छेय्यं, मा मं एतदत्थाय पहिणेय्यासि, एतं वरं वरे याचामी’’ति।
Tassattho – ‘‘sakka devarāja, sace me tvaṃ varaṃ ado, puna isipalobhikāya na gaccheyyaṃ, mā maṃ etadatthāya pahiṇeyyāsi, etaṃ varaṃ vare yācāmī’’ti.
सत्था तस्स भिक्खुनो इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने सो भिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। तदा अलम्बुसा पुराणदुतियिका अहोसि, इसिसिङ्गो उक्कण्ठितभिक्खु, पिता महाइसि पन अहमेव अहोसिन्ति।
Satthā tassa bhikkhuno imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne so bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tadā alambusā purāṇadutiyikā ahosi, isisiṅgo ukkaṇṭhitabhikkhu, pitā mahāisi pana ahameva ahosinti.
अलम्बुसाजातकवण्णना ततिया।
Alambusājātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ५२३. अलम्बुसाजातकं • 523. Alambusājātakaṃ
