| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
១២. អាឡវកសុត្តវណ្ណនា
12. Āḷavakasuttavaṇṇanā
២៤៦. អាឡវិយន្តិ ឥត្ថិលិង្គវសេន តំ រដ្ឋម្បិ នគរម្បិ វុច្ចតិ។ រដ្ឋេ អធិប្បេតេបិ ន ឯត្ថ ពហុវចនំ តថារុឡ្ហិយា អភាវតោ។ តញ្ច ភវនន្តិ តញ្ច អាឡវកស្ស យក្ខស្ស ភវនំ។ តត្ថាតិ អាឡវកស្ស ភវនេ។ ‘‘អថ ខោ អាឡវកោ យក្ខោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមី’’តិ ឯត្ថ តស្មិំ បាឋបទេសេ។ អយមនុបុព្ពិកថាតិ អយំ ឥទានិ វុច្ចមានា អនុបុព្ពតោ អាគតា កថា។ អាឡវិយា ឥស្សរោតិ អាឡវោ, អាឡវកោតិ ច រាជា វុត្តោ។ កទាចិ ចោរបដិពាហនត្ថំ, កទាចិ ឧស្សាហសត្តិវិភាវនវសេន បដិរាជនិសេធនត្ថំ, កទាចិ លក្ខយោគ្យវិនិយោគវសេន ព្យាយាមករណត្ថញ្ច។ មិគានំ វននតោ វសនតោ វានតោ វា ‘‘មិគវា’’តិ លទ្ធសមញ្ញំ មិគវំ។ តស្សេវាតិ រញ្ញោ ឯវ។ មិគោតិ ឯកោ ឯណិមិគោ។ តិយោជនន្តិ អច្ចន្តសំយោគេ ឧបយោគវចនំ។ ឧទកំ វិយ បវិសិត្វា ឋិតន្តិ យថា បរិស្សមប្បត្តោ ឧទកំ បវិសិត្វា ឋិតោ និរស្សាសោ ហោតិ, ឯវំ វិយ ឋិតំ។ មូលន្តិ សមីបំ។ យក្ខំ ទិស្វាវ រញ្ញោ ភយំ ឆម្ភិតត្តំ ឩរុត្ថម្ភំ អហោសិ, តស្មា រាជា បលាយិតុំ នាសក្ខិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ខាទិតុំ ឧបគតោ’’តិ។ អថ រាជា ទ្វិធា ឆិន្នំ មិគំ ទត្វា អត្តានំ មោចេតុកាមោ អហោសិ។ យក្ខោ ‘‘ននុ មម ហត្ថគតកាលតោ បដ្ឋាយ មិគោបិ មម សន្តកោ, តត្ថ កិន្នាម តេ កេរាដិយមិទំ ទត្វា អត្តនោ មោចន’’ន្តិ រាជានំ ន មុញ្ចិ។ អថ រាជា តស្ស តាទិសំ បដិញ្ញាតំ អកាសិ។ តេន វុត្តំ ‘‘រាជា តេន សទ្ធិ’’ន្តិអាទិ។ ភវនំ អនុបគតន្តិ ឥទំ មម ភវនំ អនុបគតំ។ អននុញ្ញាតន្តិ ឧបគតេន សាមិភូតេន អននុញ្ញាតញ្ច។ ឯតេន ឧបគតំ តំ, ឥទានិ តាទិសេន អនុញ្ញាតញ្ច ខាទិតុំ លភាមីតិ ទស្សេតិ។
246.Āḷaviyanti itthiliṅgavasena taṃ raṭṭhampi nagarampi vuccati. Raṭṭhe adhippetepi na ettha bahuvacanaṃ tathāruḷhiyā abhāvato. Tañca bhavananti tañca āḷavakassa yakkhassa bhavanaṃ. Tatthāti āḷavakassa bhavane. ‘‘Atha kho āḷavako yakkho yena bhagavā tenupasaṅkamī’’ti ettha tasmiṃ pāṭhapadese. Ayamanupubbikathāti ayaṃ idāni vuccamānā anupubbato āgatā kathā. Āḷaviyā issaroti āḷavo, āḷavakoti ca rājā vutto. Kadāci corapaṭibāhanatthaṃ, kadāci ussāhasattivibhāvanavasena paṭirājanisedhanatthaṃ, kadāci lakkhayogyaviniyogavasena byāyāmakaraṇatthañca. Migānaṃ vananato vasanato vānato vā ‘‘migavā’’ti laddhasamaññaṃ migavaṃ. Tassevāti rañño eva. Migoti eko eṇimigo. Tiyojananti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Udakaṃ viya pavisitvā ṭhitanti yathā parissamappatto udakaṃ pavisitvā ṭhito nirassāso hoti, evaṃ viya ṭhitaṃ. Mūlanti samīpaṃ. Yakkhaṃ disvāva rañño bhayaṃ chambhitattaṃ ūrutthambhaṃ ahosi, tasmā rājā palāyituṃ nāsakkhi. Tena vuttaṃ ‘‘khādituṃ upagato’’ti. Atha rājā dvidhā chinnaṃ migaṃ datvā attānaṃ mocetukāmo ahosi. Yakkho ‘‘nanu mama hatthagatakālato paṭṭhāya migopi mama santako, tattha kinnāma te kerāṭiyamidaṃ datvā attano mocana’’nti rājānaṃ na muñci. Atha rājā tassa tādisaṃ paṭiññātaṃ akāsi. Tena vuttaṃ ‘‘rājā tena saddhi’’ntiādi. Bhavanaṃ anupagatanti idaṃ mama bhavanaṃ anupagataṃ. Ananuññātanti upagatena sāmibhūtena ananuññātañca. Etena upagataṃ taṃ, idāni tādisena anuññātañca khādituṃ labhāmīti dasseti.
មច្ចុបថេតិ មច្ចុគោចរេ។ អាសន្នមរណតាយ ឯវមាហំសុ។
Maccupatheti maccugocare. Āsannamaraṇatāya evamāhaṃsu.
តំ អាឡវកកុមារំ អាទាយ បក្កមិំសូតិ យោជនា។ តស្ស រញ្ញោ មហេសី អាឡវកកុមារស្ស មាតាតិ វុត្តា។ ទេវិសហស្សានំ វិប្បលបន្តីនន្តិ វចនំ បរិណាមេតព្ពំ។
Taṃ āḷavakakumāraṃ ādāya pakkamiṃsūti yojanā. Tassa rañño mahesī āḷavakakumārassa mātāti vuttā. Devisahassānaṃ vippalapantīnanti vacanaṃ pariṇāmetabbaṃ.
ទេសនាបរិយោសានេតិ យក្ខំ ទមេត្វា បច្ចាគន្ត្វា នគរទ្វារសមីបេ រុក្ខមូលេ និសិន្នេន ភគវតា សរាជិកាយ មហតិយា បរិសាយ ទេសិតទេសនាយ បរិយោសានេ។ សោតិ ភគវា។ ភវនេ ឯវាតិ វិមានេ ឯវ។ ភគវាបិ បស្សតិ បកតិចក្ខុនាវ និគ្រោធស្ស ឧបរិ និព្ពត្តត្តា។
Desanāpariyosāneti yakkhaṃ dametvā paccāgantvā nagaradvārasamīpe rukkhamūle nisinnena bhagavatā sarājikāya mahatiyā parisāya desitadesanāya pariyosāne. Soti bhagavā. Bhavane evāti vimāne eva. Bhagavāpi passati pakaticakkhunāva nigrodhassa upari nibbattattā.
តត្រាតិ តស្មិំ ‘‘រោសេតុកាមតាយា’’តិ វចនេ។ តេសន្តិ សាតាគិរិហេមវតានំ។ កាលទីបទេសកុលជនេត្តិអាយុប្បមាណវិសយំ បញ្ចមហាវិលោកិតំ។ ‘‘សីតំ ព្យបគតំ ហោតិ, ឧណ្ហញ្ច ឧបសម្មតី’’តិអាទិនា (ពុ. វំ. ២.៨៣) អាគតានិ ទ្វត្តិំស បុព្ពនិមិត្តានិ។ កដិប្បទេសវត្ថិកោសកណ្ណតោ តិធា។ សទ្ទោតិ អាឡវកស្ស ឧគ្ឃោសិតសទ្ទោ។
Tatrāti tasmiṃ ‘‘rosetukāmatāyā’’ti vacane. Tesanti sātāgirihemavatānaṃ. Kāladīpadesakulajanettiāyuppamāṇavisayaṃ pañcamahāvilokitaṃ. ‘‘Sītaṃ byapagataṃ hoti, uṇhañca upasammatī’’tiādinā (bu. vaṃ. 2.83) āgatāni dvattiṃsa pubbanimittāni. Kaṭippadesavatthikosakaṇṇato tidhā. Saddoti āḷavakassa ugghositasaddo.
ឥមិនា បសង្គេន សកលជម្ពុទីបំ ព្យាបេត្វា បវត្តេ អបរេបិ តយោ សទ្ទេ យថា ឯតេ, ឯវំ អាឡវកស្ស ឧគ្ឃោសិតសទ្ទោបីតិ ទស្សេតុំ ‘‘ចត្តារោ’’តិអាទិ វុត្តំ។ ឱសក្កន្តេតិ បរិហាយមានេ។
Iminā pasaṅgena sakalajambudīpaṃ byāpetvā pavatte aparepi tayo sadde yathā ete, evaṃ āḷavakassa ugghositasaddopīti dassetuṃ ‘‘cattāro’’tiādi vuttaṃ. Osakkanteti parihāyamāne.
ចុណ្ណេន្តាតិ ចុណ្ណេតុំ សមត្ថតំ សន្ធាយ វុត្តំ, ន បន ចុណ្ណនវសេន វុត្តំ។ តេនាហ ‘‘មា កស្សចី’’តិអាទិ។ ឧស្សាវពិន្ទុមត្តម្បីតិ ឧស្សាវបតនមត្តម្បិ។ ខុរប្បំ សល្លំ។
Cuṇṇentāti cuṇṇetuṃ samatthataṃ sandhāya vuttaṃ, na pana cuṇṇanavasena vuttaṃ. Tenāha ‘‘mā kassacī’’tiādi. Ussāvabindumattampīti ussāvapatanamattampi. Khurappaṃ sallaṃ.
សេដ្ឋានីតិ អជេយ្យេន អប្បដិហតភាវេន ឧត្តមានិ។ ទុស្សាវុធន្តិ អាវុធកិច្ចករំ ឧត្តរិយំ ទុស្សំ។ ឥមានិ កិរ សក្កាទីនំ បុញ្ញានុភាវេន និព្ពត្តានិ អប្បដិហតប្បភាវានិ បដិបក្ខវិធមនយុត្តានិ អវជ្ឈានិ អាវុធានិ។ តេនាហ ‘‘យទិ ហី’’តិអាទិ។
Seṭṭhānīti ajeyyena appaṭihatabhāvena uttamāni. Dussāvudhanti āvudhakiccakaraṃ uttariyaṃ dussaṃ. Imāni kira sakkādīnaṃ puññānubhāvena nibbattāni appaṭihatappabhāvāni paṭipakkhavidhamanayuttāni avajjhāni āvudhāni. Tenāha ‘‘yadi hī’’tiādi.
អសនិវិចក្កំ វិយាតិ អសនិមណ្ឌលំ វិយ។
Asanivicakkaṃ viyāti asanimaṇḍalaṃ viya.
បិត្តន្តិ អលគទ្ទបិត្តំ។ ភិន្ទេយ្យាតិ អាសិញ្ចេយ្យ។ សុខន្តិ សុករំ។ មុទុភូតចិត្តវវត្ថានករណត្ថន្តិ មុទុភូតំ អត្តនោ ចិត្តេ វវត្ថានស្ស ករណត្ថំ។
Pittanti alagaddapittaṃ. Bhindeyyāti āsiñceyya. Sukhanti sukaraṃ. Mudubhūtacittavavatthānakaraṇatthanti mudubhūtaṃ attano citte vavatthānassa karaṇatthaṃ.
ឯវំ វុត្តេតិ ‘‘ន ខ្វាហ’’ន្តិ ឯវំ វុត្តេ។ ភគវតោ សាសនេ ឋិតេ បយិរុបាសិត្វា ឧគ្គហិតំ ភគវន្តំ បយិរូបាសិត្វា ឧគ្គហិតមេវ នាមាតិ អាហ ‘‘កស្សបំ…បេ... ឧគ្គហេសុ’’ន្តិ។ បុដ្ឋបញ្ហាតិ សម្មាសម្ពុទ្ធេន បុដ្ឋបញ្ហា។ យស្មា ពុទ្ធវិសយេ បុដ្ឋបញ្ហា, តស្មា ពុទ្ធវិសយាវ ហោន្តិ។
Evaṃ vutteti ‘‘na khvāha’’nti evaṃ vutte. Bhagavato sāsane ṭhite payirupāsitvā uggahitaṃ bhagavantaṃ payirūpāsitvā uggahitameva nāmāti āha ‘‘kassapaṃ…pe... uggahesu’’nti. Puṭṭhapañhāti sammāsambuddhena puṭṭhapañhā. Yasmā buddhavisaye puṭṭhapañhā, tasmā buddhavisayāva honti.
បដិសេធេត្វាតិ វាចាយ អសក្កុណេយ្យភាវេនេវ បដិសេធេត្វា។ ‘‘យទាកង្ខសី’’តិ បទសន្ធិវសេន និទ្ទេសោតិ អាហ ‘‘យទិ អាកង្ខសី’’តិ។ តេន តុយ្ហំ បុច្ឆំ តាវ សុត្វា វិស្សជ្ជេស្សន្តិ ទស្សេតិ។ តេនាហ ‘‘ន មេ’’តិអាទិ។ ទុតិយវិកប្បេ ទ-ការោ បទសន្ធិករោតិ អាហ ‘‘យំ អាកង្ខសី’’តិ។ ‘‘បុច្ឆ, អាវុសោ, សុត្វា ជានិស្សាមី’’តិ អវត្វា សព្ពញ្ញុពុទ្ធស្ស អនិយមេត្វា វចនំ សព្ពវិសយំ ហោតីតិ អាហ ‘‘សព្ពំ តេ’’តិអាទិ។
Paṭisedhetvāti vācāya asakkuṇeyyabhāveneva paṭisedhetvā. ‘‘Yadākaṅkhasī’’ti padasandhivasena niddesoti āha ‘‘yadi ākaṅkhasī’’ti. Tena tuyhaṃ pucchaṃ tāva sutvā vissajjessanti dasseti. Tenāha ‘‘na me’’tiādi. Dutiyavikappe da-kāro padasandhikaroti āha ‘‘yaṃ ākaṅkhasī’’ti. ‘‘Puccha, āvuso, sutvā jānissāmī’’ti avatvā sabbaññubuddhassa aniyametvā vacanaṃ sabbavisayaṃ hotīti āha ‘‘sabbaṃ te’’tiādi.
កិំ សូតិ ឯត្ថ កិន្តិ បុច្ឆាយំ, សូតិ សំសយេ, កិំ នូតិ អត្ថោ? ឥធាតិ ឥមស្មិំ លោកេ។ តស្មា វិត្តន្តិ យស្មា វិត្តិករណតោ វិត្តំ។ សុកតន្តិ សុដ្ឋុ សក្កច្ចំ កតំ។ សុខន្តិ ឥដ្ឋផលំ។ តត្ថ យំ បធានំ, តំ ទស្សេតុំ ‘‘កាយិកចេតសិកំ សាត’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។ និស្សន្ទផលញ្ហិ តគ្គហណេន គហិតមេវ ហោតិ។ អប្បេតីតិ បាបេតិ។ អតិសយត្ថជោតនោ តរ-សទ្ទោតិ អាហ ‘‘អតិសយេន សាទូ’’តិ។ រសសញ្ញិតាយ ឥដ្ឋានំ រាគាទិធម្មានំ។ កេន បការេនាតិ កថំ-សទ្ទស្ស អត្ថមាហ។ កថំជីវិន្តិ យទិ សមាសបទមេតំ, ‘‘កថ’’ន្តិ សានុនាសិកា កតាតិ អាហ ‘‘គាថាពន្ធសុខត្ថ’’ន្តិអាទិ។
Kiṃsūti ettha kinti pucchāyaṃ, sūti saṃsaye, kiṃ nūti attho? Idhāti imasmiṃ loke. Tasmā vittanti yasmā vittikaraṇato vittaṃ. Sukatanti suṭṭhu sakkaccaṃ kataṃ. Sukhanti iṭṭhaphalaṃ. Tattha yaṃ padhānaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘kāyikacetasikaṃ sāta’’ntiādi vuttaṃ. Nissandaphalañhi taggahaṇena gahitameva hoti. Appetīti pāpeti. Atisayatthajotano tara-saddoti āha ‘‘atisayena sādū’’ti. Rasasaññitāya iṭṭhānaṃ rāgādidhammānaṃ. Kena pakārenāti kathaṃ-saddassa atthamāha. Kathaṃjīvinti yadi samāsapadametaṃ, ‘‘katha’’nti sānunāsikā katāti āha ‘‘gāthābandhasukhattha’’ntiādi.
សទ្ធីធ វិត្តន្តិ ឯកទេសេន សមុទាយទស្សនំ សមុទ្ទបព្ពតនិទស្សនំ វិយ។ ឥតិ-សទ្ទោ អាទិអត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ ‘‘វិត្តិករណតោ វិត្ត’’ន្តិ វុត្តមត្ថំ សន្ធាយ ហេតូបមាហិ យោជេត្វា ទស្សេតុំ ‘‘យថា ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ តេន សុខាវហនតោ, ទុក្ខបដិពាហនតោ, ទាលិទ្ទិយូបសមនតោ, រតនបដិលាភហេតុតោ, លោកសន្តតិអាវហនតោ ច សទ្ធា វិត្តំ យថា តំ ហិរញ្ញសុវណ្ណាទីនិ។ តេនាហ ‘‘ឯវ’’ន្តិអាទិ។ ននុ ចេតនា សម្មាទិដ្ឋិអាទយោ ច សាតិសយំ វិបាកសុខំ អាវហន្តិ, តំ កថំ សទ្ធា អាវហតីតិ? សទ្ធាធុរភាវសភាវតោ។ តេនាហ ‘‘សទ្ធាធុរេន បដិបន្នាន’’ន្តិ។ តស្ស ច សេសបទេសុបិ យោជេតព្ពំ។
Saddhīdha vittanti ekadesena samudāyadassanaṃ samuddapabbatanidassanaṃ viya. Iti-saddo ādiattho daṭṭhabbo. ‘‘Vittikaraṇato vitta’’nti vuttamatthaṃ sandhāya hetūpamāhi yojetvā dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tena sukhāvahanato, dukkhapaṭibāhanato, dāliddiyūpasamanato, ratanapaṭilābhahetuto, lokasantatiāvahanato ca saddhā vittaṃ yathā taṃ hiraññasuvaṇṇādīni. Tenāha ‘‘eva’’ntiādi. Nanu cetanā sammādiṭṭhiādayo ca sātisayaṃ vipākasukhaṃ āvahanti, taṃ kathaṃ saddhā āvahatīti? Saddhādhurabhāvasabhāvato. Tenāha ‘‘saddhādhurena paṭipannāna’’nti. Tassa ca sesapadesupi yojetabbaṃ.
ឥទានិ យំ ហិរញ្ញសុវណ្ណាទិ សទ្ធាវិត្តស្ស ឱបម្មំ, តំ ហីនំ, សទ្ធាវិត្តមេវ ឧត្តមន្តិ បាឡិយំ សេដ្ឋគ្គហណំ កតន្តិ ទស្សេតុំ ‘‘យស្មា បនា’’តិអាទិ វុត្តំ។ បរលោកំ គតំ អនុគច្ឆតីតិ អនុគាមិកំ។ អញ្ញេហិ ន សាធារណន្តិ អនញ្ញសាធារណំ។ សព្ពសម្បត្តិហេតូតិ សព្ពាសំ សីលសម្បទាទីនំ លោកិយលោកុត្តរានំ សម្បត្តីនំ ហេតុ។ អនត្ថាយ ហោតិ អនុបាយបដិបត្តិតោ។ តស្មា អនុគាមិកត្តា។ អនញ្ញសាធារណត្តា សព្ពសម្បត្តិហេតុភាវតោ ហិរញ្ញាទិវិត្តនិទានត្តា ច សទ្ធាវិត្តមេវ សេដ្ឋំ។ ឧក្កដ្ឋបរិច្ឆេទទេសនា យថា ‘‘សត្ថា ទេវមនុស្សាន’’ន្តិ។
Idāni yaṃ hiraññasuvaṇṇādi saddhāvittassa opammaṃ, taṃ hīnaṃ, saddhāvittameva uttamanti pāḷiyaṃ seṭṭhaggahaṇaṃ katanti dassetuṃ ‘‘yasmā panā’’tiādi vuttaṃ. Paralokaṃ gataṃ anugacchatīti anugāmikaṃ. Aññehi na sādhāraṇanti anaññasādhāraṇaṃ. Sabbasampattihetūti sabbāsaṃ sīlasampadādīnaṃ lokiyalokuttarānaṃ sampattīnaṃ hetu. Anatthāya hoti anupāyapaṭipattito. Tasmā anugāmikattā. Anaññasādhāraṇattā sabbasampattihetubhāvato hiraññādivittanidānattā ca saddhāvittameva seṭṭhaṃ. Ukkaṭṭhaparicchedadesanā yathā ‘‘satthā devamanussāna’’nti.
‘‘ទសកុសលធម្មោ’’តិ ឥមិនា ឯកច្ចានំយេវ ទានាទិធម្មានំ សង្គហោ, ន សព្ពេសន្តិ អសង្គហិតសង្គណ្ហនត្ថំ ‘‘ទានសីលភាវនាធម្មោ វា’’តិ វុត្តំ។ ‘‘សុខ’’ន្តិ តិវិធស្សបិ សុខស្ស សាធារណគ្គហណមេតន្តិ តំ សវិសេសលទ្ធំ បុគ្គលវសេន ទស្សេន្តោ ‘‘សោណសេដ្ឋិ…បេ.… អាវហតី’’តិ អាហ។ យោ សោ បទុមវតិយា ទេវិយា បុត្តោ មហាបទុមោ នាម រាជា ទិព្ពសុខសទិសំ រជ្ជសុខមនុភវិត្វា បច្ឆា បច្ចេកពុទ្ធោ ហុត្វា និព្ពានសុខមនុភវិ, តំ និទស្សនភាវេន គហេត្វា អាហ ‘‘មហាបទុមាទីនំ វិយ និព្ពានសុខញ្ច អាវហតី’’តិ។
‘‘Dasakusaladhammo’’ti iminā ekaccānaṃyeva dānādidhammānaṃ saṅgaho, na sabbesanti asaṅgahitasaṅgaṇhanatthaṃ ‘‘dānasīlabhāvanādhammo vā’’ti vuttaṃ. ‘‘Sukha’’nti tividhassapi sukhassa sādhāraṇaggahaṇametanti taṃ savisesaladdhaṃ puggalavasena dassento ‘‘soṇaseṭṭhi…pe… āvahatī’’ti āha. Yo so padumavatiyā deviyā putto mahāpadumo nāma rājā dibbasukhasadisaṃ rajjasukhamanubhavitvā pacchā paccekabuddho hutvā nibbānasukhamanubhavi, taṃ nidassanabhāvena gahetvā āha ‘‘mahāpadumādīnaṃ viya nibbānasukhañca āvahatī’’ti.
អត្ថុទ្ធារនយេន សច្ចសទ្ទំ សំវណ្ណេន្តោ ‘‘អនេកេសុ អត្ថេសុ ទិស្សតី’’តិ អាហ។ វាចាសច្ចេ ទិស្សតិ សច្ចសទ្ទោ ‘‘ភណេ’’តិ វុត្តត្តាតិ អធិប្បាយោ។ វិរតិសច្ចេ ទិស្សតិ។ វេរមណីសុ ហិ បតិដ្ឋិតា សមណព្រាហ្មណា ‘‘សច្ចេ ឋិតា’’តិ វុច្ចន្តិ។ អត្តាការម្បិ វត្ថុំ ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ បវត្តិយាការំ ឧបាទាយ ទិដ្ឋិ ឯវ សច្ចន្តិ ទិដ្ឋិសច្ចំ, តស្មិំ ទិដ្ឋិសច្ចេ ទិស្សតីតិ យោជនា។ ព្រាហ្មណសច្ចានីតិ បរមត្ថព្រហ្មានំ សច្ចានិ, យានិ ‘‘សព្ពេ បាណា អវជ្ឈា, សព្ពេ កាមា អនិច្ចា, សព្ពេ ភវា អនិច្ចា, នាហំ ក្វចនិ កស្សចិ កិញ្ចនតស្មិ’’ន្តិអាទិនា (អ. និ. ៤.១៨៥) ចតុក្កនិបាតេ អាគតានិ។ បរមត្ថភូតំ សច្ចំ និព្ពានំ។ អព្ភន្តរំ កត្វាតិ អន្តោគធមេវ កត្វា, តេហិ សទ្ធិន្តិ អត្ថោ បរមត្ថសច្ចានម្បិ សាទុតរត្តា។ យស្សានុភាវេនាតិ យស្ស វាចាសច្ចស្ស អានុភាវេន។
Atthuddhāranayena saccasaddaṃ saṃvaṇṇento ‘‘anekesu atthesu dissatī’’ti āha. Vācāsacce dissati saccasaddo ‘‘bhaṇe’’ti vuttattāti adhippāyo. Viratisacce dissati. Veramaṇīsu hi patiṭṭhitā samaṇabrāhmaṇā ‘‘sacce ṭhitā’’ti vuccanti. Attākārampi vatthuṃ idameva saccaṃ moghamaññanti pavattiyākāraṃ upādāya diṭṭhi eva saccanti diṭṭhisaccaṃ, tasmiṃ diṭṭhisacce dissatīti yojanā. Brāhmaṇasaccānīti paramatthabrahmānaṃ saccāni, yāni ‘‘sabbe pāṇā avajjhā, sabbe kāmā aniccā, sabbe bhavā aniccā, nāhaṃ kvacani kassaci kiñcanatasmi’’ntiādinā (a. ni. 4.185) catukkanipāte āgatāni. Paramatthabhūtaṃ saccaṃ nibbānaṃ. Abbhantaraṃ katvāti antogadhameva katvā, tehi saddhinti attho paramatthasaccānampi sādutarattā. Yassānubhāvenāti yassa vācāsaccassa ānubhāvena.
ឧទកម្ហិ ធាវតីតិ ឧទកបិដ្ឋិយំ អភិជ្ជមានាយំ បថវិយា វិយ ធាវតិ គច្ឆតិ មហាកប្បិនរាជា វិយ។ វិសម្បិ សច្ចេន ហនន្តិ បណ្ឌិតាតិ កណ្ហទីបាយនាទយោ វិយ។ សច្ចេនាតិ មច្ឆជាតកេ ពោធិសត្តស្ស វិយ សច្ចេន ទេវោ ថនយំ បវស្សតិ។ សច្ចេ ឋិតាតិ វិរតិសច្ចេ វាចាសច្ចេ ច ឋិតា តយោបិ ពោធិសត្តា។ និព្ពុតិន្តិ និព្ពានំ បត្ថយន្តិ។ សាទុតរន្តិ សាតតរំ ឥដ្ឋតរវិបាកទានតោ។
Udakamhi dhāvatīti udakapiṭṭhiyaṃ abhijjamānāyaṃ pathaviyā viya dhāvati gacchati mahākappinarājā viya. Visampi saccena hananti paṇḍitāti kaṇhadīpāyanādayo viya. Saccenāti macchajātake bodhisattassa viya saccena devo thanayaṃ pavassati. Sacce ṭhitāti viratisacce vācāsacce ca ṭhitā tayopi bodhisattā. Nibbutinti nibbānaṃ patthayanti. Sādutaranti sātataraṃ iṭṭhataravipākadānato.
រសានន្តិ និទ្ធារណត្ថេ សាមិវចនំ។ និទ្ធារណញ្ច កោចិ កុតោចិ កេនចិ ឥមន្តិ កស្សចិ វចនំ ន សាធេតីតិ ទស្សេន្តោ ‘‘យេ ឥមេ’’តិអាទិមាហ។ តេន ហិ និព្ពានំ រសសមុទាយតោ សាទុតរតាវិសេសេន និទ្ធារីយតិ។ តត្ថ យេ ឥមេ វុច្ចន្តីតិ យោជនា។ សាយនីយធម្មាតិ ជិវ្ហាយ សាយិតព្ពា ធម្មា។ រសាយតនំ រសោតិ អាហ ‘‘មូលរសោ ខន្ធរសោ’’តិអាទិ។ ផលរសន្តិ ផលស្ស រសំ, ផលំ បីឡេត្វា តាបេត្វា គហេតព្ពរសន្តិ អត្ថោ។ អរសរូបោតិ អាចាររហិតសភាវោ។ រូបស្ស អស្សាទនវសេន ឧប្បជ្ជនកសុខធម្មា រូបរសា។ ឯស នយោ សទ្ទរសាទីសុ។ សទ្ទរសោតិ ព្យញ្ជនសម្ភូតោ រសោ។ វិមុត្តិរសោតិ វិមុត្តិសម្បត្តិកោ រសោ។ អត្ថរសោតិ អត្ថស្ស បដិវិជ្ឈនវសេន ឧប្បជ្ជនកសុខំ អត្ថរសោ, តថា ធម្មរសោ វេទិតព្ពោ។ រូបាចារាតិអាទីសុ រសគ្គហណេន ផលរសំ វទតិ។ សោ ហិ ផលស្ស រូបោ ច, រសិតព្ពតោ អាសាទេតព្ពតោ រសោ ចាតិ ‘‘រូបរសោ’’តិ វុច្ចតិ។ អាចារោ បន សាមគ្គីរសហេតុតាយ ‘‘រសោ’’តិ វុត្តោ។ សច្ចំ ហវេតិ ឯត្ថ ហវេតិ ឯកំសត្ថេ និបាតោ, ឯកំសត្ថោ ច អវធារណមេវាតិ អាហ ‘‘សច្ចមេវ សាទុតរ’’ន្តិអាទិ។ សរីរមុបព្រូហេន្តិ, ន ចិត្តំ។ ននុ ច សុខុប្បត្តិបយោជនត្តា ចិត្តម្បិ ឧបព្រូហេន្តីតិ? ន, សុខស្ស សរីរព្រូហនំ បដិច្ច ឧប្បន្នត្តា។ វិរតិសច្ចវាចាតិ សច្ចវិសេសេន សម្បជ្ជនំ វទតិ។ ចិត្តមុបព្រូហេតិ បទាលិកាយ វិរតិវាចាយ សច្ចរសេ សតិ សមថវិបស្សនាទីហិ ចិត្តបរិព្រូហនស្ស សម្ភវតោ មគ្គផលានិសំសំ គណ្ហាតិ។ អសំកិលេសិកញ្ច សុខមាវហតិ វិវដ្ដសន្និស្សិតត្តា។ វិមុត្តិរសោតិ ផលសុខំ វទតិ និព្ពានសុខម្បិ វា។ បរមត្ថសច្ចរសោ នាម និព្ពានរសោ។ តថា ហិ តំ ‘‘អច្ចុតិរសំ អស្សាសករណរស’’ន្តិបិ វុច្ចតិ។ តេន បរិភាវិតត្តាតិ វិមុត្តិរសស្ស សាទុតរភាវទស្សនត្ថំ។ ឯវំ សន្តេបិ ‘‘វិមុត្តិរសបរិភាវិតត្តា’’តិ ឯតេន កាមំ វិមុត្តិរសោ វា បរមត្ថសច្ចរសោ វា សាទុតររសាតិ ទស្សេតិ។ តទធិគមូបាយភូតន្តិ តស្ស បរមត្ថសច្ចស្ស អធិគមូបាយភូតំ។ អត្ថញ្ច ធម្មញ្ចាតិ ផលញ្ច ការណញ្ច និស្សាយ បវត្តិតោ អត្ថរសា ធម្មរសា ច សាទូ, តតោបិ បរមត្ថសច្ចមេវ សាទុរសន្តិ អធិប្បាយោ។
Rasānanti niddhāraṇatthe sāmivacanaṃ. Niddhāraṇañca koci kutoci kenaci imanti kassaci vacanaṃ na sādhetīti dassento ‘‘ye ime’’tiādimāha. Tena hi nibbānaṃ rasasamudāyato sādutaratāvisesena niddhārīyati. Tattha ye ime vuccantīti yojanā. Sāyanīyadhammāti jivhāya sāyitabbā dhammā. Rasāyatanaṃ rasoti āha ‘‘mūlaraso khandharaso’’tiādi. Phalarasanti phalassa rasaṃ, phalaṃ pīḷetvā tāpetvā gahetabbarasanti attho. Arasarūpoti ācārarahitasabhāvo. Rūpassa assādanavasena uppajjanakasukhadhammā rūparasā. Esa nayo saddarasādīsu. Saddarasoti byañjanasambhūto raso. Vimuttirasoti vimuttisampattiko raso. Attharasoti atthassa paṭivijjhanavasena uppajjanakasukhaṃ attharaso, tathā dhammaraso veditabbo. Rūpācārātiādīsu rasaggahaṇena phalarasaṃ vadati. So hi phalassa rūpo ca, rasitabbato āsādetabbato raso cāti ‘‘rūparaso’’ti vuccati. Ācāro pana sāmaggīrasahetutāya ‘‘raso’’ti vutto. Saccaṃ haveti ettha haveti ekaṃsatthe nipāto, ekaṃsattho ca avadhāraṇamevāti āha ‘‘saccameva sādutara’’ntiādi. Sarīramupabrūhenti, na cittaṃ. Nanu ca sukhuppattipayojanattā cittampi upabrūhentīti? Na, sukhassa sarīrabrūhanaṃ paṭicca uppannattā. Viratisaccavācāti saccavisesena sampajjanaṃ vadati. Cittamupabrūheti padālikāya virativācāya saccarase sati samathavipassanādīhi cittaparibrūhanassa sambhavato maggaphalānisaṃsaṃ gaṇhāti. Asaṃkilesikañca sukhamāvahati vivaṭṭasannissitattā. Vimuttirasoti phalasukhaṃ vadati nibbānasukhampi vā. Paramatthasaccaraso nāma nibbānaraso. Tathā hi taṃ ‘‘accutirasaṃ assāsakaraṇarasa’’ntipi vuccati. Tena paribhāvitattāti vimuttirasassa sādutarabhāvadassanatthaṃ. Evaṃ santepi ‘‘vimuttirasaparibhāvitattā’’ti etena kāmaṃ vimuttiraso vā paramatthasaccaraso vā sādutararasāti dasseti. Tadadhigamūpāyabhūtanti tassa paramatthasaccassa adhigamūpāyabhūtaṃ. Atthañca dhammañcāti phalañca kāraṇañca nissāya pavattito attharasā dhammarasā ca sādū, tatopi paramatthasaccameva sādurasanti adhippāyo.
លោកុត្តរំ លោកិយញ្ច អត្ថំ អជានន្តោ អន្ធោ, លោកិយត្ថមេវ ជានន្តោ ឯកចក្ខុ, ឧភយំ ជានន្តោ ទ្វិចក្ខុ។ បរហិតំ អត្តហិតញ្ច អជានន្តោ អន្ធោ, អត្តហិតមេវ ជានន្តោ ឯកចក្ខុ, ឧភយត្ថំ ជានន្តោ ទ្វិចក្ខុ។ សោ ទ្វិចក្ខុបុគ្គលោ បញ្ញាជីវី។ តំ បន គហដ្ឋបព្ពជិតវសេន វិភជិត្វា ទស្សេតុំ ‘‘គហដ្ឋោ វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ គហដ្ឋបដិបទំ អារាធេត្វា ចាតិ យោជនា។ អារាធេត្វាតិ ច សាធេត្វាតិ អត្ថោ។
Lokuttaraṃ lokiyañca atthaṃ ajānanto andho, lokiyatthameva jānanto ekacakkhu, ubhayaṃ jānanto dvicakkhu. Parahitaṃ attahitañca ajānanto andho, attahitameva jānanto ekacakkhu, ubhayatthaṃ jānanto dvicakkhu. So dvicakkhupuggalo paññājīvī. Taṃ pana gahaṭṭhapabbajitavasena vibhajitvā dassetuṃ ‘‘gahaṭṭho vā’’tiādi vuttaṃ. Gahaṭṭhapaṭipadaṃ ārādhetvā cāti yojanā. Ārādhetvāti ca sādhetvāti attho.
បុរិមនយេនេវាតិ កស្សបសម្មាសម្ពុទ្ធវិស្សជ្ជិតនយេនេវ។ កិញ្ចាបីតិ អនុជាននសន្ទស្សនត្ថេ និបាតោ។ កិំ អនុជានាតីតិ? គាថាយ ចតូហិ បទេហិ វុត្តេសុ អត្ថេសុ ឯកស្ស អត្ថស្ស សិទ្ធិយំ ឥតរេសម្បិ សិទ្ធិំ អនុជានាតិ។ តេនាហ ‘‘យោ ចតុព្ពិធមោឃំ…បេ.… បរិសុជ្ឈតី’’តិ។ កិំ សន្ទស្សេតីតិ? យេសំ បាបធម្មានំ ពលវភាវេន ឱឃតរណាទិ ន សិជ្ឈតិ, តេសំ បដិបក្ខានំ និស្សន្ទេហវសេន សន្ទស្សនំ។ តេនាហ ‘‘ឯវំ សន្តេបី’’តិអាទិ។ ឱឃតរណន្តិ ឱឃតរណបដិបត្តិំ។ អសទ្ទហន្តោតិ ឯវំ បដិបជ្ជន្តោ ឥមាយ បដិបត្តិយា ឱឃំ តរតីតិ ន សទ្ទហន្តោ។ ន បក្ខន្ទតីតិ បក្ខន្ទនលក្ខណាយ សទ្ធាយ ន ឧគ្ឃាដីយតីតិ ន ឱតរតិ។ ចិត្តវោស្សគ្គេនាតិ យថាកាមាចារវសេន ចិត្តស្ស វោស្សជ្ជនេន។ បមត្តោ បមាទំ អាបន្នោ។ តត្ថេវាតិ កាមេសុ ឯវ។ វិសត្តត្តា លគ្គត្តា។ វោកិណ្ណោតិ វិសេវិតោ។ តស្មាតិ វុត្តស្ស ចតុព្ពិធស្សបិ អត្ថស្ស ហេតុភាវេន បច្ចាមសនំ។ តប្បដិបក្ខន្តិ អស្សទ្ធិយាទីនំ បដិបក្ខំ សទ្ធាទីនំ ឱកាសត្តា។
Purimanayenevāti kassapasammāsambuddhavissajjitanayeneva. Kiñcāpīti anujānanasandassanatthe nipāto. Kiṃ anujānātīti? Gāthāya catūhi padehi vuttesu atthesu ekassa atthassa siddhiyaṃ itaresampi siddhiṃ anujānāti. Tenāha ‘‘yo catubbidhamoghaṃ…pe… parisujjhatī’’ti. Kiṃ sandassetīti? Yesaṃ pāpadhammānaṃ balavabhāvena oghataraṇādi na sijjhati, tesaṃ paṭipakkhānaṃ nissandehavasena sandassanaṃ. Tenāha ‘‘evaṃ santepī’’tiādi. Oghataraṇanti oghataraṇapaṭipattiṃ. Asaddahantoti evaṃ paṭipajjanto imāya paṭipattiyā oghaṃ taratīti na saddahanto. Na pakkhandatīti pakkhandanalakkhaṇāya saddhāya na ugghāṭīyatīti na otarati. Cittavossaggenāti yathākāmācāravasena cittassa vossajjanena. Pamatto pamādaṃ āpanno. Tatthevāti kāmesu eva. Visattattā laggattā. Vokiṇṇoti visevito. Tasmāti vuttassa catubbidhassapi atthassa hetubhāvena paccāmasanaṃ. Tappaṭipakkhanti assaddhiyādīnaṃ paṭipakkhaṃ saddhādīnaṃ okāsattā.
ឯតាយាតិ គាថាយំ ឥមិនា បទេនាតិ សម្ពន្ធោ។ សប្បុរិសសំសេវោ សទ្ធម្មស្សវនំ យោនិសោមនសិការោ ធម្មានុធម្មបដិបត្តីតិ ឥមេសំ សោតាបត្តិមគ្គាធិគមស្ស អង្គានំ អាសន្នការណំ សទ្ធិន្ទ្រិយន្តិ អាហ ‘‘សោតាបត្តិយង្គបទដ្ឋានំ សទ្ធិន្ទ្រិយ’’ន្តិ។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘សទ្ធាជាតោ ឧបសង្កមតិ , ឧបសង្កមន្តោ បយិរុបាសតិ, បយិរុបាសន្តោ សោតំ ឱទហតិ, ឱហិតសោតោ ធម្មំ សុណាតី’’តិអាទិ (ម. និ. ២.១៨៣, ៤៣២)។ ទិដ្ឋោឃំ តរតិ ឯតេនាតិ ទិដ្ឋោឃតរណំ, ទិដ្ឋោឃស្ស តរណំ។ កាមញ្ចេត្ថ ‘‘តរតិ ឱឃ’’ន្តិ វុត្តំ, វត្តមានសមីបេបិ បន វត្តមានំ វិយ វោហរណំ យុត្តំ ទិដ្ឋោឃស្ស តិណ្ណភាវស្ស ឯកន្តិកត្តាតិ ‘‘សោតាបន្នញ្ច បកាសេតី’’តិ វុត្តំ។ ឯស នយោ សេសេសុបិ។ ទិដ្ឋិវិចិកិច្ឆាទិបដិបត្តន្តរាយករានំ បាបធម្មានំ សមុច្ឆិន្នត្តា សោតាបន្នោ…បេ.… អប្បមាទេន សមន្នាគតោ។ ‘‘សោតាបត្តិ…បេ.… តរតី’’តិ ឯត្តកេ វុត្តេ សកិទេវ ឥមស្ស លោកស្ស អាគមនម្បិ គហិតំ សិយាតិ តន្និវត្តនត្ថំ ‘‘អារាធេត្វា…បេ.… អវសេស’’ន្តិ វុត្តំ។ ននុ ‘‘អវសេស’’ន្តិ វុត្តត្តា សោតាបត្តិមគ្គេន អតិណ្ណំ អនវសេសំ ភវោឃវត្ថុ គហិតមេវ សិយាតិ? ន, ឧបរិ ទ្វីហិ មគ្គេហិ តរិតព្ពានំ តេសំ បរតោ ទ្វិន្នំ បហានវសេន វុច្ចមានត្តា។ អបវាទវិសយម្បិ បរិហរតិ – ‘‘ឯវំ ឯសា ចោទនា អត្តនោ វិសយេ ន បតិដ្ឋាតី’’តិ។ អនាទិកាលភាវត្តា កាមសញ្ញាយ កាមោឃតរណំ មហតា ឯវ វីរិយេន សាធេតព្ពន្តិ អាហ ‘‘វីរិយេនា’’តិ។ តតិយំ មគ្គំ អារាធេត្វា។ កាមោឃស្ស វត្ថុ កាមោឃវត្ថុ, កាមគុណេហិ សទ្ធិំ សព្ពោ កាមភវោ។ កាមោឃសញ្ញិតន្តិ កាមោឃសង្ខាតំ។ កាមនដ្ឋេន កាមោ ច សោ ទុក្ខោ ចាតិ កាមទុក្ខំ។ អស្សាទនដ្ឋេន កាមោ ឯវ សញ្ញាតិ កាមសញ្ញា, សព្ពសោ សមុច្ឆិន្នត្តា វិគតា កាមសញ្ញា ឯតិស្សាតិ វិគតកាមសញ្ញា ។ សព្ពេសំ រាគាទិមលានំ មូលភូតត្តា សត្តសន្តានស្ស វិសេសតោ មលីនសភាវាបាទនតោ បរមំ ឧក្កំសគតំ មលន្តិ បរមមលំ, អវិជ្ជា។ តេនាហ ភគវា – ‘‘អវិជ្ជាបរមំ មល’’ន្តិ (ធ. ប. ២៤៣)។
Etāyāti gāthāyaṃ iminā padenāti sambandho. Sappurisasaṃsevo saddhammassavanaṃ yonisomanasikāro dhammānudhammapaṭipattīti imesaṃ sotāpattimaggādhigamassa aṅgānaṃ āsannakāraṇaṃ saddhindriyanti āha ‘‘sotāpattiyaṅgapadaṭṭhānaṃ saddhindriya’’nti. Vuttañhetaṃ – ‘‘saddhājāto upasaṅkamati , upasaṅkamanto payirupāsati, payirupāsanto sotaṃ odahati, ohitasoto dhammaṃ suṇātī’’tiādi (ma. ni. 2.183, 432). Diṭṭhoghaṃ tarati etenāti diṭṭhoghataraṇaṃ, diṭṭhoghassa taraṇaṃ. Kāmañcettha ‘‘tarati ogha’’nti vuttaṃ, vattamānasamīpepi pana vattamānaṃ viya voharaṇaṃ yuttaṃ diṭṭhoghassa tiṇṇabhāvassa ekantikattāti ‘‘sotāpannañca pakāsetī’’ti vuttaṃ. Esa nayo sesesupi. Diṭṭhivicikicchādipaṭipattantarāyakarānaṃ pāpadhammānaṃ samucchinnattā sotāpanno…pe… appamādena samannāgato. ‘‘Sotāpatti…pe… taratī’’ti ettake vutte sakideva imassa lokassa āgamanampi gahitaṃ siyāti tannivattanatthaṃ ‘‘ārādhetvā…pe… avasesa’’nti vuttaṃ. Nanu ‘‘avasesa’’nti vuttattā sotāpattimaggena atiṇṇaṃ anavasesaṃ bhavoghavatthu gahitameva siyāti? Na, upari dvīhi maggehi taritabbānaṃ tesaṃ parato dvinnaṃ pahānavasena vuccamānattā. Apavādavisayampi pariharati – ‘‘evaṃ esā codanā attano visaye na patiṭṭhātī’’ti. Anādikālabhāvattā kāmasaññāya kāmoghataraṇaṃ mahatā eva vīriyena sādhetabbanti āha ‘‘vīriyenā’’ti. Tatiyaṃ maggaṃ ārādhetvā. Kāmoghassa vatthu kāmoghavatthu, kāmaguṇehi saddhiṃ sabbo kāmabhavo. Kāmoghasaññitanti kāmoghasaṅkhātaṃ. Kāmanaṭṭhena kāmo ca so dukkho cāti kāmadukkhaṃ. Assādanaṭṭhena kāmo eva saññāti kāmasaññā, sabbaso samucchinnattā vigatā kāmasaññā etissāti vigatakāmasaññā. Sabbesaṃ rāgādimalānaṃ mūlabhūtattā sattasantānassa visesato malīnasabhāvāpādanato paramaṃ ukkaṃsagataṃ malanti paramamalaṃ, avijjā. Tenāha bhagavā – ‘‘avijjāparamaṃ mala’’nti (dha. pa. 243).
បញ្ញាបទំ គហេត្វាតិ យថាវុត្តំ បញ្ញាបទំ ហទយេ ឋបេត្វា។ តប្បសង្គេន អត្តនោ បដិភានេន សព្ពេហិ វិយ ឧគ្គហិតនិយាមេន។ សព្ពត្ថេវាតិ បញ្ចសុបិ ឋានេសុ។ អត្ថយុត្តិបុច្ឆាតិ បញ្ញាទិអត្ថសមធិគមស្ស យុត្តិយា ការណស្ស បុច្ឆា។ តេនាហ ‘‘អយំ ហី’’តិអាទិ។ បញ្ញាទិអត្ថំ ញត្វាតិ បញ្ញាធន-កិត្តិ-មិត្ត-អភិសម្បរាយសង្ខាតំ អត្ថំ សរូបតោ សច្ចបដិវេធនិប្ផាទនេន ញាណេន ជានិត្វា។ ននុ ឯស លោកុត្តរំ សោតាបត្តិមគ្គផលបញ្ញំ តទធិគមូបាយំ លោកិយបញ្ញញ្ច អភិភវិត្វា ឋិតោ, សោ កស្មា តត្ថ អត្ថយុត្តិំ បុច្ឆតីតិ? សច្ចមេតំ, ឧបរិ បន សមាធិស្ស យុត្តិំ បុច្ឆិតុកាមោ បញ្ញាយ សេដ្ឋភាវតោ, តស្ស ច ឯកទេសេនេវ អធិគតត្តា តមេវ អាទិំ កត្វា បុច្ឆតិ។ ‘‘កាយ យុត្តិយា’’តិអាទិ អត្ថវណ្ណនំ អតិទិស្សតិ ‘‘ឯស នយោ ធនាទីសូ’’តិ។ តត្ថាបិ អត្ថយុត្តិបុច្ឆាភាវោ បន ‘‘សព្ពត្ថេវា’’តិ ឥមិនា វិភាវិតោតិ។
Paññāpadaṃ gahetvāti yathāvuttaṃ paññāpadaṃ hadaye ṭhapetvā. Tappasaṅgena attano paṭibhānena sabbehi viya uggahitaniyāmena. Sabbatthevāti pañcasupi ṭhānesu. Atthayuttipucchāti paññādiatthasamadhigamassa yuttiyā kāraṇassa pucchā. Tenāha ‘‘ayaṃ hī’’tiādi. Paññādiatthaṃ ñatvāti paññādhana-kitti-mitta-abhisamparāyasaṅkhātaṃ atthaṃ sarūpato saccapaṭivedhanipphādanena ñāṇena jānitvā. Nanu esa lokuttaraṃ sotāpattimaggaphalapaññaṃ tadadhigamūpāyaṃ lokiyapaññañca abhibhavitvā ṭhito, so kasmā tattha atthayuttiṃ pucchatīti? Saccametaṃ, upari pana samādhissa yuttiṃ pucchitukāmo paññāya seṭṭhabhāvato, tassa ca ekadeseneva adhigatattā tameva ādiṃ katvā pucchati. ‘‘Kāya yuttiyā’’tiādi atthavaṇṇanaṃ atidissati ‘‘esa nayo dhanādīsū’’ti. Tatthāpi atthayuttipucchābhāvo pana ‘‘sabbatthevā’’ti iminā vibhāvitoti.
សទ្ធាសុស្សូសាអប្បមាទឧដ្ឋានសង្ខាតេហិ ចតូហិ ការណេហិ។ កាយសុចរិតាទិភេទេន អាជីវដ្ឋមកសីលភូតេន។ សមថវិបស្សនាភូតេន និប្បរិយាយេន ពោធិបក្ខិយេ ឯវ គណ្ហន្តោ ‘‘អបរភាគេ’’តិ អាហ។ បរិយាយពោធិបក្ខិយា បន វិសេសតោ វុដ្ឋានគាមិនិវិបស្សនាកាលេបិ លព្ភន្តិ។ បុព្ពភាគេតិ វា តរុណវិបស្សនាកាលំ។ តតោ បុព្ពសាធនញ្ច សន្ធាយ ‘‘អបរភាគេ’’តិ បុនាហ, តតោ បរន្តិ អត្ថោ។ ធម្មន្តិ បដិបត្តិធម្មំ។ ន សទ្ធាមត្តកេនេវ បញ្ញំ លភតីតិ យោជនា។ យទិ ឯវំ កស្មា ‘‘សទ្ទហានោ’’តិ វុត្តន្តិ អាហ ‘‘យស្មា បនា’’តិអាទិ។ កិំ វុត្តំ ហោតីតិអាទិនា វុត្តមេវ អត្ថំ វិវរតិ។ ន កេវលំ សុស្សូសាមត្តេន បញ្ញាបដិលាភោ, អថ ខោ អប្បមាទេន បញ្ញំ លភតីតិ ទស្សេតុំ បាឡិយំ ‘‘អប្បមត្តោ វិចក្ខណោ’’តិ វុត្តន្តិ តទត្ថំ ទស្សេន្តោ ‘‘ឯវ’’ន្តិអាទិមាហ។
Saddhāsussūsāappamādauṭṭhānasaṅkhātehi catūhi kāraṇehi. Kāyasucaritādibhedena ājīvaṭṭhamakasīlabhūtena. Samathavipassanābhūtena nippariyāyena bodhipakkhiye eva gaṇhanto ‘‘aparabhāge’’ti āha. Pariyāyabodhipakkhiyā pana visesato vuṭṭhānagāminivipassanākālepi labbhanti. Pubbabhāgeti vā taruṇavipassanākālaṃ. Tato pubbasādhanañca sandhāya ‘‘aparabhāge’’ti punāha, tato paranti attho. Dhammanti paṭipattidhammaṃ. Na saddhāmattakeneva paññaṃ labhatīti yojanā. Yadi evaṃ kasmā ‘‘saddahāno’’ti vuttanti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. Kiṃ vuttaṃ hotītiādinā vuttameva atthaṃ vivarati. Na kevalaṃ sussūsāmattena paññāpaṭilābho, atha kho appamādena paññaṃ labhatīti dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘appamatto vicakkhaṇo’’ti vuttanti tadatthaṃ dassento ‘‘eva’’ntiādimāha.
ឥទានិ សទ្ធាទីនំ បញ្ញាបដិលាភស្ស តំតំវិសេសបច្ចយានិ នីហរិត្វា ទស្សេតុំ ‘‘ឯវ’’ន្តិ វុត្តំ។ សុស្សូសាយាតិ សោតុកាមតាយ។ សា អត្ថតោ ឧបសង្កមនាទិ។ បញ្ញាធិគមូបាយន្តិ បរិយត្តិធម្មមាហ។ តេនាហ ‘‘សុណាតី’’តិ។ គហិតំ ន បមុស្សតិ, សតិអវិប្បវាសលក្ខណោ ហិ អប្បមាទោតិ។ ន កេវលំ យាថាវតោ គហណកោសល្លមេវ វិចក្ខណតា, អថ ខោ យាថាវតោ បញ្ញាសម្បវេធនញ្ចាតិ អាហ ‘‘វិត្ថារិកំ ករោតី’’តិ។ ឥទានិ បញ្ញាបដិលាភហេតុំ មត្ថកំ បាបេត្វា ទស្សេតុំ ‘‘សុស្សូសាយ វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ អត្ថមុបបរិក្ខតីតិ សុតកតានំ ធម្មានំ បាឡិអត្ថូបបរិក្ខាបុព្ពកំ រូបារូបវិភាគំ បរមត្ថំ សលក្ខណតោ សាមញ្ញលក្ខណតោ ច ឧបបរិក្ខតិ វីមំសតិ។ អនុបុព្ពេនាតិ ឯវំ ញាតបរិញ្ញំ បត្វា តីរណបរិញ្ញាយ តតោ អនុក្កមេន តីរណបរិញ្ញំ បហានបរិញ្ញញ្ច មត្ថកំ បាបេន្តោ មគ្គប្បដិបាដិយា បរមត្ថសច្ចភូតំ និព្ពានំ សច្ឆិករោតិ។
Idāni saddhādīnaṃ paññāpaṭilābhassa taṃtaṃvisesapaccayāni nīharitvā dassetuṃ ‘‘eva’’nti vuttaṃ. Sussūsāyāti sotukāmatāya. Sā atthato upasaṅkamanādi. Paññādhigamūpāyanti pariyattidhammamāha. Tenāha ‘‘suṇātī’’ti. Gahitaṃ na pamussati, satiavippavāsalakkhaṇo hi appamādoti. Na kevalaṃ yāthāvato gahaṇakosallameva vicakkhaṇatā, atha kho yāthāvato paññāsampavedhanañcāti āha ‘‘vitthārikaṃ karotī’’ti. Idāni paññāpaṭilābhahetuṃ matthakaṃ pāpetvā dassetuṃ ‘‘sussūsāya vā’’tiādi vuttaṃ. Atthamupaparikkhatīti sutakatānaṃ dhammānaṃ pāḷiatthūpaparikkhāpubbakaṃ rūpārūpavibhāgaṃ paramatthaṃ salakkhaṇato sāmaññalakkhaṇato ca upaparikkhati vīmaṃsati. Anupubbenāti evaṃ ñātapariññaṃ patvā tīraṇapariññāya tato anukkamena tīraṇapariññaṃ pahānapariññañca matthakaṃ pāpento maggappaṭipāṭiyā paramatthasaccabhūtaṃ nibbānaṃ sacchikaroti.
ឥមានិ សទ្ធាទីនិ ចត្តារិ ការណានិ មត្ថកំ បាបេត្វា ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ទេសកាលាទីនិ អហាបេត្វា’’តិ។ យស្មិំ ទេសេ យស្មិំ កាលេ យេ ច សហាយកេ និស្សាយ យំ កិច្ចំ តិរេតព្ពំ, តានិ ទេសកាលាទីនិ អនតិក្កមិត្វា អត្តនោ អភិវុឌ្ឍិំ ឥច្ឆន្តេន ‘‘អយំ នាម ទេសោ, យត្ថាហំ ឯតរហិ វសាមិ, អយំ កាលោ, ឥមេ មិត្តា, ឥមេ អមិត្តា, ឥមេ អាយវយា, អហញ្ច ឯទិសោ ជាតិ-កុល-បទេស-ពលភោគ-បរិវារាទីហិ, តំ កិច្ចំ ឥទានិ អារទ្ធព្ពំ, ឥទានិ នារទ្ធព្ព’’ន្តិ សព្ពំ ឧបបរិក្ខិត្វា បដិបជ្ជិតព្ពំ។ ឯវំ បដិបជ្ជន្តោ ហិ លោកិយស្ស ធនស្ស បដិរូបាធិគមូបាយំ ករោតិ នាម។ លោកុត្តរស្ស បន សីលវិសោធនាទិវសេន វេទិតព្ពំ។ វហិតព្ពភាវេន ធុរោ វិយាតិ ធុរោ, ភារោ។ ឥធ បន ធុរសម្បគ្គហោ ឧត្តរបទលោបេន ធុរោ, វីរិយំ។ សោ សាតិសយោ ឯតស្ស អត្ថីតិ ធុរវា។ ‘‘ឧដ្ឋាតា’’តិ បទេន កាយិកវីរិយស្ស វក្ខមានត្តា ‘‘ចេតសិកវីរិយវសេនា’’តិ វិសេសិតំ។ អនិក្ខិត្តធុរោ ធោរយ្ហភាវតោ។ តិណា ភិយ្យោ ន មញ្ញតីតិ តិណំ វិយ បរិភវន្តោ អតិភុយ្យ វត្តតីតិ អត្ថោ។ អាទិនា នយេនាតិ ឯត្ថ អាទិ-សទ្ទេន –
Imāni saddhādīni cattāri kāraṇāni matthakaṃ pāpetvā dassento āha ‘‘desakālādīni ahāpetvā’’ti. Yasmiṃ dese yasmiṃ kāle ye ca sahāyake nissāya yaṃ kiccaṃ tiretabbaṃ, tāni desakālādīni anatikkamitvā attano abhivuḍḍhiṃ icchantena ‘‘ayaṃ nāma deso, yatthāhaṃ etarahi vasāmi, ayaṃ kālo, ime mittā, ime amittā, ime āyavayā, ahañca ediso jāti-kula-padesa-balabhoga-parivārādīhi, taṃ kiccaṃ idāni āraddhabbaṃ, idāni nāraddhabba’’nti sabbaṃ upaparikkhitvā paṭipajjitabbaṃ. Evaṃ paṭipajjanto hi lokiyassa dhanassa paṭirūpādhigamūpāyaṃ karoti nāma. Lokuttarassa pana sīlavisodhanādivasena veditabbaṃ. Vahitabbabhāvena dhuro viyāti dhuro, bhāro. Idha pana dhurasampaggaho uttarapadalopena dhuro, vīriyaṃ. So sātisayo etassa atthīti dhuravā. ‘‘Uṭṭhātā’’ti padena kāyikavīriyassa vakkhamānattā ‘‘cetasikavīriyavasenā’’ti visesitaṃ. Anikkhittadhuro dhorayhabhāvato. Tiṇā bhiyyo na maññatīti tiṇaṃ viya paribhavanto atibhuyya vattatīti attho. Ādinā nayenāti ettha ādi-saddena –
‘‘ករំ បុរិសកិច្ចានិ, សោ សុខា ន វិហាយតិ; (ទី. និ. ៣.២៥៣);
‘‘Karaṃ purisakiccāni, so sukhā na vihāyati; (Dī. ni. 3.253);
‘‘ន ទិវា សោប្បសីលេន, រត្តិមុដ្ឋានទេស្សិនា;
‘‘Na divā soppasīlena, rattimuṭṭhānadessinā;
និច្ចំ មត្តេន សោណ្ឌេន, សក្កា អាវសិតុំ ឃរ’’ន្តិ ច។ (ទី. និ. ៣.២៥៣); –
Niccaṃ mattena soṇḍena, sakkā āvasituṃ ghara’’nti ca. (dī. ni. 3.253); –
ឯវមាទីនំ សង្គហោ។ អសិថិលបរក្កមោ អនលសភាវតោ។ ឯកមូសិកាយាតិ ឯកាយ មតមូសិកាយ។ នចិរស្សេវាតិ ចតុមាសព្ភន្តរេយេវ។ ចតុសតសហស្សសង្ខំ ចូឡន្តេវាសី វិយាតិ កាកណិកឌ្ឍកហាបណ-សោឡស-កហាបណ-ចតុវីសតិ-កហាបណ-សតហរណក្កមេន ទ្វេ សតសហស្សានិ, ចូឡកមហាសេដ្ឋិនោ ធីតុលាភវសេន ទ្វេ សតសហស្សានីតិ ឯវំ ចតុសតសហស្សសង្ខំ ធនំ ឯកមូលេន យថា ចូឡន្តេវាសី វិន្ទិ, ឯវំ អញ្ញោបិ បតិរូបការី ធុរវា ឧដ្ឋាតា វិន្ទតេ ធនំ។ អយញ្ច អត្ថោ ចូឡកសេដ្ឋិជាតកេន ទីបេតព្ពោ។ វុត្តញ្ហេតំ –
Evamādīnaṃ saṅgaho. Asithilaparakkamo analasabhāvato. Ekamūsikāyāti ekāya matamūsikāya. Nacirassevāti catumāsabbhantareyeva. Catusatasahassasaṅkhaṃ cūḷantevāsī viyāti kākaṇikaḍḍhakahāpaṇa-soḷasa-kahāpaṇa-catuvīsati-kahāpaṇa-sataharaṇakkamena dve satasahassāni, cūḷakamahāseṭṭhino dhītulābhavasena dve satasahassānīti evaṃ catusatasahassasaṅkhaṃ dhanaṃ ekamūlena yathā cūḷantevāsī vindi, evaṃ aññopi patirūpakārī dhuravā uṭṭhātā vindate dhanaṃ. Ayañca attho cūḷakaseṭṭhijātakena dīpetabbo. Vuttañhetaṃ –
‘‘អប្បកេនបិ មេធាវី, បាភតេន វិចក្ខណោ;
‘‘Appakenapi medhāvī, pābhatena vicakkhaṇo;
សមុដ្ឋាបេតិ អត្តានំ, អណុំ អគ្គិំវ សន្ធម’’ន្តិ។ (ជា. ១.១.៤);
Samuṭṭhāpeti attānaṃ, aṇuṃ aggiṃva sandhama’’nti. (jā. 1.1.4);
វត្តំ កត្វាតិ អធិដ្ឋានវត្តំ កត្វា។ ‘‘សច្ចវាទី ភូតវាទី’’តិ កិត្តិំ បប្បោតីតិ យោជនា។ ឥច្ឆិតបត្ថិតន្តិ យេហិ មិត្តំ ឥច្ឆតិ, តេហិ ឥតរំ បត្ថិតំ។ មិត្តានិ គន្ថតីតិ មិត្តភាវំ ឃដេតិ។ ទានស្ស បិយភាវករណតោ ‘‘ទទំ បិយោ ហោតី’’តិ វុត្តំ។ យំ ទានំ ឯកន្តតោ មិត្តភាវាវហំ, តំ ទស្សេន្តោ ‘‘ទុទ្ទទំ វា ទទំ តំ គន្ថតី’’តិ អាហ។ ទទន្តិ ច លក្ខណវចនមេតន្តិ អាហ ‘‘ទានមុខេន វា’’តិអាទិ។
Vattaṃ katvāti adhiṭṭhānavattaṃ katvā. ‘‘Saccavādī bhūtavādī’’ti kittiṃ pappotīti yojanā. Icchitapatthitanti yehi mittaṃ icchati, tehi itaraṃ patthitaṃ. Mittāni ganthatīti mittabhāvaṃ ghaṭeti. Dānassa piyabhāvakaraṇato ‘‘dadaṃ piyo hotī’’ti vuttaṃ. Yaṃ dānaṃ ekantato mittabhāvāvahaṃ, taṃ dassento ‘‘duddadaṃ vā dadaṃ taṃ ganthatī’’ti āha. Dadanti ca lakkhaṇavacanametanti āha ‘‘dānamukhena vā’’tiādi.
អាឡវកស្ស អជ្ឈាសយានុរូបំ គហដ្ឋវសេន វិស្សជ្ជេន្តោ។ សទ្ធា ឯតស្ស អត្ថីតិ សទ្ធោ, តស្ស សទ្ធស្ស។ ឃរមេសិនោតិ ឃរាវាសសង្ខាតំ ឃរំ ឯសន្តស្ស។ ឃរាវាសសន្និស្សិតត្តា ‘‘ឃរ’’ន្តិ កាមគុណា វុច្ចន្តីតិ អាហ ‘‘បញ្ច កាមគុណេ’’តិ។ ‘‘ឯតេ ចតុរោ ធម្មា’’តិអាទិនា គហិតា អនន្តរគាថាយ វុត្តធម្មា ឯវាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘វុត្តប្បការំ សច្ច’’ន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ ‘‘ឥមេ កុសលា, ឥមេ អកុសលា’’តិអាទិនា តេ អត្ថេ យាថាវតោ ធារណតោ ឧបធារណតោ ធម្មោ។ សញ្ញា ចិត្តចេតសិកានំ ធារណំ, អវិច្ឆេទតោ សន្ធារណតោ កុសលសន្តានំ ធារេតីតិ ធិតិ, វីរិយំ។ ចជតិ ឯតេនាតិ ចាគោ, ទានំ។ បច្ចយវេកល្លតោ ផលុប្បាទនសមត្ថតាវសេន សន្តិ។
Āḷavakassa ajjhāsayānurūpaṃ gahaṭṭhavasena vissajjento. Saddhā etassa atthīti saddho, tassa saddhassa. Gharamesinoti gharāvāsasaṅkhātaṃ gharaṃ esantassa. Gharāvāsasannissitattā ‘‘ghara’’nti kāmaguṇā vuccantīti āha ‘‘pañca kāmaguṇe’’ti. ‘‘Ete caturo dhammā’’tiādinā gahitā anantaragāthāya vuttadhammā evāti dassento ‘‘vuttappakāraṃ sacca’’ntiādimāha. Tattha ‘‘ime kusalā, ime akusalā’’tiādinā te atthe yāthāvato dhāraṇato upadhāraṇato dhammo. Saññā cittacetasikānaṃ dhāraṇaṃ, avicchedato sandhāraṇato kusalasantānaṃ dhāretīti dhiti, vīriyaṃ. Cajati etenāti cāgo, dānaṃ. Paccayavekallato phaluppādanasamatthatāvasena santi.
អញ្ញេបីតិ ឥតោ យថាវុត្តធម្មសមុទាយតោ អញ្ញេបិ ធម្មា យទិ សន្តិ, តេ ធម្មេ បុច្ឆស្សូតិ។ កិលេសេ, កាយវាចាទិកេ វា ទមេតីតិ ទមោ , បញ្ញា។ ឧដ្ឋហតិ ឧស្សហតិ ឯតេនាតិ ឧដ្ឋានំ, វីរិយំ។ ឯត្ថាតិ ឯតិស្សា បុច្ឆាយ។ សទ្ធិន្តិ សង្ខេបតោ ភាវត្ថបទានំ ពន្ធនេន សហ។ ឯកមេកំ បទន្តិ បញ្ញាទិកមេកេកំ បទំ។ ‘‘បញ្ញា ឥមស្មិំ ឋានេ បញ្ញាតិ ធម្មោតិ ច អាគតា’’តិអាទិនា បញ្ញាទិអត្ថស្ស ឧទ្ធរណំ អត្ថុទ្ធារោ។ តស្ស តស្ស អត្ថស្ស ‘‘បញ្ញា បជាននា’’តិអាទិនា (ធ. ស. ១៦) វេវចនបទានំ ឧទ្ធរណំ បទុទ្ធារោ។ បជានាតីតិ បញ្ញា, ធារេតីតិ ធម្មោ, ទមេតីតិ ទមោតិ ឯវំ បទស្ស កថនំ បទវណ្ណនា។
Aññepīti ito yathāvuttadhammasamudāyato aññepi dhammā yadi santi, te dhamme pucchassūti. Kilese, kāyavācādike vā dametīti damo, paññā. Uṭṭhahati ussahati etenāti uṭṭhānaṃ, vīriyaṃ. Etthāti etissā pucchāya. Saddhinti saṅkhepato bhāvatthapadānaṃ bandhanena saha. Ekamekaṃ padanti paññādikamekekaṃ padaṃ. ‘‘Paññā imasmiṃ ṭhāne paññāti dhammoti ca āgatā’’tiādinā paññādiatthassa uddharaṇaṃ atthuddhāro. Tassa tassa atthassa ‘‘paññā pajānanā’’tiādinā (dha. sa. 16) vevacanapadānaṃ uddharaṇaṃ paduddhāro. Pajānātīti paññā, dhāretīti dhammo, dametīti damoti evaṃ padassa kathanaṃ padavaṇṇanā.
អជ្ជាតិ វា ឯតរហិ។ យថាវុត្តេន បការេនាតិ ‘‘សទ្ទហានោ អរហត’’ន្តិអាទិនា វុត្តប្បការេន។ សច្ចសម្បដិវេធាវគហណំ វា យថាវុត្តេន បការេន ទិដ្ឋសច្ចតាយ ឥធលោកបរលោកត្ថំ យាថាវតោ ជានន្តោ។ ឯវញ្ច យក្ខោ សត្ថុ ទេសនានុភាវសិទ្ធំ បញ្ហំ បុច្ឆនេន អត្តនោ បដិលាភសម្បត្តិំ វិភាវេន្តោ ‘‘កថំសុ លភតេ បញ្ញ’’ន្តិអាទិមាហាតិ អាចរិយា។ សម្បរាយិកោតិ ឯត្ថ ច-សទ្ទោ លុត្តនិទ្ទិដ្ឋោ, តេន ‘‘ទិដ្ឋធម្មិកោ ចា’’តិ អយមត្ថោ វុត្តោ ឯវាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘យោ អត្ថោ…បេ.… ទស្សេតី’’តិ អាហ។ អរីយតិ ផលំ ឯតស្មាតិ អត្ថោ, ការណំ។ វិចក្ខណេ សបយោជនតាយ។
Ajjāti vā etarahi. Yathāvuttena pakārenāti ‘‘saddahāno arahata’’ntiādinā vuttappakārena. Saccasampaṭivedhāvagahaṇaṃ vā yathāvuttena pakārena diṭṭhasaccatāya idhalokaparalokatthaṃ yāthāvato jānanto. Evañca yakkho satthu desanānubhāvasiddhaṃ pañhaṃ pucchanena attano paṭilābhasampattiṃ vibhāvento ‘‘kathaṃsu labhate pañña’’ntiādimāhāti ācariyā. Samparāyikoti ettha ca-saddo luttaniddiṭṭho, tena ‘‘diṭṭhadhammiko cā’’ti ayamattho vutto evāti dassento ‘‘yo attho…pe… dassetī’’ti āha. Arīyati phalaṃ etasmāti attho, kāraṇaṃ. Vicakkhaṇe sapayojanatāya.
តស្ស ញាណស្សាតិ តស្ស អត្ថស្ស អាវិភាវនស្ស ញាណស្ស។ គុណវិសេសេហិ ច សទិសស្សបិ អញ្ញស្ស អភាវតោ អគ្គទក្ខិណេយ្យោ ពុទ្ធោ ភគវា។ តេនាហ –
Tassa ñāṇassāti tassa atthassa āvibhāvanassa ñāṇassa. Guṇavisesehi ca sadisassapi aññassa abhāvato aggadakkhiṇeyyo buddho bhagavā. Tenāha –
‘‘នយិមស្មិំ លោកេ បរស្មិំ វា បន,
‘‘Nayimasmiṃ loke parasmiṃ vā pana,
ពុទ្ធេន សេដ្ឋោវ សមោវ វិជ្ជតិ;
Buddhena seṭṭhova samova vijjati;
អាហុនេយ្យានំ បរមាហុតិំ គតោ,
Āhuneyyānaṃ paramāhutiṃ gato,
បុញ្ញត្ថិកានំ វិបុលផលេសិន’’ន្តិ។ (វិ. វ. ១០៤៧);
Puññatthikānaṃ vipulaphalesina’’nti. (vi. va. 1047);
សហិតបដិបត្តិន្តិ បញ្ញាសង្គាហិកំ អត្តនោ បដិបត្តិំ។ សុន្ទរា ពោធិ សុពោធិ, ពុទ្ធស្ស សុពោធិ ពុទ្ធសុពោធិ, សា ឯវ ពុទ្ធសុពោធិតា។ ធម្មស្សវនត្ថំ សន្និបតិតទេវតាហិ សង្ឃុដ្ឋសាធុការសទ្ទុដ្ឋានញ្ច។
Sahitapaṭipattinti paññāsaṅgāhikaṃ attano paṭipattiṃ. Sundarā bodhi subodhi, buddhassa subodhi buddhasubodhi, sā eva buddhasubodhitā. Dhammassavanatthaṃ sannipatitadevatāhi saṅghuṭṭhasādhukārasadduṭṭhānañca.
សតបុញ្ញលក្ខណន្តិ សតសហស្សកប្បេ បុញ្ញសម្ភារស្ស កតត្តា តេសំ បុញ្ញានំ វសេន សតបុញ្ញលក្ខណំ អនេកបុញ្ញនិព្ពត្តលក្ខណំ។ អភិនន្ទិយតាយ សព្ពេហិ អង្គេហិ សមុបេតំ សមន្នាគតំ។ កតបុញ្ញភាវំ ព្យញ្ជេន្តីតិ ព្យញ្ជនានិ , អង្គបច្ចង្គានិ។ តេសំ បរិបុណ្ណត្តា បរិបុណ្ណព្យញ្ជនំ។ តំ យក្ខោ…បេ.… បូរេសីតិ គាថាបូរណត្ថមេវ ហិ ភគវា តថារូបានិ អកាសិ។ អព្យាធិតាតិ អរោគា។ ‘‘អព្យថិតា’’តិ កេចិ បឋន្តិ, សយសន្តាសរហិតាតិ អត្ថោ។
Satapuññalakkhaṇanti satasahassakappe puññasambhārassa katattā tesaṃ puññānaṃ vasena satapuññalakkhaṇaṃ anekapuññanibbattalakkhaṇaṃ. Abhinandiyatāya sabbehi aṅgehi samupetaṃ samannāgataṃ. Katapuññabhāvaṃ byañjentīti byañjanāni , aṅgapaccaṅgāni. Tesaṃ paripuṇṇattā paripuṇṇabyañjanaṃ. Taṃ yakkho…pe… pūresīti gāthāpūraṇatthameva hi bhagavā tathārūpāni akāsi. Abyādhitāti arogā. ‘‘Abyathitā’’ti keci paṭhanti, sayasantāsarahitāti attho.
‘‘ហត្ថយោ’’តិ វត្តព្ពេ ‘‘ហត្ថកោ’’តិ វុត្តំ។ អាឡវិនគរន្តិ អាឡវិនគរវាសិនោ វទតិ។ ភវតិ ហិ តត្រដ្ឋតាយ តំ-សទ្ទោ យថា ‘‘គាមោ អាគតោ, មញ្ចា ឧក្កុដ្ឋិំ ករោន្តី’’តិ។ ឯកកោលាហលេន វត្តមានេន។
‘‘Hatthayo’’ti vattabbe ‘‘hatthako’’ti vuttaṃ. Āḷavinagaranti āḷavinagaravāsino vadati. Bhavati hi tatraṭṭhatāya taṃ-saddo yathā ‘‘gāmo āgato, mañcā ukkuṭṭhiṃ karontī’’ti. Ekakolāhalena vattamānena.
សម្បិណ្ឌិត្វាតិ សន្និបតិត្វា។ កាមំ សម្ភារោ តេន កតោតិ នត្ថិ, យុទ្ធត្ថំ បន ពហុសោ ឧស្សាហស្ស កតត្តា ‘‘យុទ្ធមាទិំ កត្វា’’តិ វុត្តំ។ តមេវ អាឡវកសុត្តំ កថេសិ តស្សា ឯវ ទេសនាយ សន្និបតិតបរិសាយ សប្បាយត្តា។ តេនាហ ‘‘កថាបរិ…បេ.… អហោសី’’តិ។ ចតូហិ វត្ថូហីតិ ចតូហិ សង្គហវត្ថូហិ។ បរិសន្តិ អត្តនោ បរិសំ។ ‘‘ឥតរញ្ចា’’តិបិ វទន្តិ។
Sampiṇḍitvāti sannipatitvā. Kāmaṃ sambhāro tena katoti natthi, yuddhatthaṃ pana bahuso ussāhassa katattā ‘‘yuddhamādiṃ katvā’’ti vuttaṃ. Tameva āḷavakasuttaṃ kathesi tassā eva desanāya sannipatitaparisāya sappāyattā. Tenāha ‘‘kathāpari…pe… ahosī’’ti. Catūhi vatthūhīti catūhi saṅgahavatthūhi. Parisanti attano parisaṃ. ‘‘Itarañcā’’tipi vadanti.
អាឡវកសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Āḷavakasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
សារត្ថប្បកាសិនិយា សំយុត្តនិកាយ-អដ្ឋកថាយ
Sāratthappakāsiniyā saṃyuttanikāya-aṭṭhakathāya
យក្ខសំយុត្តវណ្ណនាយ លីនត្ថប្បកាសនា សមត្តា។
Yakkhasaṃyuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ១២. អាឡវកសុត្តំ • 12. Āḷavakasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ១២. អាឡវកសុត្តវណ្ណនា • 12. Āḷavakasuttavaṇṇanā
