| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१५६] ६. अलीनचित्तजातकवण्णना
[156] 6. Alīnacittajātakavaṇṇanā
अलीनचित्तं निस्सायाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं ओस्सट्ठवीरियं भिक्खुं आरब्भ कथेसि। वत्थु एकादसनिपाते संवरजातके (जा॰ १.११.९७ आदयो) आविभविस्सति। सो पन भिक्खु सत्थारा ‘‘सच्चं किर त्वं, भिक्खु, वीरियं ओस्सजी’’ति वुत्ते ‘‘सच्चं, भगवा’’ति आह। अथ नं सत्था ‘‘ननु त्वं, भिक्खु, पुब्बे वीरियं अविस्सज्जेत्वा मंसपेसिसदिसस्स दहरकुमारस्स द्वादसयोजनिके बाराणसिनगरे रज्जं गहेत्वा अदासि, इदानि कस्मा एवरूपे सासने पब्बजित्वा वीरियं ओस्सजसी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Alīnacittaṃ nissāyāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ossaṭṭhavīriyaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthu ekādasanipāte saṃvarajātake (jā. 1.11.97 ādayo) āvibhavissati. So pana bhikkhu satthārā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, vīriyaṃ ossajī’’ti vutte ‘‘saccaṃ, bhagavā’’ti āha. Atha naṃ satthā ‘‘nanu tvaṃ, bhikkhu, pubbe vīriyaṃ avissajjetvā maṃsapesisadisassa daharakumārassa dvādasayojanike bārāṇasinagare rajjaṃ gahetvā adāsi, idāni kasmā evarūpe sāsane pabbajitvā vīriyaṃ ossajasī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बाराणसितो अविदूरे वड्ढकीगामो अहोसि, तत्थ पञ्चसता वड्ढकी वसन्ति। ते नावाय उपरिसोतं गन्त्वा अरञ्ञे गेहसम्भारदारूनि कोट्टेत्वा तत्थेव एकभूमिकद्विभूमिकादिभेदे गेहसम्भारे सज्जेत्वा थम्भतो पट्ठाय सब्बदारूसु सञ्ञं कत्वा नदीतीरं नेत्वा नावं आरोपेत्वा अनुसोतेन नगरं आगन्त्वा ये यादिसानि गेहानि आकङ्खन्ति, तेसं तादिसानि कत्वा कहापणे गहेत्वा पुन तत्थेव गन्त्वा गेहसम्भारे आहरन्ति। एवं तेसं जीविकं कप्पेन्तानं एकस्मिं काले खन्धावारं बन्धित्वा दारूनि कोट्टेन्तानं अविदूरे एको हत्थी खदिरखाणुकं अक्कमि। तस्स सो खाणुको पादं विज्झि, बलववेदना वत्तन्ति, पादो उद्धुमायित्वा पुब्बं गण्हि। सो वेदनाप्पत्तो तेसं दारुकोट्टनसद्दं सुत्वा ‘‘इमे वड्ढकी निस्साय मय्हं सोत्थि भविस्सती’’ति मञ्ञमानो तीहि पादेहि तेसं सन्तिकं गन्त्वा अविदूरे निपज्जि, वड्ढकी तं उद्धुमातपादं दिस्वा उपसङ्कमित्वा पादे खाणुकं दिस्वा तिखिणवासिया खाणुकस्स समन्ततो ओधिं दत्वा रज्जुया बन्धित्वा आकड्ढन्ता खाणुं नीहरित्वा पुब्बं मोचेत्वा उण्होदकेन धोवित्वा तदनुरूपेहि भेसज्जेहि मक्खेत्वा नचिरस्सेव वणं फासुकं करिंसु।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bārāṇasito avidūre vaḍḍhakīgāmo ahosi, tattha pañcasatā vaḍḍhakī vasanti. Te nāvāya uparisotaṃ gantvā araññe gehasambhāradārūni koṭṭetvā tattheva ekabhūmikadvibhūmikādibhede gehasambhāre sajjetvā thambhato paṭṭhāya sabbadārūsu saññaṃ katvā nadītīraṃ netvā nāvaṃ āropetvā anusotena nagaraṃ āgantvā ye yādisāni gehāni ākaṅkhanti, tesaṃ tādisāni katvā kahāpaṇe gahetvā puna tattheva gantvā gehasambhāre āharanti. Evaṃ tesaṃ jīvikaṃ kappentānaṃ ekasmiṃ kāle khandhāvāraṃ bandhitvā dārūni koṭṭentānaṃ avidūre eko hatthī khadirakhāṇukaṃ akkami. Tassa so khāṇuko pādaṃ vijjhi, balavavedanā vattanti, pādo uddhumāyitvā pubbaṃ gaṇhi. So vedanāppatto tesaṃ dārukoṭṭanasaddaṃ sutvā ‘‘ime vaḍḍhakī nissāya mayhaṃ sotthi bhavissatī’’ti maññamāno tīhi pādehi tesaṃ santikaṃ gantvā avidūre nipajji, vaḍḍhakī taṃ uddhumātapādaṃ disvā upasaṅkamitvā pāde khāṇukaṃ disvā tikhiṇavāsiyā khāṇukassa samantato odhiṃ datvā rajjuyā bandhitvā ākaḍḍhantā khāṇuṃ nīharitvā pubbaṃ mocetvā uṇhodakena dhovitvā tadanurūpehi bhesajjehi makkhetvā nacirasseva vaṇaṃ phāsukaṃ kariṃsu.
हत्थी अरोगो हुत्वा चिन्तेसि – ‘‘मया इमे वड्ढकी निस्साय जीवितं लद्धं, इदानि तेसं मया उपकारं कातुं वट्टती’’ति। सो ततो पट्ठाय वड्ढकीहि सद्धिं रुक्खे नीहरति, तच्छेन्तानं परिवत्तेत्वा देति, वासिआदीनि उपसंहरति, सोण्डाय वेठेत्वा काळसुत्तकोटियं गण्हाति। वड्ढकीपिस्स भोजनवेलाय एकेकं पिण्डं देन्ता पञ्च पिण्डसतानि देन्ति। तस्स पन हत्थिस्स पुत्तो सब्बसेतो हत्थाजानीयपोतको अत्थि, तेनस्स एतदहोसि – ‘‘अहं एतरहि महल्लको। इदानि मया इमेसं वड्ढकीनं कम्मकरणत्ताय पुत्तं दत्वा गन्तुं वट्टती’’ति। सो वड्ढकीनं अनाचिक्खित्वाव अरञ्ञं पविसित्वा पुत्तं आनेत्वा ‘‘अयं हत्थिपोतको मम पुत्तो, तुम्हेहि मय्हं जीवितं दिन्नं, अहं वो वेज्जवेतनत्थाय इमं दम्मि, अयं तुम्हाकं इतो पट्ठाय कम्मानि करिस्सती’’ति वत्वा ‘‘इतो पट्ठाय, पुत्तक, यं मया कत्तब्बं कम्मं, तं त्वं करोही’’ति पुत्तं ओवदित्वा वड्ढकीनं दत्वा सयं अरञ्ञं पाविसि।
Hatthī arogo hutvā cintesi – ‘‘mayā ime vaḍḍhakī nissāya jīvitaṃ laddhaṃ, idāni tesaṃ mayā upakāraṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti. So tato paṭṭhāya vaḍḍhakīhi saddhiṃ rukkhe nīharati, tacchentānaṃ parivattetvā deti, vāsiādīni upasaṃharati, soṇḍāya veṭhetvā kāḷasuttakoṭiyaṃ gaṇhāti. Vaḍḍhakīpissa bhojanavelāya ekekaṃ piṇḍaṃ dentā pañca piṇḍasatāni denti. Tassa pana hatthissa putto sabbaseto hatthājānīyapotako atthi, tenassa etadahosi – ‘‘ahaṃ etarahi mahallako. Idāni mayā imesaṃ vaḍḍhakīnaṃ kammakaraṇattāya puttaṃ datvā gantuṃ vaṭṭatī’’ti. So vaḍḍhakīnaṃ anācikkhitvāva araññaṃ pavisitvā puttaṃ ānetvā ‘‘ayaṃ hatthipotako mama putto, tumhehi mayhaṃ jīvitaṃ dinnaṃ, ahaṃ vo vejjavetanatthāya imaṃ dammi, ayaṃ tumhākaṃ ito paṭṭhāya kammāni karissatī’’ti vatvā ‘‘ito paṭṭhāya, puttaka, yaṃ mayā kattabbaṃ kammaṃ, taṃ tvaṃ karohī’’ti puttaṃ ovaditvā vaḍḍhakīnaṃ datvā sayaṃ araññaṃ pāvisi.
ततो पट्ठाय हत्थिपोतको वड्ढकीनं वचनकरो ओवादक्खमो हुत्वा सब्बकिच्चानि करोति। तेपि तं पञ्चहि पिण्डसतेहि पोसेन्ति, सो कम्मं कत्वा नदिं ओतरित्वा न्हत्वा कीळित्वा आगच्छति, वड्ढकीदारकापि तं सोण्डादीसु गहेत्वा उदकेपि थलेपि तेन सद्धिं कीळन्ति। आजानीया पन हत्थिनोपि अस्सापि पुरिसापि उदके उच्चारं वा पस्सावं वा न करोन्ति, तस्मा सोपि उदके उच्चारपस्सावं अकत्वा बहिनदीतीरेयेव करोति। अथेकस्मिं दिवसे उपरिनदिया देवो वस्सि, अथ सुक्खं हत्थिलण्डं उदकेन नदिं ओतरित्वा गच्छन्तं बाराणसीनगरतित्थे एकस्मिं गुम्बे लग्गेत्वा अट्ठासि। अथ रञ्ञो हत्थिगोपका ‘‘हत्थी न्हापेस्सामा’’ति पञ्च हत्थिसतानि नयिंसु। आजानीयलण्डस्स गन्धं घायित्वा एकोपि हत्थी नदिं ओतरितुं न उस्सहि। सब्बेपि नङ्गुट्ठं उक्खिपित्वा पलायितुं आरभिंसु, हत्थिगोपका हत्थाचरियानं आरोचेसुं। ते ‘‘उदके परिपन्थेन भवितब्ब’’न्ति उदकं सोधापेत्वा तस्मिं गुम्बे तं आजानीयलण्डं दिस्वा ‘‘इदमेत्थ कारण’’न्ति ञत्वा चाटिं आहरापेत्वा उदकस्स पूरेत्वा तं तत्थ मद्दित्वा हत्थीनं सरीरे सिञ्चापेसुं, सरीरानि सुगन्धानि अहेसुं। तस्मिं काले ते नदिं ओतरित्वा न्हायिंसु।
Tato paṭṭhāya hatthipotako vaḍḍhakīnaṃ vacanakaro ovādakkhamo hutvā sabbakiccāni karoti. Tepi taṃ pañcahi piṇḍasatehi posenti, so kammaṃ katvā nadiṃ otaritvā nhatvā kīḷitvā āgacchati, vaḍḍhakīdārakāpi taṃ soṇḍādīsu gahetvā udakepi thalepi tena saddhiṃ kīḷanti. Ājānīyā pana hatthinopi assāpi purisāpi udake uccāraṃ vā passāvaṃ vā na karonti, tasmā sopi udake uccārapassāvaṃ akatvā bahinadītīreyeva karoti. Athekasmiṃ divase uparinadiyā devo vassi, atha sukkhaṃ hatthilaṇḍaṃ udakena nadiṃ otaritvā gacchantaṃ bārāṇasīnagaratitthe ekasmiṃ gumbe laggetvā aṭṭhāsi. Atha rañño hatthigopakā ‘‘hatthī nhāpessāmā’’ti pañca hatthisatāni nayiṃsu. Ājānīyalaṇḍassa gandhaṃ ghāyitvā ekopi hatthī nadiṃ otarituṃ na ussahi. Sabbepi naṅguṭṭhaṃ ukkhipitvā palāyituṃ ārabhiṃsu, hatthigopakā hatthācariyānaṃ ārocesuṃ. Te ‘‘udake paripanthena bhavitabba’’nti udakaṃ sodhāpetvā tasmiṃ gumbe taṃ ājānīyalaṇḍaṃ disvā ‘‘idamettha kāraṇa’’nti ñatvā cāṭiṃ āharāpetvā udakassa pūretvā taṃ tattha madditvā hatthīnaṃ sarīre siñcāpesuṃ, sarīrāni sugandhāni ahesuṃ. Tasmiṃ kāle te nadiṃ otaritvā nhāyiṃsu.
हत्थाचरिया रञ्ञो तं पवत्तिं आरोचेत्वा ‘‘तं हत्थाजानीयं परियेसित्वा आनेतुं वट्टति, देवा’’ति आहंसु। राजा नावासङ्घाटेहि नदिं पक्खन्दित्वा उद्धंगामीहि नावासङ्घाटेहि वड्ढकीनं वसनट्ठानं सम्पापुणि। हत्थिपोतको नदियं कीळन्तो भेरिसद्दं सुत्वा गन्त्वा वड्ढकीनं सन्तिके अट्ठासि। वड्ढकी रञ्ञो पच्चुग्गमनं कत्वा ‘‘देव, सचे दारूहि अत्थो, किं कारणा आगतत्थ, किं पेसेत्वा आहरापेतुं न वट्टती’’ति आहंसु। ‘‘नाहं, भणे, दारूनं अत्थाय आगतो, इमस्स पन हत्थिस्स अत्थाय आगतोम्ही’’ति। ‘‘गाहापेत्वा गच्छथ, देवा’’ति। हत्थिपोतको गन्तुं न इच्छि। ‘‘किं कारापेति, भणे, हत्थी’’ति? ‘‘वड्ढकीनं पोसावनिकं आहरापेति, देवा’’ति। ‘‘साधु, भणे’’ति राजा हत्थिस्स चतुन्नं पादानं सोण्डाय नङ्गुट्ठस्स च सन्तिके सतसहस्ससतसहस्सकहापणे ठपापेसि। हत्थी एत्तकेनापि अगन्त्वा सब्बवड्ढकीनं दुस्सयुगेसु वड्ढकीभरियानं निवासनसाटकेसु दिन्नेसु सद्धिंकीळितानं दारकानञ्च दारकपरिहारे कते निवत्तित्वा वड्ढकी च इत्थियो च दारके च ओलोकेत्वा रञ्ञा सद्धिं अगमासि।
Hatthācariyā rañño taṃ pavattiṃ ārocetvā ‘‘taṃ hatthājānīyaṃ pariyesitvā ānetuṃ vaṭṭati, devā’’ti āhaṃsu. Rājā nāvāsaṅghāṭehi nadiṃ pakkhanditvā uddhaṃgāmīhi nāvāsaṅghāṭehi vaḍḍhakīnaṃ vasanaṭṭhānaṃ sampāpuṇi. Hatthipotako nadiyaṃ kīḷanto bherisaddaṃ sutvā gantvā vaḍḍhakīnaṃ santike aṭṭhāsi. Vaḍḍhakī rañño paccuggamanaṃ katvā ‘‘deva, sace dārūhi attho, kiṃ kāraṇā āgatattha, kiṃ pesetvā āharāpetuṃ na vaṭṭatī’’ti āhaṃsu. ‘‘Nāhaṃ, bhaṇe, dārūnaṃ atthāya āgato, imassa pana hatthissa atthāya āgatomhī’’ti. ‘‘Gāhāpetvā gacchatha, devā’’ti. Hatthipotako gantuṃ na icchi. ‘‘Kiṃ kārāpeti, bhaṇe, hatthī’’ti? ‘‘Vaḍḍhakīnaṃ posāvanikaṃ āharāpeti, devā’’ti. ‘‘Sādhu, bhaṇe’’ti rājā hatthissa catunnaṃ pādānaṃ soṇḍāya naṅguṭṭhassa ca santike satasahassasatasahassakahāpaṇe ṭhapāpesi. Hatthī ettakenāpi agantvā sabbavaḍḍhakīnaṃ dussayugesu vaḍḍhakībhariyānaṃ nivāsanasāṭakesu dinnesu saddhiṃkīḷitānaṃ dārakānañca dārakaparihāre kate nivattitvā vaḍḍhakī ca itthiyo ca dārake ca oloketvā raññā saddhiṃ agamāsi.
राजा तं आदाय नगरं गन्त्वा नगरञ्च हत्थिसालञ्च अलङ्कारापेत्वा हत्थिं नगरं पदक्खिणं कारेत्वा हत्थिसालं पवेसेत्वा सब्बालङ्कारेहि अलङ्करित्वा अभिसेकं दत्वा ओपवय्हं कत्वा अत्तनो सहायट्ठाने ठपेत्वा उपड्ढरज्जं हत्थिस्स दत्वा अत्तना समानपरिहारं अकासि। हत्थिस्स आगतकालतो पट्ठाय रञ्ञो सकलजम्बुदीपे रज्जं हत्थगतमेव अहोसि। एवं काले गच्छन्ते बोधिसत्तो तस्स रञ्ञो अग्गमहेसिया कुच्छिम्हि पटिसन्धिं गण्हि। तस्सा गब्भपरिपाककाले राजा कालमकासि। हत्थी पन सचे रञ्ञो कालकतभावं जानेय्य, तत्थेवस्स हदयं फलेय्य, तस्मा हत्थिं रञ्ञो कालकतभावं अजानापेत्वाव उपट्ठहिंसु। रञ्ञो पन कालकतभावं सुत्वा ‘‘तुच्छं किर रज्ज’’न्ति अनन्तरसामन्तकोसलराजा महतिया सेनाय आगन्त्वा नगरं परिवारेसि। नगरवासिनो द्वारानि पिदहित्वा कोसलरञ्ञो सासनं पहिणिंसु – ‘‘अम्हाकं रञ्ञो अग्गमहेसी परिपुण्णगब्भा ‘इतो किर सत्तमे दिवसे पुत्तं विजायिस्सती’ति अङ्गविज्जापाठका आहंसु। सचे सा पुत्तं विजायिस्सति, मयं सत्तमे दिवसे युद्धं दस्साम, न रज्जं, एत्तकं कालं आगमेथा’’ति। राजा ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छि।
Rājā taṃ ādāya nagaraṃ gantvā nagarañca hatthisālañca alaṅkārāpetvā hatthiṃ nagaraṃ padakkhiṇaṃ kāretvā hatthisālaṃ pavesetvā sabbālaṅkārehi alaṅkaritvā abhisekaṃ datvā opavayhaṃ katvā attano sahāyaṭṭhāne ṭhapetvā upaḍḍharajjaṃ hatthissa datvā attanā samānaparihāraṃ akāsi. Hatthissa āgatakālato paṭṭhāya rañño sakalajambudīpe rajjaṃ hatthagatameva ahosi. Evaṃ kāle gacchante bodhisatto tassa rañño aggamahesiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassā gabbhaparipākakāle rājā kālamakāsi. Hatthī pana sace rañño kālakatabhāvaṃ jāneyya, tatthevassa hadayaṃ phaleyya, tasmā hatthiṃ rañño kālakatabhāvaṃ ajānāpetvāva upaṭṭhahiṃsu. Rañño pana kālakatabhāvaṃ sutvā ‘‘tucchaṃ kira rajja’’nti anantarasāmantakosalarājā mahatiyā senāya āgantvā nagaraṃ parivāresi. Nagaravāsino dvārāni pidahitvā kosalarañño sāsanaṃ pahiṇiṃsu – ‘‘amhākaṃ rañño aggamahesī paripuṇṇagabbhā ‘ito kira sattame divase puttaṃ vijāyissatī’ti aṅgavijjāpāṭhakā āhaṃsu. Sace sā puttaṃ vijāyissati, mayaṃ sattame divase yuddhaṃ dassāma, na rajjaṃ, ettakaṃ kālaṃ āgamethā’’ti. Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
देवी सत्तमे दिवसे पुत्तं विजायि। तस्स नामग्गहणदिवसे पन महाजनस्स अलीनचित्तं पग्गण्हन्तो जातोति ‘‘अलीनचित्तकुमारो’’त्वेवस्स नामं अकंसु। जातदिवसतोयेव पनस्स पट्ठाय नागरा कोसलरञ्ञा सद्धिं युज्झिंसु। निन्नायकत्ता सङ्गामस्स महन्तम्पि बलं युज्झमानं थोकं थोकं ओसक्कति। अमच्चा देविया तमत्थं आरोचेत्वा ‘‘मयं एवं ओसक्कमाने बले पराजयभावस्स भायाम, अम्हाकं पन रञ्ञो कालकतभावं, पुत्तस्स जातभावं, कोसलरञ्ञो आगन्त्वा युज्झानभावञ्च रञ्ञो सहायको मङ्गलहत्थी न जानाति, जानापेम न’’न्ति पुच्छिंसु। सा ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा पुत्तं अलङ्करित्वा दुकूलचुम्बटके निपज्जापेत्वा पासादा ओरुय्ह अमच्चगणपरिवुता हत्थिसालं गन्त्वा बोधिसत्तं हत्थिस्स पादमूले निपज्जापेत्वा ‘‘सामि, सहायो ते कालकतो, मयं तुय्हं हदयफालनभयेन नारोचयिम्ह, अयं ते सहायस्स पुत्तो, कोसलराजा आगन्त्वा नगर ं परिवारेत्वा तव पुत्तेन सद्धिं युज्झति, बलं ओसक्कति, तव पुत्तं त्वञ्ञेव वा मारेहि, रज्जं वास्स गण्हित्वा देही’’ति आह।
Devī sattame divase puttaṃ vijāyi. Tassa nāmaggahaṇadivase pana mahājanassa alīnacittaṃ paggaṇhanto jātoti ‘‘alīnacittakumāro’’tvevassa nāmaṃ akaṃsu. Jātadivasatoyeva panassa paṭṭhāya nāgarā kosalaraññā saddhiṃ yujjhiṃsu. Ninnāyakattā saṅgāmassa mahantampi balaṃ yujjhamānaṃ thokaṃ thokaṃ osakkati. Amaccā deviyā tamatthaṃ ārocetvā ‘‘mayaṃ evaṃ osakkamāne bale parājayabhāvassa bhāyāma, amhākaṃ pana rañño kālakatabhāvaṃ, puttassa jātabhāvaṃ, kosalarañño āgantvā yujjhānabhāvañca rañño sahāyako maṅgalahatthī na jānāti, jānāpema na’’nti pucchiṃsu. Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā puttaṃ alaṅkaritvā dukūlacumbaṭake nipajjāpetvā pāsādā oruyha amaccagaṇaparivutā hatthisālaṃ gantvā bodhisattaṃ hatthissa pādamūle nipajjāpetvā ‘‘sāmi, sahāyo te kālakato, mayaṃ tuyhaṃ hadayaphālanabhayena nārocayimha, ayaṃ te sahāyassa putto, kosalarājā āgantvā nagara ṃ parivāretvā tava puttena saddhiṃ yujjhati, balaṃ osakkati, tava puttaṃ tvaññeva vā mārehi, rajjaṃ vāssa gaṇhitvā dehī’’ti āha.
तस्मिं काले हत्थी बोधिसत्तं सोण्डाय परामसित्वा उक्खिपित्वा कुम्भे ठपेत्वा रोदित्वा बोधिसत्तं ओतारेत्वा देविया हत्थे निपज्जापेत्वा ‘‘कोसलराजं गण्हिस्सामी’’ति हत्थिसालतो निक्खमि। अथस्स अमच्चा वम्मं पटिमुञ्चित्वा अलङ्करित्वा नगरद्वारं अवापुरित्वा तं परिवारेत्वा निक्खमिंसु। हत्थी नगरा निक्खमित्वा कोञ्चनादं कत्वा महाजनं सन्तासेत्वा पलापेत्वा बलकोट्ठकं भिन्दित्वा कोसलराजानं चूळाय गहेत्वा आनेत्वा बोधिसत्तस्स पादमूले निपज्जापेत्वा मारणत्थायस्स उट्ठिते वारेत्वा ‘‘इतो पट्ठाय अप्पमत्तो होहि, ‘कुमारो दहरो’ति सञ्ञं मा करी’’ति ओवदित्वा उय्योजेसि। ततो पट्ठाय सकलजम्बुदीपे रज्जं बोधिसत्तस्स हत्थगतमेव जातं, अञ्ञो पटिसत्तु नाम उट्ठहितुं समत्थो नाहोसि। बोधिसत्तो सत्तवस्सिककाले अभिसेकं कत्वा अलीनचित्तराजा नाम हुत्वा धम्मेन रज्जं कारेत्वा जीवितपरियोसाने सग्गपुरं पूरेसि।
Tasmiṃ kāle hatthī bodhisattaṃ soṇḍāya parāmasitvā ukkhipitvā kumbhe ṭhapetvā roditvā bodhisattaṃ otāretvā deviyā hatthe nipajjāpetvā ‘‘kosalarājaṃ gaṇhissāmī’’ti hatthisālato nikkhami. Athassa amaccā vammaṃ paṭimuñcitvā alaṅkaritvā nagaradvāraṃ avāpuritvā taṃ parivāretvā nikkhamiṃsu. Hatthī nagarā nikkhamitvā koñcanādaṃ katvā mahājanaṃ santāsetvā palāpetvā balakoṭṭhakaṃ bhinditvā kosalarājānaṃ cūḷāya gahetvā ānetvā bodhisattassa pādamūle nipajjāpetvā māraṇatthāyassa uṭṭhite vāretvā ‘‘ito paṭṭhāya appamatto hohi, ‘kumāro daharo’ti saññaṃ mā karī’’ti ovaditvā uyyojesi. Tato paṭṭhāya sakalajambudīpe rajjaṃ bodhisattassa hatthagatameva jātaṃ, añño paṭisattu nāma uṭṭhahituṃ samattho nāhosi. Bodhisatto sattavassikakāle abhisekaṃ katvā alīnacittarājā nāma hutvā dhammena rajjaṃ kāretvā jīvitapariyosāne saggapuraṃ pūresi.
सत्था इमं अतीतं आहरित्वा अभिसम्बुद्धो हुत्वा इमं गाथाद्वयमाह –
Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā abhisambuddho hutvā imaṃ gāthādvayamāha –
११.
11.
‘‘अलीनचित्तं निस्साय, पहट्ठा महती चमू।
‘‘Alīnacittaṃ nissāya, pahaṭṭhā mahatī camū;
कोसलं सेनासन्तुट्ठं, जीवग्गाहं अगाहयि॥
Kosalaṃ senāsantuṭṭhaṃ, jīvaggāhaṃ agāhayi.
१२.
12.
‘‘एवं निस्सयसम्पन्नो, भिक्खु आरद्धवीरियो।
‘‘Evaṃ nissayasampanno, bhikkhu āraddhavīriyo;
भावयं कुसलं धम्मं, योगक्खेमस्स पत्तिया।
Bhāvayaṃ kusalaṃ dhammaṃ, yogakkhemassa pattiyā;
पापुणे अनुपुब्बेन, सब्बसंयोजनक्खय’’न्ति॥
Pāpuṇe anupubbena, sabbasaṃyojanakkhaya’’nti.
तत्थ अलीनचित्तं निस्सायाति अलीनचित्तं राजकुमारं निस्साय। पहट्ठा महती चमूति ‘‘पवेणीरज्जं नो दिट्ठ’’न्ति हट्ठतुट्ठा हुत्वा महती सेना। कोसलं सेनासन्तुट्ठन्ति कोसलराजानं सेन रज्जेन असन्तुट्ठं पररज्जलोभेन आगतं। जीवग्गाहं अगाहयीति अमारेत्वाव सा चमू तं राजानं हत्थिना जीवग्गाहं गण्हापेसि। एवं निस्सयसम्पन्नोति यथा सा चमू, एवं अञ्ञोपि कुलपुत्तो निस्सयसम्पन्नो कल्याणमित्तं बुद्धं वा बुद्धसावकं वा निस्सयं लभित्वा। भिक्खूति परिसुद्धाधिवचनमेतं। आरद्धवीरियोति पग्गहितवीरियो चतुदोसापगतेन वीरियेन समन्नागतो। भावयं कुसलं धम्मन्ति कुसलं निरवज्जं सत्ततिंसबोधिपक्खियसङ्खातं धम्मं भावेन्तो। योगक्खेमस्स पत्तियाति चतूहि योगेहि खेमस्स निब्बानस्स पापुणनत्थाय तं धम्मं भावेन्तो। पापुणे अनुपुब्बेन, सब्बसंयोजनक्खयन्ति एवं विपस्सनतो पट्ठाय इमं कुसलं धम्मं भावेन्तो सो कल्याणमित्तुपनिस्सयसम्पन्नो भिक्खु अनुपुब्बेन विपस्सनाञाणानि च हेट्ठिममग्गफलानि च पापुणन्तो परियोसाने दसन्नम्पि संयोजनानं खयन्ते उप्पन्नत्ता सब्बसंयोजनक्खयसङ्खातं अरहत्तं पापुणाति। यस्मा वा निब्बानं आगम्म सब्बसंयोजनानि खीयन्ति, तस्मा तम्पि सब्बसंयोजनक्खयमेव, एवं अनुपुब्बेन निब्बानसङ्खातं सब्बसंयोजनक्खयं पापुणातीति अत्थो।
Tattha alīnacittaṃ nissāyāti alīnacittaṃ rājakumāraṃ nissāya. Pahaṭṭhā mahatī camūti ‘‘paveṇīrajjaṃ no diṭṭha’’nti haṭṭhatuṭṭhā hutvā mahatī senā. Kosalaṃ senāsantuṭṭhanti kosalarājānaṃ sena rajjena asantuṭṭhaṃ pararajjalobhena āgataṃ. Jīvaggāhaṃ agāhayīti amāretvāva sā camū taṃ rājānaṃ hatthinā jīvaggāhaṃ gaṇhāpesi. Evaṃ nissayasampannoti yathā sā camū, evaṃ aññopi kulaputto nissayasampanno kalyāṇamittaṃ buddhaṃ vā buddhasāvakaṃ vā nissayaṃ labhitvā. Bhikkhūti parisuddhādhivacanametaṃ. Āraddhavīriyoti paggahitavīriyo catudosāpagatena vīriyena samannāgato. Bhāvayaṃ kusalaṃ dhammanti kusalaṃ niravajjaṃ sattatiṃsabodhipakkhiyasaṅkhātaṃ dhammaṃ bhāvento. Yogakkhemassa pattiyāti catūhi yogehi khemassa nibbānassa pāpuṇanatthāya taṃ dhammaṃ bhāvento. Pāpuṇe anupubbena, sabbasaṃyojanakkhayanti evaṃ vipassanato paṭṭhāya imaṃ kusalaṃ dhammaṃ bhāvento so kalyāṇamittupanissayasampanno bhikkhu anupubbena vipassanāñāṇāni ca heṭṭhimamaggaphalāni ca pāpuṇanto pariyosāne dasannampi saṃyojanānaṃ khayante uppannattā sabbasaṃyojanakkhayasaṅkhātaṃ arahattaṃ pāpuṇāti. Yasmā vā nibbānaṃ āgamma sabbasaṃyojanāni khīyanti, tasmā tampi sabbasaṃyojanakkhayameva, evaṃ anupubbena nibbānasaṅkhātaṃ sabbasaṃyojanakkhayaṃ pāpuṇātīti attho.
इति भगवा अमतमहानिब्बानेन धम्मदेसनाय कूटं गहेत्वा उत्तरिपि सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने ओस्सट्ठवीरियो भिक्खु अरहत्ते पतिट्ठहि। ‘‘तदा माता महामाया, पिता सुद्धोदनमहाराजा अहोसि, रज्जं गहेत्वा दिन्नहत्थी अयं ओस्सट्ठवीरियो भिक्खु, हत्थिस्स पिता सारिपुत्तो, सामन्तकोसलराजा मोग्गल्लानो, अलीनचित्तकुमारो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Iti bhagavā amatamahānibbānena dhammadesanāya kūṭaṃ gahetvā uttaripi saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ossaṭṭhavīriyo bhikkhu arahatte patiṭṭhahi. ‘‘Tadā mātā mahāmāyā, pitā suddhodanamahārājā ahosi, rajjaṃ gahetvā dinnahatthī ayaṃ ossaṭṭhavīriyo bhikkhu, hatthissa pitā sāriputto, sāmantakosalarājā moggallāno, alīnacittakumāro pana ahameva ahosi’’nti.
अलीनचित्तजातकवण्णना छट्ठा।
Alīnacittajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १५६. अलीनचित्तजातकं • 156. Alīnacittajātakaṃ
