Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
੩. ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸਂਯੁਤ੍ਤਂ
3. Satipaṭṭhānasaṃyuttaṃ
੧. ਅਮ੍ਬਪਾਲਿવਗ੍ਗੋ
1. Ambapālivaggo
੧. ਅਮ੍ਬਪਾਲਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
1. Ambapālisuttavaṇṇanā
੩੬੭. ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸਂਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਠਮੇ ਅਮ੍ਬਪਾਲਿવਨੇਤਿ ਅਮ੍ਬਪਾਲਿਯਾ ਨਾਮ ਰੂਪੂਪਜੀવਿਨਿਯਾ ਰੋਪਿਤੇ ਅਮ੍ਬવਨੇ। ਤਂ ਕਿਰ ਤਸ੍ਸਾ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਅਹੋਸਿ। ਸਾ ਸਤ੍ਥੁ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥ વਿਹਾਰਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਤੇਸਿ। ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਕਾਯਨ੍વਾਯਨ੍ਤਿ ਏਕਾਯਨੋ ਅਯਂ। ਤਤ੍ਥ ਏਕਾਯਨੋਤਿ ਏਕਮਗ੍ਗੋ। ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਹਿ –
367. Satipaṭṭhānasaṃyuttassa paṭhame ambapālivaneti ambapāliyā nāma rūpūpajīviniyā ropite ambavane. Taṃ kira tassā uyyānaṃ ahosi. Sā satthu dhammadesanaṃ sutvā pasannacittā tattha vihāraṃ kāretvā tathāgatassa niyyātesi. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Ekāyanvāyanti ekāyano ayaṃ. Tattha ekāyanoti ekamaggo. Maggassa hi –
‘‘ਮਗ੍ਗੋ ਪਨ੍ਥੋ ਪਥੋ ਪਜ੍ਜੋ, ਅਞ੍ਜਸਂ વਟੁਮਾਯਨਂ।
‘‘Maggo pantho patho pajjo, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ;
ਨਾવਾ ਉਤ੍ਤਰਸੇਤੂ ਚ, ਕੁਲ੍ਲੋ ਚ ਭਿਸਿ ਸਙ੍ਕਮੋ’’ਤਿ॥ (ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਪਾਰਾਯਨਤ੍ਥੁਤਿਗਾਥਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ੧੦੧) –
Nāvā uttarasetū ca, kullo ca bhisi saṅkamo’’ti. (cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddeso 101) –
ਬਹੂਨਿ ਨਾਮਾਨਿ। ਸ੍વਾਯਂ ਇਧ ਅਯਨਨਾਮੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਾਯਨ੍વਾਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏਕਮਗ੍ਗੋ। ਅਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਗ੍ਗੋ, ਨ ਦ੍વੇਧਾਪਥਭੂਤੋਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਮਗ੍ਗੋ? ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਮਨਟ੍ਠੇਨ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਮਗ੍ਗਨੀਯਟ੍ਠੇਨ ਚ।
Bahūni nāmāni. Svāyaṃ idha ayananāmena vutto. Tasmā ekāyanvāyaṃ, bhikkhave, maggoti ettha ekamaggo. Ayaṃ, bhikkhave, maggo, na dvedhāpathabhūtoti evamattho daṭṭhabbo. Maggoti kenaṭṭhena maggo? Nibbānagamanaṭṭhena, nibbānatthikehi magganīyaṭṭhena ca.
ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾਤਿ ਰਾਗਾਦੀਹਿ ਮਲੇਹਿ ਅਭਿਜ੍ਝਾવਿਸਮਲੋਭਾਦੀਹਿ ਚ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਤ੍ਥਾਯ। ਸੋਕਪਰਿਦੇવਾਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾਯਾਤਿ ਸੋਕਸ੍ਸ ਚ ਪਰਿਦੇવਸ੍ਸ ਚ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾਯ, ਪਹਾਨਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਾਯਾਤਿ ਕਾਯਿਕਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਚੇਤਸਿਕਦੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸ ਚਾਤਿ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਾਯ, ਨਿਰੋਧਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਞਾਯਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਯਾਤਿ ਞਾਯੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਯ ਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਲੋਕਿਯੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਮਗ੍ਗੋ ਭਾવਿਤੋ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ । ਤੇਨਾਹ ‘‘ਞਾਯਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਯਾ’’ਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾવਾਨવਿਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਸ੍ਸ ਅਮਤਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ, ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਮਗ੍ਗੋ ਭਾવਿਤੋ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਂ ਸਾਧੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯਾ’’ਤਿ।
Sattānaṃ visuddhiyāti rāgādīhi malehi abhijjhāvisamalobhādīhi ca upakkilesehi saṃkiliṭṭhacittānaṃ sattānaṃ visuddhatthāya. Sokaparidevānaṃ samatikkamāyāti sokassa ca paridevassa ca samatikkamāya, pahānāyāti attho. Dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamāyāti kāyikadukkhassa ca cetasikadomanassassa cāti imesaṃ dvinnaṃ atthaṅgamāya, nirodhāyāti attho. Ñāyassa adhigamāyāti ñāyo vuccati ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, tassa adhigamāya pattiyāti vuttaṃ hoti. Ayañhi pubbabhāge lokiyo satipaṭṭhānamaggo bhāvito lokuttaramaggassa adhigamāya saṃvattati . Tenāha ‘‘ñāyassa adhigamāyā’’ti. Nibbānassa sacchikiriyāyāti taṇhāvānavirahitattā nibbānanti laddhanāmassa amatassa sacchikiriyāya, attapaccakkhāyāti vuttaṃ hoti. Ayañhi maggo bhāvito anupubbena nibbānasacchikiriyaṃ sādheti. Tenāha ‘‘nibbānassa sacchikiriyāyā’’ti.
ਏવਂ ਭਗવਤਾ ਸਤ੍ਤਹਿ ਪਦੇਹਿ ਏਕਾਯਨਮਗ੍ਗਸ੍ਸ વਣ੍ਣੋ ਭਾਸਿਤੋ, ਸੋ ਕਸ੍ਮਾਤਿ ਚੇ? ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਉਸ੍ਸਾਹਜਨਨਤ੍ਥਂ। વਣ੍ਣਭਾਸਨਞ੍ਹਿ ਸੁਤ੍વਾ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ – ‘‘ਅਯਂ ਕਿਰ ਮਗ੍ਗੋ ਹਦਯਸਨ੍ਤਾਪਭੂਤਂ ਸੋਕਂ, વਾਚਾવਿਪ੍ਪਲਾਪਭੂਤਂ ਪਰਿਦੇવਂ, ਕਾਯਿਕਅਸਾਤਭੂਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਚੇਤਸਿਕਅਸਾਤਭੂਤਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਉਪਦ੍ਦવੇ ਹਰਤਿ। વਿਸੁਦ੍ਧਿਂ, ਞਾਯਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ ਤਯੋ વਿਸੇਸੇ ਆવਹਤੀ’’ਤਿ ਉਸ੍ਸਾਹਜਾਤਾ ਇਮਂ ਦੇਸਨਂ ਉਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ ਪਰਿਯਾਪੁਣਿਤਬ੍ਬਂ, ਧਾਰੇਤਬ੍ਬਂ, ਇਮਞ੍ਚ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਂ ਮਞ੍ਞਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਇਤਿ ਤੇਸਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਉਸ੍ਸਾਹਜਨਨਤ੍ਥਂ વਣ੍ਣਂ ਅਭਾਸਿ ਕਮ੍ਬਲવਾਣਿਜਾਦਯੋ ਕਮ੍ਬਲਾਦੀਨਂ વਣ੍ਣਂ વਿਯ।
Evaṃ bhagavatā sattahi padehi ekāyanamaggassa vaṇṇo bhāsito, so kasmāti ce? Bhikkhūnaṃ ussāhajananatthaṃ. Vaṇṇabhāsanañhi sutvā te bhikkhū – ‘‘ayaṃ kira maggo hadayasantāpabhūtaṃ sokaṃ, vācāvippalāpabhūtaṃ paridevaṃ, kāyikaasātabhūtaṃ dukkhaṃ, cetasikaasātabhūtaṃ domanassanti cattāro upaddave harati. Visuddhiṃ, ñāyaṃ, nibbānanti tayo visese āvahatī’’ti ussāhajātā imaṃ desanaṃ uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbaṃ, dhāretabbaṃ, imañca maggaṃ bhāvetabbaṃ maññissanti. Iti tesaṃ bhikkhūnaṃ ussāhajananatthaṃ vaṇṇaṃ abhāsi kambalavāṇijādayo kambalādīnaṃ vaṇṇaṃ viya.
ਯਦਿਦਨ੍ਤਿ ਨਿਪਾਤੋ, ਯੇ ਇਮੇਤਿ ਅਯਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਤ੍ਤਾਰੋਤਿ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ। ਤੇਨ ‘‘ਨ ਤਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾ, ਨ ਉਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਤਿ ਤਯੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ ਸਤਿਗੋਚਰੋਪਿ, ਤਿਧਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨੇਸੁ ਸਾવਕੇਸੁ ਸਤ੍ਥੁਨੋ ਪਟਿਘਾਨੁਨਯવੀਤਿવਤ੍ਤਤਾਪਿ, ਸਤਿਪਿ। ‘‘ਚਤੁਨ੍ਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਤਂ ਸੁਣਾਥ। ਕੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਾਯਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ? ਆਹਰਸਮੁਦਯਾ ਕਾਯਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੪੦੮) ਹਿ ਸਤਿਗੋਚਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਥਾ ‘‘ਕਾਯੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਨੋ ਸਤਿ, ਸਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚੇવ ਸਤਿ ਚਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੩੫)। ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ – ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ ਅਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਕਾ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ? ਸਤਿ। ਸਤਿਯਾ ਪਟ੍ਠਾਨਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਪਧਾਨਂ ਠਾਨਨ੍ਤਿ વਾ ਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਤਿਯਾ ਪਟ੍ਠਾਨਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ ਹਤ੍ਥਿਟ੍ਠਾਨਅਸ੍ਸਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਿ વਿਯ।
Yadidanti nipāto, ye imeti ayamassa attho. Cattāroti gaṇanaparicchedo. Tena ‘‘na tato heṭṭhā, na uddha’’nti satipaṭṭhānaparicchedaṃ dīpeti. Satipaṭṭhānāti tayo satipaṭṭhānā satigocaropi, tidhā paṭipannesu sāvakesu satthuno paṭighānunayavītivattatāpi, satipi. ‘‘Catunnaṃ, bhikkhave, satipaṭṭhānānaṃ samudayañca atthaṅgamañca desessāmi taṃ suṇātha. Ko ca, bhikkhave, kāyassa samudayo? Āharasamudayā kāyasamudayo’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.408) hi satigocaro satipaṭṭhānanti vutto. Tathā ‘‘kāyo upaṭṭhānaṃ, no sati, sati upaṭṭhānañceva sati cā’’tiādīsupi (paṭi. ma. 2.35). Tassa attho – patiṭṭhāti asminti paṭṭhānaṃ. Kā patiṭṭhāti? Sati. Satiyā paṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ. Padhānaṃ ṭhānanti vā paṭṭhānaṃ. Satiyā paṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ hatthiṭṭhānaassaṭṭhānādīni viya.
‘‘ਤਯੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਯਦਰਿਯੋ ਸੇવਤਿ, ਯਦਰਿਯੋ ਸੇવਮਾਨੋ ਸਤ੍ਥਾ ਗਣਮਨੁਸਾਸਿਤੁਮਰਹਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੧੧) ਏਤ੍ਥ ਤਿਧਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨੇਸੁ ਸਾવਕੇਸੁ ਸਤ੍ਥੁਨੋ ਪਟਿਘਾਨੁਨਯવੀਤਿવਤ੍ਤਤਾ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਪਟ੍ਠਪੇਤਬ੍ਬਤੋ ਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਪવਤ੍ਤਯਿਤਬ੍ਬਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੇਨ ਪਟ੍ਠਪੇਤਬ੍ਬੋਤਿ? ਸਤਿਯਾ। ਸਤਿਯਾ ਪਟ੍ਠਾਨਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ।
‘‘Tayo satipaṭṭhānā, yadariyo sevati, yadariyo sevamāno satthā gaṇamanusāsitumarahatī’’ti (ma. ni. 3.311) ettha tidhā paṭipannesu sāvakesu satthuno paṭighānunayavītivattatā satipaṭṭhānanti vuttā. Tassattho – paṭṭhapetabbato paṭṭhānaṃ, pavattayitabbatoti attho. Kena paṭṭhapetabboti? Satiyā. Satiyā paṭṭhānaṃ satipaṭṭhānanti.
‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੪੭; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੯੮੯) ਪਨ ਸਤਿਯੇવ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਪਤਿਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ ਓਕ੍ਕਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਤਿਯੇવ ਪਟ੍ਠਾਨਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਥ વਾ ਸਰਣਟ੍ਠੇਨ ਸਤਿ, ਉਪਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਇਤਿ ਸਤਿ ਚ ਸਾ ਪਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚਾਤਿਪਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਇਦਮਿਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ।
‘‘Cattāro satipaṭṭhānā bhāvitā bahulīkatā satta bojjhaṅge paripūrentī’’tiādīsu (ma. ni. 3.147; saṃ. ni. 5.989) pana satiyeva satipaṭṭhānanti vuttā. Tassattho – patiṭṭhātīti paṭṭhānaṃ, upaṭṭhāti okkanditvā pakkhanditvā pavattatīti attho. Satiyeva paṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ. Atha vā saraṇaṭṭhena sati, upaṭṭhānaṭṭhena paṭṭhānaṃ, iti sati ca sā paṭṭhānañcātipi satipaṭṭhānaṃ. Idamidha adhippetaṃ.
ਯਦਿ ਏવਂ ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ’’ਤਿ ਬਹੁવਚਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ? ਸਤੀਨਂ ਬਹੁਤ੍ਤਾ। ਆਰਮ੍ਮਣਭੇਦੇਨ ਹਿ ਬਹੁਕਾ ਸਤਿਯੋ। ਅਥ ‘‘ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਕਸ੍ਮਾ ਏਕવਚਨਨ੍ਤਿ? ਮਗ੍ਗਨਟ੍ਠੇਨ ਏਕਤ੍ਤਾ। ਚਤਸ੍ਸੋਪਿ ਹਿ ਏਤਾ ਸਤਿਯੋ ਮਗ੍ਗਨਟ੍ਠੇਨ ਏਕਤ੍ਤਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। વੁਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਮਗ੍ਗੋ? ਨਿਬ੍ਬਾਨਮਗ੍ਗਨਟ੍ਠੇਨ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਮਗ੍ਗਨੀਯਟ੍ਠੇਨ ਚਾ’’ਤਿ। ਚਤਸ੍ਸੋਪਿ ਚੇਤਾ ਅਪਰਭਾਗੇ ਕਾਯਾਦੀਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧਯਮਾਨਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਮਗ੍ਗਿਯਨ੍ਤੀਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਚਤਸ੍ਸੋਪਿ ਏਕੋ ਮਗ੍ਗੋਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਏવਞ੍ਚ ਸਤਿ વਚਨਾਨੁਸਨ੍ਧਿਨਾ ਸਾਨੁਸਨ੍ਧਿਕਾવ ਦੇਸਨਾ ਹੋਤਿ।
Yadi evaṃ kasmā ‘‘satipaṭṭhānā’’ti bahuvacanaṃ katanti? Satīnaṃ bahuttā. Ārammaṇabhedena hi bahukā satiyo. Atha ‘‘maggo’’ti kasmā ekavacananti? Magganaṭṭhena ekattā. Catassopi hi etā satiyo magganaṭṭhena ekattaṃ gacchanti. Vutañhetaṃ ‘‘maggoti kenaṭṭhena maggo? Nibbānamagganaṭṭhena, nibbānatthikehi magganīyaṭṭhena cā’’ti. Catassopi cetā aparabhāge kāyādīsu ārammaṇesu kiccaṃ sādhayamānā nibbānaṃ gacchanti, ādito paṭṭhāya ca nibbānatthikehi maggiyantīti tasmā catassopi eko maggoti vuttā. Evañca sati vacanānusandhinā sānusandhikāva desanā hoti.
ਕਤਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋਤਿ ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਪੁਚ੍ਛਾ। ਕਾਯੇਤਿ ਰੂਪਕਾਯੇ। ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ ਕਾਯਂ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਸੀਲੋ, ਕਾਯਂ વਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਮਾਨੋ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮਂ ਕਾਯਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦੀਨਂ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ વਸੇਨ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨੋ ਨਿਚ੍ਚਤੋ, ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨੋ ਸੁਖਤੋ, ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨੋ ਅਤ੍ਤਤੋ, ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, ਨੋ ਨਨ੍ਦਤਿ, વਿਰਜ੍ਜਤਿ, ਨੋ ਰਜ੍ਜਤਿ, ਨਿਰੋਧੇਤਿ, ਨੋ ਸਮੁਦੇਤਿ, ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਤਿ, ਨੋ ਆਦਿਯਤਿ। ਸੋ ਤਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਂ ਪਜਹਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਸੁਖਸਞ੍ਞਂ ਪਜਹਤਿ , ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਸਞ੍ਞਂ ਪਜਹਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਨਨ੍ਦਿਂ ਪਜਹਤਿ, વਿਰਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਰਾਗਂ ਪਜਹਤਿ, ਨਿਰੋਧੇਨ੍ਤੋ ਸਮੁਦਯਂ ਪਜਹਤਿ, ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਆਦਾਨਂ ਪਜਹਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Katame cattāroti kathetukamyatāpucchā. Kāyeti rūpakāye. Kāyānupassīti kāyaṃ anupassanasīlo, kāyaṃ vā anupassamāno. Ayañhi bhikkhu imaṃ kāyaṃ aniccānupassanādīnaṃ sattannaṃ anupassanānaṃ vasena aniccato anupassati, no niccato, dukkhato anupassati, no sukhato, anattato anupassati, no attato, nibbindati, no nandati, virajjati, no rajjati, nirodheti, no samudeti, paṭinissajjati, no ādiyati. So taṃ aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahati, dukkhato anupassanto sukhasaññaṃ pajahati , anattato anupassanto attasaññaṃ pajahati, nibbindanto nandiṃ pajahati, virajjanto rāgaṃ pajahati, nirodhento samudayaṃ pajahati, paṭinissajjanto ādānaṃ pajahatīti veditabbo.
વਿਹਰਤੀਤਿ ਇਰੀਯਤਿ। ਆਤਾਪੀਤਿ ਤੀਸੁ ਭવੇਸੁ ਕਿਲੇਸੇ ਆਤਪਤੀਤਿ ਆਤਾਪੋ, વੀਰਿਯਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਆਤਾਪੋ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਆਤਾਪੀ। ਸਮ੍ਪਜਾਨੋਤਿ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਞਾਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਸਤਿਮਾਤਿ ਕਾਯਪਰਿਗ੍ਗਾਹਿਕਾਯ ਸਤਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਅਯਂ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਸਤਿਯਾ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਨ ਹਿ ਸਤਿવਿਰਹਿਤਸ੍ਸ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ, ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਸਤਿਞ੍ਚ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਿਕਂ વਦਾਮੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੩੪)। ਤਸ੍ਮਾ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਥ વਾ ਯਸ੍ਮਾ ਅਨਾਤਾਪਿਨੋ ਅਨ੍ਤੋਸਙ੍ਖੇਪੋ ਅਨ੍ਤਰਾਯਕਰੋ ਹੋਤਿ, ਅਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਉਪਾਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਅਨੁਪਾਯਪਰਿવਜ੍ਜਨੇ ਚ ਸਮ੍ਮੁਯ੍ਹਤਿ, ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਤਿ ਉਪਾਯਾਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇ ਅਨੁਪਾਯਾਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਚ ਅਸਮਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ, ਤੇਨਸ੍ਸ ਤਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆਨੁਭਾવੇਨ ਤਂ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤੇਸਂ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਆਤਾਪੀ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਸਤਿਮਾ’’ਤਿ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Viharatīti irīyati. Ātāpīti tīsu bhavesu kilese ātapatīti ātāpo, vīriyassetaṃ nāmaṃ. Ātāpo assa atthīti ātāpī. Sampajānoti sampajaññasaṅkhātena ñāṇena samannāgato. Satimāti kāyapariggāhikāya satiyā samannāgato. Ayaṃ pana yasmā satiyā ārammaṇaṃ pariggahetvā paññāya anupassati. Na hi sativirahitassa anupassanā nāma atthi, tenevāha ‘‘satiñca khvāhaṃ, bhikkhave, sabbatthikaṃ vadāmī’’ti (saṃ. ni. 5.234). Tasmā ettha ‘‘kāye kāyānupassī viharatī’’ti ettāvatā kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ vuttaṃ hoti. Atha vā yasmā anātāpino antosaṅkhepo antarāyakaro hoti, asampajāno upāyapariggahe anupāyaparivajjane ca sammuyhati, muṭṭhassati upāyāpariccāge anupāyāpariggahe ca asamattho hoti, tenassa taṃ kammaṭṭhānaṃ na sampajjati. Tasmā yesaṃ dhammānaṃ ānubhāvena taṃ sampajjati, tesaṃ dassanatthaṃ ‘‘ātāpī sampajāno satimā’’ti idaṃ vuttanti veditabbaṃ.
ਇਤਿ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ ਸਮ੍ਪਯੋਗਙ੍ਗਞ੍ਜਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਪਹਾਨਙ੍ਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વਿਨੇਯ੍ਯ ਲੋਕੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ વਿਨੇਯ੍ਯਾਤਿ ਤਦਙ੍ਗવਿਨਯੇਨ વਾ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿਨਯੇਨ વਾ વਿਨਯਿਤ੍વਾ। ਲੋਕੇਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਕਾਯੇ। ਕਾਯੋ ਹਿ ਇਧ ਲੁਜ੍ਜਨਪਲੁਜ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਲੋਕੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨਸ੍ਸ ਨ ਕਾਯਮਤ੍ਤੇਯੇવ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਪਹੀਯਤਿ, વੇਦਨਾਦੀਸੁਪਿ ਪਹੀਯਤਿ ਏવ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਪਞ੍ਚਪਿ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਲੋਕੋ’’ਤਿ વਿਭਙ੍ਗੇ (વਿਭ॰ ੩੬੨) વੁਤ੍ਤਂ। ਲੋਕਸਙ੍ਖਾਤਤ੍ਤਾ વਾ ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਨਯੇਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਂ ਪਨਾਹ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਲੋਕੋ, ਸ੍વੇવ ਕਾਯੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ, ਅਯਮੇવੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਲੋਕੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਂ વਿਨੇਯ੍ਯਾਤਿ ਏવਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Iti kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ sampayogaṅgañjassa dassetvā idāni pahānaṅgaṃ dassetuṃ vineyya loke abhijjhādomanassanti vuttaṃ. Tattha vineyyāti tadaṅgavinayena vā vikkhambhanavinayena vā vinayitvā. Loketi tasmiṃyeva kāye. Kāyo hi idha lujjanapalujjanaṭṭhena lokoti adhippeto. Yasmā panassa na kāyamatteyeva abhijjhādomanassaṃ pahīyati, vedanādīsupi pahīyati eva. Tasmā ‘‘pañcapi upādānakkhandhā loko’’ti vibhaṅge (vibha. 362) vuttaṃ. Lokasaṅkhātattā vā tesaṃ dhammānaṃ atthuddhāranayenetaṃ vuttaṃ. Yaṃ panāha ‘‘tattha katamo loko, sveva kāyo loko’’ti, ayamevettha attho. Tasmiṃ loke abhijjhādomanassaṃ vineyyāti evaṃ sambandho daṭṭhabbo.
વੇਦਨਾਸੂਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਿਸ੍ਸੋ વੇਦਨਾ, ਤਾ ਚ ਲੋਕਿਯਾ ਏવ, ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਲੋਕਿਯਂ, ਤਥਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਯਥਾ ਪਨ વੇਦਨਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾ, ਤਥਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਏਸ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਚਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇਸੁ। ਕਥਞ੍ਚ વੇਦਨਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾਤਿ? ਸੁਖਾ ਤਾવ વੇਦਨਾ ਦੁਕ੍ਖਤੋ, ਦੁਕ੍ਖਾ ਸਲ੍ਲਤੋ, ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ। ਯਥਾਹ –
Vedanāsūti ettha tisso vedanā, tā ca lokiyā eva, cittampi lokiyaṃ, tathā dhammā. Yathā pana vedanā anupassitabbā, tathā anupassanto esa vedanānupassīti veditabbo. Esa nayo cittadhammesu. Kathañca vedanā anupassitabbāti? Sukhā tāva vedanā dukkhato, dukkhā sallato, adukkhamasukhā aniccato. Yathāha –
‘‘ਯੋ ਸੁਖਂ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਦ੍ਦ, ਦੁਕ੍ਖਮਦ੍ਦਕ੍ਖਿ ਸਲ੍ਲਤੋ।
‘‘Yo sukhaṃ dukkhato adda, dukkhamaddakkhi sallato;
ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ ਸਨ੍ਤਂ, ਅਦ੍ਦਕ੍ਖਿ ਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ।
Adukkhamasukhaṃ santaṃ, addakkhi naṃ aniccato;
ਸ વੇ ਸਮ੍ਮਦ੍ਦਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ, ਉਪਸਨ੍ਤੋ ਚਰਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥
Sa ve sammaddaso bhikkhu, upasanto carissatī’’ti.
ਸਬ੍ਬਾ ਏવ ਚੇਤਾ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿਪਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ વੇਦਯਿਤਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੫੯)। ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਤੋਪਿ ਚ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾ, ਯਥਾਹ – ‘‘ਸੁਖਾ ਖੋ, ਆવੁਸੋ વਿਸਾਖ, વੇਦਨਾ ਠਿਤਿਸੁਖਾ વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੬੫) ਸਬ੍ਬਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਪਿਚ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਸਤ੍ਤਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨਪਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾ।
Sabbā eva cetā dukkhātipi anupassitabbā. Vuttañhetaṃ ‘‘yaṃkiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasminti vadāmī’’ti (saṃ. ni. 4.259). Sukhadukkhatopi ca anupassitabbā, yathāha – ‘‘sukhā kho, āvuso visākha, vedanā ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhā’’ti (ma. ni. 1.465) sabbaṃ vitthāretabbaṃ. Apica aniccādisattaanupassanāvasenapi anupassitabbā.
ਚਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇਸੁਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਤਾવ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਸਹਜਾਤਭੂਮਿਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਕਿਰਿਯਾਦਿਨਾਨਤ੍ਤਭੇਦਾਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਸਰਾਗਾਦੀਨਞ੍ਚ ਭੇਦਾਨਂ વਸੇਨ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਂ। ਧਮ੍ਮਾ ਸਲਕ੍ਖਣਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਾਨਂ ਸੁਞ੍ਞਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਸਤ੍ਤਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ‘‘ਸਨ੍ਤਂ વਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਞ੍ਚ ਪਭੇਦਾਨਂ વਸੇਨ ਅਨੁਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨ ਦੀਘਮਜ੍ਝਿਮਟ੍ਠਕਥਾਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩੭੩ ਆਦਯੋ; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੦੫ ਆਦਯੋ) ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਣ੍ਣਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Cittadhammesupi cittaṃ tāva ārammaṇādhipatisahajātabhūmikammavipākakiriyādinānattabhedānaṃ aniccādianupassanānaṃ sarāgādīnañca bhedānaṃ vasena anupassitabbaṃ. Dhammā salakkhaṇasāmaññalakkhaṇānaṃ suññatadhammassa aniccādisattaanupassanānaṃ ‘‘santaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchanda’’ntiādīnañca pabhedānaṃ vasena anupassitabbā. Sesaṃ vuttanayameva. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana dīghamajjhimaṭṭhakathāsu (dī. ni. aṭṭha. 2.373 ādayo; ma. ni. aṭṭha. 1.105 ādayo) satipaṭṭhānavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva veditabbo.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ • Saṃyuttanikāya / ੧. ਅਮ੍ਬਪਾਲਿਸੁਤ੍ਤਂ • 1. Ambapālisuttaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ੧. ਅਮ੍ਬਪਾਲਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 1. Ambapālisuttavaṇṇanā