Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / സംയുത്തനികായ (ടീകാ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
൩. സതിപട്ഠാനസംയുത്തം
3. Satipaṭṭhānasaṃyuttaṃ
൧. അമ്ബപാലിവഗ്ഗോ
1. Ambapālivaggo
൧. അമ്ബപാലിസുത്തവണ്ണനാ
1. Ambapālisuttavaṇṇanā
൩൬൭. ഏകായന്വായന്തി സന്ധിവസേന വുത്തം ഓ-കാരസ്സ വ-കാരം അ-കാരസ്സ ദീഘം കത്വാ. അയം കിര സംയുത്താഭിലാപോ, തത്ഥ അയന-സദ്ദോ മഗ്ഗപരിയായോ. ന കേവലം അയമേവ, അഥ ഖോ അഞ്ഞേപി മഗ്ഗപരിയായാതി പദുദ്ധാരം കരോന്തോ ‘‘മഗ്ഗസ്സ ഹീ’’തിആദിം വത്വാ യദി മഗ്ഗപരിയായോ ആയന-സദ്ദോ, കസ്മാ പുന മഗ്ഗോതി വുത്തന്തി ചോദനം സന്ധായാഹ ‘‘തസ്മാ’’തിആദി. തത്ഥ ഏകമഗ്ഗോതി ഏകോവ മഗ്ഗോ. ന ഹി നിബ്ബാനഗാമിമഗ്ഗോ അഞ്ഞോ അത്ഥീതി. നനു സതിപട്ഠാനം ഇധ മഗ്ഗോതി അധിപ്പേതം, തദഞ്ഞേപി ബഹൂ മഗ്ഗധമ്മാ അത്ഥീതി? സച്ചം അത്ഥി, തേ പന സതിപട്ഠാനഗ്ഗഹണേനേവ ഗഹിതാ തദവിനാഭാവതോ. തഥാ ഹി ഞാണവീരിയാദയോ നിദ്ദേസേ ഗഹിതാ, ഉദ്ദേസേ സതിയാ ഏവ ഗഹണം വേനേയ്യജ്ഝാസയവസേനാതി ദട്ഠബ്ബം, സതിയാ മഗ്ഗഭാവദസ്സനത്ഥഞ്ച. ന ദ്വേധാപഥഭൂതോതി ഇമിനാ ഇമസ്സ ദ്വയഭാവാഭാവം വിയ അനിബ്ബാനഗാമിഭാവാഭാവഞ്ച ദസ്സേതി. നിബ്ബാനഗമനട്ഠേനാതി നിബ്ബാനം ഗച്ഛതി ഏതേനാതി നിബ്ബാനഗമനം, സോ ഏവ അവിപരീതഭാവനായ അത്ഥോ, തേന നിബ്ബാനഗമനട്ഠേന, നിബ്ബാനാധിഗമൂപായതായാതി അത്ഥോ. മഗ്ഗനീയട്ഠേനാതി ഗവേസിതബ്ബതായ.
367.Ekāyanvāyanti sandhivasena vuttaṃ o-kārassa va-kāraṃ a-kārassa dīghaṃ katvā. Ayaṃ kira saṃyuttābhilāpo, tattha ayana-saddo maggapariyāyo. Na kevalaṃ ayameva, atha kho aññepi maggapariyāyāti paduddhāraṃ karonto ‘‘maggassa hī’’tiādiṃ vatvā yadi maggapariyāyo āyana-saddo, kasmā puna maggoti vuttanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tasmā’’tiādi. Tattha ekamaggoti ekova maggo. Na hi nibbānagāmimaggo añño atthīti. Nanu satipaṭṭhānaṃ idha maggoti adhippetaṃ, tadaññepi bahū maggadhammā atthīti? Saccaṃ atthi, te pana satipaṭṭhānaggahaṇeneva gahitā tadavinābhāvato. Tathā hi ñāṇavīriyādayo niddese gahitā, uddese satiyā eva gahaṇaṃ veneyyajjhāsayavasenāti daṭṭhabbaṃ, satiyā maggabhāvadassanatthañca. Na dvedhāpathabhūtoti iminā imassa dvayabhāvābhāvaṃ viya anibbānagāmibhāvābhāvañca dasseti. Nibbānagamanaṭṭhenāti nibbānaṃ gacchati etenāti nibbānagamanaṃ, so eva aviparītabhāvanāya attho, tena nibbānagamanaṭṭhena, nibbānādhigamūpāyatāyāti attho. Magganīyaṭṭhenāti gavesitabbatāya.
രാഗാദീഹീതി ‘‘രാഗോ മലം, ദോസോ മലം, മോഹോ മല’’ന്തി (വിഭ॰ ൯൨൪) ഏവം വുത്തേഹി രാഗാദീഹി മലേഹി. സാ പനായം സംകിലിട്ഠചിത്താനം വിസുദ്ധി സിജ്ഝമാനാ യസ്മാ സോകാദീനം അനുപ്പാദായ സംവത്തതി, തസ്മാ വുത്തം ‘‘സോകപരിദേവാനം സമതിക്കമായാ’’തിആദി. തത്ഥ സോചനം ഞാതിബ്യസനാദിനിമിത്തം ചേതസോ സന്താപോ അന്തോനിജ്ഝാനം സോകോ. ഞാതിബ്യസനാദിനിമിത്തമേവ സോകാധികതാജനിതോ ‘‘കഹം ഏകപുത്തകാ’’തിആദിനാ പരിദേവനവസേന വാചാവിപ്പലാപോ പരിദേവനം പരിദേവോ. തസ്സ ആയതിം അനുപ്പജ്ജനം ഇധ സമതിക്കമോതി ആഹ ‘‘പഹാനായാ’’തി. ദുക്ഖദോമനസ്സാനന്തി ഏത്ഥ ചേതസികദുക്ഖതായ ദോമനസ്സസ്സപി ദുക്ഖസദ്ദേനേവ ഗഹണേ സിദ്ധേ സദ്ദേന അനിവത്തനതോ സാമഞ്ഞജോതനായ വിസേസവചനം സേട്ഠന്തി ‘‘ദോമനസ്സാന’’ന്തേവ വുത്തം. ചേതസികദോമനസ്സസ്സാതി ഭൂതകഥനം ദട്ഠബ്ബം. ഞായതി ഏതേന യാഥാവതോ പടിവിജ്ഝീയതി ചതുസച്ചന്തി ഞായോ വുച്ചതി അരിയമഗ്ഗോ. നനു അയമ്പി മഗ്ഗോ, കിം മഗ്ഗോ ഏവ മഗ്ഗസ്സ അധിഗമായ ഹോതീതി ചോദനം സന്ധായാഹ – ‘‘അയം ഹീ’’തിആദി. തണ്ഹാവ കമ്മകിലേസവിപാകാനം വിനനട്ഠേന സംസിബ്ബനട്ഠേന വാനം. തേന തണ്ഹാവാനേന വിരഹിതത്താ തസ്സ അഭാവാതി അത്ഥോ. അത്തപച്ചക്ഖായാതി അത്തപച്ചക്ഖത്ഥായ.
Rāgādīhīti ‘‘rāgo malaṃ, doso malaṃ, moho mala’’nti (vibha. 924) evaṃ vuttehi rāgādīhi malehi. Sā panāyaṃ saṃkiliṭṭhacittānaṃ visuddhi sijjhamānā yasmā sokādīnaṃ anuppādāya saṃvattati, tasmā vuttaṃ ‘‘sokaparidevānaṃ samatikkamāyā’’tiādi. Tattha socanaṃ ñātibyasanādinimittaṃ cetaso santāpo antonijjhānaṃ soko. Ñātibyasanādinimittameva sokādhikatājanito ‘‘kahaṃ ekaputtakā’’tiādinā paridevanavasena vācāvippalāpo paridevanaṃ paridevo. Tassa āyatiṃ anuppajjanaṃ idha samatikkamoti āha ‘‘pahānāyā’’ti. Dukkhadomanassānanti ettha cetasikadukkhatāya domanassassapi dukkhasaddeneva gahaṇe siddhe saddena anivattanato sāmaññajotanāya visesavacanaṃ seṭṭhanti ‘‘domanassāna’’nteva vuttaṃ. Cetasikadomanassassāti bhūtakathanaṃ daṭṭhabbaṃ. Ñāyati etena yāthāvato paṭivijjhīyati catusaccanti ñāyo vuccati ariyamaggo. Nanu ayampi maggo, kiṃ maggo eva maggassa adhigamāya hotīti codanaṃ sandhāyāha – ‘‘ayaṃ hī’’tiādi. Taṇhāva kammakilesavipākānaṃ vinanaṭṭhena saṃsibbanaṭṭhena vānaṃ. Tena taṇhāvānena virahitattā tassa abhāvāti attho. Attapaccakkhāyāti attapaccakkhatthāya.
വണ്ണഭാസനന്തി പസംസാവചനം. വിസുദ്ധിന്തി വിസുജ്ഝനം കിലേസപ്പഹാനം. ഉഗ്ഗഹേതബ്ബന്തി ഏത്ഥ വാചുഗ്ഗതകരണം ഉഗ്ഗഹോ. പരിചയകരണം പരിപുച്ഛാമൂലകത്താ തഗ്ഗഹണേനേവ ഗഹിതന്തി ദട്ഠബ്ബം.
Vaṇṇabhāsananti pasaṃsāvacanaṃ. Visuddhinti visujjhanaṃ kilesappahānaṃ. Uggahetabbanti ettha vācuggatakaraṇaṃ uggaho. Paricayakaraṇaṃ paripucchāmūlakattā taggahaṇeneva gahitanti daṭṭhabbaṃ.
ന തതോ ഹേട്ഠാതി ഇധ അധിപ്പേതകായാദീനം വേദനാദിസഭാവത്താഭാവാ കായവേദനാചിത്തവിമുത്തസ്സ തേഭൂമകധമ്മസ്സ വിസും വിപല്ലാസവത്ഥന്തരഭാവേന ഗഹിതത്താ ച ഹേട്ഠാ ഗഹണേസു വിപല്ലാസവത്ഥൂനം അനിട്ഠാനം സന്ധായ വുത്തം. പഞ്ചമസ്സ പന വിപല്ലാസവത്ഥുനോ അഭാവേന ‘‘ന ഉദ്ധ’’ന്തി ആഹ. ആരമ്മണവിഭാഗേന ഹേത്ഥ സതിപട്ഠാനവിഭാഗോതി. തയോ സതിപട്ഠാനാതി സതിപട്ഠാനസദ്ദസ്സ അത്ഥുദ്ധാരദസ്സനം, ന ഇധ പാളിയം വുത്തസ്സ സതിപട്ഠാനസദ്ദസ്സ അത്ഥദസ്സനം. ആദീസു ഹീതി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന ‘‘ഫസ്സസമുദയാ വേദനാനം സമുദയോ, നാമരൂപസമുദയാ ചിത്തസ്സ സമുദയോ, മനസികാരസമുദയാ ധമ്മാനം സമുദയോ’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൪൦൮) സതിപട്ഠാനാതി വുത്താനം സതിഗോചരാനം പകാസകേ സുത്തപദേസേ സങ്ഗണ്ഹാതി. ഏവം പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗപാളിയമ്പി അവസേസപാളിപദേസദസ്സനത്ഥോ ആദി-സദ്ദോ ദട്ഠബ്ബോ. സതിയാ പട്ഠാനന്തി സതിയാ പതിട്ഠാതബ്ബട്ഠാനം.
Na tato heṭṭhāti idha adhippetakāyādīnaṃ vedanādisabhāvattābhāvā kāyavedanācittavimuttassa tebhūmakadhammassa visuṃ vipallāsavatthantarabhāvena gahitattā ca heṭṭhā gahaṇesu vipallāsavatthūnaṃ aniṭṭhānaṃ sandhāya vuttaṃ. Pañcamassa pana vipallāsavatthuno abhāvena ‘‘na uddha’’nti āha. Ārammaṇavibhāgena hettha satipaṭṭhānavibhāgoti. Tayo satipaṭṭhānāti satipaṭṭhānasaddassa atthuddhāradassanaṃ, na idha pāḷiyaṃ vuttassa satipaṭṭhānasaddassa atthadassanaṃ. Ādīsu hīti ettha ādi-saddena ‘‘phassasamudayā vedanānaṃ samudayo, nāmarūpasamudayā cittassa samudayo, manasikārasamudayā dhammānaṃ samudayo’’ti (saṃ. ni. 5.408) satipaṭṭhānāti vuttānaṃ satigocarānaṃ pakāsake suttapadese saṅgaṇhāti. Evaṃ paṭisambhidāmaggapāḷiyampi avasesapāḷipadesadassanattho ādi-saddo daṭṭhabbo. Satiyā paṭṭhānanti satiyā patiṭṭhātabbaṭṭhānaṃ.
അരിയോതി ആരകത്താദിനാ അരിയം സമ്മാസമ്ബുദ്ധമാഹ. ഏത്ഥാതി ഏതസ്മിം സളായതനവിഭങ്ഗസുത്തേ (മ॰ നി॰ ൩.൩൧൧). തത്ഥ ഹി –
Ariyoti ārakattādinā ariyaṃ sammāsambuddhamāha. Etthāti etasmiṃ saḷāyatanavibhaṅgasutte (ma. ni. 3.311). Tattha hi –
‘‘തയോ സതിപട്ഠാനാ യദരിയോ…പേ॰… മരഹതീതി ഇതി ഖോ പനേതം വുത്തം, കിഞ്ചേതം പടിച്ച വുത്തം. ഇധ, ഭിക്ഖവേ, സത്ഥാ സാവകാനം ധമ്മം ദേസേതി അനുകമ്പകോ ഹിതേസീ അനുകമ്പം ഉപാദായ – ‘ഇദം വോ ഹിതായ ഇദം വോ സുഖായാ’തി. തസ്സ സാവകാ ന സുസ്സൂസന്തി, ന സോതം ഓദഹന്തി, ന അഞ്ഞാ ചിത്തം ഉപട്ഠപേന്തി, വോക്കമ്മ ച സത്ഥുസാസനാ വത്തന്തി. തത്ര, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ ന ചേവ അനത്തമനോ ഹോതി, ന ച അനത്തമനതം പടിസംവേദേതി, അനവസ്സുതോ ച വിഹരതി സതോ സമ്പജാനോ. ഇദം, ഭിക്ഖവേ, പഠമം സതിപട്ഠാനം. യദരിയോ സേവതി…പേ॰.. മരഹതി. പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ, സത്ഥാ …പേ॰… ഇദം വോ സുഖായാതി. തസ്സ ഏകച്ചേ സാവകാ ന സുസ്സൂസന്തി…പേ॰… ഏകച്ചേ സാവകാ സുസ്സൂസന്തി…പേ॰… ന ച വോക്കമ്മ സത്ഥുസാസനാ വത്തന്തി. തത്ര, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ ന ചേവ അനത്തമനോ ഹോതി, ന ച അനത്തമനതം പടിസംവേദേതി, ന ചേവ അത്തമനോ ഹോതി, ന ച അത്തമനതം പടിസംവേദേതി. അനത്തമനതഞ്ച അത്തമനതഞ്ച തദുഭയം അഭിനിവജ്ജേത്വാ ഉപേക്ഖകോ വിഹരതി സതോ സമ്പജാനോ. ഇദം, ഭിക്ഖവേ, ദുതിയം സതിപട്ഠാനം…പേ॰… മരഹതി. പുന ചപരം, ഭിക്ഖവേ,…പേ॰… സുഖായാതി, തസ്സ സാവകാ സുസ്സൂസന്തി…പേ॰… വത്തന്തി. തത്ര, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ അത്തമനോ ചേവ ഹോതി, അത്തമനതഞ്ച പടിസംവേദേതി, അനവസ്സുതോ ച വിഹരതി സതോ സമ്പജാനോ. ഇദം, ഭിക്ഖവേ, തതിയം സതിപട്ഠാന’’ന്തി –
‘‘Tayo satipaṭṭhānā yadariyo…pe… marahatīti iti kho panetaṃ vuttaṃ, kiñcetaṃ paṭicca vuttaṃ. Idha, bhikkhave, satthā sāvakānaṃ dhammaṃ deseti anukampako hitesī anukampaṃ upādāya – ‘idaṃ vo hitāya idaṃ vo sukhāyā’ti. Tassa sāvakā na sussūsanti, na sotaṃ odahanti, na aññā cittaṃ upaṭṭhapenti, vokkamma ca satthusāsanā vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanataṃ paṭisaṃvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajāno. Idaṃ, bhikkhave, paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ. Yadariyo sevati…pe... marahati. Puna caparaṃ, bhikkhave, satthā …pe… idaṃ vo sukhāyāti. Tassa ekacce sāvakā na sussūsanti…pe… ekacce sāvakā sussūsanti…pe… na ca vokkamma satthusāsanā vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanataṃ paṭisaṃvedeti, na ceva attamano hoti, na ca attamanataṃ paṭisaṃvedeti. Anattamanatañca attamanatañca tadubhayaṃ abhinivajjetvā upekkhako viharati sato sampajāno. Idaṃ, bhikkhave, dutiyaṃ satipaṭṭhānaṃ…pe… marahati. Puna caparaṃ, bhikkhave,…pe… sukhāyāti, tassa sāvakā sussūsanti…pe… vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato attamano ceva hoti, attamanatañca paṭisaṃvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajāno. Idaṃ, bhikkhave, tatiyaṃ satipaṭṭhāna’’nti –
ഏവം പടിഘാനുനയേഹി അനവസ്സുതതാ നിച്ചം ഉപട്ഠിതസ്സതിതായ തദുഭയവീതിവത്തതാ ‘‘സതിപട്ഠാന’’ന്തി വുത്താ. ബുദ്ധാനംയേവ ഹി നിച്ചം ഉപട്ഠിതസ്സതിതാ ഹോതി ആവേണികധമ്മഭാവതോ, ന പച്ചേകബുദ്ധാദീനം. പ-സദ്ദോ ആരമ്ഭം ജോതേതി, ആരമ്ഭോ ച പവത്തീതി കത്വാ ആഹ ‘‘പവത്തയിതബ്ബതോതി അത്ഥോ’’തി. സതിയാ കരണഭൂതായ പട്ഠാനം പട്ഠപേതബ്ബം സതിപട്ഠാനം. അന-സദ്ദോ ഹി ബഹുലവചനേന കമ്മത്ഥോപി ഹോതീതി.
Evaṃ paṭighānunayehi anavassutatā niccaṃ upaṭṭhitassatitāya tadubhayavītivattatā ‘‘satipaṭṭhāna’’nti vuttā. Buddhānaṃyeva hi niccaṃ upaṭṭhitassatitā hoti āveṇikadhammabhāvato, na paccekabuddhādīnaṃ. Pa-saddo ārambhaṃ joteti, ārambho ca pavattīti katvā āha ‘‘pavattayitabbatoti attho’’ti. Satiyā karaṇabhūtāya paṭṭhānaṃ paṭṭhapetabbaṃ satipaṭṭhānaṃ. Ana-saddo hi bahulavacanena kammatthopi hotīti.
തഥാസ്സ കത്തുഅത്ഥോപി ലബ്ഭതീതി ‘‘പതിട്ഠാതീതി പട്ഠാന’’ന്തി വുത്തം. ഉപട്ഠാതീതി ഏത്ഥ ഉപ-സദ്ദോ ഭുസത്ഥവിസിട്ഠം പക്ഖന്ദനം ദീപേതീതി ‘‘ഓക്കന്ദിത്വാ പക്ഖന്ദിത്വാ പവത്തതീതി അത്ഥോ’’തി വുത്തം. പുന ഭാവത്ഥം സതിസദ്ദം പട്ഠാനസദ്ദഞ്ച വണ്ണേന്തോ ‘‘അഥ വാ’’തിആദിമാഹ. തേന പുരിമവികപ്പേ സതി-സദ്ദോ പട്ഠാന-സദ്ദോ ച കത്തുഅത്ഥോതി വിഞ്ഞായതി. സരണട്ഠേനാതി ചിരകതസ്സ ചിരഭാസിതസ്സ ച അനുസ്സരണട്ഠേന. ഇദന്തി യം ‘‘സതിയേവ സതിപട്ഠാന’’ന്തി വുത്തം, ഇദം ഇധ ഇമസ്മിം സുത്തപദേസേ അധിപ്പേതം.
Tathāssa kattuatthopi labbhatīti ‘‘patiṭṭhātīti paṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Upaṭṭhātīti ettha upa-saddo bhusatthavisiṭṭhaṃ pakkhandanaṃ dīpetīti ‘‘okkanditvā pakkhanditvā pavattatīti attho’’ti vuttaṃ. Puna bhāvatthaṃ satisaddaṃ paṭṭhānasaddañca vaṇṇento ‘‘atha vā’’tiādimāha. Tena purimavikappe sati-saddo paṭṭhāna-saddo ca kattuatthoti viññāyati. Saraṇaṭṭhenāti cirakatassa cirabhāsitassa ca anussaraṇaṭṭhena. Idanti yaṃ ‘‘satiyeva satipaṭṭhāna’’nti vuttaṃ, idaṃ idha imasmiṃ suttapadese adhippetaṃ.
യദി ഏവന്തി യദി സതി ഏവ സതിപട്ഠാനം, സതി നാമ ഏകോ ധമ്മോ, ഏവം സന്തേ കസ്മാ സതിപട്ഠാനാതി ബഹുവചനന്തി ആഹ ‘‘സതീനം ബഹുത്താ’’തിആദി. യദി ബഹുകാ താ സതിയോ, അഥ കസ്മാ മഗ്ഗോതി ഏകവചനന്തി യോജനാ. മഗ്ഗനട്ഠേനാതി നിയ്യാനട്ഠേന. നിയ്യാനികോ ഹി മഗ്ഗധമ്മോ, തേനേവ നിയ്യാനികഭാവേന ഏകത്തുപഗതോ ഏകന്തതോ നിബ്ബാനം ഗച്ഛതി, അത്ഥികേഹി ച തദത്ഥം മഗ്ഗീയതീതി ആഹ ‘‘വുത്തഞ്ഹേത’’ന്തിആദി. തത്ഥ ചതസ്സോപി ചേതാതി കായാനുപസ്സനാദിവസേന ചതുബ്ബിധാപി ച ഏതാ സതിയോ. അപരഭാഗേതി അരിയമഗ്ഗക്ഖണേ. കിച്ചം സാധയമാനാതി പുബ്ബഭാഗേ കായാദീസു ആരമ്മണേസു സുഭസഞ്ഞാദിവിധമനവസേന വിസും വിസും പവത്തിത്വാ മഗ്ഗക്ഖണേ സകിംയേവ തത്ഥ ചതുബ്ബിധസ്സപി വിപല്ലാസസ്സ സമുച്ഛേദവസേന പഹാനകിച്ചം സാധയമാനാ ആരമ്മണകരണവസേന നിബ്ബാനം ഗച്ഛന്തി, തമേവസ്സ ചതുകിച്ചസാധനതം ഉപാദായ ബഹുവചനനിദ്ദേസോ, തഥാപി അത്ഥതോ ഭേദാഭാവതോ മഗ്ഗോതി ഏകവചനേന വുച്ചതി. തേനാഹ – ‘‘തസ്മാ ചതസ്സോപി ഏകോ മഗ്ഗോതി വുത്താ’’തി.
Yadievanti yadi sati eva satipaṭṭhānaṃ, sati nāma eko dhammo, evaṃ sante kasmā satipaṭṭhānāti bahuvacananti āha ‘‘satīnaṃ bahuttā’’tiādi. Yadi bahukā tā satiyo, atha kasmā maggoti ekavacananti yojanā. Magganaṭṭhenāti niyyānaṭṭhena. Niyyāniko hi maggadhammo, teneva niyyānikabhāvena ekattupagato ekantato nibbānaṃ gacchati, atthikehi ca tadatthaṃ maggīyatīti āha ‘‘vuttañheta’’ntiādi. Tattha catassopi cetāti kāyānupassanādivasena catubbidhāpi ca etā satiyo. Aparabhāgeti ariyamaggakkhaṇe. Kiccaṃ sādhayamānāti pubbabhāge kāyādīsu ārammaṇesu subhasaññādividhamanavasena visuṃ visuṃ pavattitvā maggakkhaṇe sakiṃyeva tattha catubbidhassapi vipallāsassa samucchedavasena pahānakiccaṃ sādhayamānā ārammaṇakaraṇavasena nibbānaṃ gacchanti, tamevassa catukiccasādhanataṃ upādāya bahuvacananiddeso, tathāpi atthato bhedābhāvato maggoti ekavacanena vuccati. Tenāha – ‘‘tasmā catassopi eko maggoti vuttā’’ti.
കഥേതുകമ്യതാപുച്ഛാ ഇതരാസം പുച്ഛാനം ഇധ അസമ്ഭവതോ നിദ്ദേസാദിവസേന ദേസേതുകാമതായ ച തഥാ വുത്തത്താ. ‘‘അയഞ്ചേവ കായോ ബഹിദ്ധാ ച നാമരൂപ’’ന്തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൭൧, ൨൮൭, ൨൯൭; പാരാ॰ ൧൧) ഖന്ധപഞ്ചകം, ‘‘സുഖഞ്ച കായേന പടിസംവേദേതീ’’തിആദീസു വേദനാദയോ തയോ അരൂപക്ഖന്ധാ, ‘‘യാ തസ്മിം സമയേ കായസ്സ പസ്സദ്ധി പടിപ്പസ്സദ്ധീ’’തിആദീസു (ധ॰ സ॰ ൪൦) വേദനാദയോ തയോ ചേതസികാ ഖന്ധാ ‘‘കായോ’’തി വുച്ചന്തി, തതോ വിസേസനത്ഥം ‘‘കായേതി രൂപകായേ’’തി ആഹ. കായാനുപസ്സീതി ഏത്ഥ തസ്സീലത്ഥം ദസ്സേന്തോ ‘‘കായം അനുപസ്സനസീലോ’’തി ആഹ. അനിച്ചതോ അനുപസ്സതീതി ചതുസമുട്ഠാനികകായം ‘‘അനിച്ച’’ന്തി അനുപസ്സതി, ഏവം പസ്സന്തോ ഏവ ചസ്സ അനിച്ചാകാരമ്പി അനുപസ്സതീതി വുച്ചതി, തഥാഭൂതസ്സ ചസ്സ നിച്ചഗാഹസ്സ വിസേസോപി ന ഹോതീതി വുത്തം ‘‘നോ നിച്ചതോ’’തി. തഥാ ഹേസ ‘‘നിച്ചസഞ്ഞം പജഹതീ’’തി (പടി॰ മ॰ ൧.൨൮) വുത്തോ. ഏത്ഥ ച അനിച്ചതോ ഏവ അനുപസ്സതീതി ഏവകാരോ ലുത്തനിദ്ദിട്ഠോതി തേന നിവത്തിതമത്ഥം ദസ്സേതും ‘‘നോ നിച്ചതോ’’തി വുത്തം. ന ചേത്ഥ ദുക്ഖാനുപസ്സനാദിനിവത്തനമാസങ്കിതബ്ബം പടിയോഗിനിവത്തനപരത്താ ഏവ-കാരസ്സ, ഉപരി ദേസനാആരുള്ഹത്താ ച താസം. ദുക്ഖതോ അനുപസ്സതീതിആദീസുപി ഏസേവ നയോ. അയം പന വിസേസോ – അനിച്ചസ്സ ദുക്ഖത്താ തമേവ കായം ദുക്ഖതോ അനുപസ്സതി, ദുക്ഖസ്സ അനത്തത്താ അനത്തതോ അനുപസ്സതീതി.
Kathetukamyatāpucchā itarāsaṃ pucchānaṃ idha asambhavato niddesādivasena desetukāmatāya ca tathā vuttattā. ‘‘Ayañceva kāyo bahiddhā ca nāmarūpa’’ntiādīsu (ma. ni. 1.271, 287, 297; pārā. 11) khandhapañcakaṃ, ‘‘sukhañca kāyena paṭisaṃvedetī’’tiādīsu vedanādayo tayo arūpakkhandhā, ‘‘yā tasmiṃ samaye kāyassa passaddhi paṭippassaddhī’’tiādīsu (dha. sa. 40) vedanādayo tayo cetasikā khandhā ‘‘kāyo’’ti vuccanti, tato visesanatthaṃ ‘‘kāyeti rūpakāye’’ti āha. Kāyānupassīti ettha tassīlatthaṃ dassento ‘‘kāyaṃ anupassanasīlo’’ti āha. Aniccato anupassatīti catusamuṭṭhānikakāyaṃ ‘‘anicca’’nti anupassati, evaṃ passanto eva cassa aniccākārampi anupassatīti vuccati, tathābhūtassa cassa niccagāhassa visesopi na hotīti vuttaṃ ‘‘no niccato’’ti. Tathā hesa ‘‘niccasaññaṃ pajahatī’’ti (paṭi. ma. 1.28) vutto. Ettha ca aniccato eva anupassatīti evakāro luttaniddiṭṭhoti tena nivattitamatthaṃ dassetuṃ ‘‘no niccato’’ti vuttaṃ. Na cettha dukkhānupassanādinivattanamāsaṅkitabbaṃ paṭiyoginivattanaparattā eva-kārassa, upari desanāāruḷhattā ca tāsaṃ. Dukkhato anupassatītiādīsupi eseva nayo. Ayaṃ pana viseso – aniccassa dukkhattā tameva kāyaṃ dukkhato anupassati, dukkhassa anattattā anattato anupassatīti.
യസ്മാ പന യം അനിച്ചം ദുക്ഖം അനത്താ, ന തം അഭിനന്ദിതബ്ബം, യഞ്ച ന അഭിനന്ദിതബ്ബം, ന തത്ഥ രജ്ജിതബ്ബം, തസ്മാ വുത്തം ‘‘അനിച്ചതോ അനുപസ്സതി, നോ നിച്ചതോ, ദുക്ഖതോ അനുപസ്സതി, നോ സുഖതോ, അനത്തതോ അനുപസ്സതി, നോ അത്തതോ, നിബ്ബിന്ദതി, നോ നന്ദതി, വിരജ്ജതി, നോ രജ്ജതീ’’തി. സോ ഏവം അരജ്ജന്തോ രാഗം നിരോധേതി, നോ സമുദേതി, സമുദയം ന കരോതീതി അത്ഥോ. ഏവം പടിപന്നോ ച പടിനിസ്സജ്ജതി, നോ ആദിയതി. അയഞ്ഹി അനിച്ചാദിഅനുപസ്സനാ തദങ്ഗവസേന സദ്ധിം കായതന്നിസ്സയഖന്ധാഭിസങ്ഖാരേഹി കിലേസാനം പരിച്ചജനതോ സങ്ഖതദോസദസ്സനേന തബ്ബിപരീതേ നിബ്ബാനേ തന്നിന്നതായ പക്ഖന്ദനതോ ‘‘പരിച്ചാഗപടിനിസ്സഗ്ഗോ ചേവ പക്ഖന്ദനപടിനിസ്സഗ്ഗോ ചാ’’തി വുച്ചതി. തസ്മാ തായ സമന്നാഗതോ ഭിക്ഖു വുത്തനയേന കിലേസേ ച പരിച്ചജതി, നിബ്ബാനേ ച പക്ഖന്ദതി, തഥാഭൂതോ ച പരിച്ചജനവസേന കിലേസേ ന ആദിയതി, നാപി അദോസദസ്സിതാവസേന സങ്ഖതാരമ്മണം. തേന വുത്തം ‘‘പടിനിസ്സജ്ജതി, നോ ആദിയതീ’’തി. ഇദാനി നിസ്സിതാഹി അനുപസ്സനാഹി യേസം ധമ്മാനം പഹാനം ഹോതി, തം ദസ്സേതും ‘‘അനിച്ചതോ അനുപസ്സന്തോ നിച്ചസഞ്ഞം പജഹതീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ നിച്ചസഞ്ഞന്തി സങ്ഖാരാ നിച്ചാതി ഏവം പവത്തം വിപരീതസഞ്ഞം. ദിട്ഠിചിത്തവിപല്ലാസപഹാനമുഖേനേവ സഞ്ഞാവിപല്ലാസപ്പഹാനന്തി സഞ്ഞാഗഹണം, സഞ്ഞാസീസേന വാ തേസമ്പി ഗഹണം ദട്ഠബ്ബം. നന്ദിന്തി സപ്പീതികതണ്ഹം. സേസം വുത്തനയമേവ.
Yasmā pana yaṃ aniccaṃ dukkhaṃ anattā, na taṃ abhinanditabbaṃ, yañca na abhinanditabbaṃ, na tattha rajjitabbaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘aniccato anupassati, no niccato, dukkhato anupassati, no sukhato, anattato anupassati, no attato, nibbindati, no nandati, virajjati, no rajjatī’’ti. So evaṃ arajjanto rāgaṃ nirodheti, no samudeti, samudayaṃ na karotīti attho. Evaṃ paṭipanno ca paṭinissajjati, no ādiyati. Ayañhi aniccādianupassanā tadaṅgavasena saddhiṃ kāyatannissayakhandhābhisaṅkhārehi kilesānaṃ pariccajanato saṅkhatadosadassanena tabbiparīte nibbāne tanninnatāya pakkhandanato ‘‘pariccāgapaṭinissaggo ceva pakkhandanapaṭinissaggo cā’’ti vuccati. Tasmā tāya samannāgato bhikkhu vuttanayena kilese ca pariccajati, nibbāne ca pakkhandati, tathābhūto ca pariccajanavasena kilese na ādiyati, nāpi adosadassitāvasena saṅkhatārammaṇaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘paṭinissajjati, no ādiyatī’’ti. Idāni nissitāhi anupassanāhi yesaṃ dhammānaṃ pahānaṃ hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahatī’’tiādi vuttaṃ. Tattha niccasaññanti saṅkhārā niccāti evaṃ pavattaṃ viparītasaññaṃ. Diṭṭhicittavipallāsapahānamukheneva saññāvipallāsappahānanti saññāgahaṇaṃ, saññāsīsena vā tesampi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Nandinti sappītikataṇhaṃ. Sesaṃ vuttanayameva.
വിഹരതീതി ഇമിനാ കായാനുപസ്സനാസമങ്ഗിനോ ഇരിയാപഥവിഹാരോ വുത്തോതി ആഹ – ‘‘ഇരിയതീ’’തി, ഇരിയാപഥം പവത്തേതീതി അത്ഥോ. ആരമ്മണകരണവസേന അഭിബ്യാപനതോ ‘‘തീസു ഭവേസൂ’’തി വുത്തം, ഉപ്പജ്ജനവസേന പന കിലേസാ പരിത്തഭൂമകാ ഏവാതി. യദിപി കിലേസാനം പഹാനം ആതാപനന്തി തം സമ്മാദിട്ഠിആദീനമ്പി അത്ഥേവ, ആതപ്പ-സദ്ദോവിയ പന ആതാപ-സദ്ദോപി വീരിയേ ഏവ നിരുള്ഹോതി വുത്തം ‘‘വീരിയസ്സേതം നാമ’’ന്തി. അഥ വാ പടിപക്ഖപ്പഹാനേ സമ്പയുത്തധമ്മാനം അബ്ഭുസ്സഹനവസേന പവത്തമാനസ്സ വീരിയസ്സ സാതിസയം തദാതാപനന്തി വീരിയമേവ തഥാ വുച്ചതി, ന അഞ്ഞേ ധമ്മാ.
Viharatīti iminā kāyānupassanāsamaṅgino iriyāpathavihāro vuttoti āha – ‘‘iriyatī’’ti, iriyāpathaṃ pavattetīti attho. Ārammaṇakaraṇavasena abhibyāpanato ‘‘tīsu bhavesū’’ti vuttaṃ, uppajjanavasena pana kilesā parittabhūmakā evāti. Yadipi kilesānaṃ pahānaṃ ātāpananti taṃ sammādiṭṭhiādīnampi attheva, ātappa-saddoviya pana ātāpa-saddopi vīriye eva niruḷhoti vuttaṃ ‘‘vīriyassetaṃ nāma’’nti. Atha vā paṭipakkhappahāne sampayuttadhammānaṃ abbhussahanavasena pavattamānassa vīriyassa sātisayaṃ tadātāpananti vīriyameva tathā vuccati, na aññe dhammā.
ആതാപീതി ചായമീകാരോ പസംസായ, അതിസയസ്സ വാ ദീപകോതി ആതാപീഗഹണേന സമ്മപ്പധാനസമങ്ഗിതം ദസ്സേതി. സമ്മാ സമന്തതോ സാമഞ്ച പജാനന്തോ സമ്പജാനോ, അസമ്മിസ്സതോ വവത്ഥാനേ അഞ്ഞധമ്മാനുപസ്സിതാഭാവേന സമ്മാ അവിപരീതം, സബ്ബാകാരപജാനനേന സമന്തതോ, ഉപരൂപരി വിസേസാവഹഭാവേന പവത്തിയാ സാമം പജാനന്തോതി അത്ഥോ. യദി പഞ്ഞായ അനുപസ്സതി, കഥം സതിപട്ഠാനതാതി ആഹ ‘‘ന ഹീ’’തിആദി. തസ്മാ സതിയാ ലദ്ധുപകാരായ ഏവ പഞ്ഞായ ഏത്ഥ യഥാവുത്തേ കായേ കമ്മട്ഠാനികോ ഭിക്ഖു അനുപസ്സകോ, തസ്മാ ‘‘കായാനുപസ്സീ’’തി വുച്ചതി. അന്തോസങ്ഖേപോ അന്തോലീനതാ, കോസജ്ജന്തി അത്ഥോ. ഉപായപരിഗ്ഗഹോതി ഏത്ഥ സീലവിസോധനാദി ഗണനാദി ഉഗ്ഗഹകോസല്ലാദി ച ഉപായോ, തബ്ബിപരിയായതോ അനുപായോ വേദിതബ്ബോ. യസ്മാ ച ഉപട്ഠിതസ്സതീ യഥാവുത്തം ഉപായം ന പരിച്ചജതി, അനുപായഞ്ച ന ഉപാദിയതി, തസ്മാ വുത്തം ‘‘മുട്ഠസ്സതി…പേ॰… അസമത്ഥോ ഹോതീ’’തി. തേനാതി ഉപായാനുപായാനം പരിഗ്ഗഹപരിവജ്ജനേസു അപരിച്ചാഗാപരിഗ്ഗഹേസു ച അസമത്ഥഭാവേന. അസ്സ യോഗിനോ.
Ātāpīti cāyamīkāro pasaṃsāya, atisayassa vā dīpakoti ātāpīgahaṇena sammappadhānasamaṅgitaṃ dasseti. Sammā samantato sāmañca pajānanto sampajāno, asammissato vavatthāne aññadhammānupassitābhāvena sammā aviparītaṃ, sabbākārapajānanena samantato, uparūpari visesāvahabhāvena pavattiyā sāmaṃ pajānantoti attho. Yadi paññāya anupassati, kathaṃ satipaṭṭhānatāti āha ‘‘na hī’’tiādi. Tasmā satiyā laddhupakārāya eva paññāya ettha yathāvutte kāye kammaṭṭhāniko bhikkhu anupassako, tasmā ‘‘kāyānupassī’’ti vuccati. Antosaṅkhepo antolīnatā, kosajjanti attho. Upāyapariggahoti ettha sīlavisodhanādi gaṇanādi uggahakosallādi ca upāyo, tabbipariyāyato anupāyo veditabbo. Yasmā ca upaṭṭhitassatī yathāvuttaṃ upāyaṃ na pariccajati, anupāyañca na upādiyati, tasmā vuttaṃ ‘‘muṭṭhassati…pe… asamattho hotī’’ti. Tenāti upāyānupāyānaṃ pariggahaparivajjanesu apariccāgāpariggahesu ca asamatthabhāvena. Assa yogino.
യസ്മാ സതിയേവേത്ഥ സതിപട്ഠാനം വുത്താ, തസ്മാസ്സ സമ്പയുത്തധമ്മാ വീരിയാദയോ അങ്ഗന്തി ആഹ – ‘‘സമ്പയോഗങ്ഗഞ്ചസ്സ ദസ്സേത്വാ’’തി. അങ്ഗ-സദ്ദോ ചേത്ഥ കാരണപരിയായോ ദട്ഠബ്ബോ. സതിഗ്ഗഹണേനേവേത്ഥ സമ്മാസമാധിസ്സപി ഗഹണം ദട്ഠബ്ബം തസ്സാ സമാധിക്ഖന്ധേ സങ്ഗഹിതത്താ. യസ്മാ വാ സതിസീസേനായം ദേസനാ. ന ഹി കേവലായ സതിയാ കിലേസപ്പഹാനം സമ്ഭവതി, നിബ്ബാനാധിഗമോ വാ, നാപി കേവലാ സതി പവത്തതി, തസ്മാസ്സ ഝാനദേസനായം സവിതക്കാദിവചനസ്സ വിയ സമ്പയോഗങ്ഗദസ്സനതാതി അങ്ഗ-സദ്ദസ്സ അവയവപരിയായതാ ദട്ഠബ്ബാ. പഹാനങ്ഗന്തി ‘‘വിവിച്ചേവ കാമേഹീ’’തിആദീസു വിയ പഹാതബ്ബങ്ഗം ദസ്സേതും. യസ്മാ ഏത്ഥ പുബ്ബഭാഗമഗ്ഗോ അധിപ്പേതോ, ന ലോകുത്തരമഗ്ഗോ, തസ്മാ പുബ്ബഭാഗിയമേവ വിനയം ദസ്സേന്തോ ‘‘തദങ്ഗവിനയേന വാ വിക്ഖമ്ഭനവിനയേന വാ’’തി ആഹ. അസ്സാതി യോഗിനോ. തേസം ധമ്മാനന്തി വേദനാദിധമ്മാനം. തേസഞ്ഹി തത്ഥ അനധിപ്പേതത്താ ‘‘അത്ഥുദ്ധാരനയേനേതം വുത്ത’’ന്തി ആഹ. യം പനാതി വിഭങ്ഗേ, വിഭങ്ഗപകരണേതി അധിപ്പായോ. ഏത്ഥാതി ‘‘ലോകേ’’തി ഏതസ്മിം പദേ, താ ച ലോകിയാ ഏവ അനുപസ്സനാ നാമ സമ്മസനന്തി കത്വാ.
Yasmā satiyevettha satipaṭṭhānaṃ vuttā, tasmāssa sampayuttadhammā vīriyādayo aṅganti āha – ‘‘sampayogaṅgañcassa dassetvā’’ti. Aṅga-saddo cettha kāraṇapariyāyo daṭṭhabbo. Satiggahaṇenevettha sammāsamādhissapi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ tassā samādhikkhandhe saṅgahitattā. Yasmā vā satisīsenāyaṃ desanā. Na hi kevalāya satiyā kilesappahānaṃ sambhavati, nibbānādhigamo vā, nāpi kevalā sati pavattati, tasmāssa jhānadesanāyaṃ savitakkādivacanassa viya sampayogaṅgadassanatāti aṅga-saddassa avayavapariyāyatā daṭṭhabbā. Pahānaṅganti ‘‘vivicceva kāmehī’’tiādīsu viya pahātabbaṅgaṃ dassetuṃ. Yasmā ettha pubbabhāgamaggo adhippeto, na lokuttaramaggo, tasmā pubbabhāgiyameva vinayaṃ dassento ‘‘tadaṅgavinayena vā vikkhambhanavinayena vā’’ti āha. Assāti yogino. Tesaṃ dhammānanti vedanādidhammānaṃ. Tesañhi tattha anadhippetattā ‘‘atthuddhāranayenetaṃ vutta’’nti āha. Yaṃ panāti vibhaṅge, vibhaṅgapakaraṇeti adhippāyo. Etthāti ‘‘loke’’ti etasmiṃ pade, tā ca lokiyā eva anupassanā nāma sammasananti katvā.
ദുക്ഖതോതി വിപരിണാമസങ്ഖാരദുക്ഖതാഹി ദുക്ഖസഭാവതോ, ദുക്ഖാതി അനുപസ്സിതബ്ബാതി അത്ഥോ. സേസപദദ്വയേപി ഏസേവ നയോ. യോ സുഖം ദുക്ഖതോ അദ്ദാതി യോ ഭിക്ഖു സുഖം വേദനം വിപരിണാമദുക്ഖതായ ദുക്ഖന്തി പഞ്ഞാചക്ഖുനാ അദ്ദക്ഖി. ദുക്ഖമദ്ദക്ഖി സല്ലതോതി ദുക്ഖവേദനം പീളാജനനതോ അന്തോതുദനതോ ദുന്നീഹരണതോ ച സല്ലന്തി അദ്ദക്ഖി പസ്സി. അദുക്ഖമസുഖന്തി ഉപേക്ഖാവേദനം. സന്തന്തി സുഖദുക്ഖാനം വിയ അനോളാരികതായ പച്ചയവസേന വൂപസന്തസഭാവത്താ ച സന്തം. അനിച്ചതോതി ഹുത്വാ അഭാവതോ ഉദയബ്ബയവന്തതോ താവകാലികതോ നിച്ചപടിക്ഖേപതോ ച അനിച്ചന്തി യോ അദ്ദക്ഖി. സ വേ സമ്മദ്ദസോ ഭിക്ഖൂതി സോ ഭിക്ഖു ഏകംസേന, പരിബ്യത്തം വാ വേദനായ സമ്മാ പസ്സനകോതി അത്ഥോ.
Dukkhatoti vipariṇāmasaṅkhāradukkhatāhi dukkhasabhāvato, dukkhāti anupassitabbāti attho. Sesapadadvayepi eseva nayo. Yo sukhaṃdukkhato addāti yo bhikkhu sukhaṃ vedanaṃ vipariṇāmadukkhatāya dukkhanti paññācakkhunā addakkhi. Dukkhamaddakkhi sallatoti dukkhavedanaṃ pīḷājananato antotudanato dunnīharaṇato ca sallanti addakkhi passi. Adukkhamasukhanti upekkhāvedanaṃ. Santanti sukhadukkhānaṃ viya anoḷārikatāya paccayavasena vūpasantasabhāvattā ca santaṃ. Aniccatoti hutvā abhāvato udayabbayavantato tāvakālikato niccapaṭikkhepato ca aniccanti yo addakkhi. Sa ve sammaddaso bhikkhūti so bhikkhu ekaṃsena, paribyattaṃ vā vedanāya sammā passanakoti attho.
ദുക്ഖാതിപീതി സങ്ഖാരദുക്ഖതായ ദുക്ഖാ ഇതിപി. സബ്ബം തം വേദയിതം ദുക്ഖസ്മിം അന്തോഗധം പരിയാപന്നന്തി വദാമി സങ്ഖാരദുക്ഖന്തി വത്തബ്ബതോ. സുഖദുക്ഖതോപി ചാതി സുഖാദീനം ഠിതിവിപരിണാമഞാണസുഖതായ ച വിപരിണാമട്ഠിതിഅഞ്ഞാണദുക്ഖതായ ച വുത്തത്താ തിസ്സോപി സുഖതോ തിസ്സോപി ച ദുക്ഖതോ അനുപസ്സിതബ്ബാതി അത്ഥോ. സത്ത അനുപസ്സനാ ഹേട്ഠാ പകാസിതാ ഏവ.
Dukkhātipīti saṅkhāradukkhatāya dukkhā itipi. Sabbaṃ taṃ vedayitaṃ dukkhasmiṃ antogadhaṃ pariyāpannanti vadāmi saṅkhāradukkhanti vattabbato. Sukhadukkhatopi cāti sukhādīnaṃ ṭhitivipariṇāmañāṇasukhatāya ca vipariṇāmaṭṭhitiaññāṇadukkhatāya ca vuttattā tissopi sukhato tissopi ca dukkhato anupassitabbāti attho. Satta anupassanā heṭṭhā pakāsitā eva.
ആരമ്മണാ…പേ॰… ഭേദാനന്തി രൂപാദിആരമ്മണനാനത്തസ്സ നീലാദിതബ്ഭേദസ്സ, ഛന്ദാദിഅധിപതിനാനത്തസ്സ ഹീനാദിതബ്ഭേദസ്സ, ഞാണഝാനാദിസഹജാതനാനത്തസ്സ സസങ്ഖാരികാസങ്ഖാരിക-സവിതക്ക-സവിചാരാദിതബ്ഭേദസ്സ, കാമാവചരാദിഭൂമിനാനത്തസ്സ, ഉക്കട്ഠമജ്ഝിമാദിതബ്ഭേദസ്സ, കുസലാദികമ്മനാനത്തസ്സ, ദേവഗതിസംവത്തനിയതാദിതബ്ഭേദസ്സ, കണ്ഹസുക്കവിപാകനാനത്തസ്സ, ദിട്ഠധമ്മവേദനീയതാദിതബ്ഭേദസ്സ, പരിത്തഭൂമകാദികിരിയാനാനത്തസ്സ, തിഹേതുകാദിതബ്ഭേദസ്സ വസേന അനുപസ്സിതബ്ബന്തി യോജനാ. ആദി-സദ്ദേന സവത്ഥുകാവത്ഥുകാദിനാനത്തസ്സ പുഗ്ഗലത്തയസാധാരണാദിതബ്ഭേദസ്സ ച സങ്ഗഹോ ദട്ഠബ്ബോ. സരാഗാദീനന്തി മഹാസതിപട്ഠാനസുത്തേ (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൮൧; മ॰ നി॰ ൧.൧൧൪) ആഗതാനം സരാഗവീതരാഗാദിഭേദാനം. സലക്ഖണ-സാമഞ്ഞലക്ഖണാനന്തി ഫുസനാദിതംതംസലക്ഖണാനഞ്ചേവ അനിച്ചതാദിസാമഞ്ഞലക്ഖണാനഞ്ച വസേനാതി യോജനാ.
Ārammaṇā…pe… bhedānanti rūpādiārammaṇanānattassa nīlāditabbhedassa, chandādiadhipatinānattassa hīnāditabbhedassa, ñāṇajhānādisahajātanānattassa sasaṅkhārikāsaṅkhārika-savitakka-savicārāditabbhedassa, kāmāvacarādibhūminānattassa, ukkaṭṭhamajjhimāditabbhedassa, kusalādikammanānattassa, devagatisaṃvattaniyatāditabbhedassa, kaṇhasukkavipākanānattassa, diṭṭhadhammavedanīyatāditabbhedassa, parittabhūmakādikiriyānānattassa, tihetukāditabbhedassa vasena anupassitabbanti yojanā. Ādi-saddena savatthukāvatthukādinānattassa puggalattayasādhāraṇāditabbhedassa ca saṅgaho daṭṭhabbo. Sarāgādīnanti mahāsatipaṭṭhānasutte (dī. ni. 2.381; ma. ni. 1.114) āgatānaṃ sarāgavītarāgādibhedānaṃ. Salakkhaṇa-sāmaññalakkhaṇānanti phusanāditaṃtaṃsalakkhaṇānañceva aniccatādisāmaññalakkhaṇānañca vasenāti yojanā.
സുഞ്ഞതധമ്മസ്സാതി അനത്തതാസങ്ഖാതസുഞ്ഞതസഭാവസ്സ. ‘‘സലക്ഖണ-സാമഞ്ഞലക്ഖണാന’’ന്തി ഹി ഇമിനാ യോ ഇതോ ബാഹിരകേഹി സാമിനിവാസീകാരകവേദകഅധിട്ഠായകഭാവേന പരികപ്പിതോ അത്താ, തസ്സ സങ്ഖാരേസു നിച്ചതാ സുഖതാ വിയ കത്ഥചിപി അഭാവോ വിഭാവിതോ. നത്ഥി ഏതേസം അത്താതി അനത്താ, യസ്മാ പന സങ്ഖാരേസു ഏകധമ്മോപി അത്താ ന ഹോതി, തസ്മാ തേ ന അത്താതിപി അനത്താതി അയം തേസം സുഞ്ഞതധമ്മോ. തസ്സ സുഞ്ഞതധമ്മസ്സ, യം വിഭാവേതും അഭിധമ്മേ (ധ॰ സ॰ ൧൨൧) ‘‘തസ്മിം ഖോ പന സമയേ ധമ്മാ ഹോന്തീ’’തിആദിനാ സുഞ്ഞതവാരദേസനാ വുത്താ. സേസം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.
Suññatadhammassāti anattatāsaṅkhātasuññatasabhāvassa. ‘‘Salakkhaṇa-sāmaññalakkhaṇāna’’nti hi iminā yo ito bāhirakehi sāminivāsīkārakavedakaadhiṭṭhāyakabhāvena parikappito attā, tassa saṅkhāresu niccatā sukhatā viya katthacipi abhāvo vibhāvito. Natthi etesaṃ attāti anattā, yasmā pana saṅkhāresu ekadhammopi attā na hoti, tasmā te na attātipi anattāti ayaṃ tesaṃ suññatadhammo. Tassa suññatadhammassa, yaṃ vibhāvetuṃ abhidhamme (dha. sa. 121) ‘‘tasmiṃ kho pana samaye dhammā hontī’’tiādinā suññatavāradesanā vuttā. Sesaṃ suviññeyyameva.
അമ്ബപാലിസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Ambapālisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / സംയുത്തനികായ • Saṃyuttanikāya / ൧. അമ്ബപാലിസുത്തം • 1. Ambapālisuttaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / സംയുത്തനികായ (അട്ഠകഥാ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ൧. അമ്ബപാലിസുത്തവണ്ണനാ • 1. Ambapālisuttavaṇṇanā