Tipiṭaka / Tipiṭaka (English) / Dīgha Nikāya, English translation |
ទីឃ និកាយ ៣
Long Discourses 3
អម្ពដ្ឋសុត្ត
With Ambaṭṭha
ឯវំ មេ សុតំ—ឯកំ សមយំ ភគវា កោសលេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ បញ្ចមត្តេហិ ភិក្ខុសតេហិ យេន ឥច្ឆានង្គលំ នាម កោសលានំ ព្រាហ្មណគាមោ តទវសរិ។ តត្រ សុទំ ភគវា ឥច្ឆានង្គលេ វិហរតិ ឥច្ឆានង្គលវនសណ្ឌេ។
So I have heard. At one time the Buddha was wandering in the land of the Kosalans together with a large Saṅgha of five hundred bhikkhus when he arrived at a village of the Kosalan brahmins named Icchānaṅgala. He stayed in a forest near Icchānaṅgala.
១។ បោក្ខរសាតិវត្ថុ
1. The Section on Pokkharasādi
តេន ខោ បន សមយេន ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ឧក្កដ្ឋំ អជ្ឈាវសតិ សត្តុស្សទំ សតិណកដ្ឋោទកំ សធញ្ញំ រាជភោគ្គំ រញ្ញា បសេនទិនា កោសលេន ទិន្នំ រាជទាយំ ព្រហ្មទេយ្យំ។ អស្សោសិ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ:
Now at that time the brahmin Pokkharasādi was living in Ukkaṭṭhā. It was a crown property given by King Pasenadi of Kosala, teeming with living creatures, full of hay, wood, water, and grain, a royal park endowed to a brahmin. Pokkharasādi heard:
“សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ កោសលេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ បញ្ចមត្តេហិ ភិក្ខុសតេហិ ឥច្ឆានង្គលំ អនុប្បត្តោ ឥច្ឆានង្គលេ វិហរតិ ឥច្ឆានង្គលវនសណ្ឌេ។ តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ—‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា។ៜ សោ ឥមំ លោកំ សទេវកំ សមារកំ សព្រហ្មកំ សស្សមណព្រាហ្មណិំ បឹ សទេវមនុស្សំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ។ សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ, សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ, កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតិ។ សាធុ ខោ បន តថារូបានំ អរហតំ ទស្សនំ ហោតី”តិ។
“It seems the ascetic Gotama—a Sakyan, gone forth from a Sakyan family—has arrived at Icchānaṅgala and is staying in a forest nearby. He has this good reputation: ‘That Blessed One is perfected, a fully awakened Buddha, accomplished in knowledge and conduct, holy, knower of the world, supreme guide for those who wish to train, teacher of gods and humans, awakened, blessed.’ He has realized with his own insight this world—with its gods, Māras and Brahmās, this population with its ascetics and brahmins, gods and humans—and he makes it known to others. He teaches Dhamma that’s good in the beginning, good in the middle, and good in the end, meaningful and well-phrased. And he reveals a spiritual practice that’s entirely full and pure. It’s good to see such perfected ones.”
២។ អម្ពដ្ឋមាណវ
2. The Brahmin Student Ambaṭṭha
តេន ខោ បន សមយេន ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស អម្ពដ្ឋោ នាម មាណវោ អន្តេវាសី ហោតិ អជ្ឈាយកោ មន្តធរោ តិណ្ណំ វេទានំ បារគូ សនិឃណ្ឌុកេដុភានំ សាក្ខរប្បភេទានំ ឥតិហាសបញ្ចមានំ បទកោ វេយ្យាករណោ លោកាយតមហាបុរិសលក្ខណេសុ អនវយោ អនុញ្ញាតបដិញ្ញាតោ សកេ អាចរិយកេ តេវិជ្ជកេ បាវចនេ: “យមហំ ជានាមិ តំ ត្វំ ជានាសិ; យំ ត្វំ ជានាសិ តមហំ ជានាមី”តិ។
Now at that time Pokkharasādi had a student named Ambaṭṭha. He was one who recited and remembered the hymns, and had mastered in the three Vedas, together with their vocabularies, ritual, phonology and etymology, and the testament as fifth. He knew philology and grammar, and was well versed in cosmology and the marks of a great man. He had been authorized as a master in his own teacher’s scriptural heritage of the three Vedas with the words: “What I know, you know. And what you know, I know.”
អថ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ អម្ពដ្ឋំ មាណវំ អាមន្តេសិ: “អយំ, តាត អម្ពដ្ឋ, សមណោ គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ កោសលេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ បញ្ចមត្តេហិ ភិក្ខុសតេហិ ឥច្ឆានង្គលំ អនុប្បត្តោ ឥច្ឆានង្គលេ វិហរតិ ឥច្ឆានង្គលវនសណ្ឌេ។ តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ: ‘ឥតិបិ សោ ភគវា, អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា។ សោ ឥមំ លោកំ សទេវកំ សមារកំ សព្រហ្មកំ សស្សមណព្រាហ្មណិំ បឹ សទេវមនុស្សំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ។ សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ, សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតិ។ សាធុ ខោ បន តថារូបានំ អរហតំ ទស្សនំ ហោតីៜតិ។ ឯហិ ត្វំ, តាត អម្ពដ្ឋ, យេន សមណោ គោតមោ តេនុបសង្កម; ឧបសង្កមិត្វា សមណំ គោតមំ ជានាហិ, យទិ វា តំ ភវន្តំ គោតមំ តថាសន្តំយេវ សទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ, យទិ វា នោ តថា។ យទិ វា សោ ភវំ គោតមោ តាទិសោ, យទិ វា ន តាទិសោ, តថា មយំ តំ ភវន្តំ គោតមំ វេទិស្សាមា”តិ។
Then Pokkharasādi addressed Ambaṭṭha, “Dear Ambaṭṭha, the ascetic Gotama—a Sakyan, gone forth from a Sakyan family—has arrived at Icchānaṅgala and is staying in a forest nearby. He has this good reputation … It’s good to see such perfected ones. Please, dear Ambaṭṭha, go to the ascetic Gotama and find out whether or not he lives up to his reputation. Through you I shall learn about Master Gotama.”
“យថា កថំ បនាហំ, ភោ, តំ ភវន្តំ គោតមំ ជានិស្សាមិ: ‘យទិ វា តំ ភវន្តំ គោតមំ តថាសន្តំយេវ សទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ, យទិ វា នោ តថា។ យទិ វា សោ ភវំ គោតមោ តាទិសោ, យទិ វា ន តាទិសោៜ”តិ?
“But sir, how shall I find out whether or not the ascetic Gotama lives up to his reputation?”
“អាគតានិ ខោ, តាត អម្ពដ្ឋ, អម្ហាកំ មន្តេសុ ទ្វត្តិំស មហាបុរិសលក្ខណានិ, យេហិ សមន្នាគតស្ស មហាបុរិសស្ស ទ្វេយេវ គតិយោ ភវន្តិ អនញ្ញា។ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី ធម្មិកោ ធម្មរាជា ចាតុរន្តោ វិជិតាវី ជនបទត្ថាវរិយប្បត្តោ សត្តរតនសមន្នាគតោ។ តស្សិមានិ សត្ត រតនានិ ភវន្តិ។ សេយ្យថិទំ—ចក្ករតនំ, ហត្ថិរតនំ, អស្សរតនំ, មណិរតនំ, ឥត្ថិរតនំ, គហបតិរតនំ, បរិណាយករតនមេវ សត្តមំ។ បរោសហស្សំ ខោ បនស្ស បុត្តា ភវន្តិ សូរា វីរង្គរូបា បរសេនប្បមទ្ទនា។ សោ ឥមំ បថវិំ សាគរបរិយន្តំ អទណ្ឌេន អសត្ថេន ធម្មេន អភិវិជិយ អជ្ឈាវសតិ។ សចេ ខោ បន អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ, អរហំ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ វិវដ្ដច្ឆទោ។ អហំ ខោ បន, តាត អម្ពដ្ឋ, មន្តានំ ទាតា; ត្វំ មន្តានំ បដិគ្គហេតា”តិ។
“Dear Ambaṭṭha, the thirty-two marks of a great man have been handed down in our hymns. A great man who possesses these has only two possible destinies, no other. If he stays at home he becomes a king, a wheel-turning monarch, a just and principled king. His dominion extends to all four sides, he achieves stability in the country, and he possesses the seven treasures. He has the following seven treasures: the wheel, the elephant, the horse, the jewel, the woman, the treasurer, and the counselor as the seventh treasure. He has over a thousand sons who are valiant and heroic, crushing the armies of his enemies. After conquering this land girt by sea, he reigns by principle, without rod or sword. But if he goes forth from the lay life to homelessness, he becomes a perfected one, a fully awakened Buddha, who draws back the veil from the world. But, dear Ambaṭṭha, I am the one who gives the hymns, and you are the one who receives them.”
“ឯវំ, ភោ”តិ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស បដិស្សុត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ព្រាហ្មណំ បោក្ខរសាតិំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា វឡវារថមារុយ្ហ សម្ពហុលេហិ មាណវកេហិ សទ្ធិំ យេន ឥច្ឆានង្គលវនសណ្ឌោ តេន បាយាសិ។ យាវតិកា យានស្ស ភូមិ យានេន គន្ត្វា យានា បច្ចោរោហិត្វា បត្តិកោវ អារាមំ បាវិសិ។
“Yes, sir,” replied Ambaṭṭha. He got up from his seat, bowed, and respectfully circled Pokkharasādi, keeping him to his right. He mounted a mare-drawn chariot and, together with several young students, set out for the forest near Icchānaṅgala. He went by carriage as far as the terrain allowed, then descended and entered the monastery on foot.
តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា ភិក្ខូ អព្ភោកាសេ ចង្កមន្តិ។ អថ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ យេន តេ ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តេ ភិក្ខូ ឯតទវោច: “កហំ នុ ខោ, ភោ, ឯតរហិ សោ ភវំ គោតមោ វិហរតិ? តញ្ហិ មយំ ភវន្តំ គោតមំ ទស្សនាយ ឥធូបសង្កន្តា”តិ។
At that time several bhikkhus were walking mindfully in the open air. Then the student Ambaṭṭha went up to those bhikkhus and said, “Good sirs, where is Master Gotama at present? For we have come here to see him.”
អថ ខោ តេសំ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ: “អយំ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ អភិញ្ញាតកោលញ្ញោ ចេវ អភិញ្ញាតស្ស ច ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស អន្តេវាសី។ អគរុ ខោ បន ភគវតោ ឯវរូបេហិ កុលបុត្តេហិ សទ្ធិំ កថាសល្លាបោ ហោតី”តិ។
Then those bhikkhus thought, “This Ambaṭṭha is from a well-known family, and he is the pupil of the well-known brahmin Pokkharasādi. The Buddha won’t mind having a discussion together with such gentlemen.”
តេ អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ឯតទវោចុំ: “ឯសោ, អម្ពដ្ឋ, វិហារោ សំវុតទ្វារោ, តេន អប្បសទ្ទោ ឧបសង្កមិត្វា អតរមានោ អាឡិន្ទំ បវិសិត្វា ឧក្កាសិត្វា អគ្គឡំ អាកោដេហិ, វិវរិស្សតិ តេ ភគវា ទ្វារន៑”តិ។
They said to Ambaṭṭha, “Ambaṭṭha, that’s his dwelling, with the door closed. Approach it quietly, without hurrying; go onto the porch, clear your throat, and knock with the latch. The Buddha will open the door.”
អថ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ យេន សោ វិហារោ សំវុតទ្វារោ, តេន អប្បសទ្ទោ ឧបសង្កមិត្វា អតរមានោ អាឡិន្ទំ បវិសិត្វា ឧក្កាសិត្វា អគ្គឡំ អាកោដេសិ។ វិវរិ ភគវា ទ្វារំ។ បាវិសិ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ។ មាណវកាបិ បវិសិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិំសុ, សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ អម្ពដ្ឋោ បន មាណវោ ចង្កមន្តោបិ និសិន្នេន ភគវតា កញ្ចិ កញ្ចិ កថំ សារណីយំ វីតិសារេតិ, ឋិតោបិ និសិន្នេន ភគវតា កញ្ចិ កញ្ចិ កថំ សារណីយំ វីតិសារេតិ។
So he approached the Buddha’s dwelling and knocked, and the Buddha opened the door. Ambaṭṭha and the other students entered the dwelling. The other students exchanged greetings with the Buddha, and when the greetings and polite conversation were over, sat down to one side. But while the Buddha was sitting, Ambaṭṭha spoke some polite words or other while walking around or standing.
អថ ខោ ភគវា អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ឯតទវោច: “ឯវំ នុ តេ, អម្ពដ្ឋ, ព្រាហ្មណេហិ វុទ្ធេហិ មហល្លកេហិ អាចរិយបាចរិយេហិ សទ្ធិំ កថាសល្លាបោ ហោតិ, យថយិទំ ចរំ តិដ្ឋំ និសិន្នេន មយា កិញ្ចិ កិញ្ចិ កថំ សារណីយំ វីតិសារេតី”តិ?
So the Buddha said to him, “Ambaṭṭha, is this how you hold a discussion with elderly and senior brahmins, the teachers of teachers: walking around or standing while I’m sitting, speaking some polite words or other?”
២។១។ បឋមៃព្ភវាទ
2.1. The First Use of the Word “Primitives”
“នោ ហិទំ, ភោ គោតម។ គច្ឆន្តោ វា ហិ, ភោ គោតម, គច្ឆន្តេន ព្រាហ្មណោ ព្រាហ្មណេន សទ្ធិំ សល្លបិតុមរហតិ, ឋិតោ វា ហិ, ភោ គោតម, ឋិតេន ព្រាហ្មណោ ព្រាហ្មណេន សទ្ធិំ សល្លបិតុមរហតិ, និសិន្នោ វា ហិ, ភោ គោតម, និសិន្នេន ព្រាហ្មណោ ព្រាហ្មណេន សទ្ធិំ សល្លបិតុមរហតិ, សយានោ វា ហិ, ភោ គោតម, សយានេន ព្រាហ្មណោ ព្រាហ្មណេន សទ្ធិំ សល្លបិតុមរហតិ។ យេ ច ខោ តេ, ភោ គោតម, មុណ្ឌកា សមណកា ឥព្ភា កណ្ហា ពន្ធុបាទាបច្ចា, តេហិបិ មេ សទ្ធិំ ឯវំ កថាសល្លាបោ ហោតិ, យថរិវ ភោតា គោតមេនា”តិ។
“No, Master Gotama. For it is proper for one brahmin to converse with another while both are walking, standing, sitting, or lying down. But as to these shavelings, fake ascetics, primitives, black spawn from the feet of our kinsman, I converse with them as I do with Master Gotama.”
“អត្ថិកវតោ ខោ បន តេ, អម្ពដ្ឋ, ឥធាគមនំ អហោសិ, យាយេវ ខោ បនត្ថាយ អាគច្ឆេយ្យាថ, តមេវ អត្ថំ សាធុកំ មនសិ ករេយ្យាថ។ អវុសិតវាយេវ ខោ បន, ភោ, អយំ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ វុសិតមានី កិមញ្ញត្រ អវុសិតត្តា”តិ។
“But Ambaṭṭha, you must have come here for some purpose. You should focus on that. Though this Ambaṭṭha is unqualified, he thinks he’s qualified. What is that but lack of qualifications?”
អថ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ភគវតា អវុសិតវាទេន វុច្ចមានោ កុបិតោ អនត្តមនោ ភគវន្តំយេវ ខុំសេន្តោ ភគវន្តំយេវ វម្ភេន្តោ ភគវន្តំយេវ ឧបវទមានោ: “សមណោ ច មេ ភោ គោតមោ បាបិតោ ភវិស្សតី”តិ ភគវន្តំ ឯតទវោច: “ចណ្ឌា, ភោ គោតម, សក្យជាតិ; ផរុសា, ភោ គោតម, សក្យជាតិ; លហុសា, ភោ គោតម, សក្យជាតិ; ភស្សា, ភោ គោតម, សក្យជាតិ; ឥព្ភា សន្តា ឥព្ភា សមានា ន ព្រាហ្មណេ សក្ករោន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ គរុំ ករោន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ មានេន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ បូជេន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ អបចាយន្តិ។ តយិទំ, ភោ គោតម, នច្ឆន្នំ, តយិទំ នប្បតិរូបំ, យទិមេ សក្យា ឥព្ភា សន្តា ឥព្ភា សមានា ន ព្រាហ្មណេ សក្ករោន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ គរុំ ករោន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ មានេន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ បូជេន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ អបចាយន្តី”តិ។
When he said this, Ambaṭṭha became angry and upset with the Buddha because of being described as unqualified. He even attacked and badmouthed the Buddha himself, saying, “The ascetic Gotama will be worsted!” He said to the Buddha, “Master Gotama, the Sakyans are rude, harsh, touchy, and argumentative. Primitive they are, and primitive they remain! They don’t honor, respect, revere, worship, or venerate brahmins. It is neither proper nor appropriate that the Sakyans—primitives that they are—don’t honor, respect, revere, worship, or venerate brahmins.”
ឥតិហ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ឥទំ បឋមំ សក្យេសុ ឥព្ភវាទំ និបាតេសិ។
And that’s how Ambaṭṭha denigrated the Sakyans with the word “primitives” for the first time.
២។២។ ទុតិយៃព្ភវាទ
2.2. The Second Use of the Word “Primitives”
“កិំ បន តេ, អម្ពដ្ឋ, សក្យា អបរទ្ធុន៑”តិ?
“But Ambaṭṭha, how have the Sakyans wronged you?”
“ឯកមិទាហំ, ភោ គោតម, សមយំ អាចរិយស្ស ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស កេនចិទេវ ករណីយេន កបិលវត្ថុំ អគមាសិំ។ យេន សក្យានំ សន្ធាគារំ តេនុបសង្កមិំ។ តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា សក្យា ចេវ សក្យកុមារា ច សន្ធាគារេ ឧច្ចេសុ អាសនេសុ និសិន្នា ហោន្តិ អញ្ញមញ្ញំ អង្គុលិបតោទកេហិ សញ្ជគ្ឃន្តា សង្កីឡន្តា, អញ្ញទត្ថុ មមញ្ញេវ មញ្ញេ អនុជគ្ឃន្តា, ន មំ កោចិ អាសនេនបិ និមន្តេសិ។ តយិទំ, ភោ គោតម, នច្ឆន្នំ, តយិទំ នប្បតិរូបំ, យទិមេ សក្យា ឥព្ភា សន្តា ឥព្ភា សមានា ន ព្រាហ្មណេ សក្ករោន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ គរុំ ករោន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ មានេន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ បូជេន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ អបចាយន្តី”តិ។
“This one time, Master Gotama, I went to Kapilavatthu on some business for my teacher, the brahmin Pokkharasādi. I approached the Sakyans in their meeting hall. Now at that time several Sakyans and Sakyan princes were sitting on high seats, poking each other with their fingers, giggling and playing together. In fact, they even presumed to giggle at me, and didn’t invite me to a seat. It is neither proper nor appropriate that the Sakyans—primitives that they are—don’t honor, respect, revere, worship, or venerate brahmins.”
ឥតិហ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ឥទំ ទុតិយំ សក្យេសុ ឥព្ភវាទំ និបាតេសិ។
And that’s how Ambaṭṭha denigrated the Sakyans with the word “primitives” for the second time.
២។៣។ តតិយៃព្ភវាទ
2.3. The Third Use of the Word “Primitive”
“លដុកិកាបិ ខោ, អម្ពដ្ឋ, សកុណិកា សកេ កុលាវកេ កាមលាបិនី ហោតិ។ សកំ ខោ បនេតំ, អម្ពដ្ឋ, សក្យានំ យទិទំ កបិលវត្ថុំ, នារហតាយស្មា អម្ពដ្ឋោ ឥមាយ អប្បមត្តាយ អភិសជ្ជិតុន៑”តិ។
“Even a little quail, Ambaṭṭha, speaks as she likes in her own nest. Kapilavatthu is the Sakyans’ own place, Ambaṭṭha. It’s not worthy of the Venerable Ambaṭṭha to lose his temper over such a small thing.”
“ចត្តារោមេ, ភោ គោតម, វណ្ណា—ខត្តិយា ព្រាហ្មណា វេស្សា សុទ្ទា។ ឥមេសញ្ហិ, ភោ គោតម, ចតុន្នំ វណ្ណានំ តយោ វណ្ណា—ខត្តិយា ច វេស្សា ច សុទ្ទា ច—អញ្ញទត្ថុ ព្រាហ្មណស្សេវ បរិចារកា សម្បជ្ជន្តិ។ តយិទំ, ភោ គោតម, នច្ឆន្នំ, តយិទំ នប្បតិរូបំ, យទិមេ សក្យា ឥព្ភា សន្តា ឥព្ភា សមានា ន ព្រាហ្មណេ សក្ករោន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ គរុំ ករោន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ មានេន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ បូជេន្តិ, ន ព្រាហ្មណេ អបចាយន្តី”តិ។
“Master Gotama, there are these four castes: aristocrats, brahmins, peasants, and menials. Three of these castes—aristocrats, peasants, and menials—in fact succeed only when serving the brahmins. It is neither proper nor appropriate that the Sakyans—primitives that they are—don’t honor, respect, revere, worship, or venerate brahmins.”
ឥតិហ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ឥទំ តតិយំ សក្យេសុ ឥព្ភវាទំ និបាតេសិ។
And that’s how Ambaṭṭha denigrated the Sakyans with the word “primitives” for the third time.
២។៤។ ទាសិបុត្តវាទ
2.4. The Word “Son of a Slavegirl” is Used
អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ: “អតិពាឡ្ហំ ខោ អយំ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ សក្យេសុ ឥព្ភវាទេន និម្មាទេតិ, យន្នូនាហំ គោត្តំ បុច្ឆេយ្យន៑”តិ។
Then it occurred to the Buddha, “This Ambaṭṭha puts the Sakyans down way too much by calling them primitives. Why don’t I ask him about his own clan?”
អថ ខោ ភគវា អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ឯតទវោច: “កថំ គោត្តោសិ, អម្ពដ្ឋា”តិ?
So the Buddha said to him, “What is your clan, Ambaṭṭha?”
“កណ្ហាយនោហមស្មិ, ភោ គោតមា”តិ។
“I am a Kaṇhāyana, Master Gotama.”
“បោរាណំ ខោ បន តេ, អម្ពដ្ឋ, មាតាបេត្តិកំ នាមគោត្តំ អនុស្សរតោ អយ្យបុត្តា សក្យា ភវន្តិ; ទាសិបុត្តោ ត្វមសិ សក្យានំ។ សក្យា ខោ បន, អម្ពដ្ឋ, រាជានំ ឱក្កាកំ បិតាមហំ ទហន្តិ។
“But, recollecting the ancient name and clan of your mother and father, the Sakyans were the children of the masters, while you’re descended from the son of a slavegirl of the Sakyans. But the Sakyans regard King Okkāka as their grandfather.
ភូតបុព្ពំ, អម្ពដ្ឋ, រាជា ឱក្កាកោ យា សា មហេសី បិយា មនាបា, តស្សា បុត្តស្ស រជ្ឹ បរិណាមេតុកាមោ ជេដ្ឋកុមារេ រដ្ឋស្មា បព្ពាជេសិ—ឱក្កាមុខំ ករកណ្ឌំ ហត្ថិនិកំ សិនិសូរំ។ តេ រដ្ឋស្មា បព្ពាជិតា ហិមវន្តបស្សេ បោក្ខរណិយា តីរេ មហាសាកសណ្ឌោ, តត្ថ វាសំ កប្បេសុំ។ តេ ជាតិសម្ភេទភយា សកាហិ ភគិនីហិ សទ្ធិំ សំវាសំ កប្បេសុំ។
Once upon a time, King Okkāka, wishing to divert the royal succession to the son of his most beloved queen, banished the elder princes from the realm—Okkāmukha, Karakaṇḍa, Hatthinika, and Sinisūra. They made their home beside a lotus pond on the slopes of the Himalayas, where there was a large grove of teak (sāka) trees. For fear of dissolving their lineage, they slept with their own (saka) sisters.
អថ ខោ, អម្ពដ្ឋ, រាជា ឱក្កាកោ អមច្ចេ បារិសជ្ជេ អាមន្តេសិ: ‘កហំ នុ ខោ, ភោ, ឯតរហិ កុមារា សម្មន្តីៜតិ?
Then King Okkāka addressed his ministers and counselors, ‘Where, sirs, have the princes settled now?’
‘អត្ថិ, ទេវ, ហិមវន្តបស្សេ បោក្ខរណិយា តីរេ មហាសាកសណ្ឌោ, តត្ថេតរហិ កុមារា សម្មន្តិ។ តេ ជាតិសម្ភេទភយា សកាហិ ភគិនីហិ សទ្ធិំ សំវាសំ កប្បេន្តីៜតិ។
‘Sire, there is a lotus pond on the slopes of the Himalayas, by a large grove of teak trees. They’ve settled there. For fear of dissolving their lineage, they are sleeping with their own sisters.’
អថ ខោ, អម្ពដ្ឋ, រាជា ឱក្កាកោ ឧទានំ ឧទានេសិ: ‘សក្យា វត, ភោ, កុមារា, បរមសក្យា វត, ភោ, កុមារាៜតិ។ តទគ្គេ ខោ បន, អម្ពដ្ឋ, សក្យា បញ្ញាយន្តិ; សោ ច នេសំ បុព្ពបុរិសោ។
Then, Ambaṭṭha, King Okkāka expressed this heartfelt sentiment: ‘The princes are indeed Sakyans! The princes are indeed the best Sakyans!’ From that day on the Sakyans were recognized and he was their founder.
រញ្ញោ ខោ បន, អម្ពដ្ឋ, ឱក្កាកស្ស ទិសា នាម ទាសី អហោសិ។ សា កណ្ហំ នាម ជនេសិ។ ជាតោ កណ្ហោ បព្យាហាសិ: ‘ធោវថ មំ, អម្ម, នហាបេថ មំ អម្ម, ឥមស្មា មំ អសុចិស្មា បរិមោចេថ, អត្ថាយ វោ ភវិស្សាមីៜតិ។ យថា ខោ បន, អម្ពដ្ឋ, ឯតរហិ មនុស្សា បិសាចេ ទិស្វា ‘បិសាចាៜតិ សញ្ជានន្តិ; ឯវមេវ ខោ, អម្ពដ្ឋ, តេន ខោ បន សមយេន មនុស្សា បិសាចេ ‘កណ្ហាៜតិ សញ្ជានន្តិ។
Now, King Okkāka had a slavegirl named Disā. She gave birth to a boy named “Black”. When he was born, Black Boy said: ‘Wash me, mum, bathe me! Get this filth off of me! I will be useful for you!’ Whereas these days when people see goblins they recognize them as goblins, in those days they recognized goblins as ‘blackboys’.
តេ ឯវមាហំសុ: ‘អយំ ជាតោ បព្យាហាសិ, កណ្ហោ ជាតោ, បិសាចោ ជាតោៜតិ។ តទគ្គេ ខោ បន, អម្ពដ្ឋ, កណ្ហាយនា បញ្ញាយន្តិ, សោ ច កណ្ហាយនានំ បុព្ពបុរិសោ។ ឥតិ ខោ តេ, អម្ពដ្ឋ, បោរាណំ មាតាបេត្តិកំ នាមគោត្តំ អនុស្សរតោ អយ្យបុត្តា សក្យា ភវន្តិ, ទាសិបុត្តោ ត្វមសិ សក្យានន៑”តិ។
They said: ‘He spoke as soon as he was born—a blackboy is born! A goblin is born!’ From that day on the Kaṇhāyanas were proclaimed, and he was their founder. That’s how, recollecting the ancient name and clan of your mother and father, the Sakyans were the children of the masters, while you’re descended from the son of a slavegirl of the Sakyans.”
ឯវំ វុត្តេ, តេ មាណវកា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ: “មា ភវំ គោតមោ អម្ពដ្ឋំ អតិពាឡ្ហំ ទាសិបុត្តវាទេន និម្មាទេសិ។ សុជាតោ ច, ភោ គោតម, អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, កុលបុត្តោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, ពហុស្សុតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, កល្យាណវាក្ករណោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, បណ្ឌិតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, បហោតិ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ភោតា គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតុន៑”តិ។
When he said this, those students said to him, “Master Gotama, please don’t put Ambaṭṭha down too much by calling him the son of a slavegirl. He’s well-born, a gentleman, learned, a good speaker, and astute. He is capable of having a dialogue with Master Gotama about this.”
អថ ខោ ភគវា តេ មាណវកេ ឯតទវោច: “សចេ ខោ តុម្ហាកំ មាណវកានំ ឯវំ ហោតិ: ‘ទុជ្ជាតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, អកុលបុត្តោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, អប្បស្សុតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, អកល្យាណវាក្ករណោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, ទុប្បញ្ញោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, ន ច បហោតិ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតុន៑ៜតិ, តិដ្ឋតុ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, តុម្ហេ មយា សទ្ធិំ មន្តវ្ហោ អស្មិំ វចនេ។ សចេ បន តុម្ហាកំ មាណវកានំ ឯវំ ហោតិ: ‘សុជាតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, កុលបុត្តោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, ពហុស្សុតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, កល្យាណវាក្ករណោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, បណ្ឌិតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, បហោតិ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតុន៑ៜតិ, តិដ្ឋថ តុម្ហេ; អម្ពដ្ឋោ មាណវោ មយា សទ្ធិំ បដិមន្តេតូ”តិ។
So the Buddha said to them, “Well, students, if you think that Ambaṭṭha is ill-born, not a gentleman, unlearned, a poor speaker, witless, and not capable of having a dialogue with me about this, then leave him aside and you can have a dialogue with me. But if you think that he’s well-born, a gentleman, learned, a good speaker, astute, and capable of having a dialogue with me about this, then you should stand aside and let him have a dialogue with me.”
“សុជាតោ ច, ភោ គោតម, អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, កុលបុត្តោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, ពហុស្សុតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, កល្យាណវាក្ករណោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, បណ្ឌិតោ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, បហោតិ ច អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ភោតា គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតុំ, តុណ្ហី មយំ ភវិស្សាម, អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ភោតា គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតូ”តិ។
“He is capable of having a dialogue. We will be silent, and let Ambaṭṭha have a dialogue with Master Gotama.”
អថ ខោ ភគវា អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ឯតទវោច: “អយំ ខោ បន តេ, អម្ពដ្ឋ, សហធម្មិកោ បញ្ហោ អាគច្ឆតិ, អកាមា ព្យាកាតព្ពោ។ សចេ ត្វំ ន ព្យាករិស្សសិ, អញ្ញេន វា អញ្ញំ បដិចរិស្សសិ, តុណ្ហី វា ភវិស្សសិ, បក្កមិស្សសិ វា ឯត្ថេវ តេ សត្តធា មុទ្ធា ផលិស្សតិ។ តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, កិន្តិ តេ សុតំ ព្រាហ្មណានំ វុទ្ធានំ មហល្លកានំ អាចរិយបាចរិយានំ ភាសមានានំ កុតោបភុតិកា កណ្ហាយនា, កោ ច កណ្ហាយនានំ បុព្ពបុរិសោ”តិ?
So the Buddha said to Ambaṭṭha, “Well, Ambaṭṭha, there’s a legitimate question that comes up. You won’t like it, but you ought to answer anyway. If you fail to answer—by dodging the issue, remaining silent, or leaving—your head will explode into seven pieces right here. What do you think, Ambaṭṭha? According to what you have heard from elderly and senior brahmins, the teachers of teachers, what is the origin of the Kaṇhāyanas, and who is their founder?”
ឯវំ វុត្តេ, អម្ពដ្ឋោ មាណវោ តុណ្ហី អហោសិ។
When he said this, Ambaṭṭha kept silent.
ទុតិយម្បិ ខោ ភគវា អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ឯតទវោច: “តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, កិន្តិ តេ សុតំ ព្រាហ្មណានំ វុទ្ធានំ មហល្លកានំ អាចរិយបាចរិយានំ ភាសមានានំ កុតោបភុតិកា កណ្ហាយនា, កោ ច កណ្ហាយនានំ បុព្ពបុរិសោ”តិ? ទុតិយម្បិ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ តុណ្ហី អហោសិ។
For a second time, the Buddha put the question, and for a second time Ambaṭṭha kept silent.
អថ ខោ ភគវា អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ឯតទវោច: “ព្យាករោហិ ទានិ, អម្ពដ្ឋ, ន ទានិ, តេ តុណ្ហីភាវស្ស កាលោ។ យោ ខោ, អម្ពដ្ឋ, តថាគតេន យាវតតិយកំ សហធម្មិកំ បញ្ហំ បុដ្ឋោ ន ព្យាករោតិ, ឯត្ថេវស្ស សត្តធា មុទ្ធា ផលិស្សតី”តិ។
So the Buddha said to him, “Answer now, Ambaṭṭha. Now is not the time for silence. If someone fails to answer a legitimate question when asked three times by the Buddha, their head explodes into seven pieces there and then.”
តេន ខោ បន សមយេន វជិរបាណី យក្ខោ មហន្តំ អយោកូដំ អាទាយ អាទិត្តំ សម្បជ្ជលិតំ សជោតិភូតំ អម្ពដ្ឋស្ស មាណវស្ស ឧបរិ វេហាសំ ឋិតោ ហោតិ: “សចាយំ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ភគវតា យាវតតិយកំ សហធម្មិកំ បញ្ហំ បុដ្ឋោ ន ព្យាករិស្សតិ, ឯត្ថេវស្ស សត្តធា មុទ្ធំ ផាលេស្សាមី”តិ។ តំ ខោ បន វជិរបាណិំ យក្ខំ ភគវា ចេវ បស្សតិ អម្ពដ្ឋោ ច មាណវោ។
Now at that time the spirit Vajirapāṇī, holding a massive iron spear, burning, blazing, and glowing, stood in the sky above Ambaṭṭha, thinking, “If this Ambaṭṭha doesn’t answer when asked a third time, I’ll blow his head into seven pieces there and then!” And both the Buddha and Ambaṭṭha could see Vajirapāṇī.
អថ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ភីតោ សំវិគ្គោ លោមហដ្ឋជាតោ ភគវន្តំយេវ តាណំ គវេសី ភគវន្តំយេវ លេណំ គវេសី ភគវន្តំយេវ សរណំ គវេសី ឧបនិសីទិត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច: “កិមេតំ ភវំ គោតមោ អាហ? បុនភវំ គោតមោ ព្រវិតូ”តិ។
Ambaṭṭha was terrified, shocked, and awestruck. Looking to the Buddha for shelter, protection, and refuge, he sat down close by the Buddha and said, “What did you say? Please repeat the question.”
“តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, កិន្តិ តេ សុតំ ព្រាហ្មណានំ វុទ្ធានំ មហល្លកានំ អាចរិយបាចរិយានំ ភាសមានានំ កុតោបភុតិកា កណ្ហាយនា, កោ ច កណ្ហាយនានំ បុព្ពបុរិសោ”តិ?
“What do you think, Ambaṭṭha? According to what you have heard from elderly and senior brahmins, the teachers of teachers, what is the origin of the Kaṇhāyanas, and who is their founder?”
“ឯវមេវ មេ, ភោ គោតម, សុតំ យថេវ ភវំ គោតមោ អាហ។ តតោបភុតិកា កណ្ហាយនា; សោ ច កណ្ហាយនានំ បុព្ពបុរិសោ”តិ។
“I have heard, Master Gotama, that it is just as you say. That’s the origin of the Kaṇhāyanas, and that’s who their founder is.”
២។៥។ អម្ពដ្ឋវំសកថា
2.5. The Discussion of Ambaṭṭha’s Heritage
ឯវំ វុត្តេ, តេ មាណវកា ឧន្នាទិនោ ឧច្ចាសទ្ទមហាសទ្ទា អហេសុំ: “ទុជ្ជាតោ កិរ, ភោ, អម្ពដ្ឋោ មាណវោ; អកុលបុត្តោ កិរ, ភោ, អម្ពដ្ឋោ មាណវោ; ទាសិបុត្តោ កិរ, ភោ, អម្ពដ្ឋោ មាណវោ សក្យានំ។ អយ្យបុត្តា កិរ, ភោ, អម្ពដ្ឋស្ស មាណវស្ស សក្យា ភវន្តិ។ ធម្មវាទិំយេវ កិរ មយំ សមណំ គោតមំ អបសាទេតព្ពំ អមញ្ញិម្ហា”តិ។
When he said this, those students made an uproar, “It turns out Ambaṭṭha is ill-born, not a gentleman, son of a Sakyan slavegirl, and that the Sakyans are sons of his masters! And it seems that the ascetic Gotama spoke only the truth, though we presumed to rebuke him!”
អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ: “អតិពាឡ្ហំ ខោ ឥមេ មាណវកា អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ទាសិបុត្តវាទេន និម្មាទេន្តិ, យន្នូនាហំ បរិមោចេយ្យន៑”តិ។
Then it occurred to the Buddha, “These students put Ambaṭṭha down too much by calling him the son of a slavegirl. Why don’t I get him out of this?”
អថ ខោ ភគវា តេ មាណវកេ ឯតទវោច: “មា ខោ តុម្ហេ, មាណវកា, អម្ពដ្ឋំ មាណវំ អតិពាឡ្ហំ ទាសិបុត្តវាទេន និម្មាទេថ។ ឧឡារោ សោ កណ្ហោ ឥសិ អហោសិ។ សោ ទក្ខិណជនបទំ គន្ត្វា ព្រហ្មមន្តេ អធីយិត្វា រាជានំ ឱក្កាកំ ឧបសង្កមិត្វា មទ្ទរូបិំ ធីតរំ យាចិ។
So the Buddha said to the students, “Students, please don’t put Ambaṭṭha down too much by calling him the son of a slavegirl. That Black Boy was an eminent sage. He went to a southern country and memorized the Divine Spell. Then he approached King Okkāka and asked for the hand of his daughter Maddarūpī.
តស្ស រាជា ឱក្កាកោ: ‘កោ នេវំ រេ អយំ មយ្ហំ ទាសិបុត្តោ សមានោ មទ្ទរូបិំ ធីតរំ យាចតីៜតិ, កុបិតោ អនត្តមនោ ខុរប្បំ សន្នយ្ហិ។ សោ តំ ខុរប្បំ នេវ អសក្ខិ មុញ្ចិតុំ, នោ បដិសំហរិតុំ។
The king said to him, ‘Who the hell is this son of a slavegirl to ask for the hand of my daughter!’ Angry and upset he fastened a razor-tipped arrow. But he wasn’t able to either shoot it or to relax it.
អថ ខោ, មាណវកា, អមច្ចា បារិសជ្ជា កណ្ហំ ឥសិំ ឧបសង្កមិត្វា ឯតទវោចុំ: ‘សោត្ថិ, ភទ្ទន្តេ, ហោតុ រញ្ញោ; សោត្ថិ, ភទ្ទន្តេ, ហោតុ រញ្ញោៜតិ។
Then the ministers and counselors approached the sage Black Boy and said: ‘Spare the king, sir, spare him!’
‘សោត្ថិ ភវិស្សតិ រញ្ញោ, អបិ ច រាជា យទិ អធោ ខុរប្បំ មុញ្ចិស្សតិ, យាវតា រញ្ញោ វិជិតំ, ឯត្តាវតា បថវី ឧន្ទ្រិយិស្សតីៜតិ។
‘The king will be safe. But if he shoots the arrow downwards, there will be an earthquake across the entire realm.’
‘សោត្ថិ, ភទ្ទន្តេ, ហោតុ រញ្ញោ, សោត្ថិ ជនបទស្សាៜតិ។
‘Spare the king, sir, and spare the country!’
‘សោត្ថិ ភវិស្សតិ រញ្ញោ, សោត្ថិ ជនបទស្ស, អបិ ច រាជា យទិ ឧទ្ធំ ខុរប្បំ មុញ្ចិស្សតិ, យាវតា រញ្ញោ វិជិតំ, ឯត្តាវតា សត្ត វស្សានិ ទេវោ ន វស្សិស្សតីៜតិ។
‘Both king and country will be safe. But if he shoots the arrow upwards, there will be no rain in the entire realm for seven years.’
‘សោត្ថិ, ភទ្ទន្តេ, ហោតុ រញ្ញោ សោត្ថិ ជនបទស្ស ទេវោ ច វស្សតូៜតិ។
‘Spare the king, sir, spare the country, and let there be rain!’
‘សោត្ថិ ភវិស្សតិ រញ្ញោ សោត្ថិ ជនបទស្ស ទេវោ ច វស្សិស្សតិ, អបិ ច រាជា ជេដ្ឋកុមារេ ខុរប្បំ បតិដ្ឋាបេតុ, សោត្ថិ កុមារោ បល្លោមោ ភវិស្សតីៜតិ។
‘Both king and country will be safe, and the rain will fall. And if the king aims the arrow at the crown prince, he will be safe and untouched.’
អថ ខោ, មាណវកា, អមច្ចា ឱក្កាកស្ស អារោចេសុំ: ‘ឱក្កាកោ ជេដ្ឋកុមារេ ខុរប្បំ បតិដ្ឋាបេតុ។ សោត្ថិ កុមារោ បល្លោមោ ភវិស្សតីៜតិ។
So the ministers said to Okkāka: ‘Okkāka must aim the arrow at the crown prince. He will be safe and untouched.’
អថ ខោ រាជា ឱក្កាកោ ជេដ្ឋកុមារេ ខុរប្បំ បតិដ្ឋបេសិ, សោត្ថិ កុមារោ បល្លោមោ សមភវិ។ អថ ខោ តស្ស រាជា ឱក្កាកោ ភីតោ សំវិគ្គោ លោមហដ្ឋជាតោ ព្រហ្មទណ្ឌេន តជ្ជិតោ មទ្ទរូបិំ ធីតរំ អទាសិ។
So King Okkāka aimed the arrow at the crown prince. And he was safe and untouched. Then the king was terrified, shocked, and awestruck. Scared by the divine punishment, he gave the hand of his daughter Maddarūpī.
មា ខោ តុម្ហេ, មាណវកា, អម្ពដ្ឋំ មាណវំ អតិពាឡ្ហំ ទាសិបុត្តវាទេន និម្មាទេថ, ឧឡារោ សោ កណ្ហោ ឥសិ អហោសី”តិ។
Students, please don’t put Ambaṭṭha down too much by calling him the son of a slavegirl. That Black Boy was an eminent sage.”
៣។ ខត្តិយសេដ្ឋភាវ
3. The Supremacy of the Aristocrats
អថ ខោ ភគវា អម្ពដ្ឋំ មាណវំ អាមន្តេសិ: “តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, ឥធ ខត្តិយកុមារោ ព្រាហ្មណកញ្ញាយ សទ្ធិំ សំវាសំ កប្បេយ្យ, តេសំ សំវាសមន្វាយ បុត្តោ ជាយេថ។ យោ សោ ខត្តិយកុមារេន ព្រាហ្មណកញ្ញាយ បុត្តោ ឧប្បន្នោ, អបិ នុ សោ លភេថ ព្រាហ្មណេសុ អាសនំ វា ឧទកំ វា”តិ?
Then the Buddha addressed Ambaṭṭha, “What do you think, Ambaṭṭha? Suppose an aristocrat boy was to sleep with a brahmin girl, and they had a son. Would he receive a seat and water from the brahmins?”
“លភេថ, ភោ គោតម”។
“He would, Master Gotama.”
“អបិ នុ នំ ព្រាហ្មណា ភោជេយ្យុំ សទ្ធេ វា ថាលិបាកេ វា យញ្ញេ វា បាហុនេ វា”តិ?
“And would the brahmins feed him at an offering of food for ancestors, an offering of a dish of milk-rice, a sacrifice, or a feast for guests?”
“ភោជេយ្យុំ, ភោ គោតម”។
“They would.”
“អបិ នុ នំ ព្រាហ្មណា មន្តេ វាចេយ្យុំ វា នោ វា”តិ?
“And would the brahmins teach him the hymns or not?”
“វាចេយ្យុំ, ភោ គោតម”។
“They would.”
“អបិ នុស្ស ឥត្ថីសុ អាវដំ វា អស្ស អនាវដំ វា”តិ?
“And would he be kept from the women or not?”
“អនាវដំ ហិស្ស, ភោ គោតម”។
“He would not.”
“អបិ នុ នំ ខត្តិយា ខត្តិយាភិសេកេន អភិសិញ្ចេយ្យុន៑”តិ?
“And would the aristocrats anoint him as king?”
“នោ ហិទំ, ភោ គោតម”។ “តំ កិស្ស ហេតុ”? “មាតិតោ ហិ, ភោ គោតម, អនុបបន្នោ”តិ។
“No, Master Gotama. Why is that? Because his maternity is unsuitable.”
“តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, ឥធ ព្រាហ្មណកុមារោ ខត្តិយកញ្ញាយ សទ្ធិំ សំវាសំ កប្បេយ្យ, តេសំ សំវាសមន្វាយ បុត្តោ ជាយេថ។ យោ សោ ព្រាហ្មណកុមារេន ខត្តិយកញ្ញាយ បុត្តោ ឧប្បន្នោ, អបិ នុ សោ លភេថ ព្រាហ្មណេសុ អាសនំ វា ឧទកំ វា”តិ?
“What do you think, Ambaṭṭha? Suppose a brahmin boy was to sleep with an aristocrat girl, and they had a son. Would he receive a seat and water from the brahmins?”
“លភេថ, ភោ គោតម”។
“He would, Master Gotama.”
“អបិ នុ នំ ព្រាហ្មណា ភោជេយ្យុំ សទ្ធេ វា ថាលិបាកេ វា យញ្ញេ វា បាហុនេ វា”តិ?
“And would the brahmins feed him at an offering of food for ancestors, an offering of a dish of milk-rice, a sacrifice, or a feast for guests?”
“ភោជេយ្យុំ, ភោ គោតម”។
“They would.”
“អបិ នុ នំ ព្រាហ្មណា មន្តេ វាចេយ្យុំ វា នោ វា”តិ?
“And would the brahmins teach him the hymns or not?”
“វាចេយ្យុំ, ភោ គោតម”។
“They would.”
“អបិ នុស្ស ឥត្ថីសុ អាវដំ វា អស្ស អនាវដំ វា”តិ?
“And would he be kept from the women or not?”
“អនាវដំ ហិស្ស, ភោ គោតម”។
“He would not.”
“អបិ នុ នំ ខត្តិយា ខត្តិយាភិសេកេន អភិសិញ្ចេយ្យុន៑”តិ?
“And would the aristocrats anoint him as king?”
“នោ ហិទំ, ភោ គោតម”។ “តំ កិស្ស ហេតុ”? “បិតិតោ ហិ, ភោ គោតម, អនុបបន្នោ”តិ។
“No, Master Gotama. Why is that? Because his paternity is unsuitable.”
“ឥតិ ខោ, អម្ពដ្ឋ, ឥត្ថិយា វា ឥត្ថិំ ករិត្វា បុរិសេន វា បុរិសំ ករិត្វា ខត្តិយាវ សេដ្ឋា, ហីនា ព្រាហ្មណា។ តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, ឥធ ព្រាហ្មណា ព្រាហ្មណំ កិស្មិញ្ចិទេវ បករណេ ខុរមុណ្ឌំ ករិត្វា ភស្សបុដេន វធិត្វា រដ្ឋា វា នគរា វា បព្ពាជេយ្យុំ។ អបិ នុ សោ លភេថ ព្រាហ្មណេសុ អាសនំ វា ឧទកំ វា”តិ?
“And so, Ambaṭṭha, the aristocrats are superior and the brahmins inferior, whether comparing women with women or men with men. What do you think, Ambaṭṭha? Suppose the brahmins for some reason were to shave a brahmin’s head, inflict him with a sack of ashes, and banish him from the nation or the city. Would he receive a seat and water from the brahmins?”
“នោ ហិទំ, ភោ គោតម”។
“No, Master Gotama.”
“អបិ នុ នំ ព្រាហ្មណា ភោជេយ្យុំ សទ្ធេ វា ថាលិបាកេ វា យញ្ញេ វា បាហុនេ វា”តិ?
“And would the brahmins feed him at an offering of food for ancestors, an offering of a dish of milk-rice, a sacrifice, or a feast for guests?”
“នោ ហិទំ, ភោ គោតម”។
“No, Master Gotama.”
“អបិ នុ នំ ព្រាហ្មណា មន្តេ វាចេយ្យុំ វា នោ វា”តិ?
“And would the brahmins teach him the hymns or not?”
“នោ ហិទំ, ភោ គោតម”។
“No, Master Gotama.”
“អបិ នុស្ស ឥត្ថីសុ អាវដំ វា អស្ស អនាវដំ វា”តិ?
“And would he be kept from the women or not?”
“អាវដំ ហិស្ស, ភោ គោតម”។
“He would be.”
“តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, ឥធ ខត្តិយា ខត្តិយំ កិស្មិញ្ចិទេវ បករណេ ខុរមុណ្ឌំ ករិត្វា ភស្សបុដេន វធិត្វា រដ្ឋា វា នគរា វា បព្ពាជេយ្យុំ។ អបិ នុ សោ លភេថ ព្រាហ្មណេសុ អាសនំ វា ឧទកំ វា”តិ?
“What do you think, Ambaṭṭha? Suppose the aristocrats for some reason were to shave an aristocrat’s head, inflict him with a sack of ashes, and banish him from the nation or the city. Would he receive a seat and water from the brahmins?”
“លភេថ, ភោ គោតម”។
“He would, Master Gotama.”
“អបិ នុ នំ ព្រាហ្មណា ភោជេយ្យុំ សទ្ធេ វា ថាលិបាកេ វា យញ្ញេ វា បាហុនេ វា”តិ?
“And would the brahmins feed him at an offering of food for ancestors, an offering of a dish of milk-rice, a sacrifice, or a feast for guests?”
“ភោជេយ្យុំ, ភោ គោតម”។
“They would.”
“អបិ នុ នំ ព្រាហ្មណា មន្តេ វាចេយ្យុំ វា នោ វា”តិ?
“And would the brahmins teach him the hymns or not?”
“វាចេយ្យុំ, ភោ គោតម”។
“They would.”
“អបិ នុស្ស ឥត្ថីសុ អាវដំ វា អស្ស អនាវដំ វា”តិ?
“And would he be kept from the women or not?”
“អនាវដំ ហិស្ស, ភោ គោតម”។
“He would not.”
“ឯត្តាវតា ខោ, អម្ពដ្ឋ, ខត្តិយោ បរមនិហីនតំ បត្តោ ហោតិ, យទេវ នំ ខត្តិយា ខុរមុណ្ឌំ ករិត្វា ភស្សបុដេន វធិត្វា រដ្ឋា វា នគរា វា បព្ពាជេន្តិ។ ឥតិ ខោ, អម្ពដ្ឋ, យទា ខត្តិយោ បរមនិហីនតំ បត្តោ ហោតិ, តទាបិ ខត្តិយាវ សេដ្ឋា, ហីនា ព្រាហ្មណា។ ព្រហ្មុនា បេសា, អម្ពដ្ឋ, សនង្កុមារេន គាថា ភាសិតា:
“At this point, Ambaṭṭha, that aristocrat has reached rock bottom, with head shaven, inflicted with a sack of ashes, and banished from city or nation. Yet still the aristocrats are superior and the brahmins inferior. Brahmā Sanaṅkumāra also spoke this verse:
‘ខត្តិយោ សេដ្ឋោ ជនេតស្មិំ, យេ គោត្តបដិសារិនោ; វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ, សោ សេដ្ឋោ ទេវមានុសេៜតិ។
‘The aristocrat is best among people who take clan as the standard. But one accomplished in knowledge and conduct is first among gods and humans.’
សា ខោ បនេសា, អម្ពដ្ឋ, ព្រហ្មុនា សនង្កុមារេន គាថា សុគីតា នោ ទុគ្គីតា, សុភាសិតា នោ ទុព្ភាសិតា, អត្ថសំហិតា នោ អនត្ថសំហិតា, អនុមតា មយា។ អហម្បិ ហិ, អម្ពដ្ឋ, ឯវំ វទាមិ—
That verse was well sung by Brahmā Sanaṅkumāra, not poorly sung; well spoken, not poorly spoken, beneficial, not harmful, and it was approved by me. For I also say this:
ខត្តិយោ សេដ្ឋោ ជនេតស្មិំ, យេ គោត្តបដិសារិនោ; វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ, សោ សេដ្ឋោ ទេវមានុសេ”តិ។
The aristocrat is best among people who take clan as the standard. But one accomplished in knowledge and conduct is first among gods and humans.”
ភាណវារោ បឋមោ។
The first recitation section.
៤។ វិជ្ជាចរណកថា
4. Knowledge and Conduct
“កតមំ បន តំ, ភោ គោតម, ចរណំ, កតមា ច បន សា វិជ្ជា”តិ?
“But what, Master Gotama, is that conduct, and what is that knowledge?”
“ន ខោ, អម្ពដ្ឋ, អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ ជាតិវាទោ វា វុច្ចតិ, គោត្តវាទោ វា វុច្ចតិ, មានវាទោ វា វុច្ចតិ: ‘អរហសិ វា មំ ត្វំ, ន វា មំ ត្វំ អរហសីៜតិ។ យត្ថ ខោ, អម្ពដ្ឋ, អាវាហោ វា ហោតិ, វិវាហោ វា ហោតិ, អាវាហវិវាហោ វា ហោតិ, ឯត្ថេតំ វុច្ចតិ ជាតិវាទោ វា ឥតិបិ គោត្តវាទោ វា ឥតិបិ មានវាទោ វា ឥតិបិ: ‘អរហសិ វា មំ ត្វំ, ន វា មំ ត្វំ អរហសីៜតិ។ យេ ហិ កេចិ, អម្ពដ្ឋ, ជាតិវាទវិនិពទ្ធា វា គោត្តវាទវិនិពទ្ធា វា មានវាទវិនិពទ្ធា វា អាវាហវិវាហវិនិពទ្ធា វា, អារកា តេ អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ។ បហាយ ខោ, អម្ពដ្ឋ, ជាតិវាទវិនិពទ្ធញ្ច គោត្តវាទវិនិពទ្ធញ្ច មានវាទវិនិពទ្ធញ្ច អាវាហវិវាហវិនិពទ្ធញ្ច អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ សច្ឆិកិរិយា ហោតី”តិ។
“Ambaṭṭha, in the supreme knowledge and conduct there is no discussion of genealogy or clan or pride—‘You deserve me’ or ‘You don’t deserve me.’ Wherever there is giving and taking in marriage there is such discussion. Whoever is attached to questions of genealogy or clan or pride, or to giving and taking in marriage, is far from the supreme knowledge and conduct. The realization of supreme knowledge and conduct occurs when you’ve given up such things.”
“កតមំ បន តំ, ភោ គោតម, ចរណំ, កតមា ច សា វិជ្ជា”តិ?
“But what, Master Gotama, is that conduct, and what is that knowledge?”
“ឥធ, អម្ពដ្ឋ, តថាគតោ លោកេ ឧប្បជ្ជតិ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា។ សោ ឥមំ លោកំ សទេវកំ សមារកំ សព្រហ្មកំ សស្សមណព្រាហ្មណិំ បឹ សទេវមនុស្សំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ។ សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតិ។ តំ ធម្មំ សុណាតិ គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា អញ្ញតរស្មិំ វា កុលេ បច្ចាជាតោ។ សោ តំ ធម្មំ សុត្វា តថាគតេ សទ្ធំ បដិលភតិ។ សោ តេន សទ្ធាបដិលាភេន សមន្នាគតោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ …បេ…
“Ambaṭṭha, it’s when a Realized One arises in the world, perfected, a fully awakened Buddha, accomplished in knowledge and conduct, holy, knower of the world, supreme guide for those who wish to train, teacher of gods and humans, awakened, blessed. He has realized with his own insight this world—with its gods, Māras and Brahmās, this population with its ascetics and brahmins, gods and humans—and he makes it known to others. He teaches Dhamma that’s good in the beginning, good in the middle, and good in the end, meaningful and well-phrased. And he reveals a spiritual practice that’s entirely full and pure. A householder hears that teaching, or a householder’s child, or someone reborn in a good family. They gain faith in the Realized One and reflect …
សោ វិវិច្ចេវ កាមេហិ, វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ, សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកឹ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ …បេ… ឥទម្បិស្ស ហោតិ ចរណស្មិំ។
Quite secluded from sensual pleasures, secluded from unskillful qualities, they enter and remain in the first jhāna … This pertains to their conduct.
បុន ចបរំ, អម្ពដ្ឋ, ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិឹ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ …បេ… ឥទម្បិស្ស ហោតិ ចរណស្មិំ។
Furthermore, as the placing of the mind and keeping it connected are stilled, a bhikkhu enters and remains in the second jhāna … This pertains to their conduct.
បុន ចបរំ, អម្ពដ្ឋ, ភិក្ខុ បីតិយា ច វិរាគា ឧបេក្ខកោ ច វិហរតិ សតោ ច សម្បជានោ, សុខញ្ច កាយេន បដិសំវេទេតិ, យំ តំ អរិយា អាចិក្ខន្តិ: ‘ឧបេក្ខកោ សតិមា សុខវិហារីៜតិ, តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ …បេ… ឥទម្បិស្ស ហោតិ ចរណស្មិំ។
Furthermore, with the fading away of rapture, they enter and remain in the third jhāna … This pertains to their conduct.
បុន ចបរំ, អម្ពដ្ឋ, ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា, បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា អទុក្ខមសុខំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ …បេ… ឥទម្បិស្ស ហោតិ ចរណស្មិំ។ ឥទំ ខោ តំ, អម្ពដ្ឋ, ចរណំ។
Furthermore, giving up pleasure and pain, and ending former happiness and sadness, they enter and remain in the fourth jhāna … This pertains to their conduct. This is that conduct.
សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ ញាណទស្សនាយ ចិត្តំ អភិនីហរតិ អភិនិន្នាមេតិ …បេ… ឥទម្បិស្ស ហោតិ វិជ្ជាយ …បេ… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតិ, ឥទម្បិស្ស ហោតិ វិជ្ជាយ។ អយំ ខោ សា, អម្ពដ្ឋ, វិជ្ជា។
When their mind has become immersed in samādhi like this—purified, bright, flawless, rid of corruptions, pliable, workable, steady, and imperturbable—they extend it and project it toward knowledge and vision. This pertains to their knowledge. … They understand: ‘There is no return to any state of existence.’ This pertains to their knowledge. This is that knowledge.
អយំ វុច្ចតិ, អម្ពដ្ឋ, ភិក្ខុ ‘វិជ្ជាសម្បន្នោៜ ឥតិបិ, ‘ចរណសម្បន្នោៜ ឥតិបិ, ‘វិជ្ជាចរណសម្បន្នោៜ ឥតិបិ។ ឥមាយ ច, អម្ពដ្ឋ, វិជ្ជាសម្បទាយ ចរណសម្បទាយ ច អញ្ញា វិជ្ជាសម្បទា ច ចរណសម្បទា ច ឧត្តរិតរា វា បណីតតរា វា នត្ថិ។
This bhikkhu is said to be ‘accomplished in knowledge’, and also ‘accomplished in conduct’, and also ‘accomplished in knowledge and conduct’. And, Ambaṭṭha, there is no accomplishment in knowledge and conduct that is better or finer than this.
៥។ ចតុអបាយមុខ
5. Four Causes of Quitting
ឥមាយ ខោ, អម្ពដ្ឋ, អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ ចត្តារិ អបាយមុខានិ ភវន្តិ។ កតមានិ ចត្តារិ? ឥធ, អម្ពដ្ឋ, ឯកច្ចោ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឥមញ្ញេវ អនុត្តរំ វិជ្ជាចរណសម្បទំ អនភិសម្ភុណមានោ ខារិវិធមាទាយ អរញ្ញាយតនំ អជ្ឈោគាហតិ: ‘បវត្តផលភោជនោ ភវិស្សាមីៜតិ។ សោ អញ្ញទត្ថុ វិជ្ជាចរណសម្បន្នស្សេវ បរិចារកោ សម្បជ្ជតិ។ ឥមាយ ខោ, អម្ពដ្ឋ, អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ ឥទំ បឋមំ អបាយមុខំ ភវតិ។
There are these four causes of quitting this supreme knowledge and conduct. What four? Firstly, take some ascetic or brahmin who, not managing to obtain this supreme knowledge and conduct, plunges into a wilderness region carrying their stuff with a shoulder-pole, thinking they will get by eating fallen fruit. In fact they succeed only in serving someone accomplished in knowledge and conduct. This is the first cause of quitting this supreme knowledge and conduct.
បុន ចបរំ, អម្ពដ្ឋ, ឥធេកច្ចោ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឥមញ្ចេវ អនុត្តរំ វិជ្ជាចរណសម្បទំ អនភិសម្ភុណមានោ បវត្តផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ កុទាលបិដកំ អាទាយ អរញ្ញវនំ អជ្ឈោគាហតិ: ‘កន្ទមូលផលភោជនោ ភវិស្សាមីៜតិ។ សោ អញ្ញទត្ថុ វិជ្ជាចរណសម្បន្នស្សេវ បរិចារកោ សម្បជ្ជតិ។ ឥមាយ ខោ, អម្ពដ្ឋ, អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ ឥទំ ទុតិយំ អបាយមុខំ ភវតិ។
Furthermore, take some ascetic or brahmin who, not managing to obtain this supreme knowledge and conduct or to get by eating fallen fruit, plunges into a wilderness region carrying a spade and basket, thinking they will get by eating tubers and fruit. In fact they succeed only in serving someone accomplished in knowledge and conduct. This is the second cause of quitting this supreme knowledge and conduct.
បុន ចបរំ, អម្ពដ្ឋ, ឥធេកច្ចោ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឥមញ្ចេវ អនុត្តរំ វិជ្ជាចរណសម្បទំ អនភិសម្ភុណមានោ បវត្តផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ កន្ទមូលផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ គាមសាមន្តំ វា និគមសាមន្តំ វា អគ្យាគារំ ករិត្វា អគ្គិំ បរិចរន្តោ អច្ឆតិ។ សោ អញ្ញទត្ថុ វិជ្ជាចរណសម្បន្នស្សេវ បរិចារកោ សម្បជ្ជតិ។ ឥមាយ ខោ, អម្ពដ្ឋ, អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ ឥទំ តតិយំ អបាយមុខំ ភវតិ។
Furthermore, take some ascetic or brahmin who, not managing to obtain this supreme knowledge and conduct, or to get by eating fallen fruit, or to get by eating tubers and fruit, sets up a fire chamber in the neighborhood of a village or town and dwells there serving the sacred flame. In fact they succeed only in serving someone accomplished in knowledge and conduct. This is the third cause of quitting this supreme knowledge and conduct.
បុន ចបរំ, អម្ពដ្ឋ, ឥធេកច្ចោ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឥមំ ចេវ អនុត្តរំ វិជ្ជាចរណសម្បទំ អនភិសម្ភុណមានោ បវត្តផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ កន្ទមូលផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ អគ្គិបារិចរិយញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ ចាតុមហាបថេ ចតុទ្វារំ អគារំ ករិត្វា អច្ឆតិ: ‘យោ ឥមាហិ ចតូហិ ទិសាហិ អាគមិស្សតិ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា, តមហំ យថាសត្តិ យថាពលំ បដិបូជេស្សាមីៜតិ។ សោ អញ្ញទត្ថុ វិជ្ជាចរណសម្បន្នស្សេវ បរិចារកោ សម្បជ្ជតិ។ ឥមាយ ខោ, អម្ពដ្ឋ, អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ ឥទំ ចតុត្ថំ អបាយមុខំ ភវតិ។ ឥមាយ ខោ, អម្ពដ្ឋ, អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ ឥមានិ ចត្តារិ អបាយមុខានិ ភវន្តិ។
Furthermore, take some ascetic or brahmin who, not managing to obtain this supreme knowledge and conduct, or to get by eating fallen fruit, or to get by eating tubers and fruit, or to serve the sacred flame, sets up a four-doored fire chamber at the crossroads and dwells there, thinking: ‘When an ascetic or brahmin comes from the four quarters, I will honor them as best I can.’ In fact they succeed only in serving someone accomplished in knowledge and conduct. This is the fourth cause of quitting this supreme knowledge and conduct. These are the four causes of quitting this supreme knowledge and conduct.
តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, អបិ នុ ត្វំ ឥមាយ អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ សន្ទិស្សសិ សាចរិយកោ”តិ?
What do you think, Ambaṭṭha? Is this supreme knowledge and conduct seen in your own tradition?”
“នោ ហិទំ, ភោ គោតម។ កោចាហំ, ភោ គោតម, សាចរិយកោ, កា ច អនុត្តរា វិជ្ជាចរណសម្បទា? អារកាហំ, ភោ គោតម, អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ សាចរិយកោ”តិ។
“No, Master Gotama. Who am I and my tradition compared with the supreme knowledge and conduct? We are far from that.”
“តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, អបិ នុ ត្វំ ឥមញ្ចេវ អនុត្តរំ វិជ្ជាចរណសម្បទំ អនភិសម្ភុណមានោ ខារិវិធមាទាយ អរញ្ញវនមជ្ឈោគាហសិ សាចរិយកោ: ‘បវត្តផលភោជនោ ភវិស្សាមីៜ”តិ?
“What do you think, Ambaṭṭha? Since you’re not managing to obtain this supreme knowledge and conduct, have you with your tradition plunged into a wilderness region carrying your stuff with a shoulder-pole, thinking you will get by eating fallen fruit?”
“នោ ហិទំ, ភោ គោតម”។
“No, Master Gotama.”
“តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, អបិ នុ ត្វំ ឥមញ្ចេវ អនុត្តរំ វិជ្ជាចរណសម្បទំ អនភិសម្ភុណមានោ បវត្តផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ កុទាលបិដកំ អាទាយ អរញ្ញវនមជ្ឈោគាហសិ សាចរិយកោ: ‘កន្ទមូលផលភោជនោ ភវិស្សាមីៜ”តិ?
“What do you think, Ambaṭṭha? Have you with your tradition … plunged into a wilderness region carrying a spade and basket, thinking you will get by eating tubers and fruit?”
“នោ ហិទំ, ភោ គោតម”។
“No, Master Gotama.”
“តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, អបិ នុ ត្វំ ឥមញ្ចេវ អនុត្តរំ វិជ្ជាចរណសម្បទំ អនភិសម្ភុណមានោ បវត្តផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ កន្ទមូលផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ គាមសាមន្តំ វា និគមសាមន្តំ វា អគ្យាគារំ ករិត្វា អគ្គិំ បរិចរន្តោ អច្ឆសិ សាចរិយកោ”តិ?
“What do you think, Ambaṭṭha? Have you with your tradition … set up a fire chamber in the neighborhood of a village or town and dwelt there serving the sacred flame?”
“នោ ហិទំ, ភោ គោតម”។
“No, Master Gotama.”
“តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, អបិ នុ ត្វំ ឥមញ្ចេវ អនុត្តរំ វិជ្ជាចរណសម្បទំ អនភិសម្ភុណមានោ បវត្តផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ កន្ទមូលផលភោជនតញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ អគ្គិបារិចរិយញ្ច អនភិសម្ភុណមានោ ចាតុមហាបថេ ចតុទ្វារំ អគារំ ករិត្វា អច្ឆសិ សាចរិយកោ: ‘យោ ឥមាហិ ចតូហិ ទិសាហិ អាគមិស្សតិ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា, តំ មយំ យថាសត្តិ យថាពលំ បដិបូជេស្សាមាៜ”តិ?
“What do you think, Ambaṭṭha? Have you with your tradition … set up a four-doored fire chamber at the crossroads and dwelt there, thinking: ‘When an ascetic or brahmin comes from the four quarters, I will honor them as best I can’?”
“នោ ហិទំ, ភោ គោតម”។
“No, Master Gotama.”
“ឥតិ ខោ, អម្ពដ្ឋ, ឥមាយ ចេវ ត្វំ អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ បរិហីនោ សាចរិយកោ។ យេ ចិមេ អនុត្តរាយ វិជ្ជាចរណសម្បទាយ ចត្តារិ អបាយមុខានិ ភវន្តិ, តតោ ច ត្វំ បរិហីនោ សាចរិយកោ។ ភាសិតា ខោ បន តេ ឯសា, អម្ពដ្ឋ, អាចរិយេន ព្រាហ្មណេន បោក្ខរសាតិនា វាចា: ‘កេ ច មុណ្ឌកា សមណកា ឥព្ភា កណ្ហា ពន្ធុបាទាបច្ចា, កា ច តេវិជ្ជានំ ព្រាហ្មណានំ សាកច្ឆាៜតិ អត្តនា អាបាយិកោបិ អបរិបូរមានោ។ បស្ស, អម្ពដ្ឋ, យាវ អបរទ្ធញ្ច តេ ឥទំ អាចរិយស្ស ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស។
“So you with your tradition are not only inferior to the supreme knowledge and conduct, you are even inferior to the four causes of quitting the supreme knowledge and conduct. But you have been told this by your teacher, the brahmin Pokkharasādi: ‘Who are these shavelings, fake ascetics, primitives, black spawn from the feet of our kinsman compared with conversation with the brahmins of the three knowledges?” Yet he himself has not even fulfilled one of the quittings! See, Ambaṭṭha, how your teacher Pokkharasādi has wronged you.
៦។ បុព្ពកៃសិភាវានុយោគ
6. Being Like the Sages of the Past
ព្រាហ្មណោ ខោ បន, អម្ពដ្ឋ, បោក្ខរសាតិ រញ្ញោ បសេនទិស្ស កោសលស្ស ទត្តិកំ ភុញ្ជតិ។ តស្ស រាជា បសេនទិ កោសលោ សម្មុខីភាវម្បិ ន ទទាតិ។ យទាបិ តេន មន្តេតិ, តិរោទុស្សន្តេន មន្តេតិ។ យស្ស ខោ បន, អម្ពដ្ឋ, ធម្មិកំ បយាតំ ភិក្ខំ បដិគ្គណ្ហេយ្យ, កថំ តស្ស រាជា បសេនទិ កោសលោ សម្មុខីភាវម្បិ ន ទទេយ្យ។ បស្ស, អម្ពដ្ឋ, យាវ អបរទ្ធញ្ច តេ ឥទំ អាចរិយស្ស ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស។
Pokkharasādi lives off an endowment provided by King Pasenadi of Kosala. But the king won’t even grant him an audience face to face. When he consults, he does so behind a curtain. Why wouldn’t the king grant a face to face audience with someone who’d receive his legitimate presentation of food? See, Ambaṭṭha, how your teacher Pokkharasādi has wronged you.
តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, ឥធ រាជា បសេនទិ កោសលោ ហត្ថិគីវាយ វា និសិន្នោ អស្សបិដ្ឋេ វា និសិន្នោ រថូបត្ថរេ វា ឋិតោ ឧគ្គេហិ វា រាជញ្ញេហិ វា កិញ្ចិទេវ មន្តនំ មន្តេយ្យ។ សោ តម្ហា បទេសា អបក្កម្ម ឯកមន្តំ តិដ្ឋេយ្យ។ អថ អាគច្ឆេយ្យ សុទ្ទោ វា សុទ្ទទាសោ វា, តស្មិំ បទេសេ ឋិតោ តទេវ មន្តនំ មន្តេយ្យ: ‘ឯវម្បិ រាជា បសេនទិ កោសលោ អាហ, ឯវម្បិ រាជា បសេនទិ កោសលោ អាហាៜតិ។ អបិ នុ សោ រាជភណិតំ វា ភណតិ រាជមន្តនំ វា មន្តេតិ? ឯត្តាវតា សោ អស្ស រាជា វា រាជមត្តោ វា”តិ?
What do you think, Ambaṭṭha? Suppose King Pasenadi was holding consultations with warrior-chiefs or chieftains while sitting on an elephant’s neck or on horseback, or while standing on the mat in a chariot. And suppose he’d get down from that place and stand aside. Then along would come a worker or their bondservant, who’d stand in the same place and continue the consultation: ‘This is what King Pasenadi says, and this too is what the king says.’ Though he spoke the king’s words and gave the king’s advice, does that qualify him to be the king or the king’s minister?”
“នោ ហិទំ, ភោ គោតម”។
“No, Master Gotama.”
“ឯវមេវ ខោ ត្វំ, អម្ពដ្ឋ, យេ តេ អហេសុំ ព្រាហ្មណានំ បុព្ពកា ឥសយោ មន្តានំ កត្តារោ មន្តានំ បវត្តារោ, យេសមិទំ ឯតរហិ ព្រាហ្មណា បោរាណំ មន្តបទំ គីតំ បវុត្តំ សមិហិតំ, តទនុគាយន្តិ តទនុភាសន្តិ ភាសិតមនុភាសន្តិ វាចិតមនុវាចេន្តិ, សេយ្យថិទំ—អដ្ឋកោ វាមកោ វាមទេវោ វេស្សាមិត្តោ យមតគ្គិ អង្គីរសោ ភារទ្វាជោ វាសេដ្ឋោ កស្សបោ ភគុ: ‘ត្យាហំ មន្តេ អធិយាមិ សាចរិយកោៜតិ, តាវតា ត្វំ ភវិស្សសិ ឥសិ វា ឥសិត្ថាយ វា បដិបន្នោតិ នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ។
“In the same way, Ambaṭṭha, the ancient seers of the brahmins were Aṭṭhaka, Vāmaka, Vāmadeva, Vessāmitta, Yamadaggi, Aṅgīrasa, Bhāradvāja, Vāseṭṭha, Kassapa, and Bhagu. They were the authors and propagators of the hymns. Their hymnal was sung and propagated and compiled in ancient times; and these days, brahmins continue to sing and chant it, chanting what was chanted and teaching what was taught. You might imagine that, since you’ve learned their hymns by heart in your own tradition, that makes you a seer or someone on the path to becoming a seer. But that is not possible.
តំ កិំ មញ្ញសិ, អម្ពដ្ឋ, កិន្តិ តេ សុតំ ព្រាហ្មណានំ វុទ្ធានំ មហល្លកានំ អាចរិយបាចរិយានំ ភាសមានានំ—យេ តេ អហេសុំ ព្រាហ្មណានំ បុព្ពកា ឥសយោ មន្តានំ កត្តារោ មន្តានំ បវត្តារោ, យេសមិទំ ឯតរហិ ព្រាហ្មណា បោរាណំ មន្តបទំ គីតំ បវុត្តំ សមិហិតំ, តទនុគាយន្តិ តទនុភាសន្តិ ភាសិតមនុភាសន្តិ វាចិតមនុវាចេន្តិ, សេយ្យថិទំ—អដ្ឋកោ វាមកោ វាមទេវោ វេស្សាមិត្តោ យមតគ្គិ អង្គីរសោ ភារទ្វាជោ វាសេដ្ឋោ កស្សបោ ភគុ, ឯវំ សុ តេ សុន្ហាតា សុវិលិត្តា កប្បិតកេសមស្សូ អាមុក្កមណិកុណ្ឌលាភរណា ឱទាតវត្ថវសនា បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតា សមង្គីភូតា បរិចារេន្តិ, សេយ្យថាបិ ត្វំ ឯតរហិ សាចរិយកោ”តិ?
What do you think, Ambaṭṭha? According to what you have heard from elderly and senior brahmins, the teachers of teachers, did those ancient brahmin seers—nicely bathed and anointed, with hair and beard dressed, bedecked with jewels, earrings, and bracelets, dressed in white—amuse themselves, supplied and provided with the five kinds of sensual stimulation, like you do today in your tradition?”
“នោ ហិទំ, ភោ គោតម”។
“No, Master Gotama.”
“ …បេ… ឯវំ សុ តេ សាលីនំ ឱទនំ សុចិមំសូបសេចនំ វិចិតកាឡកំ អនេកសូបំ អនេកព្យញ្ជនំ បរិភុញ្ជន្តិ, សេយ្យថាបិ ត្វំ ឯតរហិ សាចរិយកោ”តិ?
“Did they eat boiled fine rice, garnished with clean meat, with the dark grains picked out, served with many soups and sauces, like you do today in your tradition?”
“នោ ហិទំ, ភោ គោតម”។
“No, Master Gotama.”
“ …បេ… ឯវំ សុ តេ វេឋកនតបស្សាហិ នារីហិ បរិចារេន្តិ, សេយ្យថាបិ ត្វំ ឯតរហិ សាចរិយកោ”តិ?
“Did they amuse themselves with girls wearing thongs that show off their curves, like you do today in your tradition?”
“នោ ហិទំ, ភោ គោតម”។
“No, Master Gotama.”
“ …បេ… ឯវំ សុ តេ កុត្តវាលេហិ វឡវារថេហិ ទីឃាហិ បតោទលដ្ឋីហិ វាហនេ វិតុទេន្តា វិបរិយាយន្តិ, សេយ្យថាបិ ត្វំ ឯតរហិ សាចរិយកោ”តិ?
“Did they drive about in chariots drawn by mares with plaited manes, whipping and lashing them onward with long goads, like you do today in your tradition?”
“នោ ហិទំ, ភោ គោតម”។
“No, Master Gotama.”
“ …បេ… ឯវំ សុ តេ ឧក្កិណ្ណបរិខាសុ ឱក្ខិត្តបលិឃាសុ នគរូបការិកាសុ ទីឃាសិវុធេហិ បុរិសេហិ រក្ខាបេន្តិ, សេយ្យថាបិ ត្វំ ឯតរហិ សាចរិយកោ”តិ?
“Did they get men with long swords to guard them in fortresses with moats dug and barriers in place, like you do today in your tradition?”
“នោ ហិទំ, ភោ គោតម”។
“No, Master Gotama.”
“ឥតិ ខោ, អម្ពដ្ឋ, នេវ ត្វំ ឥសិ ន ឥសិត្ថាយ បដិបន្នោ សាចរិយកោ។ យស្ស ខោ បន, អម្ពដ្ឋ, មយិ កង្ខា វា វិមតិ វា សោ មំ បញ្ហេន, អហំ វេយ្យាករណេន សោធិស្សាមី”តិ។
“So, Ambaṭṭha, in your own tradition you are neither seer nor someone on the path to becoming a seer. Whoever has any doubt or uncertainty about me, let them ask me and I will clear up their doubts with my answer.”
៧។ ទ្វេលក្ខណាទស្សន
7. Seeing the Two Marks
អថ ខោ ភគវា វិហារា និក្ខម្ម ចង្កមំ អព្ភុដ្ឋាសិ។ អម្ពដ្ឋោបិ មាណវោ វិហារា និក្ខម្ម ចង្កមំ អព្ភុដ្ឋាសិ។ អថ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ភគវន្តំ ចង្កមន្តំ អនុចង្កមមានោ ភគវតោ កាយេ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ សមន្នេសិ។ អទ្ទសា ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ភគវតោ កាយេ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ យេភុយ្យេន ឋបេត្វា ទ្វេ។ ទ្វីសុ មហាបុរិសលក្ខណេសុ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ—កោសោហិតេ ច វត្ថគុយ្ហេ បហូតជិវ្ហតាយ ច។
Then the Buddha came out of his dwelling and proceeded to begin walking mindfully, and Ambaṭṭha did likewise. Then while walking beside the Buddha, Ambaṭṭha scrutinized his body for the thirty-two marks of a great man. He saw all of them except for two, which he had doubts about: whether the private parts are covered in a foreskin, and the largeness of the tongue.
អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ: “បស្សតិ ខោ មេ អយំ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ យេភុយ្យេន ឋបេត្វា ទ្វេ។ ទ្វីសុ មហាបុរិសលក្ខណេសុ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ—កោសោហិតេ ច វត្ថគុយ្ហេ បហូតជិវ្ហតាយ ចា”តិ។ អថ ខោ ភគវា តថារូបំ ឥទ្ធាភិសង្ខារំ អភិសង្ខាសិ។ យថា អទ្ទស អម្ពដ្ឋោ មាណវោ ភគវតោ កោសោហិតំ វត្ថគុយ្ហំ។ អថ ខោ ភគវា ជិវ្ហំ និន្នាមេត្វា ឧភោបិ កណ្ណសោតានិ អនុមសិ បដិមសិ, ឧភោបិ នាសិកសោតានិ អនុមសិ បដិមសិ, កេវលម្បិ នលាដមណ្ឌលំ ជិវ្ហាយ ឆាទេសិ។
Then it occurred to the Buddha, “This brahmin student Ambaṭṭha sees all the marks except for two, which he has doubts about: whether the private parts are covered in a foreskin, and the largeness of the tongue.” Then the Buddha used his psychic power to will that Ambaṭṭha would see his private parts covered in a foreskin. And he stuck out his tongue and stroked back and forth on his ear holes and nostrils, and covered his entire forehead with his tongue.
អថ ខោ អម្ពដ្ឋស្ស មាណវស្ស ឯតទហោសិ: “សមន្នាគតោ ខោ សមណោ គោតមោ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណេហិ បរិបុណ្ណេហិ, នោ អបរិបុណ្ណេហី”តិ។
Then Ambaṭṭha thought, “The ascetic Gotama possesses the thirty-two marks completely, lacking none.”
ភគវន្តំ ឯតទវោច: “ហន្ទ ច ទានិ មយំ, ភោ គោតម, គច្ឆាម, ពហុកិច្ចា មយំ ពហុករណីយា”តិ។
He said to the Buddha, “Well, now, sir, I must go. I have many duties, and much to do.”
“យស្សទានិ ត្វំ, អម្ពដ្ឋ, កាលំ មញ្ញសី”តិ។ អថ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ វឡវារថមារុយ្ហ បក្កាមិ។
“Please, Ambaṭṭha, go at your convenience.” Then Ambaṭṭha mounted his mare-drawn chariot and left.
តេន ខោ បន សមយេន ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ឧក្កដ្ឋាយ និក្ខមិត្វា មហតា ព្រាហ្មណគណេន សទ្ធិំ សកេ អារាមេ និសិន្នោ ហោតិ អម្ពដ្ឋំយេវ មាណវំ បដិមានេន្តោ។ អថ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ យេន សកោ អារាមោ តេន បាយាសិ។ យាវតិកា យានស្ស ភូមិ, យានេន គន្ត្វា យានា បច្ចោរោហិត្វា បត្តិកោវ យេន ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ព្រាហ្មណំ បោក្ខរសាតិំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ឯតទវោច:
Now at that time the brahmin Pokkharasādi had come out from Ukkaṭṭhā together with a large group of brahmins and was sitting in his own park just waiting for Ambaṭṭha. Then Ambaṭṭha entered the park. He went by carriage as far as the terrain allowed, then descended and approached the brahmin Pokkharasādi on foot. He bowed and sat down to one side, and Pokkharasādi said to him:
“កច្ចិ, តាត អម្ពដ្ឋ, អទ្ទស តំ ភវន្តំ គោតមន៑”តិ?
“I hope, dear Ambaṭṭha, you saw the Master Gotama?”
“អទ្ទសាម ខោ មយំ, ភោ, តំ ភវន្តំ គោតមន៑”តិ។
“I saw him, sir.”
“កច្ចិ, តាត អម្ពដ្ឋ, តំ ភវន្តំ គោតមំ តថា សន្តំយេវ សទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ នោ អញ្ញថា; កច្ចិ បន សោ ភវំ គោតមោ តាទិសោ នោ អញ្ញាទិសោ”តិ?
“Well, does he live up to his reputation or not?”
“តថា សន្តំយេវ, ភោ, តំ ភវន្តំ គោតមំ សទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ នោ អញ្ញថា, តាទិសោវ សោ ភវំ គោតមោ នោ អញ្ញាទិសោ។ សមន្នាគតោ ច សោ ភវំ គោតមោ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណេហិ បរិបុណ្ណេហិ នោ អបរិបុណ្ណេហី”តិ។
“He does, sir. Master Gotama possesses the thirty-two marks completely, lacking none.”
“អហុ បន តេ, តាត អម្ពដ្ឋ, សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ”តិ?
“And did you have some discussion with him?”
“អហុ ខោ មេ, ភោ, សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ”តិ។
“I did.”
“យថា កថំ បន តេ, តាត អម្ពដ្ឋ, អហុ សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ”តិ? អថ ខោ អម្ពដ្ឋោ មាណវោ យាវតកោ អហោសិ ភគវតា សទ្ធិំ កថាសល្លាបោ, តំ សព្ពំ ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស អារោចេសិ។
“And what kind of discussion did you have with him?” Then Ambaṭṭha informed Pokkharasādi of all they had discussed.
ឯវំ វុត្តេ, ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ អម្ពដ្ឋំ មាណវំ ឯតទវោច: “អហោ វត រេ អម្ហាកំ, បណ្ឌិតក, អហោ វត រេ អម្ហាកំ, ពហុស្សុតក, អហោ វត រេ អម្ហាកំ, តេវិជ្ជក, ឯវរូបេន កិរ, ភោ, បុរិសោ អត្ថចរកេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជេយ្យ។ យទេវ ខោ ត្វំ, អម្ពដ្ឋ, តំ ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ អាសជ្ជ អាសជ្ជ អវចាសិ, អថ ខោ សោ ភវំ គោតមោ អម្ហេបិ ឯវំ ឧបនេយ្យ ឧបនេយ្យ អវច។ អហោ វត រេ អម្ហាកំ, បណ្ឌិតក, អហោ វត រេ អម្ហាកំ, ពហុស្សុតក, អហោ វត រេ អម្ហាកំ, តេវិជ្ជក, ឯវរូបេន កិរ, ភោ, បុរិសោ អត្ថចរកេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជេយ្យា”តិ, កុបិតោ អនត្តមនោ អម្ពដ្ឋំ មាណវំ បទសាយេវ បវត្តេសិ។ ឥច្ឆតិ ច តាវទេវ ភគវន្តំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុំ។
Then Pokkharasādi said to Ambaṭṭha, “Oh, our bloody fake scholar, our fake learned man, who pretends to be proficient in the three Vedas! A man who behaves like this ought, when their body breaks up, after death, to be reborn in a place of loss, a bad place, the underworld, hell. It’s only because you repeatedly attacked Master Gotama like that that he kept bringing up charges against us!” Angry and upset, he kicked Ambaṭṭha over, and wanted to go and see the Buddha right away.
៨។ បោក្ខរសាតិពុទ្ធូបសង្កមន
8. Pokkharasādi Visits the Buddha
អថ ខោ តេ ព្រាហ្មណា ព្រាហ្មណំ បោក្ខរសាតិំ ឯតទវោចុំ: “អតិវិកាលោ ខោ, ភោ, អជ្ជ សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុំ។ ស្វេទានិ ភវំ បោក្ខរសាតិ សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិស្សតី”តិ។
Then those brahmins said to Pokkharasādi, “It’s much too late to visit the ascetic Gotama today. You can visit him tomorrow.”
អថ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ សកេ និវេសនេ បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយាទាបេត្វា យានេ អារោបេត្វា ឧក្កាសុ ធារិយមានាសុ ឧក្កដ្ឋាយ និយ្យាសិ, យេន ឥច្ឆានង្គលវនសណ្ឌោ តេន បាយាសិ។ យាវតិកា យានស្ស ភូមិ យានេន គន្ត្វា, យានា បច្ចោរោហិត្វា បត្តិកោវ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ។ ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ, សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ភគវន្តំ ឯតទវោច: “អាគមា នុ ខ្វិធ, ភោ គោតម, អម្ហាកំ អន្តេវាសី អម្ពដ្ឋោ មាណវោ”តិ?
So Pokkharasādi had delicious fresh and cooked foods prepared in his own home. Then he mounted a carriage and, with attendants carrying torches, set out from Ukkaṭṭhā for the forest near Icchānaṅgala. He went by carriage as far as the terrain allowed, then descended and entered the monastery on foot. He went up to the Buddha and exchanged greetings with him. When the greetings and polite conversation were over, he sat down to one side and said to the Buddha, “Master Gotama, has my pupil, the student Ambaṭṭha, come here?”
“អាគមា ខោ តេ, ព្រាហ្មណ, អន្តេវាសី អម្ពដ្ឋោ មាណវោ”តិ។
“Yes he has, brahmin.”
“អហុ បន តេ, ភោ គោតម, អម្ពដ្ឋេន មាណវេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ”តិ?
“And did you have some discussion with him?”
“អហុ ខោ មេ, ព្រាហ្មណ, អម្ពដ្ឋេន មាណវេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ”តិ។
“I did.”
“យថាកថំ បន តេ, ភោ គោតម, អហុ អម្ពដ្ឋេន មាណវេន សទ្ធិំ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ”តិ? អថ ខោ ភគវា យាវតកោ អហោសិ អម្ពដ្ឋេន មាណវេន សទ្ធិំ កថាសល្លាបោ, តំ សព្ពំ ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស អារោចេសិ។
“And what kind of discussion did you have with him?” Then the Buddha informed Pokkharasādi of all they had discussed.
ឯវំ វុត្តេ, ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ភគវន្តំ ឯតទវោច: “ពាលោ, ភោ គោតម, អម្ពដ្ឋោ មាណវោ, ខមតុ ភវំ គោតមោ អម្ពដ្ឋស្ស មាណវស្សា”តិ។
Then Pokkharasādi said to the Buddha, “Ambaṭṭha is a fool, Master Gotama. Please forgive him.”
“សុខី ហោតុ, ព្រាហ្មណ, អម្ពដ្ឋោ មាណវោ”តិ។
“May the student Ambaṭṭha be happy, brahmin.”
អថ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ភគវតោ កាយេ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ សមន្នេសិ។ អទ្ទសា ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ភគវតោ កាយេ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ យេភុយ្យេន ឋបេត្វា ទ្វេ។ ទ្វីសុ មហាបុរិសលក្ខណេសុ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ—កោសោហិតេ ច វត្ថគុយ្ហេ បហូតជិវ្ហតាយ ច។
Then Pokkharasādi scrutinized the Buddha’s body for the thirty-two marks of a great man. He saw all of them except for two, which he had doubts about: whether the private parts are covered in a foreskin, and the largeness of the tongue.
អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ: “បស្សតិ ខោ មេ អយំ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ យេភុយ្យេន ឋបេត្វា ទ្វេ។ ទ្វីសុ មហាបុរិសលក្ខណេសុ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ—កោសោហិតេ ច វត្ថគុយ្ហេ បហូតជិវ្ហតាយ ចា”តិ។ អថ ខោ ភគវា តថារូបំ ឥទ្ធាភិសង្ខារំ អភិសង្ខាសិ យថា អទ្ទស ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ភគវតោ កោសោហិតំ វត្ថគុយ្ហំ។ អថ ខោ ភគវា ជិវ្ហំ និន្នាមេត្វា ឧភោបិ កណ្ណសោតានិ អនុមសិ បដិមសិ, ឧភោបិ នាសិកសោតានិ អនុមសិ បដិមសិ, កេវលម្បិ នលាដមណ្ឌលំ ជិវ្ហាយ ឆាទេសិ។
Then it occurred to the Buddha, “Pokkharasādi sees all the marks except for two, which he has doubts about: whether the private parts are covered in a foreskin, and the largeness of the tongue.” Then the Buddha used his psychic power to will that Pokkharasādi would see his private parts covered in a foreskin. And he stuck out his tongue and stroked back and forth on his ear holes and nostrils, and covered his entire forehead with his tongue.
អថ ខោ ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស ឯតទហោសិ: “សមន្នាគតោ ខោ សមណោ គោតមោ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណេហិ បរិបុណ្ណេហិ នោ អបរិបុណ្ណេហី”តិ។
Pokkharasādi thought, “The ascetic Gotama possesses the thirty-two marks completely, lacking none.”
ភគវន្តំ ឯតទវោច: “អធិវាសេតុ មេ ភវំ គោតមោ អជ្ជតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា”តិ។ អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន។
He said to the Buddha, “Would Master Gotama together with the bhikkhu Saṅgha please accept today’s meal from me?” The Buddha consented with silence.
អថ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ភគវតោ អធិវាសនំ វិទិត្វា ភគវតោ កាលំ អារោចេសិ: “កាលោ, ភោ គោតម, និដ្ឋិតំ ភត្តន៑”តិ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន យេន ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ អថ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ភគវន្តំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេសិ សម្បវារេសិ, មាណវកាបិ ភិក្ខុសង្ឃំ។ អថ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ភគវន្តំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ អញ្ញតរំ នីចំ អាសនំ គហេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។
Then, knowing that the Buddha had consented, Pokkharasādi announced the time to him, “It’s time, Master Gotama, the meal is ready.” Then the Buddha robed up in the morning and, taking his bowl and robe, went to the home of Pokkharasādi together with the bhikkhu Saṅgha, where he sat on the seat spread out. Then Pokkharasādi served and satisfied the Buddha with his own hands with delicious fresh and cooked foods, while his students served the Saṅgha. When the Buddha had eaten and washed his hand and bowl, Pokkharasādi took a low seat and sat to one side.
ឯកមន្តំ និសិន្នស្ស ខោ ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស ភគវា អនុបុព្ពិំ កថំ កថេសិ, សេយ្យថិទំ—ទានកថំ សីលកថំ សគ្គកថំ; កាមានំ អាទីនវំ ឱការំ សង្កិលេសំ, នេក្ខម្មេ អានិសំសំ បកាសេសិ។ យទា ភគវា អញ្ញាសិ ព្រាហ្មណំ បោក្ខរសាតិំ កល្លចិត្តំ មុទុចិត្តំ វិនីវរណចិត្តំ ឧទគ្គចិត្តំ បសន្នចិត្តំ, អថ យា ពុទ្ធានំ សាមុក្កំសិកា ធម្មទេសនា, តំ បកាសេសិ—ទុក្ខំ សមុទយំ និរោធំ មគ្គំ។ សេយ្យថាបិ នាម សុទ្ធំ វត្ថំ អបគតកាឡកំ សម្មទេវ រជនំ បដិគ្គណ្ហេយ្យ; ឯវមេវ ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស តស្មិញ្ញេវ អាសនេ វិរឹ វីតមលំ ធម្មចក្ខុំ ឧទបាទិ: “យំ កិញ្ចិ សមុទយធម្មំ សព្ពំ តំ និរោធធម្មន៑”តិ។
Then the Buddha taught him step by step, with a talk on giving, ethical conduct, and heaven. He explained the drawbacks of sensual pleasures, so sordid and corrupt, and the benefit of renunciation. And when the Buddha knew that Pokkharasādi’s mind was ready, pliable, rid of hindrances, elated, and confident he explained the special teaching of the Buddhas: suffering, its origin, its cessation, and the path. Just as a clean cloth rid of stains would properly absorb dye, in that very seat the stainless, immaculate vision of the Dhamma arose in the brahmin Pokkharasādi: “Everything that has a beginning has an end.”
៩។ បោក្ខរសាតិឧបាសកត្តបដិវេទនា
9. Pokkharasādi Declares Himself a Lay Follower
អថ ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ទិដ្ឋធម្មោ បត្តធម្មោ វិទិតធម្មោ បរិយោគាឡ្ហធម្មោ តិណ្ណវិចិកិច្ឆោ វិគតកថង្កថោ វេសារជ្ជប្បត្តោ អបរប្បច្ចយោ សត្ថុសាសនេ ភគវន្តំ ឯតទវោច: “អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម។ សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ: ‘ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីៜតិ; ឯវមេវំ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ។ ឯសាហំ, ភោ គោតម, សបុត្តោ សភរិយោ សបរិសោ សាមច្ចោ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គតំ។
Then Pokkharasādi saw, attained, understood, and fathomed the Dhamma. He went beyond doubt, got rid of indecision, and became self-assured and independent of others regarding the Teacher’s instructions. He said to the Buddha, “Excellent, Master Gotama! Excellent! As if he were righting the overturned, or revealing the hidden, or pointing out the path to the lost, or lighting a lamp in the dark so people with clear eyes can see what’s there, just so has Master Gotama made the Teaching clear in many ways. Together with my children, wives, retinue, and ministers, I go for refuge to Master Gotama, to the teaching, and to the bhikkhu Saṅgha. From this day forth, may Master Gotama remember me as a lay follower who has gone for refuge for life.
យថា ច ភវំ គោតមោ ឧក្កដ្ឋាយ អញ្ញានិ ឧបាសកកុលានិ ឧបសង្កមតិ, ឯវមេវ ភវំ គោតមោ បោក្ខរសាតិកុលំ ឧបសង្កមតុ។ តត្ថ យេ តេ មាណវកា វា មាណវិកា វា ភវន្តំ គោតមំ អភិវាទេស្សន្តិ វា បច្ចុដ្ឋិស្សន្តិ វា អាសនំ វា ឧទកំ វា ទស្សន្តិ ចិត្តំ វា បសាទេស្សន្តិ, តេសំ តំ ភវិស្សតិ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយា”តិ។
Just as Master Gotama visits other devoted families in Ukkaṭṭhā, may he visit mine. The brahmin boys and girls there will bow to you, rise in your presence, give you a seat and water, and gain confidence in their hearts. That will be for their lasting welfare and happiness.”
“កល្យាណំ វុច្ចតិ, ព្រាហ្មណា”តិ។
“That’s nice of you to say, householder.”
អម្ពដ្ឋសុត្តំ និដ្ឋិតំ តតិយំ។
The authoritative text of the Dīgha Nikāya is the Pāli text. The English translation is provided as an aid to the study of the original Pāli text. [CREDITS »]